PREZYDENTKI Die Prasidentinnen

Transkrypt

1

2 TEATR POWSZECHNY w Warszawie dyrektor naczelny i artystyczny Krzysztof Rudziński Werner Schwab PREZYDENTKI Die Prasidentinnen przekład Monika Muskała zastępca dyrektora Ryszard Jakubisiak kierownik literacki Małgorzata Semil reżyseria Grzegorz Wiśniewski scenografia Barbara Hanicka muzyka Bolesław Rawski., Erna ELZBIETA KĘPINSKA Greta JOANNA ŻÓŁKOWSKA Maryjka EWA DAŁKOWSKA asystentki scenografa Jadwiga Michalska, Anita Trzaskowska inspicje nt-sufler Julia Ossowska-Saar premiera na małej scenie 8 grudnia 2001

3 Werner Schwab uradzi! s i ę w austriackim Grazu 4 lutego 1958 roku. Jego zrazu re ligijna. z czasem kompletnie zdewociala matka, Aloisia Schwab, zaszła w ciążę bez ś lubu i na dodatek z rozwodnikiem, który porzuci! j ą jeszcze przed urodzeniem dziecka. Sama nigdy sobie tego nie wybaczyła, ałe winą tą, ciężki m grzechem wobec katolicyzmu obarczyla t a kże swego syna. Jego dorosłe życie stało się dla niej boską ka rą za tamten poryw namiętności, a może tylko bezmyślną uleglość. Dla niego z kolei, kiedy już dorósł, matka stała się krzyżem, od którego nigdy się nie uwolni!. Wychowywal się w obskurnej suterynie, czasami, jako dziecko tra f iał na salony, które ona sprzątał a. W Grazu uko ń c zy! Szkolę Rzemiosł Artystycznych i w 1978 roz począł studia w w ie d e ńsk i e j Akademii Sztuk P i ęknych. Trafil do pracowni r zeżby, mimo iż bardziej intere so wa ły go instalacje i ara nżacj e przestrzenne. Wcz e śniej pragną! także zostać g wi az dą rocka, ch c iał mieć wł asny zespól. W Austrii jednak było to najzwyczajniej niemożli we. Ci, którzy spotykali Schwaba w okresie studiów, a i p óż n iej, postrzegali go jako czlowieka. który chce z kompletnych spolecznych nizin trafić na arystokratyczne salony. We jśc i e do artystycznej bohemy było po temu idealnym sposobem Ale tak n a prawdę najbardziej interesowala go literatura. Marzy! o tworzeniu prozy, dramatopisarstwo miał o być do tego tylko szczeblem. Z zainteresowaniem studiow a ł dzie ła z zakresu filozofii języka, Wittgensteina, Mauthnera, dramaty Becketta i Geneta, teoretyczne rozprawy Artauda o teatrze okruciel1stwa. czytał Oswalda Wienera i Thomasa Bernharda ale 1 specj ali s tyczną 'irteraturę z zakresu patologii seksualnych. W czasie studiów stworzy! dwa teksty dramatyczne: brack koma ein (rupiecie przecinek ;eden) i schlagen da zwei (uderzy! tu dwa). Ale nagle. d o świ a dczenia z okresu Akademii okazały się niewystarczające. Absolutne zerwanie. wycofan ie się było bezkompromisową odpow i edzią na artystyczną scenę Wiednia. Na poc zątk u stycznia 1981 wraz z żoną, Ingeborg Orlhofer i synem Vinzenzem wyj ec hał do Kohlberg we wschodniej Stylii, gdzie przez prawie dzi es ięć lat. na zupełnym odludziu prowadzili sa mowystarczalne gospodarstwo. Hodowali owce. kaczki, gęsi. świnie i uprawiali kawał e k pola. Ciężko pracowali, nie mieli maszyn, co nie wynikało z zadnej szczególnej idei, tylko z biedy. Dzie ń Schwaba wygląda! jak dzie ń malorolnego chlapa, z tą tylko ró żn icą, ze \'I przerwach i nocam i p is ał ". Stworzy! tam kilka niewielkich utworów prozatorskich i cztery dramaty, wydane w 1991 pod wspólnym tytułem Fiikaliendramen (Dramaty tekaliczne). Pośród nich byty?rezydentki. W 1989 porzuci! rodzinę i wróci! do Grazu. Tam, w dyskotece Bronx wystawiono jego s ztukę Das Lebendige is/ das Leblose und die Musik (Żywe to nieżywe i muzyka). Spotkał v1ó1 1czas dwie wazne w 1ego życiu osoby: maklera nierucho mośc i Bernta Hćifera. który wspiera! go finansowo. i agentk ę, Evę Fe1tzmger, która odkryla go i wypromowa ła. wtedy tez p rzeniósł się do Wiednia. I calkowicie po św i ę c i! się pisaniu. W 1992 ukazał się drugi tom dramatów Konigskomódien. zawierający pięć Komedii królewskich. Jednak ich droga na scenę wcale nie była prosta. Kiedy w 1988 roku posiał?rezydentki do szacownego wiederiskiego Burgtheater, to odpowiedż otrzyma! dopiero po pó~ora roku. Odpowiedż nieprzyjemną, ostrą i nie pozostawiającą nadziei. Ale udalo mu się wystawić je 13 lutego 1990 na eksperymentalnej, malej scenie wiedeńskiego Kunstlerhaus. Tak naprawdę dopiero prapremiera sztuki Zaglada ludu albo moja wątroba jest bez sensu 25 listopada 1991 na scenie monachijskiej Kammerspiele i uznanie Schwaba przez»theater Heute«za dramatopisarza roku rozpoczęło jego błyskawiczną, międzynarodową teraz karierę. W latach 1992 i 93 byt najczęście j grywanym współczesnym autorem niemieckich scen. Zamówienia spływ a ły ze wszystkich stron, a on nie potrafi! odmawiać. Pracowal jak opętany, pisal i pil, bulwersował i zachwyca!, jak dziecko domaga! się pochwał i jednocześnie pokazywał język. Drwił i prowokował, blużnił i wzrusza!. Mrtologizowal swoje życie, rozpowszechniał klamstwa na swój temat. falszowal własny wizerunek. Tworzy! legendę Wernera Schwaba. Kiedy 1 stycznia 1994 roku znaleziono go martwego w wied e ńskim mieszkaniu w jego żyłac h było jeszcze 4, 1 promila alkoholu zaś w jego kieszeni tkwiła ostatnia strona właśnie ukończonego dramatu End/ich tot. End/ich keine Luft mehr (Nareszcie mattwy Nareszcie bez powietrzaj. Nieważne czy było to przypadkowe zapicie się na ś m i er ć. czy też wystylizowane samobójstwo. pozostal mit Kolejny poeta przeklęty, koleiny buntownik bez powodu. Jak James Dean, jak Jim Morrison, jak Kurt Cobain stal się ulubieńcem mediów, nawet tych, a wlaściwie : szczególnie tych, które się nigdy teatrem nie zajmowały. Na szc zęś ci e nie tylko. Już po ś mi e rci wydano Drama/en Ili, ostatni tom zawiera j ący siedem odnalezionych po jego śmierci utworów scenicznych. Rzucono si ę na jego życie i dzieło. wydano biografie i analizy krytyczne, prześwietlono i przenicowano specyliczny język, poddano oglądowi socjologicznemu. psychologicznemu i formalnemu każdą linijkę tekstu. Porównywano, szukano tropów i odniesień, znajdywano powinowactwa i analogie. Ale szczęśliwie grano i gra się nadal Schwaba na wielu scenach europejskich i ś wiatowych. Coraz rzadziej w aurze skandalu, coraz częściej ku bolesnemu zatrwoż e niu. Bijąc się widowiskowo we wlasne piersi Claus Peymann, szef Burgtheater. za którego kadencji kilka lat w c ześniej odesłano Schwabowi jego maszynopis. doprowadził do pospiesznej (w pięć miesięcy po śmierci autora) ale hucznej, premiery?rezydentek. Mimo iż, co Peyman ujawni! na przedpremierowej konferencji prasowej, aktorki Burgtheater po c zątkowo odmawialy przyjęcia ról w tym przedstawieniu. wszystkie trzy wykonawczynie, Ostrud Beginnen, Hilke Ruthner i Ursula Hdpfner, pod batutą Petera Wittenberga z brawurą i bez żenady rzuciły się w nie zawsze higieniczne odmęty tekstu Schwaba, a widownią wstrząsały salwy śmiechu." Nieprawdopodobny sukces tego przedsta':1ienia, kult rakim zostalo otoczone, obali! też tezę o nieprzydatno ś ci Schwaba dla teatru repertuarowego, przekonano się. że to sztuka dla trzech wy ś m ienitych aktorek, dla trzech wirtuozek. Na polskie sceny wprowadzi!?rezydentki Tomasz Dutkiewicz. dając ich premierę w olsztyńskim Teatrze im. Stefana Jaracza w 1997 (ponownie zrealizował je w 2000 roku w Teatrze Polskim w Bielsku-Bialej) ; swo1e Prezydentki mia! też Kraków - Teatr Stu w reżyserii Grzegorza Wiśniewskiego, Wrocław - Teatr Polski w reżyserii Krystiana Lupy i Lublin - Teatr im. J.Osterwy w rezyselii Jerzego Jasińskiego.

4 Temat jest m1 zupełnie obojętny (... ). Dla mnie wszystko jest materialem językowym, który utraci! swoje znaczenie spoleczne i leży teraz, jak śmieci na szrocie. Werner Schwab Jego wielką pasją bylo zbieractwo. Zbieranie byto zawsze szalenie ważnym elementem jego pracy. Zbierał rozmaite przedmioty, kości zwierząt, zbierał wyobrażenia o świecie, przysluchując się ludziom, ich rozmowom o Bogu, polityce i życiu, czytając gazety, oglądając telewizję. Mial olbrzymi zbiór wycinków prasowych, cale skrzynie po bananach wypelnione naglówkami, doniesieniami z kronik kryminalnych, a wszystko to uporządkowane wedlug specjalnego klucza. Zestawia! potem te naglówki, albo przycina! i kombinowal ze sobą. (...) Ingeborg Orthofer. żona Wernera Schwaba Jego postaci mówią za pośrednictwem swych wnętrzności; trzewia. śluz, język, nasienie, otwory. mięś n ie funkcjonują jako metafory dialogu, jaki dusza wiedzie ze światem zewnętrznym. Carina Caduff Język nie sfuży postaciom do komunikacji, mówienie traktowane jest jako jedna z fizjologicznych funkcji ludzkiego organizmu, slowa są wydalane, potrafią śmierdzieć, stanowią jedną z cielesnych wydzielin. Monika Muskała Jego język jest postekspresjonistycznym artystycznym dialektem, za którego pomocą wykoślawia on swoje postaci. przydając im przejaskrawionej charakterystyczności i przerażającego komizmu.»frankfurter Allgemaine Zeitung" Dla Schwaba piękno nie bylo już niczym w i ęcej n iż zwodniczą pustą sko ru pą ; p oręczn ym kostiumem, jaki zakłada się dla omamienia siebie i świata. Istota rzeczywisto ś c i tkwi przecież gdzie indziej - w brzydocie. (... ) Dla Schwaba brzydota stała się wręcz samym krwioobiegiem. 1edyną prawdziwą, opierająca się zafałszowaniom esencją życia. Ma łgorz ata Sugiera Kiedy Grzegorz Wiśniewski zacząt reży s erować Prezydentki w Teatrze STU przynióst mi tekst dramatu - zmagał się z nim, miał wiele wątpliwości. Dramat ten wydal mi się trochę inny od Zaglady ludu, głębszy, bardziej przepojony osobistym doświadcze niem. realnośc i ą przezycia nie przekształconą tak dalece 1 1 ekstrakt językowy. Zachorowałem na nieu st ann ą potrzebę powracania do tego tekstu. (.) Schwab nie n a pisał dramatu o spolecznel n ęd zy. To jest dla wielu widzów dezorientujące, zniesmaczeni tym belkotem pytają : z jakiej racji mamy wystuchiwać bredni o sraniu i wątrobiance. To w gruncie rzeczy dobre pytanie: dlaczego zarzuca się nas pogardzaną materią życia? Obrzydzenie i pogarda to typowe odruchy inteligenta, szczęśl i wego i dumnego z miejsca, na które się w drapał. Taki cztowiek już się niczego o sobie nie dowie, nie odważy się przypuśc i ć, że zej śc i e w d ó ł egzystencji (a zwłaszcza w dól duchowej kondycji) może mu coś ważnego po wie dzieć o nim samym. Tymczasem tak wtaśnie jest: zejście w dolne rejony czlowieczeristwa może nam o nas samych powiedzieć rzeczy najnieuchwytniejsze. Albo przynajmniej może co ś prze stawić w naszym zainstalowaniu się wobec rze czyw i stości i doko n ać zmian w tym, co jest pon że j refleksji. Dopiero wtedy może s i ę zacząć jakieś nowe postrzeganie. Krystian Lupa Przecież Prezydentki to nic innego jak guzy dżumy i raka, hipokryzja mieszczańskiego społeczeństwa, które nie chce przyjąć do świadomości: po pierwsze lego, co zrobilo; po drugie tego, co przegapiło ; po trzecie tego, że wybiła jego ostatnia godzina. Schwab, podobnie jak Mick Kelly tworzył obiekty. tyle, że pojęcie rzeźby przeniósł na grunt języka. To jego osiągnięcie To nie pojedyncze osoby z ich psychologicznym bla - bla - bla; każda sztuka to rodzaj rzeżby językowej, z której sterczy parę kaików. tak postaci obrócone w slup soli. Helmut Schódel

5 TEATROWI POWSZECHNEGO z życzeniami dalszych sukcesów FUNDACJA FELIKSA ŁASKIEGO z Londynu SWB Budexpo Warszawa, Bartycka 24/26 i 26 Pawilony na terenie Wystawy SWB: nr. 15 i 20 Pawilony na terenie Bazarku: nr. 91, 105, 235 tel./fax.: I do 85 prajs@prajs.com.pl GROHE ~ rermi - KEUCO na działalność artystyczną w sezonie 2001/ ,00 zł Przedstawienie powstalo dzięki pomocy Gminy Warszawa-Centrum Reprezennm autora w ~ jesl AQo!lcJa Dramatu I Teauu AOO CylOWn w~ ł<l<sly pocllodzą z: Com CadtJff. W"111!f sarw.jj l'amift flcwi wb«j«lladr; prmlad Molika MusJ<ała. llt.jiog 1994, IV 6 MMl<3 Musl<ała. AAalool\l ~. w- werner Schwall.!ffzydl!r!IJd. KOllJWÓd. ~ Kralu)w Mu kala. WM>!ł' Sdr. Jb w /Jutglfl<iller, DlatJo nr 12 Hm łwlll /1$1 fj'r!lny. z~ Orthole< romiawiaa MalQorW Suglern I Marika Mustio; Didasbia /V ~ ~ ctjcr /ul...u..: do czevo kl zm.eaa. z Kr,os:ial1lrn Lupą rozmawia GrZl!QCJri lllz>ołełt; Dklaskala R«hol ~. z Helmutem S<:hOdelem nwnawia - MusJcala; ~ 1997, Ilf 21 Malgor1Jl1 Suge-a, ~ dlillclęcla...ia,_ " Werlw Schwab, PruyrJenO:I. Kmiwtld. Antyłfmakl: Kra*i>w 1999 Ama S~ ~ ~ W"'2Jw.l 1980 redaktor pro<jramu - Cezary Niedzlólka projekt grallczny Zuzanna Korw on projekt plakatu - Mlroslaw Adamczyk zdję cia - Oarak Senkowskl przygo1owanle - Vers Prlnt, tel druk - S-Druk, tel wydawca Teatr Powszechny im. Zygmunla Hubnera Warszawa, ul. Jana Zamoysklego 20 tel. do kasy , Nim SlrDnl W~ (Ili'*"""' HomeNetJ --~ biel0w: l<m@pow5zlcilny.., pl

6

7

8

9 TEATR PO WSZECHN Y W WARSZAWIE WERNER SCHWAB PR EZY