Polsko-ukraińska współpraca transgraniczna

Transkrypt

1 Polsko-ukraińska współpraca transgraniczna 77 Prof. dr hab. Ivan Mykhasiuk Profesor nauk ekonomicznych RP Katedra Ekonomiki Przedsiębiorstwa Narodowy Uniwersytet Lwowski imienia Iwana Franki we Lwowie Docent, dr nauk ekonomicznych Oksana Osidach Katedra Ekonomiki Przedsiębiorstwa Narodowy Uniwersytet Lwowski imienia Iwana Franki we Lwowie Polsko-ukraińska współpraca transgraniczna DąŜąc do uczestnictwa w europejskich procesach integracyjnych Ukraina musi przede wszystkim zadbać o interesy własnych przedsiębiorców, poniewaŝ w przypadku przystąpienia do jakichkolwiek struktur integracyjnych konieczne będzie stworzenie równoprawnych warunków dla wszystkich członków, a w wielu strategicznych branŝach dostrzega się znaczne odbieganie poziomu rozwoju produkcji od standardów światowych. Przede wszystkim więc, w przypadku wstąpienia do UE, Ukraina powinna ubiegać się o zastosowanie wobec siebie maksymalnie ulgowych przepisów. W warunkach globalizacji walka konkurencyjna skierowana jest przede wszystkim w stronę współzawodnictwa w zakresie opracowywania i wprowadzania innowacji. Nowo powstałe branŝe przemysłu na Ukrainie, ze słabo ukształtowanym rynkiem produkcyjnym, ulegają znacznym wpływom konkurencji innowacyjnej. Korzystając z doświadczenia Polski, Ukraina musi udoskonalić podstawy prawne dla działalności innowacyjnej, m.in. w takich dziedzinach jak zabezpieczenie kadrowe i finansowe działalności innowacyjnej oraz naukowo-badawczej, ochrona praw autorskich i innych. Jak pokazuje doświadczenie, procesy realizowane są obecnie przede wszystkim w ramach współpracy transgranicznej. Na obszarach polsko-ukraińskich Euroregionów (Karpacki, Bug, San) działają specjalne strefy ekonomiczne: lwowski SSE Euro-Park Wisłosan i Euro-Park Mielec. Osiągnięcie sukcesu w takich strefach w warunkach konkurencji innowacyjnej jest niemoŝliwe bez ścisłej współpracy sąsiednich państw. We wskazanych euroregionach polsko-ukraińskich rozpoczęto juŝ wspólną działalność innowacyjną poprzez przygotowanie kapitału intelektualnego. W tym celu wspiera się naukowo pracowników i studentów wszystkich uczelni wyŝszych oraz opracowuje wspólne projekty innowacyjne, które są juŝ częściowo realizowane w ramach programu INTERREG i PHARE CBC. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oznacza przede wszystkim dla Ukrainy znaczące zmniejszenie drobnego handlu przygranicznego, co skutkuje

2 78 Ivan Mykhasiuk, Оksana Osidach utratą źródeł dochodu dla większości mieszkańców terenów przygranicznych. Zmienia się zakres działalności oraz forma szarej strefy przygranicznej. Zanikają prymitywne formy biznesu transgranicznego. Aspekt negatywno- -pozytywny tej tendencji wyznacza się przejściem półlegalnego drobnego biznesu do legalnego rozwoju innowacyjnego miejscowego rynku gospodarczego w regionach przygranicznych, zwłaszcza w sektorze prywatnym. Te i inne negatywne skutki rozszerzenia Unii Europejskiej moŝna zminimalizować, m.in. poprzez uzgodnienie oraz maksymalnie zunifikowanie warunków wizowych dla obywateli Ukrainy, zwiększenie wydajności pracy słuŝb konsularnych, np. poprzez otwarcie większej liczby konsulatów na Ukrainie, rozpatrzenie moŝliwości otwarcia wspólnych konsulatów UE w duŝych miastach Ukrainy, włączenie ukraińskich pograniczników oraz celników w międzynarodowe programy oraz szkolenia, które są przeprowadzane dla przedstawicieli odpowiednich słuŝb krajów członkowskich Unii, wprowadzenie programu małego ruchu granicznego dla obywateli mieszkających w strefie przygranicznej. Pomoc unijna skierowana na utrzymanie oraz ochronę przyszłych granic wschodnich UE udzielana była poszczególnym państwom kandydującym w ramach specjalnie utworzonego dla nich programu finansowego. JednakŜe z praktyki wynika, Ŝe ochrona granic jest bardziej efektywna, jeśli jest realizowana wspólnie lub przynajmniej koordynowana przez obie graniczące strony. Pomoc UE powinna być więc dostosowana do realnych warunków. Inaczej mówiąc, aby pomoc UE w zakresie spraw wewnętrznych oraz administracji na wschodniej stronie granicy UE była bardziej efektywna, naleŝy zinternacjonalizować wsparcie w zakresie spraw wewnętrznych i administracji Ukrainy i Polski i przekształcić je we wspólny program ochrony granic wschodnich. UmoŜliwi to sąsiadom Ukrainy państwom Grupy Wyszehradzkiej udział w wykonywaniu Planu Działań UE w stosunku do Ukrainy w zakresie spraw wewnętrznych i administracji. Ukraina powinna dąŝyć do zakończenia uregulowania prawnego granic na podstawie uznania statusu równości wszystkich granic oraz rozpocząć proces wyznaczania granic lądowych z Federacją Rosyjską. NaleŜy zwiększyć ilość działań, które mogą być podjęte na terenie Ukrainy przez ukraińskie pododdziały celników. Działania te nie powinny ograniczać się do sprawdzania legalności zamieszkiwania. Efektywna kontrola graniczna wymaga rozszerzenia nadzoru takŝe na obszary zwiększonego niebezpieczeństwa stacje kolejowe, bazary itp. Wzrost niebezpieczeństwa nielegalnej migracji wymaga utworzenia pewnej infrastruktury, np. ośrodków dla osób deportowanych oraz uchodźców, a takŝe zwiększenia mobilności słuŝb patrolujących. Z drugiej strony Ukraina i nowi członkowie UE, sąsiedzi Ukrainy, powinni ujednolicić podejście do wspólnego zarządzania swoimi granicami. Obustronna współpraca oraz planowanie w zakresie udoskonalania ochrony granic powinno być dostosowane do nowej sytuacji rozszerzenia granic UE. Dotyczy to równieŝ unijnych standardów w zakresie implementacji oraz perspektyw wyłączenia

3 Polsko-ukraińska współpraca transgraniczna 79 Ukrainy z obowiązku wizowego w UE i unijnej pomocy w ochronie wschodnio- -północnych granic Ukrainy. Polska polityka zagraniczna powinna być bardziej zdecydowana w tym zakresie. Chodzi między innymi o sprzyjanie procesowi tworzenia, przez odpowiednie struktury UE specjalnego funduszu (mamy na myśli miliardy euro), który byłby wykorzystywany w przygranicznych regionach Polski i Ukrainy. Fundusz taki ułatwiłby rozbudowanie obustronnych kontaktów: społeczno- -politycznych, ekonomicznych, infrastrukturalnych i innych. Na granicy polsko- -ukraińskiej występują problemy, które wymagają szybkiej reakcji. Przykładem jest sytuacja na przejściach granicznych, która nie jest rozwiązana zarówno w Polsce, jak i na Ukrainie. Stanowi to przeszkodę dla intensywnego rozwoju stosunków ekonomicznych, które są wstępem do dobrych relacji międzypaństwowych. Omówione powyŝej zagadnienia umoŝliwią regionom przygranicznym bardziej aktywne włączenie się w procesy euroregionalizacji. Euroregiony stanowią czynnik aktywizujący udział Ukrainy w procesie rozszerzenia UE, sprzyjają unifikacji zasad handlu, zarządzania oraz mechanizmów społecznego kierowania. Dodatkowo euroregiony stanowią jeden z najbardziej korzystnych aspektów stosunków transgranicznych na kontynencie. Struktury te mogą być dla Ukrainy swoistą kompensacją integracyjnego przyhamowania, poprzez rozwój innych kierunków współpracy, na przykład takich, które są związane z osiągnięciem sprzyjającego statusu w handlu, wprowadzeniem strefy wolnocłowej, współpracą naukowo-techniczną, przede wszystkim w zakresie rozwoju innowacji. Regionalizacja odpowiada potrzebom utworzenia mobilnych firm innowacyjnych, które byłyby alternatywą dla duŝych struktur, zabezpieczającą mniejsze straty produkcyjne przypadające na jednostkę wysoko rozwiniętej, innowacyjnej produkcji. Formy współpracy euroregionalnej mogą znacznie się róŝnić mogą dotyczyć m.in. zawierania kontraktów handlowych i inwestycyjnych, wspólnej realizacji naukowo-technicznych programów rozwoju regionalnego, współdziałania w zakresie przewidywania postępu naukowo-technicznego, wymiany informacji naukowo-technicznych, utworzenia stałych oraz czasowych zespołów naukowych, czy wspólnych przedsiębiorstw. We wszystkich regionach Ukrainy, szczególnie zaś w tych graniczących z Polską, końcowym celem realizowanych strategii jest przede wszystkim przygotowanie i wstąpienie Ukrainy do UE, co jest procesem złoŝonym i długotrwałym. Jednocześnie, wraz z rozwiązaniem wymienionych specyficznych problemów, przystąpienie do UE moŝe być gwarancją szybkiego wzrostu wydajności pracy w euroregionach polsko-ukraińskich, przyspieszenia postępu naukowo- -technicznego, pokonania tendencji inflacyjnych, zmniejszenia róŝnic społecznych i regionalnych poprzez głębokie i skoordynowane reformy oraz decentralizacji odpowiedzialności na wszystkich poziomach zarządzania. Wszystko to wzmocni ochronę społeczną, poziom zatrudnienia, udoskonali politykę przemy-

4 80 Ivan Mykhasiuk, Оksana Osidach słową oraz rolną, przede wszystkim w regionach, co jest zgodne z unijnymi wymogami. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej zagroŝeniem dla przygranicznych regionów Ukrainy stało się zmniejszenie obrotów handlowych. Zgodnie z niektórymi obliczeniami, obroty te mogą się zmniejszyć o prawie 15 20% w stosunku do stanu sprzed wejścia Polski do UE. Jest to wynik zaostrzenia przepisów prawnych, dotyczących zasad przewozu towarów przemysłowych i nieprzemysłowych przez zewnętrzne granice ( uszczelnienie granicy UE). Rezultatem zmniejszenia handlu przygranicznego moŝe być znaczący wzrost bezrobocia, związany ze zwolnieniem części pracowników w branŝy handlowej (hurtownie, magazyny, bazary, przedsiębiorstwa produkcyjne, które obsługują rynek ukraiński na terenie Polski). Województwa graniczące z Ukrainą starają się zwiększyć działalność strategiczną, która przyczyni się do rozwoju handlu w warunkach członkostwa Polski w UE. Jedną z form takiej działalności mogłoby być stworzenie na granicy polsko-ukraińskiej agencji instytucjonalnych, centrów handlowych, sal konferencyjno-seminaryjnych dla prezentacji międzynarodowych itp. Polska granica wschodnia stała się wschodnią granicą Unii Europejskiej, więc jej modernizacja jest nie tylko problemem Polski i Ukrainy, ale równieŝ całej Unii Europejskiej. Mam na myśli finansowe wsparcie budowy i rozbudowy przejść granicznych, dostosowania wyposaŝenia do unijnych standardów oraz przeszkolenie słuŝb granicznych obu państw. Wiadomo, Ŝe jednym z warunków przyspieszenia wstąpienia Polski do UE była zmiana terytorialnego podziału państwa. Nowe województwa są administracyjnie lepiej przygotowane do wprowadzenia polityki regionalnej (posiadają własny potencjał ekonomiczny, kulturalny oraz innowacyjny ośrodki akademickie). Ich utworzenie dostosowało Polskę do standardów Unii Europejskiej. Po utworzeniu Euroregionów: Bug i Karpacki, na szczególną uwagę zasługuje sfera międzynarodowej współpracy transgranicznej Ukrainy i Polski. Sukces tej współpracy jest szansą na przyspieszenie rozwoju gospodarczego, zwiększenia obrotów inwestycyjnych oraz napływu kapitału zagranicznego. Euroregiony te stwarzają moŝliwości wielostronnej bezpośredniej współpracy miast, gmin, powiatów, województw, leŝących po obu stronach granicy. Dotyczy to m.in. realizacji wspólnych projektów, na przykład w sferze celnej, infrastruktury drogowej czy innej. Katalizatorem współpracy euroregionalnej ma być centralne oraz regionalne zarządzanie. Polityka regionalna, przy jednoczesnym wsparciu tych działań przez władze centralne, wyzwala między innymi endogenne siły miejscowej wspólnoty, organów samorządowych oraz sfery biznesu. Wspomniane powyŝej oraz inne ogólnoeuropejskie formy przygranicznej współpracy, przede wszystkim transgranicznych ugrupowań o charakterze regionalnym, wprowadzenie nowych modeli funkcjonowania gospodarczego wo-

5 Polsko-ukraińska współpraca transgraniczna 81 jewództw przygranicznych, w tym wolnych stref ekonomicznych, zwiększenie inwestycji na obszarach przygranicznych, rozszerzenie pomocy humanitarnej, międzyregionalne kontakty pozwolą Ukrainie na przekształcenie współpracy przygranicznej w działania dąŝące do zbliŝenia się do Polski oraz aktywizowanie jej udziału w ogólnoeuropejskich procesach integracyjnych. Najogólniej częściami składowymi przygranicznych kompleksów gospodarczych jest przyroda, mieszkańcy, strefa produkcji oraz usług. Funkcje tych części składowych mogą być wyznaczone drogą badania ich związków funkcjonalnych. Na ich podstawie, w przygranicznych kompleksach gospodarczych obu części euroregionu utworzył się szereg grup międzybranŝowych, między innymi: grupa paliwowo-energetyczna, która jest jedyną formą wydobywania zasobów paliwowo-energetycznych, ich transportu, magazynowania, przeróbki i wykorzystania; grupa budowlano-przemysłowa (utworzona na podstawie ogromnej miejscowej bazy surowcowej); grupa finansowo-kredytowa (wkład kapitału w przedsiębiorstwach wszystkich branŝ i zespołów). Koncepcja rozwoju społeczno-ekonomicznego, na przykład Euroregionu Bug, moŝe przyjąć dwie skrajne formy: pierwsza pokonanie róŝnic cywilizacyjnych, szybki rozwój ekonomiczny, jak równieŝ integracja z UE (scenariusz szansa ), druga hamowanie reform, destabilizacja polityczna i gospodarcza, a w rezultacie miejsce na peryferiach rozwiniętej zjednoczonej Europy (scenariusz zagroŝenie ). Wliczając te dwie skrajne sytuacje opracowano trzy hipotezy rozwoju regionalnego: polaryzacja rozwoju gospodarczego, ekorozwój oraz zrównowaŝony rozwój. Ostatnia z hipotez, według nas, jest najbardziej optymalna dla stworzenia koncepcji rozwoju Euroregionu Bug. Przewiduje ona, Ŝe proces modernizacji innowacyjnego rozwoju gospodarczego będzie szedł w parze z rozwojem ekologicznym. Podstawą systemu gospodarczego tego Euroregionu będą metropolie, które staną się miejscem do lokalizacji kapitału, innowacji i biznesu europejskiego oraz ośrodkami europejskiego rozwoju społeczno-ekonomicznego ( europolie ), w których w warunkach międzynarodowej konkurencji będą się tworzyć węzły biznesu i innowacji. Obecnie niestety, wymienione euroregiony polsko-ukraińskie nie działają tak jak inne, na przykład polsko-niemieckie. O ile te ostatnie były zapoczątkowane na dole, w oparciu o interesy ekonomiczne, to nasze ukraińsko- -polskie euroregiony zostały utworzone na górze, na podstawie umów między władzami wojewódzkimi, ignorującymi władze gmin i sołectw. Nieuwzględnienie interesów oddzielnych sołectw i gmin powoduje, Ŝe nie są one zobowiązane do wejścia do utworzonych euroregionów. Dlatego na przykład na mapie euroregionów polsko-niemieckich jest spora ilość pustych miejsc ( plam ), natomiast mapa duŝego Euroregionu Karpackiego jest jednolita (bez plam ). Fakt ten powinien być wzięty pod uwagę przez władze obu naszych

6 82 Ivan Mykhasiuk, Оksana Osidach państw. PoniewaŜ tylko struktury organizacyjne (w danym przypadku euroregiony) utworzone na dole, w oparciu o interesy ekonomiczne, są bardziej długotrwałe oraz mobilne. Natomiast struktury organizacyjne utworzone na górze, bez uwzględnienia interesów dołu, nie mają perspektyw oraz są niestabilne. Obecny stan polsko-ukraińskich transgranicznych stosunków ekonomicznych nie odpowiada współczesnym procesom gospodarki światowej. Proponujemy wykorzystać EURO 2012 jako jedno z waŝniejszych zadań do osiągnięcia wzajemnych korzyści, w celu wzmocnienia pozytywnych rezultatów transgranicznych stosunków ekonomicznych. Dlatego w najbliŝszym czasie powinien być wprowadzony efektywny i transparentny system inwestycji dla rozbudowy infrastruktury. Na poziomie ustawodawczym naleŝy utworzyć nowy mechanizm tworzenia systemu ustaw maksymalnie zliberalizowanych. Literatura Андрушків Б., Базилевич Я. (2005), Україна і Польща економічні аспекти співпраці, Економіка України, 11. Бочан І., Михасюк І. (2007), Глобальна економіка. Підручник, К.: Знання. Kowalko B., Miszczuk A. (2005), Pogranicze polsko-ukraińskie, Zamość. Streszczenie Sukces współpracy w ramach wspólnych Euroregionów: Karpackiego i Bug stanowi szansę na przyspieszenie rozwoju gospodarczego i wzrost inwestycji po obu stronach granicy. Jednak niedostateczna współpraca w Euroregionie wymaga wyboru dodatkowych obszarów terytorialnych dla kształtowania Euroregionu San, rozpoczynając od rad rolniczych, gmin i ich gospodarczych zainteresowań. Pod znakiem zapytania pozostaje realizacja wspólnych projektów związanych z Euro Summary The Polish-Ukrainian Transborder Cooperation The success in the cooperation of joint euroregions Carpathians and Bug is a chance for faster economic development, the growth of investment on both sides of the border. It is a question of realization of joint projects including Euro However insufficient cooperation in Euroregion Carpathians requires selection of the additional territory for forming Euroregion San, beginning with the agricultural councils, gminas, their economic interests.