Copyright for Polish Translation and Edition by Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2013 All rights reserved

Transkrypt

1

2

3

4

5 Seria: PSYCHIATRIA I PSYCHOTERAPIA Tytuł oryginału: Cognitive Behavior Therapy and Eating Disorders Copyright 2008 The Guilford Press A Division of Guilford Publications, Inc. Copyright for Polish Translation and Edition by Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2013 All rights reserved Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy. Dołożono wszelkich starań, aby publikacja ta dostarczała adekwatnych i miarodajnych informacji z dziedziny, której dotyczy. Należy mieć na uwadze, że Wydawca nie świadczy usług psychologicznych, finansowych, prawnych czy innych. Jeśli Czytelnik potrzebuje fachowej pomocy lub porady, powinien zwrócić się do kompetentnego specjalisty. Redakcja naukowa dr n. med. Anita Bryńska Projekt okładki Marcin Bruchnalski ISBN Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, Kraków tel , tel./fax Dystrybucja: tel , tel./fax tel. kom , sprzedaz@wuj.pl Konto: PEKAO SA, nr

6 Dla Guya i Sarah

7

8 Współautorzy Christopher G. Fairburn, DM, FMedSci, FRCPsych, Wellcome Principal Research Fellow i profesor psychiatrii na Uniwersytecie Oksfordzkim. Znany międzynarodowy autorytet w dziedzinie zaburzeń odżywiania; specjalizuje się w opracowaniach i ewaluacji procedur leczenia psychologicznego. Dwukrotnie współpracował ze Stanford s Center for Advanced Study in the Behavioral Sciences; jest członkiem U.K. Academy of Medical Sciences i ambasadorem największej międzynarodowej biomedycznej fundacji badawczej Wellcome Trust. Sarah Geglin, DPhil, DClinPsych, Adult Eating Disorder Service, Cambridge and Peterborough Mental Health Partnership NHS Trust, Addenbrooke s Hospital w Cambridge, Wielka Brytania Kristin Bohn, DPhil, Dipl-Psych, Katedra Psychologii Klinicznej, Royal Holloway University w Londynie, Wielka Brytania Zafra Cooper, DPhil, DipPsych, Oxford University Department of Psychiatry, Oxford, Wielka Brytania Riccardo Dalle Grave, MD, Villa Garda Hospital Department of Eating and Weight Disorder, Garda (Werona), Włochy Deborah M. Hawker, PhD, DClinPsych, Psychological Health Services, Inter-Health, Londyn, Wielka Brytania Rebecca Murphy, DClinPsych, Oxford University Department of Psychiatry, Oxford, Wielka Brytania Marianne E. O Connor, BA, Oxford University Department of Psychiatry, Oxford, Wielka Brytania Roz Shafran, PhD, School of Psychology and Clinical Language Sciences, Reading University, Wielka Brytania Anne Stewart, MB, BS, BSc, MRCPsych, Child and Adolescent Mental Health Service, Oxfordshire and Buckinghamshire Mental Health Partnership NHS Trust, Katedra Psychiatrii na Uniwersytecie Oxfordzkim, Oxford, Wielka Brytania Suzanne Straebler, APRN-Psychiatry, MSN, Oxford University Department of Psychiatry, Oxford, Wielka Brytania Deborah Waller, MB, BChir, MRCGP, prywatna praktyka medyczna przy ulicy Beaumont 19, Oxford, Wielka Brytania

9 Podziękowania Szczególne podziękowania należą się tym, którzy przyczynili się do rozwoju terapii opisanej w tej książce. Przede wszystkim Zafrze Cooper i Roz Shafran Kristin Bohn i Debbie Hawker Rebecce Murphy i Suzannie Straebler. Dziękuję także moim długoletnim kolegom, oraz moim dwóm mentorom, Marze Catling i Marianne O Connor Michaelowi Gelderowi i Robertowi Kendellowi Dziękuję także Wellcome Trust za ich wsparcie oraz za sfinansowanie badań, które doprowadziły do opracowania tej terapii.

10 Spis treści Współautorzy... Podziękowania... VII VIII WPROWADZENIE Rozdział 1. O tej książce i o tym, jak jej używać... 3 Christopher G. Fairburn Rozdział 2. Zaburzenia odżywiania: perspektywa transdiagnostyczna i teoria poznawczo-behawioralna... 8 Christopher G. Fairburn Rozdział 3. Wzmocniona terapia poznawczo-behawioralna zaburzeń odżywiania (CBT-E): struktura ogólna Christopher G. Fairburn, Zafra Cooper i Roz Shafran Rozdział 4. Pacjenci: ich ocena, przygotowanie do terapii i opieka medyczna Christopher G. Fairburn, Zafra Cooper i Deborah Waller WZMOCNIONA TERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA ZABURZEŃ ODŻYWIANIA: PROTOKÓŁ GŁÓWNY Christopher G. Fairburn, Zafra Cooper, Roz Shafran, Kristin Bohn, Deborah M. Hawker, Rebecca Murphy i Suzanne Straebler Rozdział 5. Dobry początek Rozdział 6. Osiąganie zmiany na wczesnym etapie Rozdział 7. Ocena postępów terapii i planowanie jej dalszego ciągu Rozdział 8. Obawy o figurę, kontrola kształtu ciała, poczucie bycia grubym/grubą i nastawienie psychiczne Rozdział 9. Ograniczenia dietetyczne, reguły dietetyczne i kontrolowanie jedzenia Rozdział 10. Sytuacje zewnętrzne, zmiany nastroju i jedzenie

11 X Spis treści Rozdział 11. Niedowaga i niedojadanie Rozdział 12. Dobre zakończenie ADAPTACJE CBT-E Rozdział 13. Perfekcjonizm, niska samoocena i problemy interpersonalne Christopher G. Fairburn, Zafra Cooper, Roz Shafran, Kristin Bohn i Deborah M. Hawker Rozdział 14. Wzmocniona terapia poznawczo-behawioralna i młodsi pacjenci Zafra Cooper i Anne Stewart Rozdział 15. Różne wersje wzmocnionej terapii poznawczo-behawioralnej: stacjonarna, w ramach opieki dziennej i dwie formy ambulatoryjne Ricardo Dalle Grave, Kristin Bohn, Deborah M. Hawker i Christopher G. Fairburn Rozdział 16. Przypadki złożone i zaburzenia współwystępujące Christopher G. Fairburn, Zafra Cooper i Deborah Waller POSTSCRIPTUM Spojrzenie w przyszłość Christopher G. Fairburn ZAŁĄCZNIKI Załącznik A. Kwestionariusz EDE (Eating Disorder Examination) (wersja 16.0D) Christopher G. Fairburn, Zafra Cooper i Marianne E. O Connor Załącznik B. Kwestionariusz EDE-Q (Eating Disorder Examination Questionnaire, EDE-Q 6.0) Christopher G. Fairburn i Sarah Beglin Załącznik C. Kwestionariusz CIA (Clinical Impairment Assessment, CIA 3.0) Kristin Bohn i Christopher G. Fairburn Indeks

12

13 ROZDZIAŁ 1 O TEJ KSIĄŻCE I O TYM, JAK JEJ UŻYWAĆ Christopher G. Fairburn Dla klinicysty praca z pacjentami cierpiącymi na zaburzenia odżywiania to prawdziwe szczęście. Mimo że często uważa się, iż są to pacjenci trudni do leczenia, zdecydowanej większości można pomóc, a wielu z nich może osiągnąć stan pełnego i trwałego wyzdrowienia. Możemy naprawdę odmienić życie tych osób: wprowadzić zmianę. W tej książce wyjaśniamy, jak pomóc pacjentowi we wprowadzeniu takiej zmiany. Opisujemy, jak stosować wzmocnioną terapię poznawczo- -behawioralną ( enhanced cognitive-behavioral therapy, CBT-E) najnowszą wersję głównego, Praca z pacjentami z zaburzeniami odżywiania to prawdziwe szczęście. ugruntowanego podejścia empirycznego w terapii zaburzeń odżywiania. Książkę tę napisali klinicyści o różnym doświadczeniu zawodowym i różnym poziomie doświadczenia klinicznego. Łączy ich to, że wszyscy są ekspertami w prowadzeniu wzmocnionej terapii poznawczo-behawioralnej (CBT-E) i pracują w realnych warunkach klinicznych. Książka ta opiera się na naszym wspólnym doświadczeniu klinicznym. Opisano tu terapię w drobnych szczegółach, od samego początku kiedy terapeuta pierwszy raz spotyka się z pacjentem aż po okresowe wizyty kontrolne po zakończeniu leczenia. Objaśniamy, jak można przystosować proces leczenia do poszczególnych grup pacjentów i warunków prowadzenia terapii. Tytuł książki nie jest przypadkowy. Mówimy tu o wzmocnionej terapii poznawczo-behawioralnej i zaburzeniach odżywiania. Zaczniemy od szczegółowego zaprezentowania nowatorskiego transdiagnostycznego podejścia do psychopatologii zaburzeń odżywiania i procesów odpowiedzialnych za samopodtrzymywanie zaburzenia. Następnie objaśnimy, jak rozpoznać mechanizmy, które odgrywają rolę u konkretnego pacjenta by na tej podstawie opracować formę terapii dopasowaną, szytą na miarę dla danego pacjenta i charakterystycznej dla niego psychopatologii. Książka została zaplanowana jako praktyczny przewodnik i napisana z myślą o klinicyście praktyku. (Wolę słowo przewodnik od powszechnie stosowanego podręcznik. Wynika to z tego, że pierwsze z tych określeń zawiera informację o tym, że książka obejmuje wskazówki które faktycznie obejmuje a to dru-

14 4 TERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA I ZABURZENIA ODŻYWIANIA gie implikuje pewien zestaw procedur, których w książce nie ma). Chcieliśmy, by książka była łatwa w użyciu. Dla jasności wywodu prawie w ogóle nie odwołujemy się do wyników badań i nie nawiązujemy do innych tekstów. Na końcu każdego rozdziału zamieściliśmy dział literatura zalecana, w którym wskazujemy na najważniejsze publikacje, artykuły i książki, które mogą zainteresować czytelnika. (Aby uniknąć powtórzeń, literatura zalecana odnosząca się do rozdziałów 5 12 została zamieszczona na końcu rozdziału 12.) TŁO ROZWOJU WZMOCNIONEJ TERAPII POZNAWCZO-BEHAWIORALNEJ (CBT-E) W pewnym sensie napisanie tej książki zajęło 30 lat, ponieważ korzenie wzmocnionej terapii poznawczo-behawioralnej sięgają późnych lat 70. XX wieku. Wtedy CBT-E rozwijano jako terapię opartą na teorii, prowadzoną w trybie ambulatoryjnym, przeznaczoną dla dorosłych pacjentów cierpiących na bulimię (CBT-BN; Fairburn, 1981). W tamtym okresie po raz pierwszy opisano bulimię jako schorzenie i uważano ją za nieuleczalną (Russel, 1970). W latach 80. i 90. XX wieku terapia poznawczo-behawioralna dla pacjentów z bulimią (CBT-BN) ulegała stopniowym przeobrażeniom i udoskonaleniom; przeprowadzono wiele badań losowych i kontrolowanych, których wyniki wspierały zarówno terapię, jak i teorię, z której ona wyrosła. W późnych latach 90. XX wieku okazało się, że terapia poznawczo-behawioralna przeznaczona dla pacjentów z bulimią (CBT-BN) stała się główną metodą leczenia osób z takimi zaburzeniami. Było jednak również jasne, że terapia wymaga ulepszeń, ponieważ w dalszym ciągu tylko niespełna połowa pacjentów osiągała stan pełnego i trwałego wyleczenia. To doprowadziło mnie i moje koleżanki, Zafrę Cooper i Roz Shafran, do szczegółowego zbadania, pacjent po pacjencie, dlaczego jedni zdrowieją w wyniku tej terapii, a inni nie. W konsekwencji zidentyfikowaliśmy kilka wyraźnych barier, które wymagały zmiany. Następnym wyzwaniem, jakie przed nami stanęło, było sprawdzenie, czy te bariery można pokonać, wprowadzając zmiany do terapii. Potem nastąpił okres prób i błędów, w którym eksperymentowaliśmy z nowymi wersjami terapii. W tym samym okresie rozszerzyliśmy teorię poznawczo-behawioralną bulimii na inne zaburzenia odżywiania, w wyniku czego terapia stała się transdiagnostyczna w swoim zasięgu (Fairburn, Cooper, Shafran, 2003; zob. rozdział 2). Kulminacją tych wstępnych prac był 5-letni okres testowania terapii w dwóch centrach w Wielkiej Brytanii (Oxford i Leicester). Badania te właśnie się zakończyły, a ich wyniki świadczą o tym, że wzmocniona terapia poznawczo-behawioralna ma istotnie większy potencjał niż terapia poznawczo-behawioralna dla pacjentów z bulimią (CBT-BN), a ponadto może być stosowana we wszystkich typach zaburzeń odżywiania. Obecnie różne zespoły klinicystów w Wielkiej Brytanii i za granicą zaczęły stosować wzmocnioną terapię poznawczo-behawioralną; od nich również płyną pozytywne sygnały na temat wyników terapii. To są korzenie, z których wyrasta ta książka. TA KSIĄŻKA Książka, którą mają Państwo w ręku, została pomyślana jako źródło pełnej, a jednocześnie szczegółowej wiedzy na temat stosowania wzmocnionej terapii

15

16 Indeks absencja 36 adolescenci 5, 19, 34, 255, 256, 259, 261, 263, 264, 268, 269, 306, 355 zob. także młodsi pacjenci akceptacja i zmiana 237, 246, 294 analiza epizodu 94, 161, 162, 208, 293 anoreksja (utrata apetytu) 8 13, 15, 16, 18 20, 23, 24, 33, 109, 137, 170, 177, 180, 183, 184, 187, 190, 254, 255, 287, 345, 348, 351 zob. także niedowaga, odzyskiwanie wagi, utrzymywanie wagi ascetyzm 151 asystowanie przy jedzeniu , 277, 279 atrakcyjność 130, 191 badanie: fizykalne 257, 259 kwestionariusz CIA (Clinical Impairment Assessment, CIA) 43, 105, 117, 186, 188, 199, 208, 213, 219, 361, 362 kwestionariusz EDE-Q (Eating Disorder Examination Questionnaire, EDE-Q) 5, 105, 108, 213, 219, 258, , 355, 356, 361 kwestionariusze 42, 43, 105, 122, 208, 219, 258, 305, 306, 310, 355 osoby dostarczające informacji 42 rozszerzona wersja CBT-E (wzmocnionej terapii poznawczo-behawioralnej) 3 5, 26, 31, 33 35, 37, 38, 40, 43, 44, 46, 49, 50, 165, 172, 173, , 249, 252, 255, 258, 264, 265, 269, , 276, zob. także poszczególne zagadnienia (np. depresja, perfekcjonizm) Badanie Zaburzeń Odżywiania (Eating Disorder Examination, EDE), wywiad 307, 310 bariery do wprowadzenia zmiany 4, 27, 104, 105, 108, 110, 200, 228, 241, 270 BMI zob. body mass index body mass index (BMI) 9, 17, 18, 29, 40, 43 45, 47, 48, 82, 83, 100, 110, 111, 130, 132, , 176, 177, 183, 184, 186, 194, 195, 197, 198, , 204, 206, 207, 209, 210, 216, 220, 221, 259, 260, 263, 271, 273, 277, 278, 280, 284, 292, 366 progi 82, 110 tabele centylowe wagi 17, 259 zob. także waga brzuch 79, 80, 97, 99, 117, , 126, 129, 130, 133, 134, 179, 187, 189, 204, 205, 236, 309, 318, 349, 352, 357 bulimia 4, 8 12, 17 24, 49, 50, 56, 83, 104, 184, 187, 240, 242, 248, 249, 254, 292, 301 CBT zob. terapia poznawczo-behawioralna CBT-E zob. wzmocniona terapia poznawczo-behawioralna cechy obsesyjne 15, 18, 23, 178, 180, 284 cechy osobowości 18, 130, 204 chciwość 152, 181 ciąża 218, 220, 351 cukrzyca 294, 295 ćwiczenia fizyczne 13, 15, 17, 23, 43, 48, 56, 58, 67, 86, 89, 92, 100, 101, 111, 119, 138, 141, 155, 157, 164, 165, 197, 209, 210, 215, 220, 230, 237, 240, 248, 256, 262, , 280, 337, 338, 353, 358, 363 kompensacyjne 100 nadmierne 13, 15, 23, 56, 58, 86, 89, 100, 101, 157, 164, 165, 209, 215, 248, 275, 276, 280 niekompensacyjne 101 przymusowe 89, 100, 337, 358 depresja 38, 41, 44, 49, 50, 58, 59, 89, 98, 105, 107, 138, 140, 141, 168, 218, 220, 221, 240, 241, 248, 260, 280, , 296 kliniczna 41, 44, 49, 50, 89, 98, 105, 107, 140, 168, 220, 240, 260, 280, ryzyko samobójstwa 40, 44, 268, 286 depresja kliniczna zob. depresja diagnoza 5, 8, 9, 11, 15, 18 20, 25, 26, 31, 46, 47, 49, 56, 57, 59, 88, 107, 164, 170, 173, 187, 237, 254, 284, 286, 291, 292, 294, 334

17 366 TERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA I ZABURZENIA ODŻYWIANIA arbitralność diagnostyczna 19 kryteria diagnostyczne dla zaburzeń odżywiania 9 przechodzenie od jednego zaburzenia do drugiego zaburzenia (migracja diagnozy) 20 dieta odporna na napadowe objadanie się 139, 145, 153, 216 dieta wegetariańska i wegańska 35, 151 dietetycy 34, 35, 151, 257, 263, , dzienniki odżywiania 66 Eating Disorder Examination zob. Badanie Zaburzeń Odżywiania, wywiad EDE zob. Badanie Zaburzeń Odżywiania, wywiad edukacja 27, 30, 40, 72, 81, 82, 86 88, 93, 96, 99, 114, 121, 124, 146, 149, 166, , , 194, 205, 221, 236, 238, 241, 242, 244, 263, 264, 269, 270, eksperymenty behawioralne 32, 75, 167 elektrolity 19, 48 figura: kontrolowanie 41, 96, 113, 118, , , 128, 235, , 305, 352, 353 obawy 21, 58, 61, 64, 68, 88, 105, 113, 114, 118, 119, 121, 144, 212, 222, 293, 309, 310, , 345, , 351 przeprowadzanie porównań 125, 128 unikanie oglądania 121 głód 91, 98, 178, 179, 181, 203, 294, 295, 352 grupowa CBT-E 5 inne znaczące osoby 33, 34, 36, 86, 102, 103, 203, 205, 233, 238, 257, 269, 274, 275, 279 IPT zob. terapia interpersonalna jedzenie w sytuacjach społecznych 15, 58, 91, 143, 145, 151, 153, 213, 215, 309, 332 jedzenie zrytualizowane 96, 178, 289 klasyfikacja zaburzeń odżywiania zob. diagnoza konceptualizacja (sformułowanie) 27, 28, 32, 57, 59 63, 70, 72, 81, 85, 87, 104, 106, 108, 110, , 117, 118, 136, 138, 155, 164, 172, 173, , , 192, 213, , 236, 241, 242, 261, 262, , 274 kontrola zob. przecenianie znaczenia kontroli kontrolowanie figury 41, 96, 113, 118, , , 128, 235, , 305, 352, 353 zob. także figura, rygorystyczna dieta kontrolowanie wagi 13, 14, 16, 41, 72, 73, 81, 88, 89, 96, 113, 117, 135, 144, 151, 175, 180, 235, 263, , 290, 294, 305, 338, 352, 353, 358 zob. także figura, waga kości 15, 16, 48, 121, 126, 129, 179, 182, 187, 192, 203, 257 kwestionariusz CIA (Clinical Impairment Assessment, CIA) 43, 105, 117, 186, 188, 199, 208, 213, 219, 361, 362 kwestionariusz CIA (Clinical Impairment Assessment, CIA 3.0) 5, 42, 361 kwestionariusz EDE-Q (Eating Disorder Examination Questionnaire, EDE-Q 6.0) 5, 105, 108, 213, 219, 258, , 355, 356, 361 lęk przed zmianą 106, 107 leki przeciwdepresyjne 50, 105, 137, 260, efekt antybulimiczny 50 stosowanie leków przeciwdepresyjnych 50, 105, 260, 286, 287 liczenie kalorii 13, 14, 56, 58, 90, 96, listy oczekujących 40, 49, 269 marginalizowane sfery życia 119, 293 mężczyźni 12, 19, 26, 122, 127, 187 młodsi pacjenci 17, 29, 34, 35, 40, 42, 186, 200, 203, , , 268, 274, 296, 305 monitoring 21, 66 68, 70 72, 77 80, 83, 91, 93, 98, 99, 101, 106, 116, 120, 122, 123, 129, 133, 134, 147, 150, 158, 160, 163, 169, 175, 176, 182, 199, 214, 216, 220, 231, 237, 238, 244, 251, 261, 262, 281, 293, 295 motywacja 44, 72, 77, 88, 106, 143, 148, 171, 185, 193, 199, 200, 203, 206, 208, 221, 255, 256, 285 podtrzymywanie 199, 256 wspieranie pacjenta w procesie podejmowania decyzji o wprowadzeniu zmiany 60, 172 wzmacnianie 255, 256 nadmierna koncentracja na figurze i wadze 12, 119, 120, 130, 135, 155, 213, 232, 233, 238, 254, 274, 309, 310, 342 napadowe objadanie się 9 11, 13, 14, 16 24, 30, 41, 43, 49, 50, 56, 57, 59, 61, 62, 69 71, 81, 83, 87 91, 93 97, , 109, 111, 113, 117, 136, 137, , , 153, 154, 157, 159, , 169, 170, 177, 180, 181, 184, 187, 190, 208, 209, 212, , 220, 232, 242, , 277, 281, 284, 288, 290, , 305, 307, 312, 314, 315, 328, 329, 334, 352, 358 obiektywne 13, 16, 21, 145, 157, 161 subiektywne 11, 13, 21, 145, 157, 162 nastawienia umysłowe 113, , 156, 168, 177, 195, 203, 206, 210, 214, , 238, 239 nawrót 28, 32, 63, 64, 113, , 172, 206, 209, 211, 214, , 239, 250, 273, 275, 287

18 Indeks 367 kroki wstecz 210, kroki wstecz versus nawroty zaburzenia 218 minimalizowane ryzyka 63, 209 podtrzymywanie wypracowanych zmian 239 wczesne sygnały ostrzegawcze 36, 141, 210, 218, 220, 221 negatywny obraz własnego ciała 13, 14 niedojadanie zob. rygorystyczna dieta niedowaga 13 19, 23, 27, 29, 30, 33 35, 38, 46 49, 55, 59 61, 64 66, 73, 74, 82, 83, 87, 89, 90, 93, 95, 96, , 103, 106, 107, , 124, 130, 144, 146, , 157, 163, , , , , 198, 200, , 206, , 215, 216, 251, 256, 257, 259, 260, 263, , , 284, nietolerancja nastroju 29, 97, , 214, 227, 228, 248, 270, 290 niezadowolenie z własnego ciała 12, 13, 121, 125, 127 niezdolność do podejmowania decyzji 15, 234, 285, 287, 331 niska samoocena 98, 107, 214, , , 247, 252, 256, 264, 270, 272, 284, 292 niska waga zob. niedowaga objawy wygłodzenia zob. niedowaga obraz własnego ciała (body image) zob. atrakcyjność, brzuch, figura, nadmierna koncentracja na figurze i wadze, negatywny obraz własnego ciała, niezadowolenie z własnego ciała, poczucie bycia grubym/grubą, robienie porównań, sposób ubierania się, stosowanie luster, sytość, waga, ważenie się oczyszczanie 9, 11, 13, 16, 17, 19, 22 24, 49, 86, 90, 91, 96, 97, 100, 101, 105, 108, 136, 137, 157, 177, 180, 196, 200, 208, 209, 273, 274, 305, 325 kompensacyjne 13, 16, 22, 23, 96, 105, 208, 305 niekompensacyjne 13, 16, 17, 96, 97, 108, 208, 209, 274, 305 rezydualne 97 odzyskiwanie wagi 33, 99, 101, 172, 183, 191, 192, , , , 208, 209, 215, 257, 259, 260, 263, 264, 270, 272, 273, 276, 277 ograniczenia 14, 16, 17, 21, 41, 55, 58, 61, 88, 99, 117, 143, 151, 163, 171, 175, 176, 178, 186, 189, 190, 205, 208, 213, 230, 275, 285, 305, 309, 310, 314, , 352, 361, 362 ograniczenia dietetyczne 13, 18, 20, 21, 58, 110, 111, 113, 119, 135, 137, , 153, 172, 177, 204, 208, 210, 215, 231, 247, 273, 285, 287, 288, 294, 305, 329, 330, 338 opóźnianie jedzenia 152, 162, 184, 210 osteoporoza 47, 49, 89, 179, 209, 257 zob. także kości otyłość i nadwaga 11, 13, 17, 18, 33, 35, 44, 58, 73, 75, 82, 128, 137, 144, 153, 157, 190, 216, 292, 293 palenie papierosów 58, 291 partnerzy zob. inne znaczące osoby perfekcjonizm 18, 29, 58, 107, 108, 214, , 245, 252, 264, 270, 272, 292 perfekcjonizm kliniczny zob. perfekcjonizm perspektywa transdiagnostyczna 5, 8, 20 plan sesji 78, 85, 94, 114, 120, 134, 153, 169, 185, 208, 229 poczucie bycia grubym/grubą 58, 113, 118, 119, , 140, 214, 215, 220, 244, 271, 293, 309, 348, 350, 353 poczucie sytości zob. sytość poznawczo-behawioralna terapia zaburzeń odżywiania 26, 53, 158 zob. także wzmocniona terapia poznawczo- -behawioralna prace domowe 31, 56, 70, 72, 78, 83, 85, 86, 105, 116, 153, 160, 163, 175, 176, 182, 236, 251, 269, 280, 281, 285 problemy interpersonalne 166, 214, , , 264, 268, 270, 272 zob. także ważne wydarzenia i kryzysy życiowe problemy somatyczne zob. radzenie sobie z problemami somatycznymi problemy związane z nadużywaniem alkoholu zob. stosowanie substancji prowadzenie diety zob. dieta odporna na napadowe objadanie się, ograniczenia dietetyczne, rygorystyczna dieta, unikanie jedzenia przecenianie znaczenia kontroli 13, 14, 22, 62, 113, 180, 232 przejadanie się 17, 18, 20, 23, 88 90, 94 97, , 157, 198, 205, 293, 316, 317, 319, 320, , 329, 332, 333, 358 przemoc seksualna i fizyczna 290 przeprowadzanie porównań 125, , 133 przerwy w terapii 45, 46, 281 psychoedukacja zob. edukacja psychopatologia zaburzeń odżywiania 3, 5, 6, 12, 16, 19, 21, 26, 28, 32, 55, 56, 87, 102, 137, 138, 151, 211, 213, 227, 230, 237, 239, 264, 265, 285, 288, 293, 309, 361 radzenie sobie z problemami medycznymi 171 rdzeń niskiej samooceny zob. niska samoocena rdzeń psychopatologii 12 14, 21, 32, 33, 109, 113, 132, 135, 137, 138, 151, 170, 209, 239, 264, 288

19 368 TERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA I ZABURZENIA ODŻYWIANIA regularne odżywianie się 86, 87, 89, 91 95, 97 99, 141, 144, 153, 161, 165, 184, 196, 203, 208, 217, 219, 220, 251, 263, 264, 295 rejestry 66 72, 75, 77 80, 83 86, 91, 93, 98, 99, 101, 105, 106, 116, 120, 122, 123, 129, 133, 134, 147, 149, 150, 158, 160, 163, 166, 175, 176, 182, 199, 214, 216, 220, 231, 235, 237, 238, 244, 251, 261, 262, 281, 293, 295 zob. także monitoring rejestrowanie 67, 68, 77, 78, 122, 133, 169, 235, 238 zob. także monitoring relacja terapeutyczna 41, 258 restrukturyzacja poznawcza 31, 168, 245 rodzice zob. inne znaczący osoby rozpoczęcie terapii (leczenia) 37, 43 45, 49, 55 57, 59, 105, 139, 172, 173, 209, 211, 260, 284, 295, 296 przeciwwskazania 44 znaczenie dobrego początku 55, 172 rozszerzona wersja CBT-E zob. wzmocniona terapia poznawczo-behawioralna rozwiązywanie problemów 120, 134, , , 167, 169, 214, 215, 217, 219, 220, 227, 248, 274, 281 rygorystyczna dieta 11, 13 15, 18, 19, 22 24, 58, 62, 110, 111, 119, 135, 139, 143, 146, 154, 155, 162, 163, 178, 180, 210, 215, 232, 285, 293 reguły dietetyczne 13, 14, 21, 58, , 151, 153, 154, 162, 163, 172, 208, 215, 216, 218, 220, 270, 273, 293, 309, 320, 321, 352 ryzyko popełnienia samobójstwa 40, 44, 259, 268, 286 samookaleczenia 18, 58, 59, 165, 166, 169, 291 samopomoc 40, 49, 50, 242, 292 sesje: harmonogram 278, 295 inicjująca 56, 57, 60, 63, 105, , 201, 262 liczba 173, 212, 250 przedłużone 209, 211, 265 struktura 37, 72 ustalanie planu 85 sformułowanie zob. konceptualizacja Sokrates i pytania sokratejskie 31, 32, 188 sport 12, 101, 102, 114, 116, 231, 232, 285 sposób ubierania się 205, 296 obcisłość 99, 121, 137, 203, 215, 347, 359 ubieranie się 38, 123, 131, 347 spotkania podsumowujące 264, 270, 271, 274, stacjonarna wersja CBT-E 258, , 273, , stosowanie luster , 131, 213, 215 stosowanie substancji 169, 290, 291 styl odżywiania się 86, 94 suplementy diety 197 syndrom jedzenia nocnego 11 sytość 15, 23, 86, 89, 91 93, 97 99, 133, 134, 140, 174, , 184, 196, 203, 215, 352 sztywność 107, 174, 178, 181, 182, 203, 204 środki przeczyszczające 9, 11, 13, 16, 22 24, 47, 48, 56, 58, 62, 67, 71, 86, 88 90, 93, 95 97, 117, 138, 180, 215, 220, 232, 242, 248, 251, 259, 271, 325, 335, 338, 353, 358 zob. także oczyszczanie tajemnica 88, 89, 102, 163, 295, 332, 358 tempo jedzenia 95, 96, 325, 352 terapeuci: kwalifikacje 264 nacisk na zmianę 202 nieobecności 37, 46 wakacje 37, 46 wygląd 33, 131 terapia interpersonalna (IPT) 34, 38, terapia poznawczo-behawioralna (CBT) 5 7, 26, 30 33, 39, 44, 45, 248 transdiagnostyczna terapia poznawczo-behawioralna zob. wzmocniona terapia poznawczo- -behawioralna trening i superwizja 6, 101, 108, 158, 194, 213, 214, 301 unikanie jedzenia 13, 14, 139, 143, 144, 148, 149, 151, 208, 213, 216, 270, 295, 309, 316, 317, 319, 320, 352 zob. także rygorystyczna dieta utrzymywanie wagi 9, 171, 172, 178, 192, 194, 201, , 210, 264, 271, 351 uzależnienie od terapii 35, 36 waga: kontrolowanie 13, 14, 16, 41, 72, 73, 81, 88, 89, 96, 113, 117, 135, 144, 151, 175, 180, 235, 263, , 290, 294, 305, 338, 352, 353, 358 młodsi pacjenci 17, 29, 34, 35, 40, 42, 186, 200, 203, , , 268, 274, 296, 305 odzyskiwanie 33, 99, 101, 172, 183, 191, 192, , , , 208, 209, 215, 257, 259, 260, 263, 264, 270, 272, 273, 276, 277 utrzymywanie 9, 171, 172, 178, 192, 194, 201, , 210, 264, 271, 351 wykresy 73 75, 85, 195, 196, 198, 207, 216, 281 zob. także body mass index, niedowaga, otyłość i nadwaga, ważenie się

20 Indeks 369 wakacje i nieobecności z innych powodów 46, 79, 189, 220, 260, 296 pacjentów 37, 38, 46, 79, 260, 296 terapeutów 37, 46 ważenie się 14, 63, 72, 73, 81, 83 85, 119, 175, , 220, 221, 235, 236, 310, 340, 352 zob. także kontrolowanie wagi, waga ważne wydarzenia i kryzysy życiowe 46, 107, 245, 296 przepracowanie 118, 151, 154, 161 zmiany sposobu odżywiania wywołane zdarzeniami zewnętrznymi 36, 109, 111, 120, 135, 158, 164, 166, 214, 220, 272 włączenie rodziny zob. inne znaczące osoby wycofanie społeczne 15, 23, 174, 178, , 189 wygląd zob. atrakcyjność, brzuch, figura, nadmierna koncentracja na figurze i wadze, negatywny obraz własnego ciała, niezadowolenie z własnego ciała, robienie porównań, sposób ubierania się, stosowanie luster wymioty, samodzielnie prowokowane 67, 138, 248, 271 zob. także oczyszczanie wypluwanie 17, 58, 90, 97, 338 wywiad na postawie kwestionariusza EDE 16.0D (Eating Disorder Examination, EDE 16.0D) 5, 305, 306, 352, 353 wzmocniona terapia poznawczo-behawioralna (CBT-E) 3 5, 26, 31, 33 35, 37, 38, 40, 43, 44, 46, 49, 50, 165, 172, 173, , 249, 252, 255, 258, 264, 265, 269, , 276, analiza postępów 38, 120, 213, 270, 280 intensywna wersja ambulatoryjna 4, 43, 44, 171, 265, 268, , młodsi pacjenci 17, 29, 34, 35, 40, 42, 186, 200, 203, , , 268, 274, 296, 305 nawroty i kroki wstecz 210, planowanie terapii pacjenta 78, 85, 94, 114, 120, 134, 153, 169, 185, 208, 229 rozpoczęcie terapii (leczenia) 37, 43 45, 49, 55 57, 59, 105, 139, 172, 173, 209, 211, 260, 284, 295, 296 trening i superwizja 6, 101, 108, 158, 194, 213, 214, 301 wersja grupowa 29, 267, 268, 280 wersja rozszerzona 5, 29, 31, 34, 104, , 138, , 252, 264, 271 wersja skoncentrowana 5, 28, 29, 109, 165, 227, 228, 250, 264, 265 wersja stacjonarna 171, 258, , , wielu terapeutów 257, 258, 268 zakończenie terapii 3, 28, 30, 64, 65, 135, 172, 184, , 214, 216, 219, 238, 260, 261, 265, 280, 291, 294 zaangażowanie pacjenta 27, 30, 41, 55 57, 60, 85, 102, 106, 119, 172, 175, 256, 258, 261, 262, 268, 270, 280, 296 zob. także motywacja zaburzenia lękowe 18, 41, 44, 58, 59, 283, 289, 290 zaburzenia nastroju 18, 41, 111, 138, 283, 289, 292 choroba afektywna dwubiegunowa nieokreślona inaczej 289 choroba afektywna dwubiegunowa typu I lub II 289 zob. także depresja zaburzenia odżywiania: cechy charakterystyczne 12, 14, 16, 88 klasyfikacja 8, 20, 25 kryteria diagnostyczne 9 zaburzenia odżywiania inaczej nieokreślone 8 12, 15, 18 20, 23, 24, 61, 62, 83, 170, 184, 254 podgrupy 11 zaburzenia osobowości 18, 19, 31, 164, 283, 289, 291, 292 obsesyjno-kompulsyjne 103, 289, 290, 292 typu borderline 18, 164, 222, 289, 292 unikającej 292 zaburzenia z osi I 283, 291 zaburzenie napadowego objadania się 11, 16, 17, 96, 161, 292, 305, 307, 328, 334, 352 kryteria diagnostyczne 9 nawyki żywieniowe 17, 41, 47, 58, 63, 65, 67, 72, 83, 89, 92, 97, 99, 157, 176, 184, 197, 203, 257, 271, 273, , 285, 311, 313, 325, 331, 363 procesy podtrzymujące 24, 27, 30, 56, 61, 81, 111 samopomoc 40, 49, 50, 242, 292 zaburzenia nastroju 18, 41, 111, 138, 283, 289, 292 zadłużanie się 13, 100, 155 zakończenie terapii (leczenia) 3, 28, 30, 64, 65, 135, 172, 184, , 214, 216, 219, 238, 260, 261, 265, 280, 291, 294 minimalizowanie ryzyka nawrotu 63, 172, 209, 217, 218, 219, 239, 250 plan podtrzymywania zmian 135, , 221 sesja kontrolna po zakończeniu terapii 3, 212, 213, 217, 219, 221, 259, 294 wygaszanie procedur terapeutycznych 214 złożone przypadki 283 zniekształcenia poznawcze 31, 135, 213, , 247 żołądek 89, 97 99, 179, 204, 309, 318 pusty 309, 318 wystający 98, 99

21

22 Redaktor inicjujący Marta Czerwonka Redaktor Renata Włodek Korekta Barbara Rydzewska Skład i łamanie Daniel Korol Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, Kraków tel , tel./fax

23

24