Temat numeru: Sędzia statystyczny

Transkrypt

1 4/2013 Kwartalnik Informacyjny Ministerstwa Sprawiedliwości Dobre praktyki: Profilowanie sprawców Wywiad: Prok. Kazimierz Olejnik Dr Adam Niedzielski Aplikacja i kariera: E-marketing dla prawnika ISSN Publikacja bezpłatna Temat numeru: Sędzia statystyczny

2 www. dzieckoswiadek.pl b d Bardzo się bałem przesłuchania. Nie wiedziałem, że to po prostu rozmowa. Teraz wiem, że nie ma czego się bać. PRZESŁUCHANY Od Ciebie zależy, czy oszczędzisz małoletnim świadkom traumatycznego przeżycia. Zabiegaj o rozmowę w specjalnie przygotowanym miejscu. Dziecko jest świadkiem szczególnej troski. Organizatorzy kampanii Dziecko świadek szczególnej troski Partner kampanii

3 Od redakcji Spis treści nr 4/2013 Aktualności 3. Personalia Jerzy Kozdroń nowym wiceministrem sprawiedliwości 4. Jerzy Ferenz: Deregulacji ciąg dalszy. Pierwsza transza przyjęta, druga w Sejmie, trzecia w konsultacjach 5. Jerzy Ferenz: Sejm nad niebezpiecznymi sprawcami. Stan prac nad projektem ustawy o postępowaniu wobec tzw. zaburzonych sprawców najcięższych przestępstw 6. Waldemar Szmidt: Akta w sądzie nowe zasady obiegu 7. Ministrowie o świadkach. Spotkanie szefów resortów Grupy Wyszehradzkiej 8. Beata Wiraszka-Bereza: Racjonalnie o zbrodniach i przestępstwach gospodarczych najnowsze propozycje Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego 10. Szymon Janczarek: ETPCz przegląd orzeczeń Trybunału z ostatniego kwartału Wokanda 12. Temat numeru Wojciech Tumidalski: Sędzia statystyczny. Wiek, droga zawodowa i doświadczenie polskich orzeczników 14. Andrzej Dryszel: Szybsza nominacja, mniej wakatów. Projekt wprowadzenia komunikacji internetowej do procesu nominacji sędziowskich 16. Krzysztof Mycka: Kuratorzy bardziej skuteczni opis rozwiązań nowego rozporządzenia 18. Katarzyna Jędrzejewska: Księga mniej papierowa. Kolejny etap informatyzacji postępowania wieczystoksięgowego 20. Artur Pawlak: Strategicznie o Temidzie rozmowa z Adamem Niedzielskim, dyrektorem Departamentu Strategii i Deregulacji MS Dobre praktyki 23. Teresa Jaśkiewicz-Obydzińska, Ewa Wach: Psycholog w niespecyficznej roli. Profilowanie nieznanego sprawcy przestępstwa 26. Paweł Nowak: Piękna polszczyzna w warunkach sali sądowej. Jak mówić (i pisać) poprawnie, zrozumiale, zwięźle? 28. Jolanta Panasiuk: Anatomia mówienia porady praktyczne. Oddech, praca przepony oraz emisja głosu a skuteczność prawnika 31. Standard ETPCz Szymon Janczarek: Konwencja a sprawa polska. 60 lat Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka 20 Strategia dla Temidy 48 Prawnik bezrobotny? Aplikacja i kariera 36. Katarzyna Jędrzejewska: Aplikacje korporacyjne więcej praktyki, mniej teorii 38. Robert Wierzbicki: E-marketing dla prawnika 40. Wojciech Tumidalski: Chcieć to móc. Wywiad z prokuratorem Kazimierzem Olejnikiem Opinie 44. Karolina Kremens, Wojciech Jasiński: Przed rewolucją. Wnioski z badań obciążenia pracą prokuratorów 46. Andrzej Antkiewicz: Przyspieszenie dyskrecjonalne. Ocena k.p.c. po półtora roku od nowelizacji 48. Piotr Machnikowski: Szkoły bezrobotnych prawników? Krytycznie o jakości kształcenia uniwersyteckiego Varia 50. Książki prawnicze Rafał Reiwer: Świadomość i swoboda testatora, taktyka obrończa w procesie cywilnym, rola ustrojowa KRS, kara ograniczenia wolności jako alternatywa dla kar izolacyjnych, pobawienie wolności a prawa człowieka Felieton 53. Romer My i oni. O kontaktach sędziów z adwokatami, radcami i prokuratorami 54. Zoll Kamasze dla kibola zamiast więzienia 55. Sobczak Wielki powrót asesora. Czy z potknięciami? 56. Dubois Chaos w ławach obrończych? Radcowie będą bronić w sprawach karnych 12 Polscy sędziowie obraz statystyczny 1

4 Od redakcji 4/2013 KwartalniK Informacyjny ministerstwa sprawiedliwości Dobre praktyki: Profilowanie sprawców Wywiad: Prok. Kazimierz Olejnik Dr Adam Niedzielski Aplikacja i kariera: E-marketing dla prawnika Fot. Krzysztof Wojciewski ISSN Publikacja bezpłatna Temat numeru: Sędzia statystyczny kwartalnik Ministerstwa Sprawiedliwości nr Redakcja, tel : Artur Pawlak (redaktor naczelny) Milena Domachowska (sekretarz redakcji) Kolegium redakcyjne: prof. Jacek Gołaczyński (przewodniczący) Jarosław Bełdowski SSR Agnieszka Błach-Jóźwik dr Adam Bodnar Łukasz Bojarski SNSA Jacek Czaja prof. Zbigniew Ćwiąkalski SSN Stanisław Dąbrowski SSN Katarzyna Gonera prof. Andrzej Herman SSA Krzysztof Józefowicz SSN Grzegorz Misiurek prof. Alojzy Nowak prof. Marek Safjan prof. Jacek Widło prof. Bohdan Zdziennicki prof. Andrzej Zoll Wydawca: Ministerstwo Sprawiedliwości Al. Ujazdowskie 11, Warszawa nawokandzie@ms.gov.pl Skład, druk i dystrybucja: Pracownia C&C, Warszawa Nakład: 10 tys. egz. Grafika na okładce Krzysztof Wojciewski, PantherMedia Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych. Stanowiska prezentowane przez autorów niebędących pracownikami Ministerstwa Sprawiedliwości są ich prywatnymi opiniami. Numer zamknięto 13 września 2013 r. Publikacja bezpłatna. Dystrybucja do sądów powszechnych i prokuratur wszystkich szczebli, wydziałów prawa szkół wyższych oraz największych kancelarii prawniczych. Szanowni Czytelnicy, Przed Wami kolejne wydanie kwartalnika. Tematem przewodnim tego numeru jest tzw. statystyczny sędzia jego droga do zawodu, doświadczenie, wiek. Za kanwę głównego tekstu posłużyły nam dane opublikowane niedawno przez Krajową Radę Sądownictwa. Można z nich wysnuć kilka ciekawych wniosków. Okazuje się, że wymiar sprawiedliwości w dużej mierze sprawują dziś osoby stosunkowo młode, które do zawodu przyszły po 1989 r. Co więcej, potwierdzają się obserwacje, że obejmujący urząd sędziego rekrutują się z grupy asystentów i referendarzy, zaś do zawodu wciąż nie trafiają doświadczeni adwokaci, radcowie czy prokuratorzy. Warto zapoznać się z tymi danymi po to choćby, by mieć argumenty w dyskusji o obciążeniach historycznych i kompetencjach polskiej Temidy, a także idei korony zawodów prawniczych (Sędzia statystyczny str. 12). Państwa szczególnej uwadze polecam również dwa wywiady. W pierwszym Adam Niedzielski, dyrektor Departamentu Strategii i Deregulacji Ministerstwa Sprawiedliwości, dzieli się swoimi krytycznymi obserwacjami odnośnie sposobu wprowadzania reform w sądownictwie, przybliżając wdrażaną w MS koncepcję zarządzania strategicznego oraz założenia strategii dla wymiaru sprawiedliwości (Strategicznie o Temidzie str. 20). Bohaterem drugiej rozmowy jest Kazimierz Olejnik, który z perspektywy swojego olbrzymiego doświadczenia prokuratorskiego oraz dystansu związanego z przejściem w stan spoczynku ocenia dzisiejszą kondycję prokuratury (Chcieć to móc str. 40). Wywiad ten warto przeczytać również w kontekście wniosków płynących z ostatnio opublikowanych badań obciążenia pracą prokuratorów (Prokuratura przed rewolucją str. 44). Do tego, jak w każdym wydaniu, w bieżącym numerze znajdziecie Państwo praktyczne publikacje przydatne osobom zawodowo związanym z salą rozpraw, porady dla młodych radców i adwokatów rozpoczynających karierę, omówienie najnowszych orzeczeń ETPCz, a także sporo ciekawej publicystyki. Z życzeniami dobrej lektury, Artur Pawlak redaktor naczelny 2

5 Minister od zawodów prawniczych Prezes Rady Ministrów 16 lipca br. powołał Jerzego Kozdronia na stanowisko Sekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości. Chcę przygotować system kształcenia sędziów i prokuratorów do obecnych wyzwań oraz wprowadzić merytoryczny spokój do dialogu z korporacjami prawniczymi zapowiada wiceminister. Jest doświadczonym prawnikiem wymiar sprawiedliwości zna z perspektywy sędziego, pełnomocnika, a także posła, który aktywnie brał udział w pracach nad doskonaleniem polskiego systemu prawa. Urodził się w 1950 r. w Mrągowie. W 1974 r. ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i rozpoczął aplikację sądową w Sądzie Wojewódzkim w Gdańsku. W latach był asesorem w Sądzie Wojewódzkim w Elblągu, zaś przez kolejne trzy lata sędzią Sądu Rejonowego w Kwidzynie. Urzędu sędziowskiego został pozbawiony z powodu odmowy stosowania dekretu o stanie wojennym. Następnie, po nabyciu uprawnień do wykonywania zawodu radcy prawnego, prowadził obsługę prawną spółdzielni gminnych. Po 1989 r. założył kancelarię radcowską w Kwidzynie i prowadził działalność samorządową. Od 2005 r. zasiadał w Sejmie jako poseł V, VI i VII kadencji. Pracował w Komisji Sprawiedliwości i Praw Aktualności Personalia Człowieka (jako wiceprzewodniczący), Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Nadzwyczajnej ds. zmian w kodyfikacjach. Brał udział w pracach nad nowelizacjami kodeksów karnych i cywilnych, wielokrotnie reprezentował Sejm przed Trybunałem Konstytucyjnym. Minister Kozdroń objął w resorcie nadzór nad Departamentem Zawodów Prawniczych i Dostępu do Pomocy Prawnej oraz Krajową Szkołą Sądownictwa i Prokuratury. W obliczu deregulacji zawodu asystenta sędziego oraz optymalnej liczby referendarzy sądowych, aplikacja ogólna staje się zbędna, w dodatku jest dużym obciążeniem dla budżetu państwa. Zmieniając ścieżkę szkolenia sędziów i prokuratorów musimy również pomyśleć nad tym, by w największym stopniu była ona gwarancją tego, że do obu zawodów trafiają osoby znakomicie przygotowane, także pod względem praktycznym twierdzi nowy wiceminister. Jerzy Kozdroń, jako były radca, jest zwolennikiem konkurencji w zawodach korporacyjnych, a tym samym szerokiego dostępu do ich wykonywania. Konkurencja jest z pożytkiem dla prawników, ale przede wszystkim dla obywateli. Kwestia w tym, by zapewnić odpowiednie merytoryczne i etyczne przygotowanie do wykonywania zawodów radcy i adwokata, o co z powodzeniem dbają samorządy mówi Jerzy Kozdroń. W ostatnim czasie wokół reformy dojścia do zawodów radcy, adwokata i notariusza narosło wiele niezawinionych nieporozumień. Chciałbym doprowadzić do bardziej merytorycznego dialogu z korporacjami prawniczymi, do wyciszenia emocji deklaruje nowy wiceminister. Minister Kozdroń na stanowisku Sekretarza Stanu zastąpił Stanisława Chmielewskiego, który objął w resorcie funkcję Podsekretarza Stanu. Ministra Marka Biernackiego w zarządzaniu resortem wspiera obecnie sześciu wiceministrów. red Fot. Krzysztof Wojciewski Jubileusz dyrektor Instytutu Ekspertyz Sądowych Dr hab. Maria Kała, dyrektor Instytut Ekspertyz Sądowych im. Prof. dra Jana Sehna w Krakowie, w maju br. została uhonorowana najwyższym odznaczeniem resortowym Srebrnym Medalem Pamiątkowym Ministra Sprawiedliwości. Dr Maria Kała obchodzi w tym roku jubileusz 40-lecia pracy zawodowej. Od początku związana jest z IES, gdzie rozpoczęła pracę jeszcze podczas studiów chemicznych na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W latach kierowała w Instytucie pracownią, a następnie Zakładem Toksykologii, zaś w latach pełniła funkcję zastępcy dyrektora Instytutu ds. naukowych. Rola ekspertyz sądowych w postępowaniach rośnie, z roku na rok są one również coraz trudniejsze. Najwięcej opinii, które przygotowujemy, wiąże się z genetyką sądową, prowadzeniem samochodu pod wpływem środków podobnie działających do alkoholu, identyfikacją nowych narkotyków, czyli tzw. dopalaczy, a także wypadkami komunikacyjnymi. Najbardziej czasochłonne ekspertyzy to z kolei te z dziedziny psychologii oraz analizy mowy i nagrań mówi Maria Kała, która od czterech lat pełni funkcję dyrektora Instytutu Ekspertyz Sądowych. IES zatrudnia dziś 65 biegłych sądowych, którzy wykonują rocznie ok. 6 tys. ekspertyz. Na potrzeby sądów i prokuratur przygotowuje opinie z zakresu toksykologii, genetyki, rekonstrukcji wypadków drogowych, kryminalistyki, psychologii oraz informatyki. Instytut Ekspertyz Sądowych to jednostka zależna Ministerstwa Sprawiedliwości. Jest liderem w zakresie nauk sądowych oraz pełni w Polsce funkcję biegłego instytucjonalnego. Oprócz działalności opiniodawczej, prowadzi też badania naukowe (w tym finansowane z grantów Unii Europejskiej) oraz działalność dydaktyczną. Instytut został założony w 1929 r. w przyszłym roku obchodzić będzie 85-lecie istnienia. Fot. archiwum Dyrektor Maria Kała stopień doktora nauk przyrodniczych uzyskała w 1985 r., zaś w 2012 r. doktora habilitowanego nauk farmaceutycznych. Od 1976 r. jest biegłym sądowym w zakresie toksykologii leków i trucizn organicznych. red 3

6 Aktualności Deregulacji ciąg dalszy W życie weszła pierwsza ustawa deregulacyjna, która poszerzyła dostęp m.in. do zawodów prawniczych. Jednak to nie koniec prac nad liberalizacją rynku pracy. W Sejmie jest już tzw. druga transza deregulacji, zaś Ministerstwo Sprawiedliwości pracuje nad trzecią. Fot. robertovm / stock.xchng Prezydent Bronisław Komorowski 9 lipca b.r. podpisał ustawę ułatwiającą dostęp do 50 zawodów. Tym samym została zrealizowana część deklaracji premiera złożonej podczas expose w dniu 18 listopada 2011 r., zobowiązującej rząd do zmniejszenia liczby zawodów regulowanych w Polsce. Zadanie przygotowania stosownych rozwiązań przypadło Ministrowi Sprawiedliwości. Pierwsza transza deregulacji liberalizuje warunki dojścia do zawodu notariusza, komornika, adwokata i radcy prawnego, a także m.in. syndyka, zarządcy nieruchomości, pracownika ochrony, trenera sportowego, przewodnika turystycznego, pilota wycieczek, detektywa, rzeczoznawcy majątkowego czy taksówkarza. Druga transza deregulacji Druga transza deregulacyjna, otwierająca dostęp do 91 zawodów, trafiła do Sejmu 17 lipca br. Projekt dotyczy głównie grup zawodowych liczących ponad 200 tys. osób i był konsultowany z blisko 400 podmiotami. W prace nad nim, poza Ministerstwem Sprawiedliwości, zaangażowane były również resorty: finansów, nauki i szkolnictwa wyższego, a także transportu, budownictwa i gospodarki morskiej. Projekt dotyczy zawodów z trzech kategorii: budowlanych, transportowych oraz finansowych. Deregulacja w drugiej transzy zliberalizuje Fot. riyonol / stock.xchng dostęp do zawodu doradcy podatkowego, biegłego rewidenta, agenta ubezpieczeniowego, agenta celnego, a także architekta, urbanisty, pilota czy pracownika metra. W przypadku doradców, umożliwione zostanie wykonywanie większości czynności takiego doradztwa (dotychczas zastrzeżonych dla doradców podatkowych, radców prawnych, adwokatów, biegłych rewidentów oraz podmiotów uprawnionych do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych) wszystkim podmiotom. Chodzi w szczególności o udzielanie porad, opinii i wyjaśnień z zakresu obowiązków podatkowych i celnych oraz w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami, prowadzenia ksiąg rachunkowych, ksiąg podatkowych i innych ewidencji do celów podatkowych oraz udzielania pomocy w tym zakresie, a także sporządzania zeznań i deklaracji podatkowych lub udzielania pomocy w tym zakresie. Deregulacja nie obejmie natomiast czynności reprezentacji przez licencjonowanych doradców podatkowych, adwokatów i radców prawnych podatników, płatników i inkasentów w postępowaniu przed organami administracji publicznej i w sądzie. Sprawy takie wiążą się bowiem z wchodzeniem w stałe relacje z organami władzy publicznej, co może wiązać się z nieodwracalnymi skutkami dla reprezentowanego podmiotu. Uwolnienie po raz trzeci Wcześniej, bo już 20 czerwca 2013 r., Minister Sprawiedliwości Marek Biernacki skierował do konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych tzw. trzecią transzę deregulacyjną. Ma ona ułatwić dostęp do kolejnych 104 zawodów, m.in. profesji tłumacza przysięgłego i rzecznika patentowego, a także maklera papierów wartościowych, górnika, geologa czy konserwatora zabytków. W przypadku chętnych do wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego proponuje się zniesienie obowiązku ukończenia wyższych studiów magisterskich i pozostawienie wymogu wykształcenia średniego. Zniesiony zostanie także obowiązek corocznego publikowania listy tłumaczy przysięgłych w formie papierowej, na rzecz metody on-line. Projekt zakłada również wprowadzenie karalności naruszenia obowiązku aktualizacji danych osobowych tłumacza przysięgłego w przypadku ich zmiany. Natomiast w przypadku rzecznika patentowego projektodawca zamierza zezwolić wykonującym ten zawód osobom występowanie przed Sądem Najwyższym, a także zlikwidować przymus rzecznikowski w przypadku postępowań dotyczących rejestracji znaków towarowych, do których dopuszczeni zostaną zarówno radcowie, jak i adwokaci. Po wejściu w życie wszystkich ustaw deregulacyjnych oczekuje się zwiększenia dostępności atrakcyjnych, ale obecnie zamkniętych, profesji zwłaszcza dla ludzi młodych. Wprowadzenie łagodniejszych zasad regulujących uprawnienia do wykonywania określonych profesji powinno również skutkować zwiększeniem elastyczności polskiej gospodarki, na co wpłynąć ma spadek cen produktów i usług, wzrost ich jakości, ograniczenie procedur biurokratycznych i wreszcie spadek prowadzenia działalności przez przedsiębiorców. Jerzy M. Ferenz Autor jest ekspertem w Departamecie Prawa Karnego MS 4

7 Aktualności Sejm nad niebezpiecznymi sprawcami 17 lipca trafił do Sejmu, przygotowany w Ministerstwie Sprawiedliwości, rządowy projekt ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzającymi zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób. Sejm prawie jednomyślnie zdecydował o skierowaniu projektu do dalszych prac w specjalnie do tego powołanej komisji nadzwyczajnej wniosek poparło 448 posłów, przeciw była jedna osoba. Projekt od początku budzi wątpliwości konstytucyjne wśród polityków, prawników i przedstawicieli organizacji obrony praw człowieka. Prace nad jego stworzeniem związane są z koniecznością zapobieżenia zagrożeniu, jakie stworzy wyjście na wolność w 2014 r. pierwszych kilkunastu groźnych przestępców, którzy na skutek abolicji w 1989 r. uniknęli wykonania kary śmierci za liczne zabójstwa oraz zgwałcenia. W związku z powyższym, aparat państwowy, zobowiązany do dbałości o bezpieczeństwo obywateli, musiał znaleźć rozwiązanie skuteczne bez względu na jego cenę polityczną czy społeczną. Prezes Rady Ministrów scedował na Ministra Sprawiedliwości zadanie opracowania zgodnego z normami prawnymi zarówno wewnętrznymi, jak i europejskimi projektu ustawy. Zanim trafił on do Sejmu, przeszedł liczne konsultacje wewnątrzresortowe oraz społeczne. Podmioty objęte reżimem ustawy Według uzasadnienia projektu, tworzone prawo ma znaleźć zastosowanie do zaburzonych psychicznie sprawców najgroźniejszych przestępstw, w stosunku do których brak było podstaw orzeczenia środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym, gdyż w czasie popełnienia przestępstwa byli całkowicie lub częściowo poczytalni. Część z takich osób, ze względu na ich stan psychiczny, wciąż stanowi poważne zagrożenie dla społeczeństwa. Projektowana ustawa ma na celu wprowadzenie rozwiązań przewidujących ich terapię w warunkach izolacji. By zastosować wobec kogoś reżim przyszłej ustawy, osoba taka będzie musiała spełnić łącznie kilka warunków. Regulacja obejmie jedynie sprawców prawomocnie skazanych za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy, na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Nowe prawo znajdzie zastosowanie wyłącznie wobec osób, u których w trakcie wykonywania kary stwierdzono zaburzenia psychiczne w postaci upośledzenia umysłowego, zaburzenia osobowości lub zaburzenia preferencji seksualnych, a wykazują one taki charakter lub nasilenie, że zachodzi wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia czynu zabronionego z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej i obyczajności. Ostatni warunek stanowi górna granica zagrożenia ustawowego karą za popełniony czyn, którą projektodawca proponuje na poziomie co najmniej 10 lat. Pod kontrolą sądu Celem omawianych regulacji jest izolacja jednostki niebezpiecznej, jak również umożliwienie sprawcom, wobec których ustawa znajdzie zastosowanie, powrotu do społeczeństwa po skutecznie przeprowadzonej terapii. W celu realizacji programu terapeutycznego ustawą powołany zostanie nowy podmiot leczniczy Krajowy Ośrodek Terapii Zaburzeń Psychicznych. Określi ona także ramy jego funkcjonowania oraz zagadnienia dotyczące doboru personelu i ochrony bezpieczeństwa osób przebywających w ośrodku. Umieszczenie skazanego we wspomnianej instytucji będzie możliwe jedynie na skutek postępowania sądowego. Inicjatywa w tym zakresie będzie pozostawała w rę- kach dyrektora zakładu karnego, w którym pozostaje sprawca. To właśnie na jego wniosek sąd oceni, czy dana jednostka spełnia wszystkie kryteria ustawowe w szczególności sąd zbada okoliczności czynu, za który sprawca został skazany, jego zachowanie podczas odbywania kary pozbawienia wolności, a także zasięgnie opinii biegłych z dziedziny psychiatrii, a w przypadku zaburzeń osobowości także opinii certyfikowanego biegłego psychologa seksuologa. Sąd rozpozna sprawę na rozprawie w obecności prokuratora oraz obrońcy. Projekt zakłada również instrument gwarancyjny dla sprawców, wobec których orzeczono konieczność pobytu w ośrodku. Ustawa nałoży na sąd obowiązek sprawdzania nie rzadziej niż raz na sześć miesięcy, czy nie ustała potrzeba izolacji i terapii. Projektodawcy wskazują, że ocena ta będzie dokonywana na podstawie opinii lekarza psychiatry oraz wyników terapii. W związku z powyższym, kierownik ośrodka będzie zobowiązany do sporządzania stosownej opinii na potrzeby sądu. W razie pomyślnego ukończenia terapii, osoba taka opuści ośrodek. Monitoring na wolności Nowa ustawa ma również umożliwić efektywny system monitorowania zachowania tych spośród sprawców z zaburzeniami psychicznymi, którzy po opuszczeniu zakładów karnych wychodzą na wolność. Na osobę stwarzającą zagrożenie zostaną nałożone obowiązki związane z nadzorem prewencyjnym, zapewniające policji możliwość kontrolowania miejsca jej pobytu. Osoba stwarzająca zagrożenie, wobec której zastosowano nadzór prewencyjny, będzie miała obowiązek każdorazowego informowania organu nadzorującego o zmianie miejsca stałego pobytu, miejsca zatrudnienia i zmianie swoich danych osobowych, a jeżeli organ nadzorujący tego zażąda, również udzielania informacji o miejscu aktualnego i zamierzonego pobytu oraz terminach i miejscach wyjazdów. Organ nadzorujący zweryfikuje te informacje, oddziaływanie prewencyjne będzie też wynikać z samego przeświadczenia sprawcy o istnieniu takiego nadzoru. Policja w celu jego wykonywania będzie mogła również podejmować zwykłe czynności operacyjno- -rozpoznawcze, a w przypadkach uzasadnionych bardziej ingerującą w prywatność sprawcy kontrolę operacyjną. Jerzy M. Ferenz Autor jest ekspertem w Departamencie Prawa Karnego MS Fot. KennKiser/stock.xchng 5

8 Aktualności Fot. Paweł Miecznik Akta w sądzie - nowe zasady Od lipca obowiązują nowe standardy obiegu akt sądowych. Wprowadzenie jednolitych zasad we wszystkich sądach ma usprawnić pracę sekretariatów, a w konsekwencji wpłynąć na przyśpieszenie postępowań. Znowelizowane zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej zaczęło obowiązywać od 1 lipca 2013 r. Jego wprowadzenie to efekt prowadzonych w Ministerstwie wielomiesięcznych prac nad wdrożeniem bardziej efektywnego monitoringu pracy sądowych sekretariatów oraz stanu załatwianych spraw, umożliwiającego szybkie reagowanie na ewentualne opóźnienia. Przyczyną, dla której podjęto decyzję regulującą standaryzację obiegu akt, jest ciągle jeszcze występujące w wielu sądach nieracjonalne wykorzystanie potencjału tak kadry sekretariatów, jak i technologii elektronicznej biurowości. Ujednolicenie metod pracy z aktami oczekującymi polega na zastosowaniu tzw. kalendarzy (czasokresów) i wyodrębnienie 30 pozycji odpowiadającym kolejnym dniom miesiąca (patrz ramka przyp. red). W poszczególnych rubrykach przechowuje się i na bieżąco zgodnie z tokiem sprawy uaktualnia akta. Nowy system znacząco Zgodnie z kalendarzem Dodany do instrukcji sądowej 45 stanowi, że: 1. Akta w sekretariatach powinny być ułożone według podziału na grupy odpowiadające poszczególnym fazom postępowania w sprawach (akta spraw wyznaczonych na posiedzenie, tych, w których postępowanie zawieszono, itd.), a w ramach grup rocznikami, według kolejności numerów sygnatur. 2. Akta oczekujące przechowuje się w odrębnych urządzeniach sekretarskich (szafach, półkach) zwanych kalendarzami, obejmujących 30 przegród oznaczonych numerami od 1 do 30. Akta umieszcza się w przegrodzie oznaczonej numerem odpowiadającym dacie planowanego przedłożenia akt sędziemu. W sytuacji, gdy data planowanego przedłożenia akt przypada na 31. dzień miesiąca, akta umieszcza się w przegrodzie oznaczonej nr Ze względu na dużą ilość akt w sekretariacie lub specyfikę wydziału dopuszcza się stosowanie kalendarzy tematycznych (np. kalendarz uzasadnień, biegłych, spraw zawieszonych itp.). W takim przypadku ilość przegród (ewentualnie ich brak) uzależniona jest od ilości akt znajdujących się na danym kalendarzu. ogranicza sytuacje, występujące szczególnie często w dużych wydziałach, gdy akta sprawy zalegają bez terminowego podejmowania czynności o charakterze administracyjnym lub procesowym. Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości nowelizuje również tę część instrukcji sądowej, która odnosi się do szczególnego sposobu prowadzenia biurowości sądowej w systemie informatycznym wspomagającym pracę sądów. Zmienione przepisy określają minimalny zakres danych, które należy wprowadzić do systemu, a także sposób ich odnotowywania. Ich stosowanie sprawi, że w systemie komputerowym każdego sądu będą widoczne i znane wszystkim zainteresowanym pracownikom m.in. terminy dotyczące przedłożenia akt, a w razie ich przekroczenia również liczba dni opóźnienia. Inspiracją do zastosowanych rozwiązań były doświadczenia okręgu gliwickiego, w którym ujednolicone standardy obiegu akt z powodzeniem funkcjonują od kilku lat. Wprowadzone zmiany pozwolą usprawnić nadzór administracyjny nad postępowaniem sądowym w najważniejszym jego aspekcie sprawności, za którą odpowiedzialni są przewodniczący wydziałów oraz prezesi sądów. Nowe narzędzie kontrolno-zarządcze stanowi wsparcie przede wszystkim dla przewodniczących wydziałów, którzy uzyskają możliwość szybszego diagnozowania nieprawidłowości w obiegu akt, zapobiegania im oraz sygnalizowania prezesom sądów podjęcia koniecznych czynności zaradczych o charakterze administracyjnym bądź dyscyplinarnym. Standaryzacja obiegu akt wraz z towarzyszącymi jej zmianami w odnotowywaniu poszczególnych czynności w systemach informatycznych sądów jak każde nowe rozwiązanie w pierwszym okresie stosowania wywołać może trudności. W celu ich minimalizacji, w okresie od grudnia 2012 r. do czerwca 2013 r., Ministerstwo Sprawiedliwości przeprowadziło cykl szkoleń przybliżający sędziom funkcyjnym oraz urzędnikom praktyczne aspekty zagadnienia. Niezależnie od kontynuowania szkoleń, służby Ministerstwa, a przede wszystkim pracownicy Wydziału Organizacji i Analiz Departamentu Sądów Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości, służą wsparciem we wdrażaniu nowego modelu. Waldemar Szmidt Autor jest sędzią Sądu Apelacyjnego w Katowicach, Dyrektorem Departamentu Sądów Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości w Ministerstwie Sprawiedliwości 6

9 Aktualności Fot. Piotr Potrebka (x2) Ministrowie o świadkach W tym roku gospodarzem spotkania ministrów sprawiedliwości państw Grupy Wyszehradzkiej była Polska. Szefowie i przedstawiciele resortów debatowali o możliwościach zwiększania ochrony świadków występujących w procesach sądowych, projekcie powołania Prokuratury Europejskiej oraz wspólnym Europejskim Prawie Sprzedaży. Obrady zorganizowano czerwca br. w Rzeszowie. Obok gospodarza spotkania, ministra Marka Biernackiego, uczestniczył w nich wicepremier oraz minister sprawiedliwości i administracji Węgier Tibor Navracsics, wiceminister sprawiedliwości Słowacji Monika Jankovska, dyrektor departamentu prawa karnego w ministerstwie sprawiedliwości Czech Jakub Pastuszek, a także gościnnie wiceminister sprawiedliwości Chorwacji Sandra Artukovic Kunst. Według ostatnich szacunków, 90 proc. wszystkich dowodów w postępowaniu karnym w Polsce pochodzi od źródeł osobowych. Tymczasem, w praktyce, świadkowie często postrzegani są przez sąd jako zło konieczne, zaś ich pozycja procesowa jest zdecydowanie gorsza niż stron postępowania. Nie mogą liczyć na pomoc profesjonalnego pełnomocnika lub obrońcy, a są przecież obiektem intensywnego, a często wręcz agresywnego przesłuchania, zarówno ze strony oskarżycieli, jak i oskarżonych i ich obrońców mówił podczas spotkania minister Marek Biernacki, którego jednym z priorytetów jest wdrożenie rozwiązań poszerzających prawa i gwarancje procesowe świadków. Podczas dyskusji ministrowie zgodzili się co do konieczności wzmacniania pozycji procesowej zeznających, szczególnie w procesach karnych. Debatowano również o wywołującym kontrowersje w państwach członkowskich pomyśle powołania instytucji Prokuratury Europejskiej (urząd miałby zajmować się głównie ściganiem przestępstw przeciwko interesom finansowym Unii Europejskiej, a więc związanych z cłami i podatkiem VAT) oraz zaawansowanych pracach nad wdrożeniem Europejskiego Prawa Sprzedaży (wprowadzi ono opcjonalne do rozwiązań krajowych, wspólne zasady e-handlu obowiązujące na terytorium całej UE). Spotkanie odbyło się w reprezentacyjnych salach Zamku Lubomirskich w Rzeszowie, który jest siedzibą rzeszowskiego Sądu Okręgowego. Zamek wzniesiono w początkach XVII w. Po jego odkupieniu na początku XIX w. przez władze austriackie zlokalizowano w nim sąd i więzienie. Od 1981 r. zamek pełni funkcje wyłącznie sądowe. Spotkania w gronie ministrów państw Grupy Wyszehradzkiej mają głęboki sens. Polaków z Węgrami, Czechami i Słowakami łączy bliskość granic, wspólna historia i wiele rozwiązań ustrojowych. Warto zatem wymieniać się w tym gronie także obserwacjami odnośnie reform wymiaru sprawiedliwości. Nasi partnerzy są żywo zainteresowani choćby doświadczeniami Polski z wdrażania i funkcjonowania Systemu Dozoru Elektronicznego, a także wprowadzania zaawansowanych technologii komunikacji elektronicznej do procedur sądowych mówił uczestniczący w spotkaniu Wojciech Węgrzyn, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości. red

10 Aktualności Racjonalnie o zbrodniach i przestępstwach gospodarczych Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego podjęła prace nad zmianami w części szczególnej k.k. Rozważana jest m.in. rezygnacja z niektórych czynów kwalifikowanych zabójstwa, a także zmiany w kodyfikacji przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu. Wczerwcu i lipcu 2013 r. w Krakowie, pod przewodnictwem prof. Andrzeja Zolla, obradował zespół Komisji ds. nowelizacji prawa karnego materialnego. Członkowie zespołu przedyskutowali kierunki zmian w zakresie poszczególnych rozdziałów Kodeksu karnego, jak również opracowali rozwiązania szczegółowe. Będą one stanowić wstęp do szerszej debaty nad ostatecznym kształtem ewentualnej nowelizacji. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu Jedną z najpoważniejszych, a zarazem mogących wywołać żywiołową dyskusję, zmian jest proponowana modyfikacja treści art. 148 k.k. przewidującego odpowiedzialność karną za zabójstwo. Zespół podjął decyzję o zarekomendowaniu Komisji Kodyfikacyjnej rozwiązania polegającego na rezygnacji z kwalifikowanych typów tego czynu, określonych w 2 przepisu i przewidujących podniesienie dolnej granicy ustawowego zagrożenia do lat 12 w przypadkach zabójstwa ze szczególnych okrucieństwem, w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem, w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, jak również w przypadku zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych. Zdaniem członków zespołu należałoby również zrezygnować z wyodrębnienia typu kwalifikowanego określonego w 3 tego przepisu, przewidującego odpowiedzialność karną za zabójstwo wielu osób jednym czynem, lub też w przypadku, gdy sprawcą jest osoba uprzednio prawomocnie skazana za zabójstwo, albo gdy sprawca dopuścił się zabójstwa funkcjonariusza publicznego podczas i w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych związanych z ochroną bezpieczeństwa ludzi lub ochroną bezpieczeństwa lub porządku publicznego. Argumentem przemawiającym za tego rodzaju rozwiązaniem zdaniem zespołu jest ryzyko multiplikacji typów kwalifikowanych prowadzące wprost do nadmiernej kazuistyki kodyfikacji karnej, a także brak nieprawidłowości w zakresie stosowania art k.k. Pogląd powyższy był już wcześniej zaprezentowany przez Komisję w opinii sformułowanej wobec projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny i zmianie ustawy o Policji, który przywracał typ kwalifikowany przestępstwa zabójstwa. Jak argumentowała wówczas Komisja, z przedstawionych (...) danych statystycznych za rok 2009, w którym nie obowiązywał typ zabójstwa kwalifikowanego, na 527 osób skazanych z art k.k. 202 osoby (38,3 proc.) zostały skazane na kary 15 lat, 25 lat lub dożywotniego pozbawienia wolności. W tym na kary 25 lat i dożywotniego pozbawienia wolności zostało skazanych 101 osób, czyli 19,2 proc. Trudno więc uznać, że kary za zabójstwo są zbyt łagodne. Zresztą, porównanie wymiarów kary w okresie obowiązywania art za zabójstwo ze wszystkich trzech wchodzących w grę typów (art , 2 i 3) z wymiarem kary w 2009 r., gdy 2 został usunięty mocą wyroku Trybunału Konstytucyjnego (sygn. akt P 11/08 przy. red.), pokazuje, że brak jest istotnej różnicy. Dla sądów wystarczający jest art do prowadzenia racjonalnej i wcale nie liberalnej polityki karnej w reakcji na tę jedną z najcięższych zbrodni. Bezpieczeństwo powszechne W zakresie przestępstw przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu, propozycja najistotniejszej zmiany dotyczy treści art pkt 5 k.k. oraz przestępstw związanych z prowadzeniem pojazdów mechanicznych w stanie nietrzeźwości bądź pod wpływem środka odurzającego. Karanie sprowadzenia niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób albo dla mienia w wielkich rozmiarach może zgodnie z intencjami ustawodawcy przybierać różnorakie postaci. Przepisy art pkt 1-4 k.k. precyzyjnie wymieniają znamiona strony przedmiotowej tego występku (np. spowodowanie zagrożenia epidemiologicznego, czy też uszkodzenie lub unieruchomienie urządzenia użyteczności publicznej) w przeciwieństwie do treści art pkt 5 k.k., który dopuszcza również penalizację sprowadzenia powszechnego niebezpieczeństwa w sytuacji, gdy sprawca działa w jakichkolwiek innych okolicznościach, szczególnie niebezpiecznych. Doktryna wielokrotnie krytycznie wypowiadała się o konstrukcji tego przepisu, zarzucając ustawodawcy niezachowanie zasady nullum crimen sine lege certa nakazującej precyzyjne określanie praw i obowiązków wynikających z ustawy, w tym maksymalnie ścisłe określanie zachowań zakazanych prawem. W piśmiennictwie z reguły wskazywano, że przykładem dopuszczalnego rozumienia działania sprawcy w inny sposób, w okolicznościach szczególnie niebezpiecznych, jest czyn wywołania paniki w tłumie. Przychylając się do tych wypowiedzi, zespół przyjął, iż będzie rekomendował wprowadzenie zmian w art pkt 5 k.k. poprzez wyraźne określenie takich działań jako zabronionych. Bezpieczeństwo w komunikacji W dyskusji nad kierunkiem zmian w zakresie odpowiedzialności za prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości, zespół postanowił zarekomendować Komisji rezygnację z kryminalizacji na poziomie przestępstwa prowadzenia w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego pojazdów innych niż mechaniczne na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu. Nadto, zespół zdecydował o rezygnacji z rozwiązania statuującego typ kwalifikowany przestępstwa prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego w warunkach uprzedniego skazania za przestępstwa z art. 178a 1 k.k. lub art. 173, 174, 177 k.k. lub k.k. popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub też w okresie obowiązywania orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych. Decydującym argumentem dla zespołu była 8

11 Aktualności ocena tego instrumentu jako nieefektywnego, jak też przejawiającego nadmiernie karzący charakter w kontekście obowiązywania choćby przepisu art. 244 k.k., penalizującego czyn prowadzenia pojazdu pomimo orzeczonego zakazu. Jednakże propozycją najistotniejszej zmiany w zakresie przestępstw przeciwko bezpieczeństwu (art. 178, 178a, 179 i 180 k.k.) jest modyfikacja znamion ich strony przedmiotowej. Zespół proponuje wprowadzenie nowego, doprecyzowującego znamienia prowadzenie pojazdu, dopuszczenie do prowadzenia pojazdu lub też wykonywanie czynności związanych z bezpieczeństwem w ruchu pojazdów pod wpływem środka odurzającego zakłócającego czynności psychomotoryczne w stopniu mogącym zagrozić bezpieczeństwu w komunikacji. W ramach dyskusji w zespole zwyciężył pogląd, że obecne określenie znamion aktualizujące się już wówczas, gdy sprawca prowadzi pojazd mechaniczny po użyciu środka odurzającego, bez względu na to, czy jednocześnie dochodzi do sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa w komunikacji, jak w przypadku możliwego do zmierzenia stanu nietrzeźwości nie wydaje się rozwiązaniem adekwatnym i proporcjonalnym. Przełom w przestępstwach gospodarczych? Mianem rewolucyjnych można nazwać propozycje dotyczące odpowiedzialności karnej za przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu. Wśród najbardziej radykalnych jest koncepcja rezygnacji z utrzymywania przepisów Rozdziału XXXVI Kodeksu karnego, grupującego przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu. Podkreślić należy, że propozycja skreślenia przepisów tego rozdziału nie jest równoznaczna z decyzją o całkowitej dekryminalizacji zachowań z dziedziny prawa karnego gospodarczego. Zespół uznał jednoznacznie, że brak jest podstaw do tego rodzaju zabiegu, zaś potrzeba utrzymania także na gruncie prawa karnego materialnego ochrony określonych stanów i relacji gospodarczych jest bezsprzeczna. Poza wszystkim, potrzeba ta wynika wprost z międzynarodowych zobowiązań państwa. Nie wyklucza to jednak konieczności uporządkowania zakresu kryminalizacji poszczególnych czynów, jak również odmiennego niż dotychczas ich usystematyzowania. Kierując się powyższymi założeniami, zespół będzie rekomendował Komisji, aby określone w art. 296 k.k. przestępstwo nadużycia zaufania weszło nie tylko do katalogu przestępstw przeciwko mieniu z Rozdziału XXV, ale również, by jego zakres został wyłącznie ograniczony do zachowań polegających na wyrządzeniu znacznej szkody majątkowej w wyniku przekroczenia udzielonych uprawnień lub niedopełnienia obowiązku. Projektowany typ przestępstwa nadużycia zaufania stanowiłby przestępstwo ścigane wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego, zaś sprawca mógłby uchylić się od odpowiedzialności, gdyby przed wszczęciem postępowania karnego naprawił wyrządzoną szkodę w całości. W przypadku gdyby uczynił to po wszczęciu postępowania lub też naprawiłby szkodę w znacznej części przed jego wszczęciem, sąd mógłby zastosować nadzwyczajne złagodzenia kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Nowa systematyka Obok przestępstwa nadużycia zaufania, do rozdziału przestępstw przeciwko mieniu miałyby zostać przeniesione, ze zmienionym zakresem znamion, przestępstwa: oszustwa kredytowego z art. 297 k.k., korupcji w sferze gospodarczej z art. 296a k.k., a także działania na szkodę wierzycieli z art. 300 k.k. i art. 301 k.k. W Rozdziale XXXV znalazłoby się, z niezmienionym zakresem znamion, przestępstwo wyzysku z art. 304 k.k. Z kolei przestępstwo z art. 299 k.k., określane mianem prania brudnych pieniędzy, winno zgodnie z koncepcją zespołu znaleźć się w Rozdziale XXXII, zaś występki utrudniania i udaremniania przetargu z art. 305 k.k. w ustawie szczególnej, jaką jest ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych. Kolejną propozycją zespołu jest rezygnacja z odrębnej kryminalizacji zachowań polegających na spowodowaniu zdarzenia będącego podstawą do wypłaty odszkodowania, jak również częściowa depenalizacja (przeniesienie z kategorii przestępstwa do kategorii wykroczenia) występku z art. 306 k.k. podrobienia znaków identyfikujących, daty produkcji lub przydatności. Fot. Rafał Matusiak Zespół będzie również postulował zmiany w zakresie przestępstw przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, polegające na rezygnacji z kazuistycznej konstrukcji treści art. 310 k.k. i posłużeniu się w nowym ujęciu jego znamion pojęciem środka płatniczego lub dokumentu uprawniającego do jego uzyskania. Podobna siatka pojęciowa, zdaniem zespołu, winna zostać zastosowana w przypadku art. 312 k.k. Jeśli zaś chodzi o art. 311 k.k., zakres jego penalizacji pokrywa się z rozwiązaniami przewidzianymi w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o nadzorze nad rynkiem kapitałowym, ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, a także ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych. W związku z powyższym, zespół będzie rekomendował Komisji Kodyfikacyjnej rezygnację z tego przepisu. Tym samym straci uzasadnienie tytuł Rozdziału XXXVII, który w obecnym stanie prawnym grupuje przestępstwa przeciwko obrotowi papierami wartościowymi. Zespół proponuje jego modyfikację tak aby grupował on przestępstwa przeciwko zasadom obrotu środkami płatniczymi i wiarygodności znaków urzędowych. Plany Komisji Zakończenie prac zespołu planowane jest na przełom września i października 2013 r. Wówczas to konkretne propozycje rozwiązań zarówno odnośnie części ogólnej, jak i szczególnej Kodeksu karnego zostaną, po ich zaakceptowaniu przez Ko-misję Kodyfikacyjną w pełnym składzie, zaprezentowane na konferencji z udziałem środowisk naukowych i praktyków. Uzyskane opinie i uwagi uwzględnione będą następnie w dalszych pracach Komisji zmierzających do przygotowania projektu nowelizacji prawa karnego materialnego. Beata Wiraszka-Bereza Autorka jest prokuratorem, sekretarzem Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego 9

12 Rys. Łukasz Jagielski ETPCz Prezentujemy omówienie najciekawszych wyroków Trybunału w Strasburgu zapadłych między czerwcem a sierpniem 2013 r. w sprawach polskich. Okres wakacyjny nie sprzyjał aktywności orzeczniczej Trybunału, przynajmniej w sprawach przeciwko Polsce. W czerwcu i lipcu br. (sierpień jest tradycyjnie miesiącem, w którym ETPCz nie wydaje orzeczeń, zaś sędziowie przebywają na wakacjach) Trybunał ogłosił cztery wyroki. W pierwszym podtrzymał zarzut nadmiernej długości tymczasowego aresztowania oraz naruszenia prawa do rozpoznania sprawy karnej w rozsądnym terminie (Zirajewski przeciwko Polsce), w drugim zarzut odnoszący się do kwestii nieuwzględnienia wniosku o wyznaczenie obrońcy celem sporządzenia i wniesienia kasacji (Kowalski przeciwko Polsce). W dwóch kolejnych orzeczeniach ETPCz oddalił podnoszone zarzuty nie doszukał się naruszenia prawa do swobody wypowiedzi (Remuszko przeciwko Polsce) oraz do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (Węgrzynowski i Smolczewski przeciwko Polsce). Prawo do obrony w postępowaniu kasacyjnym Pomimo że wyrok w sprawie ze skargi Daniela Kowalskiego został wydany przez Trybunał w składzie trzech sędziów właściwym dla spraw, w których jego orzecznictwo jest już ugruntowane warto zwrócić na niego uwagę. Po to, by uzmysłowić sobie, iż nawet odmowa ustanowienia obrońcy z urzędu w postępowaniu kasacyjnym, w sytuacji, gdy opiera się na błędnych przesłankach, może znaleźć swój finał w Strasburgu. W sprawie tej skarżący, skazany prawomocnie na karę roku i sześciu miesięcy pozbawienia wolności, złożył wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu celem sporządzenia i wniesienia kasacji w jego sprawie. Wniosek wpłynął do sądu okrę- Fot. Council of Europe napisaną i wydaną przez skarżącego, ukazującą w niekorzystnym świetle historię powstania Gazety Wyborczej. Stan faktyczny sprawy nie należał do skomplikowanych skarżący zwrócił się do szeregu gazet o publikację reklamy jego książki, a gdy spotykał się z odmową, występował ze stosownej treści powództwem. Jedno z takich powództw zostało wniesione przeciwko dziennikowi Rzeczpospolita i jej redaktorowi naczelnemu. Postępowanie w tej sprawie przed sądami krajowymi zakończyło się ostatecznie oddaleniem powództwa. Sąd Najwyższy oddalając skargę kasacyjną od wyroku sądu drugiej instancji zwrócił przede wszystkim uwagę na fakt, iż rynkiem prasowym rządzi zasada swobody działalności gospodarczej i handlowej, a zatem wydawca gazety nie może być zobowiązany do publikacji wszelkich ogłoszeń na życzenie klienta. Nawiązując do orzecznictwa Trybunału w Strasburgu stwierdził nadto, że wprawdzie podziela pogląd co do tego, że swoboda wypowiedzi odnosi się również do sfery wypowiedzi komercyjnych, jakkolwiek nie wynika stąd jeszcze, że w stosunkach horyzontalnych, między jednostkami, swoboda ta nie może być ograniczona zgodnie z regułą proporcjonalności. W opinii skarżącego, rozstrzygnięcia sądów krajowych z jednej strony stanowiły ingerencję w przysługującą mu swobodę wypowiedzi, z drugiej na pozwanej gagowego w terminie do wniesienia kasacji, postanowienie o jego nieuwzględnieniu zostało jednak wydane już po jego upływie. To właśnie upływ terminu do wniesienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia stanowił jedyny argument uzasadniający odmowę uwzględnienia wniosku skarżącego. Siedziba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Trybunał w swoim orzeczeniu podkreślił, że korzystanie z prawa do bezpłatnej pomocy obrońcy w sprawach karnych, przewidziane w Artykule 6 ust. 3 lit. c Konwencji, uzależnione jest od spełnienia dwóch warunków: braku po stronie osoby zainteresowanej wystarczających środków na pokrycie kosztów pomocy prawnej, jak również występowania dobra wymiaru sprawiedliwości przemawiającego za przyznaniem takiej pomocy. Sąd krajowy rozpoznając wniosek o wyznaczenie obrońcy nie zbadał go co do istoty i nie przeprowadził analizy tego, czy sytuacja finansowa skarżącego rzeczywiście żądanie takie uzasadniała, poprzestając jedynie na stwierdzeniu faktu obiektywnego, jakim był upływ terminu do wniesienia kasacji. Trybunał zauważył przy tym, że takie uzasadnienie postanowienia o nieuwzględnieniu wniosku, jak również pouczenie co do prawomocnego jego charakteru, mogło wprowadzić skarżącego w błąd co do przysługujących mu praw procesowych. Odmowa publikacji reklamy Zdecydowanie bardziej precedensowy charakter ma wyrok wydany w sprawie Remuszko przeciwko Polsce. Dotyczył on odmowy publikacji przez prasę płatnej reklamy promującej książkę 10

13 zecie spoczywał pozytywny obowiązek publikacji ogłoszenia. Z kolei wydawca powoływał się na swoją wolność od ingerencji zewnętrznych w zakresie korzystania ze swobody wypowiedzi. Dlatego też Trybunał uznał, że prawo przywołane przez skarżącego należy interpretować i stosować z należytym uwzględnieniem praw przysługujących prasie, a chronionych Artykułem 10 Konwencji. Trybunał we wcześniejszym orzecznictwie stwierdził zresztą, że prasa powinna korzystać z nieograniczonej swobody uznania co do tego, czy publikować konkretny artykuł, komentarz, czy list, a spoczywający na państwie obowiązek zapewnienia jednostce swobody wypowiedzi nie daje jej nieograniczonego dostępu do mediów celem prezentacji swoich poglądów. To samo, zdaniem Trybunału, dotyczy publikacji ogłoszeń. Zdaniem ETPCz, w sprawie nie zostało wykazane, że skarżący miał jakiekolwiek trudności przy publikacji swojej książki że władze próbowały temu zapobiec albo że rynek mediów w Polsce nie jest pluralistyczny. Wprawdzie zagadnienia ujęte w spornej publikacji mogły stanowić przedmiot powszechnego zainteresowania, jednakże celem publikacji płatnej reklamy była promocja dystrybucji i sprzedaży książki. Skarżący nie był przy tym ograniczony w rozpowszechnianiu informacji o książce w inny sposób w istocie stworzył nawet w tym celu własną stronę internetową. Trybunał zauważył ponadto, że w sprawie skarżący zwrócił się o wydanie stosownego rozstrzygnięcia przez sądy krajowe, które dokonały jej analizy przez pryzmat przepisów ustawy Prawo prasowe, z uwzględnieniem sprzecznych interesów obu stron prawa skarżącego do rozpowszechniania poglądów oraz prawa wydawcy do swobody wypowiedzi i wolności prowadzenia działalności gospodarczej. Sądy te uznały, że wydawca nie może zostać zobowiązany do publikacji ogłoszenia wyłącznie na życzenie klienta. Trybunał zaakceptował to rozumowanie wskazując, iż analiza sądów była zgodna ze standardami konwencyjnymi, w szczególności z uwagi na odwołanie się przez Sąd Najwyższy do orzecznictwa Trybunału i jego interpretacji pojęcia obowiązków pozytywnych w sferze swobody wypowiedzi, jak również zastosowania zasady proporcjonalności. W konkluzji stwierdził, że stanowisko, iż w ramach pluralistycznego rynku prasowego wydawcy nie powinni być zobowiązani do publikowania ogłoszeń osób prywatnych, jest zgodne z konwencyjnymi standardami swobody wypowiedzi. Prawo do prywatności a archiwum internetowe Również tematyki prasowej, tym razem analizowanej z punktu widzenia zarzucanego naruszenia prawa do życia prywatnego i rodzinnego, dotyczyła sprawa Węgrzynowski i Smolczewski przeciwko Polsce. W sprawie tej, w 2002 r., Sąd Okręgowy w Warszawie uznał, że dziennikarze gazety Rzeczpospolita, publikując artykuł, w którym zarzucili skarżącym czerpanie nieuzasadnionych korzyści z likwidacji bankrutujących przedsiębiorstw państwowych, nie przedsięwzięli elementarnych kroków celem weryfikacji zawartych w artykule zarzutów, poprzez co najmniej uzyskanie komentarza skarżących. Sąd uznał, że stanowiło to naruszenie ich dóbr osobistych, zasądził od dziennikarzy i redaktora naczelnego stosowną kwotę tytułem zadośćuczynienia i nakazał publikację przeprosin. W 2004 r. skarżący ponownie pozwali gazetę, wskazując, iż sporny artykuł nadal dostępny jest w jej archiwum internetowym, zaś ich prawa są przez to naruszane w analogiczny sposób jak poprzez pierwotną publikację artykułu. Domagali się przy tym nie tylko usunięcia artykułu z archiwum, lecz również kolejnych przeprosin i stosownego zadośćuczynienia. Sąd krajowy uznał jednak, że usunięcie artykułu z archiwum nie miałoby w praktyce żadnego znaczenia i byłoby równoznaczne z cenzurą oraz pisaniem historii od nowa, w konsekwencji zaś oddalił powództwo. Skarżący, po wyczerpaniu drogi krajowej, wnieśli skargi do Trybunału zarzucając naruszenie ich prawa do życia prywatnego i rodzinnego. Trybunał, rozpoznając co do meritum wyłącznie skargę drugiego ze skarżących (pierwszy uchybił terminowi do jej wniesienia) zauważył, że niewątpliwie artykuł opublikowany w gazecie naruszał prawa skarżącego, co zostało zresztą potwierdzone w obu postępowaniach cywilnych. Tym niemniej, w pierwszym postępowaniu skarżący nie sformułował żadnych żądań co do obecności artykułu w Internecie, a zatem sądy nie mogły wydać rozstrzygnięcia w tym zakresie. Ponadto, w drugim z postępowań sądy nie stwierdziły występowania powagi rzeczy osądzonej, co dało możliwość zbadania żądania skarżącego w postępowaniu sądowym zapewniającym cały szereg gwarancji proceduralnych. Trybunał podzielił również stanowisko sądów krajowych co do tego, że nie jest rolą władz sądowych angażowanie się w ponowne pisanie historii poprzez nakazywanie usunięcia ze sfery publicznej wszelkich śladów publikacji, która w przeszłości została uznana za naruszającą dobre imię in- Aktualności Na Wokandzie ETPCz Kolejny protokół do Konwencji 2 października 2013 r. zostanie otwarty do podpisu kolejny protokół dodatkowy do Konwencji, szesnasty już w kolejności, wprowadzający możliwość zwrócenia się przez sądy krajowe do Trybunału z wnioskiem o wydanie opinii doradczych dotyczących interpretacji i stosowania praw i wolności chronionych w Konwencji oraz protokołach dodatkowych. Z tej możliwości będą mogły skorzystać wyłącznie najwyższe sądy i trybunały krajowe, tylko w kontekście toczących się przed nimi postępowań wniosek swój w odpowiedni sposób uzasadniając oraz dostarczając Trybunałowi informacje dotyczące tak stanu faktycznego sprawy, jak i obowiazujących ram prawnych. Tego typu opinia doradcza będzie wydawana przez Wielką Izbę Trybunału, po przyjęciu wniosku przez jej 5-osobowy panel, z obowiązkiem uzasadnienia ewentualnej decyzji negatywnej w tym zakresie. W postępowaniu w przedmiocie wydania opinii doradczej będzie mogło uczestniczyć państwo, którego sąd zwrócił się do Trybunału ze stosownym wnioskiem, jak również Komisarz Praw Człowieka. Opinie doradcze nie będą wiążące w konkretnej sprawie, będą jednak publikowane i uzasadniane. Protokół wejdzie w życie po podpisaniu lub ratyfikowaniu go przez co najmniej dziesięć państw-członków Rady Europy. nych. Trybunał podkreślił także, że w toku postępowania krajowego Sąd Apelacyjny w Warszawie zwrócił uwagę na celowość umieszczenia w internetowej wersji artykułu informacji o uwzględnieniu powództwa o ochronę dóbr osobistych skarżącego, a zatem sądy krajowe miały świadomość tego, jakie znaczenie może mieć publikacja dostępna powszechnie w Internecie dla skutecznej ochrony praw skarżącego i jego dobrego imienia. Tym niemniej Trybunał zwrócił uwagę na to, iż w niniejszej sprawie skarżący nie domagał się zamieszczenia w publikacji internetowej odnośnika do wyroku kończącego pierwsze z postępowań cywilnych. W postępowaniu przed ETPCz nie zostało przy tym wykazane, że obowiązujące ramy prawne uniemożliwiały przedsięwzięcie kroków dotyczących publikacji w Internecie celem skutecznej ochrony dobrego imienia skarżącego. Mając na uwadze całokształt okoliczności sprawy Trybunał uznał, że państwo zachowało właściwą równowagę pomiędzy prawami chronionymi tak w Artykule 10 Konwencji, jak i jej Artykule 8, a ograniczenie swobody wypowiedzi z uwagi na potrzebę ochrony dobrego imienia skarżącego nie byłoby proporcjonalne względem konieczności ochrony pierwszego z dóbr. Szymon Janczarek Autor jest sędzią delegowanym do pełnienia funkcji prawnika w Radzie Europy Departamencie Wykonywania Wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 11

14 Wokanda Temat numeru Sędzia statystyczny Badania pokazują, że polski sędzia ma lat i jest kobietą. Wciąż niewielu orzeczników wywodzi się z zawodu radcy, adwokata czy prokuratora. Fot. Krzysztof Wojciewski Czy w dobie dużego bezrobocia i rosnącej konkurencji na rynku usług prawniczych profesja sędziego stała się atrakcyjna i pożądana? Jak wynika z prasowych zestawień, sędziowie to dziś piąta w kolejności grupa zawodowa uzyskująca najwyższe zarobki w kraju. Jeśli dodać do tego związaną z tym zawodem perspektywę stabilizacji zatrudnienia, jasnej ścieżki awansu oraz profitów płynących ze stanu spoczynku, to wydawać by się mogło, że sędziowska toga przyciąga jak magnes. Pewną weryfikację tej tezy przyniosła informacja z działalności Krajowej Rady Sądownictwa, którą w czerwcu br. Rada złożyła w Sejmie. Jak podaje KRS, w 2012 r. w sądach rejonowych obsadzono 142 sędziowskie wakaty spośród osób powołanych do pełnienia urzędu sędziowskiego nominacje otrzymało 73 asystentów sędziego, 57 referendarzy, sześciu prokuratorów, dwóch adwokatów oraz trzech radców prawnych. Łańcuch dla trzydziestolatka Jak kształtuje się struktura wiekowa sędziów w odniesieniu do siatki sądów? Rada podaje w raporcie, że obie te wartości są względem siebie adekwatne. Struktura szczebli sądów odpowiada zakładanemu modelowi sędziowskiej kariery czytamy w dokumencie. Struktura zatrudnienia wygląda następująco: w sądach rejonowych orzeka dziś ok. 7 tys. sędziów, w sądach okręgowych ok. 2 tys., a w sądach apelacyjnych ok Z badania wynika też, że w sądach rejonowych ton nadają sędziowie w wieku od 35 do 40 lat. W sądach okręgowych dominują sędziowie w wieku od 40 do 50 lat, zaś w sądach apelacyjnych najliczniej reprezentowane są osoby powyżej 50. roku życia. Przyjmując, że sędzią zostaje się po studiach prawniczych i aplikacji w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, to na nominację do sądu rejonowego można liczyć w wieku co najmniej 30 lat. Statystycznie, nominat taki ma lata. Zwykle musi minąć ok. 10 lat nienagannej kariery w sądzie rejonowym, aby mógł on awansować do okręgu (nie ma w sądach okręgowych ani jednego sędziego w wieku poniżej 35 lat), a po orzekaniu przez kolejne co najmniej 10 lat na stanowisko sędziego apelacyjnego. Stwierdzono, że w badanym okresie tylko jeden sędzia apelacyjny w Polsce miał poniżej 40 lat. Dane wskazują też, że w sądach wielkomiejskich, w szczególności warszawskich, orzekają głównie sędziowie młodzi, z niewielkim doświadczeniem zawodowym. W dużych ośrodkach trzeba się liczyć ze wzmożonym przepływem kadr. Nie jest to jednak zjawisko pożądane, dlatego mamy nadzieję, że sytuację uda się ustabilizować mówi Wojciech Hajduk, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości. Tęsknota za podsądkiem Czy zatem sędziowie nie są zbyt młodzi do pełnienia roli arbitrów? Wszak sformułowanie sędziwy wiek wskazuje na potrzebę posiadania odpowiedniego doświadczenia życiowego niezbędnego, by móc osądzać innych. Orzecznicy ze stażem zawodowym poniżej pięciu lat to 16 proc. ogółu sędziów w sądach rejonowych. Obecny system nie przewiduje specyficznego okresu próbnego, w którym kandydat na sędziego potwierdza swą przydatność do zawodu ucząc się rzemiosła, a przełożeni i instytucje powołujące kandydata mogą się dokładnie przyjrzeć jego pracy. Deklaracje przedstawicieli środowiska sędziowskiego, KRS, ale także rządu i prezydenta, wskazują na konieczność powrotu do instytucji asesora sędziowskiego lub tzw. podsądka. Resort sprawiedliwości wspiera te pomysły. Urzędnicy pracują nad rozwiązaniem nienaruszającym wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który sześć lat temu wskazał, że obowiązujący wówczas tryb powoływania asesorów (przez Ministra Sprawiedliwości) nie spełnia konstytucyjnego standardu. Tymczasem do 2007 r. do zawodu sędziego trafiała z asesury zdecydowana większość orzeczników. Były sądy rejonowe oparte niemal wyłącznie na pracy asesorów sędzią był tylko prezes i przewodniczący wydziału. Na skutek wyroku TK, w 2009 r. z sądów zniknęło ponad półtora tysiąca asesorów zdecydowana większość z nich zasiliła stan sędziowski. Trzon polskich sędziów to ludzie młodzi. Trudno o nich mówić, że wywodzą się z PRL, bo w tym okresie co najwyżej zdawali matury. Skoro w sądach rejonowych w większości orzekają osoby, które do zawodu przyszły po 1989 r., należałoby zweryfikować czasem podnoszoną tezę o wyrokach budzących społeczne zastrzeżenia ze względu na brak oczyszczenia się środowiska sędziowskiego. Korona zawodów? Co pewien czas w dyskusji publicznej przewija się postulat, by na wzór krajów anglosaskich zawód sędziego był autentycznym ukoronowaniem prawniczych profesji by wprowadzić cenzus wiekowy (mówi się o 40 latach wzwyż) oraz stworzyć mechanizm sprzyjający angażowaniu na urząd sędziego najlepszych prawników. Sędzią powinien być człowiek mądry. 12

15 Wokanda Temat numeru A człowiek mądry to człowiek wykształcony i doświadczony. O ile jednak nasi młodzi sędziowie są wykształceni, to z całą pewnością brakuje im życiowego doświadczenia ocenia Janusz Niemcewicz, były wiceminister sprawiedliwości i wiceprezes Trybunału Konstytucyjnego, dziś sędzia TK w stanie spoczynku. Tymczasem, ze względu na kryzys na rynku pracy oraz rosnącą konkurencję wśród radców i adwokatów, zawód sędziego z natury rzeczy będzie coraz bardziej atrakcyjny dla praktykujących prawników. Dziś jest atrakcyjny dla młodych prawników, o czym świadczy to, jak wielu referendarzy i asystentów ubiega się o niego. Te osoby niechętnie patrzą na plany przywrócenia asesury, gdyż zmniejszałaby ona ich szanse na objęcie sędziowskiego urzędu i zaprzepaszczała obecną naukę w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury ocenia Łukasz Bojarski, przedstawiciel prezydenta w KRS. Największą grupę ubiegających się o sędziowski łańcuch stanowią dziś referendarze i asystenci. Wciąż niewielu kandydatów wywodzi się z zawodów korporacyjnych. Adwokatów do sądownictwa w ostatnich latach przychodzi po kilku rocznie. Podobnie radców prawnych. Były lata, że żaden nie decydował się na karierę sędziowską. Więcej chętnych do objęcia urzędu sędziego jest z prokuratury np. w 2009 r. 48 śledczych zostało sędziami. Członkowie KRS w nieoficjalnych rozmowach przyznają, że kandydatów z wolnych zawodów prawniczych jest niewielu dlatego, że mają niewielkie szanse w konkurencji z referendarzami czy absolwentami KSSiP. W trakcie procedury nominacyjnej do adwokatów lub radców podchodzi się z dystansem przedkładanie przez nich do oceny pisma procesowe, umowy czy akta spraw, w których występowali jako pełnomocnicy, prezentują bardzo nierówny poziom. Kłopotliwa bywa też ocena kandydatów, o których nie mamy wiedzy płynącej z ich macierzystych środowisk. W efekcie nie wiadomo, czy to postaci znaczące w palestrze i jakie są naprawdę opinie o ich pracy wskazuje Łukasz Bojarski. Na urząd sędziego kandydują też osoby po ukończonej aplikacji, z zaliczonym egzaminem sędziowskim, którzy przed laty nie przeszli pomyślnie procedury nominacyjnej i praktykują w innym zawodzie prawniczym. Dobra płaca w okręgach Szanse na pozyskanie do sądów gwiazd prawniczej profesji są obecnie niewielkie. Pensja sędziego rejonowego dla prawnika z sukcesami nie będzie kusząca, gdyż w sądach rejonowych dużo się nie zarabia, zaś pracy Fot. Krzysztof Wojciewski Rozmowa z sędzią Wojciechem Hajdukiem, podsekretarzem stanu w MS odpowiedzialnym za nadzór administracyjny nad sądami powszechnymi. Pod patronatem prezydenta rozpoczęły się prace nad nowelizacją przepisów przywracających instytucję asesora sędziowskiego. Czy resort popiera opracowywane zmiany? Jak najbardziej, jesteśmy za przywróceniem asesury, bo musi istnieć możliwość rzeczywistego sprawdzenia nie tylko wiedzy z aplikacji, ale też predyspozycji psychicznych i intelektualnych oraz umiejętności zawodowych kandydata na sędziego. Wszyscy są zgodni, że poprzedni model z asesurą był lepszy od obecnego. Krajowa Rada Sądownictwa postuluje, aby zmienić Prawo o ustroju sądów powszechnych tak, aby nie było możliwe kandydowanie przez jedną osobę na wiele wolnych stanowisk sędziowskich. I taka zmiana jest w Ministerstwie przygotowywana. Obecny stan prawny jest sporo. Z kolei w sądach wyższego szczebla wynagrodzenia są już bardziej atrakcyjne, ale by tam się dostać, warto mieć już praktykę orzeczniczą dodaje Łukasz Bojarski. Zabiegam o to, by Rada nie wybierała kandydatów wyłącznie na podstawie analizy akt. Chcę, żeby obowiązkowo w każdym konkursie było spotkania z najlepszymi kandydatami, choćby przez transmisję video. O atrakcyjności zawodu sędziego świadczy też stosunkowo nieduża liczba osób zrzekających się urzędu. Z danych KRS wynika, że od początku 2008 r. do połowy 2011 r., na 10 tys. orzeczników zrezygnowało 199 sędziów. Odchodzili przede wszystkim sędziowie z dużych miast głównie po to, aby podjąć pracę jako notariusze, adwokaci czy radcy prawni. W województwach, w których trudno o pracę, nie odnotowano zrzeczeń. Odchodzą sędziowie sądów rejonowych, rzadziej okręgowych, a już zupełnie sporadycznie sądów apelacyjnych lub administracyjnych. Na zmianę zawodu decydują się głównie osoby młode, do 40. roku życia. Z roku na rok rezygnacji jest też coraz mniej. Temida jest kobietą Kolejny ważny wniosek, jaki płynie z informacji KRS, jest taki, że w sądach każdego szczebla orzekają przede wszystkim kobiety. W sądach rejonowych panie stanowią 65 proc. kadry sędziowskiej, w okręgowych 61, a w apelacyjnych 58. Szczególnie duży odsetek kobiet jest w sądach Sędzia bardziej atrakcyjny utrudnia i wydłuża procedurę nominacyjną, która powinna być wolna od takich zakłóceń. Nie sposób po kilka razy sprawdzać tę samą osobę kandydującą na kilka wolnych stanowisk. Przygotowany projekt nowelizacji u.s.p. przewiduje, że jeden kandydat będzie mógł aplikować wyłącznie na jedno wolne stanowisko sędziowskie. Nie niepokoi Pana duży ruch kadrowy w sądach rejonowych w dużych miastach, spowodowany awansami do sądów wyższego szczebla oraz odejściami do innych zawodów prawniczych? Faktycznie, obecnie fluktuacja kadr w takich sądach jest duża, ale wierzymy, że przyjdzie moment stabilizacji. Zawód sędziego to przecież nie tylko duża odpowiedzialność, ale też ogromny prestiż. Czy zmiany na rynku usług prawniczych oraz duża liczba nowych adwokatów i radców prawnych sprawią, że zawód sędziego stanie się bardziej atrakcyjny dla przedstawicieli wolnych zawodów prawniczych? Chcielibyśmy, by tak się stało. I liczymy na to, że uda się pozyskiwać z rynku doświadczonych prawników z innych profesji, którzy zechcą zostać sędziami. rejonowych apelacji katowickiej stanowią tam 72 proc. kadry. Znacznie mają tu warunki pracy oferowane sędziom. Stabilizacja zatrudnienia i realna ścieżka awansu może być uznana za satysfakcjonującą szczególnie dla aktywnych zawodowo kobiet, które chcą godzić pracę z obowiązkami rodzinnymi, szczególnie w kontekście macierzyństwa i świadczeń przysługujących osobom zatrudnionym w sektorze budżetowym. Po wyzwania takie jak praca w wolnym zawodzie prawniczym z większą ochotą sięgają prawnicy mężczyźni. Druga przyczyna feminizacji zawodu sędziego leży w tym, że już na studiach prawniczych więcej jest kobiet niż mężczyzn, więcej kobiet dostaje się na aplikację i zdaje egzamin sędziowski, więcej kobiet niż mężczyzn kandyduje też do sądów wyższych instancji. Według ośrodka CBOS, który zebrał dane przedstawione w informacji KRS, wynagrodzenie sędziego sądu rejonowego może nie być satysfakcjonujące dla mężczyzny prawnika w dużym mieście, gdzie są duże szanse na podjęcie pracy np. w dużej korporacji prawniczej lub rozwinięcie własnej kancelarii. Tymczasem dla młodej absolwentki prawa ważniejsza może być stabilizacja zatrudnienia, którą gwarantuje podjęcie pracy w sądzie lub prokuraturze. Wojciech Tumidalski Autor jest dziennikarzem PAP 13

16 Wokanda Szybsza nominacja, mniej wakatów Ponad pół tysiąca wolnych stanowisk sędziowskich, których ze względów proceduralnych nie można obsadzić, to wielki potencjał polskiej Temidy. W myśl przygotowanego w resorcie projektu nowelizacji, ma on być wreszcie wykorzystany. Wprowadzenie do procesu nominacyjnego narzędzi komunikacji elektronicznej znacznie przyspieszy procedurę. Rys. Łukasz Jagielski Wpołowie ubiegłego roku w Ministerstwie Sprawiedliwości rozpoczęto prace nad zmianami w przepisach mającymi przyśpieszyć procedury nominacyjne sędziów. Dziś bowiem, choć nie brakuje osób mających kwalifikacje potrzebne do pełnienia tej odpowiedzialnej funkcji (złożenie egzaminu sędziowskiego lub prokuratorskiego, jak również odpowiedni staż na stanowisku asystenta sędziego, referendarza, adwokata czy radcy prawnego), 575 stanowisk sędziowskich w całym kraju pozostaje nieobsadzonych (stan na 30 czerwca br.). Sytuacja się pogarsza, bo rok wcześniej takich stanowisk było 402. Przyczyną tej sytuacji jest bardzo długie postępowanie nominacyjne, sprawiające, że wakaty sędziowskie stały się trwałym problemem polskiego wymiaru sprawiedliwości. Procedury związane z obsadzeniem stanowiska sędziego trwają czasem nawet dwa lata. W obecnym stanie prawnym nie bardzo można je skrócić, gdyż trzeba stosować tradycyjny, listowo-papierowy obieg dokumentów, a ponadto nie ma określonych terminów na wykonanie niektórych czynności przewidzianych w postępowaniu nominacyjnym. W odpowiedzi na powyższe Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt nowelizacji ustaw Prawo o ustroju sądów powszechnych i o Krajowej Radzie Sądownictwa. 30 lipca 2013 r. został on przyjęty przez Radę Ministrów. Projekt koncentruje się na dwóch podstawowych obszarach. Jednym jest wykorzystanie komunikacji elektronicznej na użytek postępowania nominacyjnego, drugi to skrócenie lub wyraźne zakreślenie terminów czynności podejmowanych w tym postępowaniu mówi sędzia Anita Lewandowska, zastępca dyrektora Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS, która uczestniczy w pracach nad nowelizacją. Tylko e-zgłoszenie Korzystanie z komunikacji elektronicznej zacznie się już na etapie przedstawiania kandydatury. W myśl projektu nowelizacji, osoba ubiegająca się o wolne stanowisko sędziowskie zakłada profil na portalu dostępnym na stronie internetowej Krajowej Rady Sądownictwa. Po uwierzytelnieniu (identyfikacja w systemie teleinformatycznym następuje na jeden z trzech sposobów za pomocą podpisu potwierdzonego profilem zaufanym epu- AP, podpisu weryfikowanego przy pomocy kwalifikowanego certyfikatu, otrzymanego w sądzie identyfikatora wskazującego na tożsamość kandydata) może ona wypełnić kartę zgłoszenia i przesłać ją do prezesa właściwego sądu, wraz ze skanami wymaganych dokumentów. Wspomniany profil stanowić będzie swego rodzaju repozytorium, w którym zamieszczane będą wszelkie informacje i zdigitalizowane dokumenty wytwarzane w trakcie procesu nominacyjnego. W związku z przejściem w postępowaniu nominacyjnym z komunikacji papierowej na elektroniczną, wszelkie doręczenia będą uznawane za skuteczne z chwilą zalogowania się kandydata do systemu teleinformatycznego lub po upływie dwóch tygodni od dnia umieszczenia pisma w tym systemie wyjaśnia sędzia Lewandowska. Dziś karta zgłoszenia wraz z koniecznymi dokumentami przesyłana jest do sądu tradycyjnie, drogą pocztową, lub składana na biurze podawczym. Pocztą też kandy- dat otrzymuje wszelkie pisma z sądu i KRS. Nastąpi tu więc znacząca zmiana jakościowa polegająca na odejściu od tradycyjnego, papierowego obiegu dokumentów, co ma skutkować radykalnym skróceniem całego postępowania. Nie zmieni się natomiast zestaw wymaganych od kandydata dokumentów. Pora na przyśpieszenie Jeśli chodzi o terminy czynności, projekt ustawy precyzuje, że prezes sądu apelacyjnego ma dwa tygodnie na zawiadomienie Ministra Sprawiedliwości o zwolnieniu się stanowiska sędziowskiego (obecnie jest to 30 dni). Nowością jest to, że prezes ma obowiązek zawiadomić ministra o zwolnieniu stanowiska zajmowanego przez sędziego przechodzącego w stan spoczynku po osiągnięciu wymaganego wieku (o ile sędzia taki nie złoży oświadczenia o zamiarze kontynuowania służby) nie później niż na pięć miesięcy przed zwolnieniem takiego stanowiska. Minister w ciągu miesiąca (obecnie trzy miesiące) zdecyduje, do jakiego sądu przydzielić wakat. Kandydat będzie miał także miesiąc (tu termin nie zmienia się), by do prezesa właściwego sądu przesłać kartę zgłoszenia wraz z wymaganymi dokumentami. Projekt wyklucza możliwość równoległego kandydowania jednej osoby na kilka wolnych stanowisk sędziowskich, co dotychczas blokowało i wydłużało proces ich obsadzania. Wprowadzenie tego ograniczenia będzie możliwe właśnie dzięki zastosowaniu elektronicznej procedury nominacyjnej. System zintegrowany w skali całego kraju od razu 14

17 Wokanda wskaże, czy kandydat zgłosił się do więcej niż jednego sądu. Projektowana nowela wprowadza możliwość formalnego cofnięcia zgłoszenia przez kandydata, które Prezes niezwłocznie przekaże do KRS celem rozpoznania. Czynność ta jednak nie będzie wstrzymywać postępowania nominacyjnego wobec innych kandydatów. Pod rządami obecnych przepisów zdarza się, że jedna osoba kandyduje jednocześnie na stanowiska sędziowskie w wielu sądach. Skutkiem tego jest podejmowanie wobec tej samej osoby wielu analogicznych czynności. To duże obciążenie, choćby dla sędziów wizytatorów, którzy sporządzają opinie o kandydacie. Sytuacja taka negatywnie wpływa również na tok realizacji ustawowych zadań poszczególnych komórek organizacyjnych takich sądów wskazuje dyrektor Lewandowska. Dotychczasowa możliwość jednoczesnego kandydowania na praktycznie nieograniczoną liczbę stanowisk sędziowskich sprawia, że na każde wolne miejsce przychodzi olbrzymia ilość zgłoszeń. Powoduje to ogromne opóźnienia w ich terminowym rozpatrywaniu i wydłuża proces nominacyjny. Przykładowo, jesienią 2012 r. do Sądu Okręgowego w Warszawie, na 63 wolne stanowiska w sądach rejonowych wpłynęło 1,3 tys. kandydatur. Rekordzista kandydował jednocześnie na trzynaście wakatów. Krótkie życie nowelizacji Kolejnym nowym elementem wprowadzonym do procedury będzie możliwość wezwania kandydata przez prezesa sądu, aby uzupełnił wskazane w projekcie braki formalne zgłoszenia. Obecnie złożenie obarczonego usterkami zgłoszenia powoduje konieczność pozostawienia go bez rozpatrzenia, choć kandydatowi przysługuje prawo złożenia na tę czynność zastrzeżenia, które w przypadku nieuwzględnienia przez prezesa sądu przekazywane jest do rozpatrzenia przez KRS. W przyszłości usuwanie większości braków formalnych będzie odbywać się niemal od ręki, na poziomie właściwego prezesa sądu, w pozostałym zakresie przy zachowaniu obecnej ścieżki rozpatrywania zastrzeżeń przez KRS. Jeśli zgłoszenie kandydata spełni wszystkie warunki formalne, prezes sądu zarządzi, w terminie nie dłuższym niż tydzień (obecne przepisy nie zakreślają obowiązującego terminu), dokonanie oceny kwalifikacji kandydata ale nie przez sędziego wizytatora, jak teraz, lecz przez wyznaczonego przez prezesa sędziego o odpowiednich kwalifikacjach, w tym sędziego wizytatora. Rozwiązanie to zniesie niedawną modyfikację procedury nominacyjnej wprowadzoną przepisami nowelizacji u.s.p., obowiązującej od 28 marca 2012 r. Zgodnie z nią kandydaci mogli być oceniani tylko przez sędziów wizytatorów. Kilkunastomiesięczne doświadczenia pokazują jednak, że czas oczekiwania na takie oceny znacznie się przez to wydłużył. Wspomniana nowelizacja u.s.p. przyznała również kandydatowi prawo do odwołania się od oceny jego kwalifikacji sporządzonej przez sędziego wizytatora do trzech innych sędziów wizytatorów. Wcześniej nie było możliwości złożenia takiego odwołania. Już krótki czas funkcjonowania nowego rozwiązania pokazał jednak, że powoduje ono znaczące wydłużenie postępowania nominacyjnego ocenia dyrektor Lewandowska. Okazało się bowiem, że niemal wszystkie niezadowolone z oceny osoby składały odwołania. Wyeliminowanie tej możliwości nie ograniczy uprawnień kandydata. Pozostanie mu dotychczasowa możliwość złożenia uwag do oceny (w myśl projektu w ciągu tygodnia od zamieszczenia jej na jego profilu). Prezes sądu przekaże tę ocenę, wraz z uwagami kandydata, kolegium i zgromadzeniu ogólnemu sędziów właściwego sądu, jak również do KRS. Z zachowaniem standardów Kolejne usprawnienie postępowania nastąpi na etapie wyznaczania zgromadzenia ogólnego sędziów, które również ocenia kandydata i przekazuje prezesowi sądu wszystkie zgłoszone kandydatury wraz ze wskazaniem liczby uzyskanych głosów. Dziś prezes może określić termin zgromadzenia ogólnego dopiero po zaopiniowaniu kandydatów przez właściwe kolegium. Nowelizacja stworzy możliwość wyznaczenia zgromadzenia z wyprzedzeniem. Na ostatnich etapach postępowania nominacyjnego nie przewiduje się zmian. Tak więc prezes właściwego sądu przedstawi Krajowej Radzie Sądownictwa za pośrednictwem systemu teleinformatycznego kandydatury zaopiniowane w przez właściwe zgromadzenie, wraz z wszystkimi załącznikami. Rada, tak jak i dziś, podejmie uchwałę bądź o przedstawieniu kandydata Prezydentowi RP w celu powołania go do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego, bądź o jego nieprzedstawieniu. Kandydat od uchwały KRS wciąż będzie mógł odwołać się do Sądu Najwyższego. Identyczna do opisanej wyżej procedura ma obowiązywać także przy powoły- Fot. Krzysztof Wojciewski waniu na wyższe stanowiska sędziowskie. Po wprowadzeniu nowelizacji, cały obieg dokumentów będzie odbywał się drogą elektroniczną. Dopiero obsadzone stanowiska, a nie same limity etatów, pozwolą na przyśpieszenie biegu spraw w polskich sądach i wyrównanie obciążeń sędziów. Każde wakujące stanowisko powoduje, że pozostali sędziowie są bardziej zapracowani. Dlatego należy je obsadzać możliwie szybko, mając jednak na względzie to, by procedury nominacyjne zachowały najwyższe standardy i gwarantowały wybór najlepszych kandydatów zauważa sędzia Anita Lewandowska, zastępca Departamentu Sądów Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS. Specjaliści oceniają, że po wejściu w życie nowelizacji czas trwania procedury nominacyjnej sędziego może skrócić się co najmniej o jedną trzecią, nawet do około roku. Omawiany projekt jest obecnie przedmiotem prac ustawodawczych w Sejmie, zaś nowe rozwiązania zaczną obowiązywać w 2014 r. Andrzej Dryszel Autor jest dziennikarzem 15

18 Wokanda Kuratorzy bardziej skuteczni Czytelne mechanizmy selekcji spraw dozorowych, racjonalne wykorzystanie kadry kuratorów zawodowych w sprawach skomplikowanych, lepsza kontrola sądowa skuteczności sprawowania dozorów oto kluczowe rozwiązania nowych regulacji dotyczących kuratorskiej służby sądowej. Obowiązujące od półrocza przepisy mają skutkować większą trafnością i efektywnością oddziaływań probacyjnych. Zmodyfikowane rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych (wydane na podstawie upoważnienia ustawowego wynikającego z nowelizacji art. 176 Kodeksu karnego wykonawczego) weszło w życie 26 marca 2013 r. Jest ono jednym z zapowiadanych przez ministra działań naprawczych w obszarze funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej, jako służby odpowiedzialnej za wykonywanie zadań wobec ok. 400 tys. skazanych. Działania te stały się szczególnie pożądane po ujawnieniu tzw. afery Amber Gold. Przeprowadzone wówczas kontrole wykazały szereg zaniedbań i nieprawidłowości po stronie kuratorów wykonujących orzeczenia karne. W żadnym jednak wypadku nie można postrzegać rozporządzenia jako doraźnej reakcji na pojedyncze zdarzenie, w rzeczywistości bowiem wprowadzenie nowych regulacji stanowi efekt długich prac koncepcyjnych i analitycznych Ministerstwa, wspartych wynikami badań naukowych, obserwacją praktyki, a zwłaszcza diagnozą problemów poczynioną w ramach zadań nadzorczych. Przyczyny słabości Dotychczasowa skuteczność kuratorskiej służby sądowej w zakresie wykonywania orzeczeń karnych nie była zadowalająca. Badania przeprowadzone w 2010 r. przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości wykazały, że do przestępstwa w okresie próby powraca ok. 45 proc. osób pozostających pod dozorem kuratora, zaś orzeczenia w przedmiocie zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej stanowią największą grupę orzeczeń skutkujących faktycznym pozbawieniem wolności (w 2012 r. w sądach rejonowych zapadło ponad 51 tys. tego rodzaju orzeczeń wobec ok. 40 tys. wyroków skazujących na bezwzględną karę pozbawienia wolności). Częściową odpowiedzialność za taki stan rzeczy ponosi nieracjonalne orzecznictwo, generujące każdego roku co najmniej 300 tys. osób poddanych szeroko pojętej probacji. Warto zauważyć, że zakres orzekania w Polsce środków probacyjnych, zamiast w szczególności kary grzywny samoistnej, jest niespotykany w skali Europy. Na przestrzeni ostatnich lat Ministerstwo zdiagnozowało też, przede wszystkim w oparciu o bezpośrednią analizę setek akt dozorowych, wiele negatywnych zjawisk w funkcjonowaniu samej służby kuratorskiej. Zauważono przede wszystkim, że kierownicy zespołów kuratorskich nie sprawują rzeczywistego nadzoru nad bezpośrednio podległymi kuratorami, a ich rola w wielu przypadkach wbrew przepisom ustawy o kuratorach sądowych została sprowadzona do wykonywania funkcji administracyjno-biurowej. Poważnym problemem był również brak w przepisach czytelnych mechanizmów selekcji spraw dozorowych i kwalifikowania ich do kategorii trudnych. Rozporządzenie z 2002 r. wyraźnie wskazywało, że do obowiązków kuratora zawodowego należy osobiste sprawowanie dozorów trudnych lub wymagających bezzwłocznego podjęcia czynności. Przeprowadzone badania wykazały jednak, że przepis ten nie był przestrzegany ze względu na niedookreślenie pojęć oraz fakt, iż o kwalifikacji sprawy decydował sam kurator zawodowy. W rezultacie ponad 3/4 dozorów trudnych było wykonywanych przez kuratorów społecznych. Nadto, okazywało się, że dozory trudne i te stosunkowo proste nie skutkowały zróżnicowaniem zakresu i intensywności podejmowanych działań (np. częstotliwości kontaktów z dozorowanymi). Analiza spraw wskazywała również, że w wielu przypadkach dozory były kontynuowane w stosunku do osób, które tego nie wymagały np. przebywały za granicą, były osadzone w zakładzie karnym, albo które od dłuższego czasu nie sprawiały już Rys. Łukasz Jagielski żadnych problemów. W efekcie ich wykonywanie było fikcją, choć pozwalało kuratorowi formalnie legitymować się większym obciążeniem pracą. Wiele do życzenia pozostawiała również aktywność kuratorów w odpowiednim diagnozowaniu potrzeb skazanych pod kątem dostosowywania do nich właściwych obowiązków probacyjnych. Przykładowo, w 2011 r. kuratorzy zawodowi na ok. 275 tys. sprawowanych dozorów złożyli tylko niecałe 7 tys. wniosków o ustanowienie, rozszerzenie lub zmianę obowiązków w okresie próby. W toku pracy nadzorczej dostrzeżono również pewne zaniedbania na poziomie kontroli sprawowania dozorów ze strony sądów. Wielu sędziów wykonawczych w Polsce w natłoku obowiązków praktycznie przestało wbrew literalnemu brzmieniu przepisu art k.k.w. oczekiwać sprawozdań z dozoru, zaś z przebiegiem dozoru faktycznie zapoznawali się oni tylko przy okazji rozpoznawania incydentalnych wniosków dotyczących okresu próby (np. o zarządzenie wykonania kary). Taki stan rzeczy nie pozwalał na dokonywanie bieżącej oceny prognozy kryminologicznej i postępów w resocjalizacji skazanego, a także pracy kuratora. Istotnym problemem w wykonywaniu dozorów był również niedostateczny stopień zróżnicowania i zobiektywizowania źródeł informacji, na podstawie których kurator buduje swoją wiedzę na temat 16

19 Wokanda skazanego i jego środowiska. W wielu sprawach zauważono, że kuratorzy ograniczają się do pozyskiwania informacji jedynie od podopiecznego lub członków jego rodziny. Do rzadkości należały regularne kontakty z dzielnicowym, organami pomocy społecznej, podmiotami leczniczymi, środowiskiem sąsiedzkim czy zawodowym skazanego. Poważne zarzuty można było również formułować wobec tworzonej w toku dozoru dokumentacji. Nazbyt często cechowała ją ubogość informacji i brak zrozumiałości, a w konsekwencji niewielka przydatność z punktu widzenia sądu. Lepsza organizacja, czytelne kryteria Zmodyfikowane rozporządzenie zawiera szereg rozwiązań, które zapewnią w szczególności racjonalne wykorzystanie kadry kuratorów zawodowych w sprawach skomplikowanych, wymagających profesjonalnej wiedzy i umiejętności, a tym samym przeniesienia potencjału kurateli społecznej na sprawy łatwe, nieobarczone poważniejszymi czynnikami ryzyka. Nowe regulacje sprzyjać będą efektywnemu zarządzaniu obciążeniem kuratorów pracą, wymuszać szybsze kończenie spraw oraz intensyfikowanie oddziaływań tam, gdzie są rzeczywiście potrzebne. Wprowadzono czytelne i obiektywne kryteria podziału spraw według stopnia trudności (tzw. grup ryzyka powrotności do przestępstwa) jako sposobu ich rozdziału pomiędzy kuratorów zawodowych i społecznych, a także przyporządkowanie ramowych procedur adekwatnych dla rodzaju i stopnia trudności sprawy. Stworzono też mechanizmy należytego wykorzystania predyspozycji, umiejętności, wiedzy specjalistycznej i warunków psychofizycznych poszczególnych kuratorów. Przykładowo, jedną z podstawowych zasad stała się konieczność osobistego sprawowania dozorów przez kuratorów zawodowych wobec najbardziej wymagających skazanych, tj. recydywistów szczególnych, osób uzależnionych, przestępców seksualnych z zakłóceniami czynności psychicznych, skazanych związanych z subkulturami przestępczymi, a także skazanych za przemoc w rodzinie w sytuacji, gdy nadal pozostają oni z osobami pokrzywdzonymi we wspólnym gospodarstwie domowym. Upodmiotowiono nadto kierownika zespołu kuratorskiej służby sądowej jako menadżera najniższego szczebla wyposażonego w kompetencję rozdziału spraw według reguł sprzyjających efektywności pracy zespołu jako całości, jak również realne narzędzia nadzoru nad pracą podległych kuratorów sądowych. Nowe przepisy zakładają także poprawę kontroli sądu nad przebiegiem dozoru i okresu próby poprzez zapewnienie uzyskiwania przez sędziego aktualnej wiedzy na temat efektów probacji (urzeczywistnienia istniejącego od lat ustawowego obowiązku analizowania sprawozdań z przebiegu dozoru) oraz możliwość wydawania bieżących dyspozycji związanych ze sposobem wykonywania dozoru. Nowe przepisy zobowiązują też kuratorów sądowych do korzystania ze zróżnicowanych źródeł informacji na temat skazanego i jego środowiska. Uszczegółowiono obowiązek czynienia w każdej sprawie precyzyjnie określonych i rzetelnych ustaleń faktycznych oraz szybkiego i właściwego reagowania na zmiany w sytuacji dozorowanego, zwłaszcza poprzez składanie do sądu wniosków o ustanowienie, rozszerzenie, zmianę lub uchylenie obowiązków w okresie próby. Podkreślenia wymaga, że nowe przepisy pozostawiają kuratorom szerokie ramy swobodnego doboru środków i sposobów oddziaływania na skazanych, ponieważ praca resocjalizacyjna ze swej natury wymaga daleko idącego zindywidualizowania i elastyczności. Nieuzasadnione obawy Projekt omawianego aktu poddany był konsultacjom społecznym wyjątkowo obszernym, stosunkowo długotrwałym oraz cieszącym się wielkim zainteresowaniem ze strony partnerów społecznych. Część środowisk reprezentujących kuratorów oraz większość środowiska sędziowskiego przychylnie zareagowało na przedstawione propozycje. Sceptycy wyrażali głównie obawę o istotny wzrost obciążenia pracą kuratorów zawodowych oraz wiązane z nią wątpliwości co do rozszerzenia kompetencji kierownika zespołu i zapisów wprowadzających klasyfikację skazanych według grup ryzyka powrotności do przestępstwa. Wątpliwości te nie wydają się uzasadnione. Projektodawca nie nałożył na kuratorów żadnych nowych obowiązków ani nie przyznał nowych uprawnień ponad te wynikające z ustawy. Sprecyzował jedynie, jakie sprawy mają wykonywać kuratorzy zawodowi, a jakie społeczni, oraz które czynności wynikające z ustawy mają podejmować w poszczególnych kategoriach spraw. Mechanizm podziału spraw dozorowych w oparciu o poziom ryzyka powrotności skazanego do przestępstwa pozwoli urealnić zasady podziału pracy w ramach kuratorskich zespołów, w szczególności zapewni powierzanie dozorów trudnych wyspecjalizowanym, posiadającym odpowiednie doświadczenie praktyczne kuratorom zawodowym. Również rozwiązania dotyczące czynności kierownika zespołu znajdują oparcie w ustawie o kuratorach sądowych, która wbrew wygłaszanym niekiedy poglądom nakazuje postrzegać kierownika jako osobę merytorycznie i organizacyjnie odpowiedzialną za funkcjonowanie zespołu. Spokojnej refleksji wymagają przede wszystkim obawy o wzrost obciążeń. Nowe rozwiązania rzeczywiście zwiększą pracochłonność w sprawach o podwyższonym ryzyku recydywy ale tylko w tych przypadkach, w których do tej pory oczekiwanej pracochłonności kurator nie wykazywał. Jednocześnie znacząco zmniejszą ją we wszystkich pozostałych sprawach. Efektem przyjętych rozwiązań będzie również wyeliminowanie wszystkich tych dozorów, w których oddziaływania kuratora z różnych przyczyn stały się zbędne. Uwzględniając obserwowaną od wielu lat wyraźną tendencję spadkową w zakresie ogólnej liczby zadań wykonywanych przez służbę kuratorską (zmniejszenie od 2007 r. dozorów w skali kraju o prawie 40 tys., przy jednoczesnym wzroście etatyzacji oraz liczby kuratorów społecznych w ciągu ostatniej dekady przybyło ok. 1,6 tys. etatów kuratorskich i ponad 6 tys. kuratorów społecznych), nie można zasadnie przyjąć, że kuratorzy nie będą w stanie realizować swoich uprawnień i obowiązków. Szybka poprawa Jest szansa, że wprowadzone regulacje w stosunkowo krótkim czasie przyniosą korzyści społeczne i ekonomiczne. Ich podstawowym skutkiem będzie zapewnienie właściwej alokacji zasobów kadrowych, zwiększenie sprawności oraz zracjonalizowanie kosztów postępowań wykonawczych, ograniczenie liczby spraw pozostających w referatach kuratorów oraz widoczna poprawa trafności i skuteczności oddziaływań kuratora wobec podopiecznych. Wygospodarowane w ten sposób oszczędności budżetowe, wynikające zwłaszcza z ograniczenia usług kurateli społecznej, dyrektorzy sądów winni spożytkować na osobowe wsparcie administracyjno-biurowe zespołów kuratorskich oraz na wyposażenie kuratorów zawodowych w środki techniczne niezbędne w pracy terenowej, w tym dostęp do Internetu oraz telefony komórkowe. Krzysztof Mycka Autor jest sędzią, naczelnikiem Wydziału Kurateli w Departamentcie Wykonania Orzeczeń i Probacji Ministerstwa Sprawiedliwości 17

20 Wokanda Księga mniej papierowa Informatyzacja postępowania wieczystoksięgowego wkracza w kolejny etap. Już wkrótce poprzez Internet będzie można składać wnioski o wydanie odpisów, wyciągów i zaświadczeń, zaś wydruk tych dokumentów z systemu uzyska moc dokumentu sądowego. Kolejny etap to składanie przez notariuszy i komorników e-wniosków o wpis do ksiąg wieczystych. Kończy się, trwający od ponad dziesięciu lat, proces migracji ksiąg wieczystych do systemu informatycznego. Program pilotażowy dla projektu Nowa Księga Wieczysta uruchomiono z początkiem 2003 r., dziś w systemie jest ok. 19 mln ksiąg. Do przemigrowania z postaci papierowej do elektronicznej pozostało ok. 1,3 mln ksiąg. Ministerstwo Sprawiedliwości zakłada, że upora się z tym zadaniem do końca 2014 r. Inna, przełomowa zmiana dotycząca ksiąg, miała miejsce w połowie 2010 r., kiedy to wprowadzono możliwość ich przeglądania przez Internet. Dziś, żeby z niej Kończy się proces zastępowania papierowych ksiąg wieczystych księgami w postaci eletronicznej skorzystać, wystarczy znać numer księgi prowadzonej w postaci elektronicznej. Ostatnia nowelizacja ustawy o księgach wieczystych i hipotece datowana jest na 24 maja br. Przyjęte przez Sejm rozwiązania wejdą w życie 1 grudnia 2013 r. i umożliwią obywatelom składanie drogą elektroniczną wniosków o wydanie odpisu, wyciągu lub zaświadczenia, także samodzielne drukowanie takich dokumentów. Z kolei uprawnione podmioty profesjonalne uzyskają możliwość wyszukiwania ksiąg w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych po podaniu danych innych niż numer księgi. Wspomniane innowacje skutkują znacznym przyspieszeniem postępowania wie- Fot. Krzysztof Wojciewski czystoksięgowego. O ile w latach 90-tych, od momentu złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze do jego ujawnienia trzeba było czekać od sześciu tygodni (w 1991 r.) do pięciu miesięcy (w 1994 r.), tak dziś czas oczekiwania skrócił się do ok. 18 dni w skali całego kraju. Proces elektronizacji ksiąg zwiększył również bezpieczeństwo obrotu nieruchomościami. Wyszukiwanie ksiąg wieczystych Już dziś każdy, kto zna numer KW prowadzonej w systemie informatycznym, może bezpłatnie przeglądać ją za pomocą systemu teleinformatycznego. Od grudnia br. wybrane podmioty (ze względu na konieczność zapewnienia ochrony danych osobowych) sąd, prokuratura, organ podatkowy, organ kontroli skarbowej, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Najwyższa Izba Kontroli, służby specjalne, notariusze i komornicy sądowi otrzymają możliwość wyszukania księgi w centralnej bazie danych bez znajomości jej numeru, a tylko po nazwisku właściciela, numerze PESEL lub REGON, numerze geodezyjnym lub nazwie ulicy. Takiej możliwości nie otrzymali adwokaci oraz radcowie prawni. Sędzia Bogdan Pękalski z Departamentu Informatyzacji Rejestrów Sądowych w Ministerstwie Sprawiedliwości wyjaśnia, że zbyt późno zgłosili oni chęć przystąpienia do systemu. Na tym etapie, gdy projekt był już w Senacie, a praca technologiczne mocno zaawansowane, nie mieliśmy już możliwości dodatkowego uwzględnienia tak liczebnych korporacji mówi sędzia Pękalski. Nie wyklucza jednak, że również adwokaci i radcowie w niedalekiej przyszłości otrzymają możliwość wyszukiwania ksiąg. Zgodnie z wprowadzonymi regulacjami, obowiązywać będą dwa tryby dostępu do systemu. Pierwszy, na wniosek, po uzyskaniu przez uprawniony podmiot zgody Ministra Sprawiedliwości na wielokrotne i nieograniczone w czasie wyszukiwanie ksiąg. W tym przypadku zainteresowana osoba otrzyma konto w systemie oraz loginy, za pomocą których będzie mogła każdorazowo składać wnioski do Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych (CIKW) o wyszukanie ksiąg. Drugi tryb, specjalny, przewidziano dla podmiotów realizujących szczególne zadania państwa, głównie dla służb specjalnych oraz policji (w sytuacji, gdy prowadzi ona tajne działania operacyjne). Służby te będą mogły, poprzez system teletransmisji danych, łączyć się z centralną bazą i same wyszukiwać księgi, bez konieczności składania za każdym razem wniosku do CIKW. Chodzi o to, by nie było śladu ich działań operacyjnych. Jak tłumaczy sędzia Pękalski, docelowy kierunek to model bezwnioskowy. Trudno będzie go jednak wprowadzić dla wszystkich podmiotów choćby dlatego, że wyszukiwanie ksiąg wiąże się z koniecznością wnoszenia opłat. Wydruki i opłaty Począwszy od grudnia br. każdy, kto złoży elektronicznie wniosek o wydanie odpisu księgi lub zaświadczenia o jej zamknięciu, będzie mógł wybrać albo tradycyjną formę doręczenia pocztą, albo samodzielnie takie dokumenty wydrukować. Wydruki będą przy tym miały podobnie jak dzisiejsze odpisy i zaświadczenia moc dokumentów wydawanych przez sąd. W związku z powyższym zostaną opatrzone szczególnymi znakami odróżniającymi je od dokumentów, które już teraz można drukować do prywatnego użytku. W efekcie, znając numer KW, będzie można na dowolnym komputerze zweryfikować prawdziwość danych z wydruku z zawartością księgi mówi sędzia Edyta Bryzgalska z Departamentu Prawa Cywilnego w MS. Nowością będzie również możliwość samodzielnego drukowania wyciągu z księgi wieczystej, czyli wypisu z konkretnego działu KW. To ułatwienie dla osób zainteresowanych jedynie wybranymi informacjami, które nie mają potrzeby drukowania całej, często bardzo obszernej, księgi. Przeglądanie ksiąg wieczystych pozostanie bezpłatne, natomiast wprowadzona zostanie opłata od wniosku za wyszukiwanie ksiąg w centralnej bazie danych. W praktyce będą ją uiszczać tylko notariusze i komornicy sądowi, ponieważ pozostałe pod- 18