Praca magisterska. Analiza strategii giełdowych

Transkrypt

1 Politechnika Łódzka wydział FTIMS Praca magisterska Analiza strategii giełdowych Piotr Kowalski Promotor Pracy : dr Alicja Romanowicz Kierunek: Informatyka Specjalność: Systemy Informatyczne w Zarządzaniu i Handlu Elektronicznym Nr albumu: Wydział FTIMS Łódź 2012

2 Spis treści 1 Wstęp Problematyka pracy Cel pracy Metoda prowadzenia badań Układ pracy Preliminaria Podstawy rynków finansowych Geneza i metody definiowania rynków Podział rynków finansowych Finanse a ubezpieczenia Produkty rynków finansowych Produkty finansowe pierwotne Produkty finansowe wtórne - pochodne Podstawy strategii inwestycyjnych Tworzenie portfela jako wstęp do zarządzania ryzykiem Obligacje - charakterystyka i ryzyko Obligacje - strategie czyste obligacyjne Akcje - ryzyko w akcjach Podstawowe grupy strategii inwestycyjnych Metoda dywersyfikacji portfela akcji Strategie akcyjno-obligacyjne Idea Markovitza Model równowagi rynku kapitałowego Ryzyko inwestowania w opcje Strategie opcyjne Idea analizy fundamentalnej Trend analizy technicznej Pojęcia użyte w pracy Stopa procentowa wolna od ryzyka Wycena instrumentów finansowych

3 SPIS TREŚCI Wycena waluty Wycena akcji Wycena obligacji Wycena opcji Wycena kontraktu futures Charakterystyka istniejących rozwiązań Przeszkody analizy wielorynkowej Charakterystyka pożądanego rozwiązania Obsługa wielu środowisk giełdowych Obsługa wielojęzykowa Podstawowe obserwacje dotyczące wyceny inter-rynkowego portfela Metoda wyceny w osi czasu Nadrzędna rola rynku walutowego Lokalność stopy wolnej od ryzyka Przegląd proponowanych technologii Zasoby sprzętowe Opis platformy obliczeń statystycznych R Uruchamiania pakietu R poprzez aplikacje języka Java Oprogramowanie po stronie serwera Oprogramowanie po stronie klienta Biblioteki wykorzystane w projekcie Architektura rozwiązania Analiza wymagań dla systemu Projekt systemu Projekt bazy danych Aplikacja serwerowa Aplikacja kliencka Opis głównych procesów Testy poprawności systemu Testy jednostkowe Testy funkcjonalne usług sieciowych Testowy stan bazy danych Testy funkcjonalne działania aplikacji Testy funkcjonalne w zakresie analizy giełdowej Moduł monitorowania rynków Testy wydajnościowe aplikacji Obszar rozwoju aplikacji

4 4 SPIS TREŚCI 6 Podsumowanie Ocena jakości systemu Wnioski na temat charakterystyki problemu Ocena perspektyw

5 Streszczenie W niniejszej pracy prowadzone są rozważania dotyczące możliwości i problemów związanych z jednoczesnym prowadzeniem analiz dla szerokiej gamy walorów występujących w obrocie giełdowym i pozagiełdowym

6 Rozdział 1 Wstęp 1.1 Problematyka pracy Rynki finanasowe należą do ścisłej czołówki rynków o najwyższym stopniu zinformatyzowania, a instytucje działające w tym obszarze nierzadko są pionierami, czy patronami lub sponsorami najnowszych technologii cyfrowych. Instytucje te, działające na rynkach finansowych na całym świecie, nie byłyby w stanie działać w obecnym kształcie gdyby nie rozwój technologii komputerowej. W niniejszej pracy prezentuje wyniki badań w zakresie rozwiązań i problemów dotyczących jednego z obszaru zastosowań nauk informatycznych dla potrzeb rynków finansowych. 1.2 Cel pracy W pracy rozważany jest problem narzędzia służącego do wyceny grup produktów stanowiących inter-rynkową mieszankę produktów finansowych o możliwie największej liczbie różnic. Celem tej pracy jest: zgromadzenie przeszkód uniemożliwiających bądź utrudniających utworzenie takiego narzędzia, opisanie rozpoznanych problemów oraz zasugerowanie potencjalnych sposobów ich rozwiązania. W dalszej części rozważane będą potencjalne problemy związane z używaniem takiej aplikacji w skali produkcyjnej oraz potencjalne ograniczenia narzędzia. 1.3 Metoda prowadzenia badań Do rozpoznania problemu użyte zostały połączone badania literaturowe z techniczną symulacją rynków giełdowych, zawierającą badania z zakresu tech- 2

7 1.4. UKŁAD PRACY 3 nologii sieciowych, inżynierii oprogramowania, programowania algorytmów i struktur danych oraz problemów optymalizacyjnych. Dla potrzeb symulacji wykorzystane zostały środowiska bazodanowe, serwery aplikacyjne oraz języki programowania wysokiego poziomu. W środowisku komputerowym zasymulowane zostały usługi, które potencjalnie mogłyby być świadczone przez instytucje rynków finansowych. Wykorzystane zostały również liczne dane historyczne służące dla potrzeb testów. Utworzona została również aplikacja, implementująca wybrane kompenty według potrzeb badawczych. System składać się będzie z części serwerowej symulującej działanie serwerów giełdowych oraz z części klienckiej aplikacji wykorzystującej lokalnie zainstalowaną instacje pakietu R - największej wolnej platofrmy do obliczeń statystycznych. 1.4 Układ pracy W rozdziale 2.1 przedstawione zostały teoretyczne aspekty działania rynków finansowych oraz podstawy zasad wyceny strategii giełdowych. W dalszej części zaprezentowane zostaną wyniki prac badawczych w zakresie analizy istniejących rozwiązań 2.7. Omówione zostaną potencjalne obszary generujące problemy dla rozwiązania problemu tej pracy 3. W porównaniu do innych rozwiązań przedstawiona zostanie analiza porównawcza narzędzia przygotowanego przeze mnie dla potrzeb badawczych 5, a całość zakończona zostanie podsumowaniem.

8 Rozdział 2 Preliminaria 2.1 Podstawy rynków finansowych W niniejszej sekcji pragnę zgromadzić podstawowe informacje o stosowanych metodach analizy i strategiach inwestycyjnych oraz przedstawić celowość ich stosowania. Przedstawione tutaj zostały ogólne zasady działające na rynkach. Celem poznania dokładniejszych szczegółów należy zapoznać się ze szczegółami np w [6] lub [7] Geneza i metody definiowania rynków Jednym z pierwszych i najbardziej podstawowych pytań jest pytanie o pochodzenie rynków. Genezy rynków należy doszukiwać się w naturalnej konsekwencji faktu, że ludzie czy instytucje chcą ze sobą handlować. Rynek, w rozumienia obszaru czy budynku, jest miejscem gdzie handel odbywa się w sposób szybki, tani i konkurencyjny. Cechy takie jak: wyeliminowanie konieczności poszukiwania oferty, możliwość wyboru preferencyjnego towaru czy operowanie zasobami więcej niż jednego dostawcy czyni taki scentralizowany punkt handlu najtańszą, z punktu społecznego, formą handlowania. Forma obszaru wyspecjalizowanego w dokonywaniu wymiany handlowej utrzymuje się aż po obecne czasy. W rozumieniu ekonomicznym lepiej jest jednakże postrzegać rynek jako, nie tyle miejsce, co ogół mechanizmów pozwalających nam na zawieranie umów pomiędzy producentami a konsumentami. Najprostszą metodą podziału rynków jest podział względem elementów oferowanych w ramach tychże umów. 1. rynek towarów 2. rynek dóbr konsumpcyjnych 4

9 2.1. PODSTAWY RYNKÓW FINANSOWYCH 5 3. rynek dóbr przemysłowych 4. rynek usług 5. rynek pracy 6. rynek nieruchomości Rynek finansowy często szereguje się razem z innymi rynkami. Nie można jednak nie zauważyć dalekiej odmienności tego rynku na tle pozostałych. Rynek finansowy istnieje do obsługi kapitałów generowanych na pozostałych rynkach. W myśl tej obserwacji należy postrzegać rynek finansowy jako rynek wtórny, isteniejący dzięki rynkowi pierwotnemu. Zysk jest w takim postrzeganiu pochodną dodatkowego zysku, powstałego dzięki istnieniu instytucji finansowych Podział rynków finansowych Podobnie jak na normalnych rynkach, tj. opisanych tutaj jako pierwotne, rozrost rynku doprowadził do jego podzielenia. Podział ten odbył się na analogicznej zasadzie czyli względem towaru nazywanego na rynkach finansowych walorem, instrumentem finansowym lub papierem wartościowym. By lepiej zrozumieć tą kategoryzację, w pierwszej kolejności należy przyjrzeć się temu jak można podzielić wszelkie elementy związane z rynkiem finansowym. Rynki finansowe dotyczą trzech klas podmiotów: instytucji państwowych, firm i instytucji oraz konsumentów rynków, natomiast 3 główne zadania rynków to wspieranie operacji międzynarodowych, inwestowanie i obsługa transferów pieniężnych. Ze względu na ten charakter rynków głównymi elementami struktury rynku finansowego są: 1. rynek walutowy 2. rynek pieniężny - rynek inwestycji krótkoterminowych 3. rynek kapitałowy - rynek inwestycji długoterminowych 4. rynek instrumentów pochodnych 5. rynek kredytowy i lokacyjny. Pierwszy z rynków służy do wewnętrznych regulacji pomiędzy działającymi środkami płatniczymi. Kolejne trzy stanowią formę podnoszenia potencjału finansowego podmiotów gospodarczych poprzez inwestowanie. Ostatni służy do obsługi transferów pieniężnych, jednakże stanowi jednocześnie formę czasowego dokapitalizowania podmiotów gospodarczych.

10 6 ROZDZIAŁ 2. PRELIMINARIA Finanse a ubezpieczenia Zanim przejdziemy do omawiania najważniejszych produktów rynków finansowych, musimy wyjaśnić sobie podstawową różnicę występującą pomiędzy produktami finansowymi z rodziny finansowej a rodziny ubezpieczeniowej. Wszystkie produkty z rodziny finansowych cechują się w swojej naturze pewnością. Należy rozumieć to w ten sposób, że zasada ich działania w żaden sposób nie zależy od występujących na świecie zjawisk losowych. Nie oznacza to jednak, że np. cena danego produktu nie zależy od zjawisk losowych. Należy rozumieć to w taki sposób, że dla przykładu, niezależnie od tego czy firma uległa pożarowi i nie jest już nic warta, czy też ma się doskonale, akt jej własności ma dalej dokładnie takie samo działanie. W przypadku, gdy działanie danego produktu zależy od zjawisk losowych, mówić będziemy o produktach z rodziny ubezpieczeniowej. Posiadając ubezpieczenie od wypadku, jego działanie będzie różne gdy ubezpieczony złamie nogę i gdy tego nie zrobi. Produktami z grupy ubezpieczeń są np. emerytury i renty, których wypłaty są uzależnione od stanu zdrowia bądź zgonu ubezpieczonego. W niniejszej pracy nie będziemy zajmować się wyceną instrumentów z rynków finansowych. Mając na uwadze powyżej wspomniane różnice przejdźmy do omówienia głównych produktów finansowych niezaliczanych do grupy produktów ubezpieczeniowych. 2.2 Produkty rynków finansowych Produkty finansowe pierwotne Każdy produkt finansowy wykorzystywany na rynkach finansowy ma jeden z dwóch celów. Służy albo dokapitalizowaniu podmiotu, albo przekazania dowolnego ryzyka. Skupiając się chwilowo na pierwszym z tych celów, możemy łatwo zauważyć główne idee przyświecające każdemu z ich rodzajów. 1. Pożyczki - pożyczam określoną kwotę, ale nie chcę się dzielić zyskiem 2. Obligacja - oferuje udział w zysku 3. Akcja - oferuje udział w firmie w zamian za podniesienie jej kapitału Dodatkowo można podać jeszcze konkretniejszą różnicę pomiędzy pożyczką, a obligacją. W przypadku obligacji wszelkie koszty emisji i obsługi ponosi emitent. W przypadku pożyczki to zewnętrzna instytucja prowadzi całą dokumentację i obsługę długu.

11 2.2. PRODUKTY RYNKÓW FINANSOWYCH 7 Pożyczki W przypadku pożyczek instytucją udzielającą pożyczki jest najczęściej bank. Pieniądze na pożyczki pochodzą najczęściej albo z własnych środków banku, albo z lokat klientów banku. Pieniądze są ulokowane przez klientów banku, w zamian za co deponenci otrzymują część zysku z pożyczek udzielonych przez bank. W przypadku gdy wspomniane środki nie pokrywają zapotrzebowania banku, możliwe są formy dokapitalizowania go poprzez np. pobranie kredytu, emisje obligacji, sprzedaż akcji lub poprzez pozyskanie inwestora na indywidualnych zasadach. Obligacje Obligacja jest umową zawieraną w jednej z dwóch wersji. W pierwszej z nich nabywca deponuje u emitenta pewną kwotę i odbiera powiększoną kwotę na koniec okresu umowy. Ten typ obligacji nazywa się zero-kuponową. W drugiej z wersji nabywca deponuje u emitenta pewną kwotę i regularnie co powien okres czasu otrzymuje od niego wypłatę udziału nazywanego kuponem. Zdeponowana kwota jest zwracana na koniec okresu umowy. Obligacja jest papierem o niskim ryzyku, gdyż tylko niezwykle ciężka sytuacja może spowodować, że firma nie będzie w stanie zapłacić posiadaczowi obligacji. Ponadto głównym emitentem obligacji są skarby państw, a tych wypłacalność jest gwarantowana przez podatki. Akcje Akcja jest nabyciem prawa do spółki w zamian za wpłacenie i podniesienie jej kapitału o wartość akcji. Z posiadaniem akcji nie wiąże się żadna określona wypłata. Jednakże zgromadzenie walne wszystkich akcjonariuszy może podjąć decyzję o wypłacie zysku/części zysku właścicielom w postaci dywidendy. Akcje są traktowane jako papiery wartościowe średniego ryzyka. Z jednej strony podlegają w pełni prawom rynku (popyt-podaż), jednakże nawet w wypadku dużej straty na wartości akcja uprawnia nas do części majątku firmy. Powyższe walory możemy traktować jako pierwotne instrumenty finansowe, gdyż u ich podstaw leży bezpośrednie prawo lub własność stanowiące podstawę umowy instrumentu finansowego Produkty finansowe wtórne - pochodne Prócz instrumentów pierwotnych mamy również drugi ich typ. Są to tzw. instrumenty pochodne lub wtórne. Nazwa ta wiąże się z tym, że ich wartość

12 8 ROZDZIAŁ 2. PRELIMINARIA jest ściśle związana z innym (pierwotnym) towarem wycenianym na rynku. Najwyraźniejszym przykładem tego typu produktów są kontrakty futures. Kontrakty futures Kontrakty futures są instrumentami pochodnymi względem rynków towarowych. Kontrakt jest umową na zrealizowanie pewnej wymiany handlowej w ściśle określonej chwili w przyszłości, za ustaloną z góry kwotę. Są one instrumentami pochodnymi ponieważ ich cena zależy bezpośrednio od ceny towaru, którego dotyczą. Kontrakty futures są niezwykle ciekawym instrumentem, gdyż potencjalnie eliminują ryzyko rynkowe (tj. ryzyko wahania cen) dla obu stron umowy. W związku z tym stały się jednym z najpowszechniejszych instrumentów finansowych. W obecnej chwili niemal cały obrót dobrami towarowymi, takimi jak: złoto, srebro, miedź czy ropa naftowa odbywa się z wykorzystaniem kontraktów futures. Ze względu jednak na duże możliwości spekulacji rynek ten należy do dość ryzykownych. Kontrakty SWAP Kolejnym rodzajem umów są kontrakty SWAP. Umowa kontraktu SWAP dotyczy z reguły wymiany dwóch, lub więcej zależności finansowych pomiędzy pewnymi podmiotami, np. za pomocą takiego kontraktu dwie firmy mogą się wymienić udzielonymi kredytami. Kontrakty SWAP nie znajdują się jednak w regularnym obrocie giełdowym. Są to instrumenty typu OTC (ang. over the counter), i dlatego w bieżącej pracy nie będą one dalej rozważane. Opcje Opcje są prawdopodobnie najważniejszym instrumentem pochodnym. Opcja jest instrumentem stanowiącym prawo jednej ze stron do zrealizowania wymiany finansowej po z góry określonych regułach. Choć enigmatyczne jest definiowanie tego instrumentu, jednak jego działanie jest w zasadzie proste. Dwie strony zawierają umowę na wykonanie pewnej wymiany handlowej na określonych warunkach. Przy czym jedna ze stron ma prawo odstąpić od jej wykonania, a druga ze stron otrzymuje pewne środki w zamian (tzw. premia). Przykład Akcje pewnej firmy kosztują w danej chwili X. Jeden z podmiotów giełdowych proponuje, że za okres 2 miesięcy sprzeda nam akcje tej firmy po cenie X+5. Drugi z inwestorów przewiduje, że po tym okresie cena tych akcji przekroczy X+5 i osiągnie poziom X+10. Pierwsza ze stron wystawia opcję na kupno akcji po cenie X+5 i w zależności od tego czy cena

13 2.2. PRODUKTY RYNKÓW FINANSOWYCH 9 akcji po 2 miesiącach przekroczy wartość X+5 inwestor posiadający opcje ją wykorzysta, lub zrezygnuje z jej wykorzystania. Opcje są wystawiane niemal na wszystko czym można handlować na rynkach finansowych. Należą jednak do najryzykowniejszych instrumentów dostępnych na rynkach finansowych. Opcja jest oczywiście znacznie tańsza od instrumentu, na który opiewa. Jednakże rozpiętość wahania jej ceny jest znacznie wyższa. Przy pomyślnej realizacji pozwala osiągnąć zysk jak przy kupnie akcji (przy dużo niższym wkładzie), a jednocześnie to co możemy stracić to cały koszt opcji. Pomimo swojej zmienności opcje stanowią podstawę większości strategii giełdowych, gdyż doskonale nadają się do ograniczania ryzyka. Fundusze Wyjaśnienia wymaga również pojęcie funduszu. Powstanie funduszy związane było z obwarowaniami prawnymi, które dopuszczały do udziału w giełdzie jedynie osobom i instytucjom dostatecznie, majętnym by mogły być wypłacalne. Wszelkie podmioty, które nie były w stanie spełnić tych obwarowań, decydowały się zatem tworzyć wspólnie podmiot, który łączył majętność swoich uczestników i spełniając wymagania giełdy, mógł prowadzić jedną wspólną politykę finansową swoich udziałowców. Z czasem przekształciło się to w instytucje, które zajmują się skutecznym inwestowaniem na rynku i wypłacaniem części zysku osobom lokującymi w nie swój kapitał. W ten sposób lokowanie w fundusz stało się pewną odmianą instrumentu pochodnego z wielu produktów rynkowych, a zamiast mówić, że fundusz inwestuje mój kapitał, zwykło się mówić, że zainwestowało się w fundusz. Fundusze dzieli się ze wględu na obszary ich aktywności na: akcyjne, walutowe, giełdowe, kredytowe, obligacyjne. W stosunku do funduszy, które nie ograniczają się do jednego obszaru rynkowego, zwykło się stosować nazwę funduszu inwestycyjnego. Z uwagi na złożoną specyfikę funduszu, który jest faktycznym graczem na rynku i zachowuje się w sposób zdroworozsądkowy, w niniejszej pracy wstrzymujemy się od dołączenia do rozważanej puli.

14 10 ROZDZIAŁ 2. PRELIMINARIA 2.3 Podstawy strategii inwestycyjnych Tworzenie portfela jako wstęp do zarządzania ryzykiem Nierzadko początkujący inwestorzy rozpoczynają swoją przygodę z giełdą od inwestowania w ulubioną przez siebie markę. Decyzja taka niezależnie od posiadanych przesłanek jest obarczona bardzo dużym ryzykiem. Cała zainwestowana kwota jest w takim układzie uzależniona od jednego czynnika losowego. W przypadku gdy np. firma, której akcje zostały wykupione, spłonie i utracona zostaje w zasadzie cała zainwestowana kwota. Kluczem do osiągnięcia zysku na giełdzie jest zrozumienie zasady działania całego rynku finansowego. Rynek ten istnieje bowiem po to, aby umożliwić prężnym firmom rozwój dzięki pieniądzom z inwestycji, a potentatom kapitałowym możliwość obrotu ich pieniędzmi z zyskiem. Jako efekt tej wymiany, wypracowany jest pewien dodatkowy zysk gospodarki danego rynku. Intuicyjnie zatem inwestując w firmy i w produkty finansowe tych firm, powinniśmy być w stanie osiągnąć zysk na poziomie procentowym zysku z istnienia rynku finansowego. Tj. jeśli dzięki rynkowi firmy w danym kraju zarabiają o 2% więcej to inwestując we wszystkie papiery wartościowe stopa zwrotu z inwestycji powinna być na poziomie 2%. Oznacza to, że teoretycznie inwestując na giełdzie średnio i w długim okresie czasu powinnismy zyskiwać. Nie ma więc sensu podejmowanie nazbyt dużego ryzyka. Standardową miarą ryzyka pochodzącą od zmiennych losowych opisujących ceny poszczególnych instrumentów, jest wariancja. Załóżmy, że mamy n różnych produktów finansowych, z których każdy ma takie samo ryzyko na poziomie V arx i = δ, i = 1..n. Okazuje się, że portfel złożony z zakupionych, w identycznej ilości spośród tych wskazanych, produktów finansowych: n X i i=1 V ar( n ) = 1 n n 2 i=1 V ar(x i ) = nδ n 2 = δ n (2.1) Zatem ryzyko jest n-krotnie mniejsze jeśli w portfelu umieszczamy wiele różnych instrumentów, każdy o ryzyku δ niż gdybyśmy umieścili tam jedynie jeden z nich. Brzmi to prosto oraz logicznie i w zasadzie pozwoliłoby na przekonanie wielu osób, że gra na giełdzie to łatwy sposób na robienie pieniędzy. Niestety nawet w teorii nie jest to takie proste. Po pierwsze zauważmy, że zysk z giełdy na poziomie 2% jest daleko poniżej oczekiwań inwestora. Tak nieznaczny zysk jest na starcie pochłonięty przez obecnie występującą inflację na poziomie 4%. Poza tym, wsród instytucji i towarów wycenianych na gieł-

15 2.3. PODSTAWY STRATEGII INWESTYCYJNYCH 11 dzie są takie, które generują stratę i takie przynoszące zysk. Usuwanie tych, generuących stratę i wprowadzanie zamiast nich zyskujących - podnosi stopę zwrotu z portfela. O tym, które z produktów są lepsze, wiedzą zapewne najważniejsi uczestnicy parkietu giełdowego. Są oni zatem skłonni kupować te produkty po cenach wyższych jak i sprzedawać również po równie wysokich. Ta modyfikacja w cenach sprawia, że nasze portfele złożone z wielu różnych walorów/produktów giełdowych, nie będę już spełniać swojej roli. Choć bezpieczne, nie wygenerują nam naszego oczekiwanego zysku. Zatem, nie mogąc znaleźć skutecznych strategii wśród produktów jednego rodzaju, zmuszeni jesteśmy poszukać tych wydajnych strategii w połączeniu kilku typów różnych produktów finansowych np. obligacji, akcji i opcji Obligacje - charakterystyka i ryzyko Obligacje, spośród wszystkich instrumentów finansowych, uznawane są za najbezpieczniejsze. Wielokrotnie określa się je nawet papierami wolnymi od ryzyka, co jest jednak dalekie od prawdy. Obligacje mogą występować w zróżnicowanej postaci. Najczęściej spotykanymi obligacjami są obligacje zerokuponowe. Dla takiej obligacji emitent zapewnia, że w chwili wygaśnięcia obligacji wypłaci jej posiadaczowi wartość nominalną obligacji. Są one zatem sprzedawane po kwocie niższej od nominalnej. Obligacje wielokuponowe działają na zasadzie wypłaty odsetek od kwoty nominalnej co określony przedział czasu. Tymi papierami oczywiście można swobodnie handlować w okresie od jej emisji do wygaśnięcia, i w tym czasie podlegają one w pełni prawom rynku, dyktującym cenę odsprzedania obligacji. Głównymi emitentami obligacji są banki narodowe, a wpływy z wyemitowanych obligacji zasilają skarb państwa. Dlatego też, z racji na wysoką wiarygodność instytucji państwa, obligacje nazywane są wolnymi od ryzyka. By obalić ten osąd omówmy główne ryzyka związane z obligacjami. 1. ryzyko niedotrzymania umowy - ryzyko sytuacji kiedy emitent nie chce / nie może wywiązać się z umowy wypłaty 2. ryzyko rynkowe - ryzyko wahania ceny instrumentu w chwili odsprzedaży 3. ryzyko reinwestowania - dotyczy obligacji wielokuponowych i zmienności cen oprocentowania dla wypłat w różnych okresach czasu Najważniejszym z ryzyk jest ryzyko z punktu 1. Kupujący obligacje musi posiadać świadomość, że przekazuje pieniądze pewnej instytucji, która podlega prawom rynkowym, tzn. takich które z czasem mogą przestać wypełniać

16 12 ROZDZIAŁ 2. PRELIMINARIA swoje zobowiązania, co ogłoszane jest pod prawną definicją upadłości. Przekonanie to wywodzi się z racji iż, państwa w obecnym świecie finansowym, nie zwykły ogłaszać swojej niewypłacalności. W żaden sposób nie oznacza to jednak, że bankrutować nie będą w przyszłości. Uczulić się należy jednak na taką możliwość, gdyż np. obecna (2011/2012) sytuacja finansowa Grecji, jest bliska tej gdy państwo ogłasza bankructwo i wypiera się wszelkich wierzytelności pod postacią obligacji Obligacje - strategie czyste obligacyjne Pomimo iż, strategie obligacyjne są rzadko stosowane bez użycia instrumentów większego ryzyka, nie mogą zostać pominięte zupełnie. Strategie obligacyjne są bardzo często stosowane np. przez OFE, które prawnie są zobowiązane inwestować znaczny udział swojego kapitału w obligacje. Najprostszą strategią obligacyjną jest tzw. strategia indeksowania. Podejście to ma naturę optymalizacji wielokryterialnej. Tworzona jest złożona funkcja celu, która ma za zadanie zmaksymalizować wielkość zależącą od różnych charakterystyk obligacji, w tym stopy zwrotu. Drugie podejście jest nazywane strategią uodpornienia portfela. Pozwala ona na zabezpieczenie się od wahań cen rynkowych i ryzyka reinwestowania. Sprowadza się ono do wykupienia dwóch lub więcej rodzajów obligacji (najczęściej ze względu na czas do wykupu lub ilośc kuponów), tak, że jeśli występuje zmiana stóp procentowych, to część z nich zyskuje, a inna część odpowiednio tyle samo traci Akcje - ryzyko w akcjach Akcja jest papierem wartościowym świadczącym o tym, że ich właściciel jest w posiadaniu części majątku firmy. W tej definicji nie zawiera się jednak odpowiedź na podstawowe pytanie. Czemu inwestor kupuje akcję? Inwestor kupuje bowiem akcję by brać udział w jej zyskach. Ryzyko dla każdej pojedynczej akcji wiąże się więc ze wszystkim co może zakłócić zysk firmy. Czynników, które mogą mieć fatalny wpływ na kondycję firmy, jest ogromna ilość. Zatem przy inwestowaniu w akcje zrodziły się 3 różne podejścia. 1. strategie mieszane (akcyjno-obligacyjno-opcyjne) 2. analiza fundamentalna 3. analiza techniczna

17 2.4. PODSTAWOWE GRUPY STRATEGII INWESTYCYJNYCH Podstawowe grupy strategii inwestycyjnych Analizy fundamentalna i techniczna operują na zasadach wyszukiwania zyskownych i/lub bezpiecznych ofert dla samych akcji. Przyświecającą analitykom ideą jest predykcja przyszłych cen dla akcji. W podejściu fundamentalnym realizowane jest to przez określenie głównych czynników makroekonomicznych wpływających na to, że dana firma generuje zysk. Natomiast w podejściu technicznym, zakłada się że wpływ tych czynników dyktuje cenę rynkową, i w związku z tym cena rynkowa jest postrzegana jako zakodowana informacja o tym jak obecny stan wpływa na zysk firmy. Oba podejścia stanowią jedynie próby przybliżenia sytuacji firmy, czy nawet rynku, z racji że inwestorzy nigdy nie uzyskają pewnych informacji od spółek giełdowych. W tym rozdziale skupmy się jednak na pierwszym typie. W tych strategiach, w odróżnieniu od metod analiz, przyjmuje się określanie bieżącej charakterystyki produktu (np. jej ryzyka) i konstruowanie optymalnego układu produktów, tj. tzw. portfela, który jest optymalny ze względu na pewną regułę decyzyjną. Do ograniczenia tego ryzyka bardzo często stosuje instrumenty odmienne od akcji, m.in. opcje czy obligacje Metoda dywersyfikacji portfela akcji Można by powiedzieć, że nauka o rynkach finansowych zaczęła się w chwili, gdy przestano patrzeć na pojedyncze firmy, a skupiono się na grupach firm. Również cała metodyka inwestowania na giełdzie rozpoczęła się gdy zauważono pewne fakty dotyczące firm. Mianowicie, że ceny poszczególnych firm mogą od siebie zależeć. Do opisywania tychże zależności cenowych wykorzystano miary oparte na korelacji. Korelacja jest liczbą rzeczywistą z przedziału [ 1, 1] opisującą zależność pomiędzy dwoma walorami. Zależności bliskie 1, oznaczają że dane dwa walory zachowują się podobnie do siebie, bliskie -1, że zachowują się antagonistycznie oraz bliskie 0 oznaczają brak widocznych związków. Uzasadnienia tychże związków można mnożyć w przykładach. Zysk firmy budowlanej w sposób wyraźny przekłada się na rentowność firm produkujących materiały budowlane. Z drugiej strony profit firmy lotniczej wzrastając jednocześnie oznacza stratę u innych rodzajów przewozów: pociągów, autokarów, statków. Wyszukanie korelacji (w sposób analityczny tj. poprzez analizę profilu firmy lub techniczny tj. przez statystyczne relacje cen dwóch firm) pomiędzy spółkami giełdowymi stanowi pierwszy cel inwestora. Gdzie znajduje się ukryty sens wyszukiwania tychże korelacji. Rozważmy

18 14 ROZDZIAŁ 2. PRELIMINARIA dwa przykłady. W pierwszym, mamy dwie firmy związane ze sobą w korelacji bliskiej jedności. Jedna z tych firm, jest dużym zakładem należącym do skarbu państwa, druga niewielką firmą działającą na pewnym obszarze kraju. Skoro zyski z jednej i drugiej spółki są zbliżone, inwestor może wybrać tę spółkę, która jest dla niego wiarygodniejsza. W tym wypadku mógłby wybrać firmę rządową, która w razie problemów mogłaby liczyć na wsparcie ze strony państwa. W tym samym czasie mała firma mogłaby upaść, a inwestor utraciłby cały swój wkład inwestycyjny. W drugim przykładzie: rozważając dwie firmy o korelacji bliskiej -1. W zależności od przewidywanych stóp zwrotu, można by zatem dobrać taki układ tych dwóch akcji, który niezależnie od rozwoju sytuacji na rynku, zapewniłby nam gwarantowany dodatni zysk. Zjawisko kupowania różnych rodzajów akcji czy innych instrumentów finansowych, celem zmniejszenia ryzyka inwestycji giełdowej, nazywa się dywersyfikacją ryzyka Strategie akcyjno-obligacyjne Bardzo często rozwiązanie uzyskane za pomocą analizy korelacji spółek można dodatkowo usprawnić. Rozwiązanie to zakłada bowiem podanie oczekiwanego zysku z portfela oraz jego ryzyka. Może się jednak okazać, że poziom ryzyka jest dla inwestora zbyt wysoki. Okazuje się, że w takim przypadku nie warto już poszukiwać innych mniej opłacalnych, ale i mniej ryzykownych, układów portfela. Znacznie bardziej opłacalne okazuje się wykorzystanie obligacji do obniżenia ryzyka portfela. Tworzy się wtedy portfel złożony z obligacji jak i akcji, gdzie pomiędzy optymalnym rozwiązaniem dla obligacji, a optymalnym dla akcji, można modelować zysk i ryzyko w sposób liniowy (zysk i ryzyko są średnimi ważonymi z zysku i ryzyka dla optymalnego układu obligacji i optymalnego układu akcji, z wagami odpowiadającymi procentowym udziałom w portfelu). Położenie portfela rynkowego i linii z portefelem obligacji przedstawia rysunek Idea Markovitza W świetle tez z poprzedniej sekcji pozostaje jedynie określić jaki portfel akcyjny będziemy uznawać za najlepszy. Podejście Harrego Markovitza zakłada, że wybór optymalnego portfela jest targiem pomiędzy stopą zwrotu a ryzykiem. Tak optymalny portfel można wyznaczyć poprzez odszukanie w zbiorze wag 1

19 2.4. PODSTAWOWE GRUPY STRATEGII INWESTYCYJNYCH 15 Rysunek 2.1: Portfel rynkowy i linia rynku (źr. i) walorów na wykresie zwrotu w funkcji ryzyka, takiego układu, który połączony z punktem zysku z obligacji, da prostą styczną do powierzchni tworzonej przez układu wag. W takim przypadku bowiem, bardziej opłaca się wprowadzać obligacje w miejsce akcji, niż szukać innego punktu spełniającego zadany poziom bezpieczeństwa. O ile założenia samego modelu Markovitza zostały wyraźnie skrytykowane przez fachowców i teoretyków, jednakże rozwinięte na niej teorie są stosowane i obecnie. Przykładowy wykres takiego portfela złożonego z kilku nieskorelowanych (o zerowej korelacji) akcji przedstawia wykres jak również pokazuje on krzywe użyteczności przykładowych inwestorów Model równowagi rynku kapitałowego W oparciu o teorię portfela Markovitza, trzech badaczy: Wiliam Sharp, John Lintner i Jan Mossin, utworzyło model równowagi rynku kapitałowego nazywamy CAPM (capital asset pricing model) czyli model wyceny aktywów kapitałowych. Teoria ta opiera się o linie rynku kapitałowego (CML), która jest linią łączącą portfel optymalny złożony z portfela akcji wymieszanego z portfelem obligacji. Linia rynku służy nam do sprawdzania jego efektywności. Inwestor może przypuszczać, że jeśli inni inwestorzy są rozsądni, a każdy z nich inwestuje w inny portfel, to te powinny leżeć na linii rynku kapitałowego. Inwestor skupia się więc na poszukiwaniu tych z nich, które nie znajdują cw/index.html

20 16 ROZDZIAŁ 2. PRELIMINARIA Rysunek 2.2: Portfel rynkowy z wielu akcji, linia rynku i krzywe użyteczności (źr. ii) się na tej prostej. Portfele takie są albo niedocenione, albo przecenione. Jeśli jest on niedoceniony, to należy go wykupić, gdyż sprzeda się go za wyższą stawkę, gdy cena stanie się rynkową. Jeśli jest natomiast przeceniony, należy sprzedać jego aktywa zanim ich cena na rynku spadnie Ryzyko inwestowania w opcje Opcje są najważniejszym z instrumentów pochodnych. Pomimo tego należą do najbardziej ryzykownych z opracowanych w tej pracy produktów finansowych. Opcje są tworem, który uprawnia do zawarcia transakcji na określonych warunkach. Jako takowy jest wart niemal tyle co transakcja w sytuacji sprzyjającej i bezwartościowy w przypadku przeciwnym. Zauważmy, że np. opcja kupna pewnej akcji wartej obecnie 100, wykonanej po pewnym okresie za cenę 100, będzie warta niewiele. Powiedzmy, że 10. Jeśli po tym pewnym okresie cena akcji wynosi 150, zauważmy że zysk z zakupu akcji wyniósłby 50%. Kupując jednak akcję za 10, jesteśmy w stanie wykonać operację kupna z opcji za 100 i sprzedaży na rynku po 150 czyli zarobić 50. W porównaniu do ceny opcji, zysk tutaj wynosi 400%, gdzie dla akcji wyniósł on ledwie 50%. Jednakże, jeśli cena akcji spadłaby poniżej poziomu 100, opcja straciłaby