Z historii rozwoju gospodarczego i społecznego. Interpretacja Roberta Fogla. Opracowanie: Janina Godłów-Legiędź

Transkrypt

1 Z historii rozwoju gospodarczego i społecznego. Interpretacja Roberta Fogla Opracowanie: Janina Godłów-Legiędź

2 Nobel 1993 R. W. Fogel D. C. North

3 Robert William Fogel Ur. w Nowym Jorku w 1926, zm. 11 czerwca 2013 w Oak Lawn, Illinois Nagrodę Nobla otrzymał w 1993r. za nowatorskie badania w dziedzinie historii gospodarczej - zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej. The Escape from Hunger and Premature Death, , Cambridge University Press 2004 The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.

4 Motto Bezustanny pesymizm pomimo niekwestionowanych osiągnięć sugeruje, że problemy z ekonomią są głównie natury moralnej i psychologicznej. Wszystko wydaje się niewłaściwe, kiedy punktem odniesienia jest doskonałość. (Fogel 2000, s. 82)

5 Stopa wzrostu PKB per capita Europa Zachodnia 0,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78 Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94 Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34 Azja 0,05 0,00-0,11 0,38-0,02 2,92 3,54 Europa Wsch i ZSRR 0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49-1,10 Afryka ,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01 Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33

6 Stopa wzrostu ludności świata i głównych regionów Europa Zachodnia 0,16 0,26 0,69 0,77 0,42 0,71 0,32 Zachód II 0,07 0,44 2,86 2,07 1,25 1,44 1,09 Japonia 0,14 0,22 0,21 0,95 1,32 1,14 0,55 Azja 0,09 0,29 0,15 0,55 0,92 2,19 1,80 Europa Wsch i ZSRR 0,15 0,35 0,89 1,19 0,33 1,31 0,47 Afryka 0,07 0,15 0,40 0,75 1,64 2,37 2,69 Świat 0,10 0,25 0,40 0,80 0,93 1,93 1,62

7 Liczba ludności: świat i Zachód (w mln.) Europa Zachodnia Zachód II Świat Zachód/Świat (w %) 13 17,2 16,8 23,7 22,4 18,3 14,0 Źródło: Maddison

8 Stopa wzrostu dochodu per capita Francja 1,5 1,8 Niemcy 1,6 2,0 w. Brytania 1,7 1,8 Japonia 1,9 2,7 Stany Zjednoczone OECD 1,7 1,8 1,6 1,9

9 Godziny pracy i PKB ( w $ z 1990) na 1 mieszkańca Rok W. Brytania Godziny pracy PKB na 1 mieszk , USA PKB na 1 mieszk. Godziny pracy PKB na 1 mieszk , ,42 2, , , , , , , , , , , , , , ,54 Źródło: Maddison Godziny pracy Japonia

10 Sekularne zmiany w wykorzystaniu czasu. Struktura doby ( w godzinach) przeciętnego mężczyzny głównego żywiciela rodziny w USA Rodzaj aktywności Sen Posiłki i zabiegi higieniczne Praca w domu Dojazdy do pracy Praca 8,5 4,7 3,8 Choroby 0,7 0,5 0,5 Czas wolny 1,8 5,8 7,2

11 Zmiany czasu pracy i czasu wolnego (R.W. Fogel, s. ) ? Tygodniowy czas pracy (w godz.) 64 37,5 30 Ilość dni urlopu w roku Ilość dni choroby w roku Roczny czas pracy w godzinach

12 Doba kobiety 1880 praca dłuższa i cięższa 3200 h rocznie, tzn. 8,75 dziennie 1995 gospodynie domowe 3,4 h dziennie w domu; Kobiety pracujące zawodowo 2,1h w domu i 4,6 h w zawodzie Zmniejszenie obciążeń kobiety związane jest mechanizacją prac domowych, mniej licznymi rodzinami, rozwojem produkcji żywności.

13 Tablica dobowego wykorzystania czasu nie odzwierciedla następujących faktów Moment rozpoczynania pracy w 1995 r. był przeciętnie o 5 lat późniejszy niż w r Nastąpiło wydłużenie urlopów Okres życia po przejściu na emeryturę wzrósł o 11 lat

14 Skutki uwzględnienia czasu wolnego w rachunku zmian dochodu narodowego Znaczący wzrost szacunku dochodu per capita Znacząca zmiana podziału na niekorzyść najbogatszego decyla Zmiana struktury konsumpcji

15 Średnia długość dnia pracy (w godz.) mężczyzn w USA w dochodowych grupach decylowych Źródło: Costa 2000 Wszyscy pracownicy Decyl Lata I 11 8,83 8,05 II 10,46 8,47 8,47 III 10,50 8,54 8,53 IV 10,62 8,38 8,61 V 10,31 8, VI 10 8,33 8,61 VII 10,29 8,33 8,47 VIII 10,07 8,32 8,66 IX 9,64 8, X 8,95 8,22 8,72 X/I 0,81 0,93 1,08

16 Średnia ilość chorób przewlekłych na 1 mężczyznę w USA Wiek Średnioroczna stopa spadku ,3 1,0 1, ,5 1,4 1, ,6 1,6 1, ,2 1,9 1,3

17 Średnia długość życia źródła: Fogel, Maddison III-I w. p.n.e Chiny Japonia W.Bryt. Francja USA Egipt India Świat

18 Miary nierówności społecznej Ekonomiczne: zróżnicowanie i stopa zmian dochodów, płac realnych, współczynnik koncentracji (Gini) Biomedyczne: wzrost, BMI, średnia długość życia

19 XX wiek - paradoksy Wzrost średniego trwania życia między 1890 a 1930 o 14 lat w W. Brytanii i o 16 lat w USA, podczas gdy miary koncentracji dochodów nie wskazywały istotnych zmian W latach ( Wielki Kryzys) średnia długość życia wzrosła o 4 lata, mężczyźni osiągający dojrzałość byli wyżsi o 1,6 cm. Próba wyjaśnienia: społeczne inwestycje w opiekę zdrowotną i technologie biomedyczne poczynione między po r

20 Czas wolny Uwzględnienie czasu wolnego w rachunku zmian dochodu narodowego prowadziłoby do Znaczącego wzrostu szacunku dochodu per capita Znaczącej zmiany podziału na niekorzyść najbogatszego decyla

21 Zmniejszenie nierówności społecznych w XX wieku - W. Brytania Gini Różnica długości życia* ,65 0,55 17 lat 4 lata 5 cali 1 cal 0, Różnica wzrostu** Bezdomność XIX w. Obec nie*** % 0,4% *Różnica między długością życia elit a przeciętną długością życia w całym społeczeństwie brytyjskim **Różnica między średnim wzrostem mężczyzny z wyższych klas a wzrostem robotnika brytyjskiego ***USA

22

23 Sprzeczności między miarami ekonomicznymi i biomedycznymi USA płace rosną a wzrost i przeciętna długość życia spadają Przeciętna długość życia ludzi z niższych klas w XIX w. pozostała niezmieniona, a w niektórych miejscach spadła, a ludzi z klas wyższych znacząco wzrosła, różnica wzrosła o 10 lat Biomedyczne dane sugerują, że różnice społeczne w XIX w. wzrosły, a w XX zmalały bardziej niż wynikałoby z danych ekonomicznych Wadliwość danych ekonomicznych wynika z tego, że rosnące koszty życia w skupiskach miejskich traktowane są jako przyrost dochodu

24

25 Teoria ewolucji Współdziałanie ekonomii i biomedycyny - synergiczne W ciągu ostatnich 300 lat człowiek uzyskał bezprecedensowy stopień kontroli nad swoim środowiskiem homo sapiens oddalił się nie tylko od innych gatunków, ale także od wszystkich poprzednich Zwiększenie jego średniej masy ciała o 50%, wydłużenie czasu życia od 1800 r. o więcej niż 100% i ogromne udoskonalenie zdrowia i Synergizm między rozwojem technologicznym a fizjologicznym doskonaleniem człowieka.

26 Zmiany liczby ludności i ważne wydarzenia w historii techniki i nauki

27 Ewolucja techno-fizjologiczna Używam terminu ewolucja techno-fizjologiczna w odniesieniu do zmian ludzkiej fizjologii wywołanych w pierwszym rzędzie czynnikami środowiskowymi. Czynniki środowiskowe obejmują te czynniki, które wpływają na fizjologiczne i biochemiczne warunki macicy, w której rozwija się embrion i płód. Takie czynniki mogą działać jednocześnie z rozwojem płodu, albo mogą wystąpić przed poczęciem w życiu matki, bądź jej przodków ze strony matki (Fogel 2004, s. 129).

28 Dzienna ilość kalorii per capita Francja W. Brytania Dzienne zapotrzebowanie kaloryczne przeciętnego Amerykanina ( wzrost 177 cm, waga 78 kg): podstawowa przemiana materii 1794 trawienie i higiena 485, razem Człowiek w XVIII w. musiał być niski i szczupły, aby zminimalizować wydatek energii niezbędny do życia i pracy.

29 Struktura konsumpcji we Francji w końcu XVIII w. (wartość średnia kcal) Decyle Dzienna konsumpcja kcal Narastająco w %

30 Średni wzrost mężczyzn od 1750 do 1975 Okres Wielka Brytania Norwegia Szwecja Francja Dania Węgry ,9 163,9 168, ,9 166, ,7 167, ,7 164,3 165,4 166, , ,2 166,8 166, ,3 168,6 169,5 165,6 165, ,3 177,6 174, ,1 170,9

31 Przewlekłe choroby wśród kombatantów armii amerykańskiej ( w %) Schorzenia układu: Mięśniowo-kos tnego 67,7 47,9 42,5 pokarmowego Nerwowego 24,2 29,9 12,6 Krążenia 90,1 42,9 40 Oddechowego 42,2 29,8 26,5

32 Średnia ilość przewlekłych chorób na 1 mężczyznę wiek , ,5 1, ,6 1, ,2 1,9

33 Przyczyny wydłużenia ludzkiego życia Rozwój systemów państwowej opieki zdrowotnej Postęp w odżywianiu i innych warunkach życia Demokratyzacja edukacji Rozwój medycyny

34 Struktura konsumpcji gospodarstwa domowego (w dolarach bieżących i %) Żywność Ubranie Mieszkanie Zdrowie Edukacja Inne 1875 $ % , $ Nie uwzględniono wydatków na emerytury i bezpieczeństwo socjalne Kolumny % nie sumują się do 100 z powodu zaokrągleń %

35 Struktura konsumpcji z uwzględnieniem czasu wolnego Źródło: Fogel 2000 i $ % $ % , ,8 Ubranie , ,6 Mieszkanie , ,5 Zdrowie 12 1, ,9 Edukacja 8 0, ,6 Inne 48 5, ,1 Czas wolny , ,5 Żywność Wartość czasu wolnego oceniono na podstawie dochodu, z którego rezygnowali ludzie korzystający z czasu wolnego

36 Długoterminowe trendy w strukturze konsumpcji (z uwzględnieniem czasu wolnego) i elastyczności dochodowej Udział w ogólnej konsumpcji (w %) Elastyczność dochodowa Żywność ,2 Ubranie Mieszkanie Zdrowie Edukacja Inne Czas wolny ,3 0,7 1,6 1,6 1,1 1,5

37 Możliwości samorealizacji 1880 człowiek zajęty zarabianiem pieniędzy na podstawowe produkty warunkujące przetrwanie 1990 dobra i usługi dostępne w XIX w. dla wybranych, stały się udziałem większości, skrócenie czasu pracy umożliwia działania służące rozwojowi duchowemu

38 Przyszłość rok 2040 Prognoza 50 godzin tygodniowo na samorealizację Przejście na emeryturę ok. 55 roku życia??? Średnie trwanie okresu pracy zawodowej 35 lat??? Problemy? Jak wypełnić czas wolny?? Jak zapewnić opiekę zdrowotną i emerytury na dodatkowe 7 8 lat?

39 Jeden z kierunków rozwiązań i optymistyczna teza Wykształcenie służące nie tylko działalności zawodowej, ale lepszemu rozumieniu nas samych i naszego świata W miarę wzrostu dochodu jednostki coraz więcej środków przeznaczają na usługi, które doskonalą zdrowie, rozszerzają wiedzę i służą doskonaleniu duchowemu.

40 Koszty opieki zdrowotnej w ciągu życia

41 Koszty opieki zdrowotnej w ostatnich 5 latach życia gwałtownie rosną

42 Koszty opieki zdrowotnej wg wieku

43

44 Znaczenie okresu prenatalnego i najwcześniejszego dzieciństwa Silny związek między nasileniem chorób przewlekłych a urazami i warunkami życia doświadczanymi w najwcześniejszym okresie życia Należy dokonać reformy systemu z powyższego punktu widzenia

45 Waga a śmiertelność noworodków

46 Problem równości w dostępie do usług zdrowotnych Różne modele

47 Wydatki na zdrowie w 2002 r. Kraj Wydatki na zdrowie Całkowite %PKB Publiczne %PKB Publiczne % całk. $ per capita Ilość lekarzy na 1000 osób 2004 Ilość łóżek szpitalnych na 1000 osób Chiny 5,8 2,0 33,7 63 1,6 2,5 Kuba 7,5 6,5 86, ,9 5,1 Niemcy 10,9 8,6 78, ,6 9,1 Francja 9,7 7,4 76, ,3 8,2 USA 14,6 6,6 44, ,5 3,6 Rosja 6,2 3,5 55, ,2 10,8 Polska 6,1 4,4 72, ,2 4,9 KND* 5,5 1,5 27,8 29 0,4.. * Kraje o niskim dochodzie, czyli z DNB per capita 765 $ i mniej. Źródło: 05 WDI, s

48 Dlaczego Amerykanie wydają tak dużo na zdrowie? Amerykanie nie chcą czekać w kolejkach na usługi medyczne. Amerykanie nie chcą racjonowania. Przeciętny A. jest o 50% bogatszy od Brytyjczyka i jest tak samo wybredny na rynku usług zdrowotnych, jak na rynku samochodów 15% Amerykanów nie jest ubezpieczonych, ale to jest ich wybór akceptują wyższy poziom ryzyka. R. Fogel Wyższe koszty spowodowane nieefektywnym systemem Rynkowe rozwiązania nie sprawdzają się w tej dziedzinie.

49 Problemy # Ustalenie priorytetów i tym samym racjonowanie usług zdrowotnych # Czy ograniczony dostęp kryterium dochodowe??? # Wojna międzypokoleniowa????

50 Zasady proponowane przez Światową organizację Zdrowia (WHO) Fundusze na ochronę zdrowia powinny być gromadzone przez cały okres zarobkowania, niezależnie od ryzyka choroby. Zdrowi subsydiują chorych. Bogaci subsydiują biednych.

51 Ogólna zasada Powszechny dostęp do opieki zdrowotnej wymaga określenia najpilniejszych potrzeb i efektywnego systemu realizacji przyjętych zadań

52 Proponowane priorytety Edukacja i kontrolowanie stanu zdrowia. Opieka zdrowotna w szkołach Ułatwienie dostępu do służby zdrowia (stracony czas to koszt, który sprawia, że ludzie akceptują wyższy poziom ryzyka). Opieka prenatalna i postnatalna (badania dowodzą, że stan zdrowia dorosłych w ogromnych stopniu zależy od przebiegu ciąży i okresu niemowlęcego). Zwiększenie pomocy udzielanej przez kraje bogate krajom biednym.

53 Brak dostępu do szczepionek i innych produktów ratujących życie jest najbardziej rażącym przejawem nierówności i w dalszej perspektywie zagrożeniem dla zdrowia ludzi żyjących w bogatych krajach. Pomoc krajom biednym nie jest tylko kwestią moralności, ale także interesu własnego bogatych. Epidemie Trzeciego Świata mogą rozszerzyć się na kraje OECD

54 Kryzys, paradoks, czy postęp? Przyczyny problemów z dystrybucją usług zdrowotnych: wzrost dochodu per capita i postęp technologii medycznych. Ekonomiczne prawidłowości: Człowiek biedny zabiega bardziej o żywność niż wizytę u lekarza. Gdy rośnie dochód, rośnie zapotrzebowanie na opiekę zdrowotną nie tylko w krajach OECD, ale także w krajach Trzeciego Świata. Wniosek: Wzrastający udział wydatków na służbę zdrowia nie jest katastrofą, lecz symptomem znaczącego postępu społecznego naszych czasów.

55 Podstawowe pozycje bibliograficzne Prace źródłowe The Escape from Hunger and Premature Death, , Cambridge University Press 2004 The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press Opracowania J. Godłów-Legiędź, Współczesna ekonomia. Ku nowemu paradygmatowi?, C. H. Beck, Warszawa 2010.