Hufcowa Komisja Stopni Instruktorskich skrypt poradnik

Transkrypt

1 Hm. Jakub Jerzy Czarkowski Hm. Ewa Partyka Hufcowa Komisja Stopni Instruktorskich skrypt poradnik Warszawa 2011 materiały na prawach rękopisu udostępniane bezpłatnie do zajęć organizowanych przez KSI

2 Wstęp - Stawanie się instruktorem Nikt nie urodził się instruktorem, każdy staje się nim w toku zbieranych przez życie doświadczeń. Tej prawdy nie trzeba udowadniać większość z nas z nią się zgadza. Istnieje jednak druga prawda, o której wielu zapomina. Instruktorami stajemy się i powinniśmy się stawać cały czas. O ile fakt stawania się jest naturalnym procesem społecznym i trudno o nim dyskutować, o tyle niepokój budzi brak świadomego stosunku instruktorów do tego zjawiska. Zacznijmy jednak od początku. Kiedy dziecko po raz pierwszy przychodzi na zbiórkę nikt nie wie, co ze sobą wnosi do zespołu, jakie doświadczenia jakie zdolności i umiejętności. Od pierwszej chwili jednak zaczyna budować się jego stosunek do harcerstwa, drużyny i do drużynowego. Początkowo zlane w jedno, uczucia te zaczynają się rozdzielać i ubogacać jednocześnie istotny staje się zastęp, który przez długi czas będzie zajmował bardzo ważne miejsce. Z czasem narasta potrzeba czynnego uczestnictwa w działaniach zespołu, pojawiają się zadania, które dziecko lubi i te, które lubi mniej. Jednocześnie przestaje być najmniej doświadczonym członkiem drużyny i pojawia się chęć pomocy tym młodszym, jeżeli zyskuje sobie ona uznanie, to ta pomoc staje się źródłem satysfakcji. Mija czas, drużynowy stawia coraz wyższe i trudniejsze zadania, wreszcie kieruje harcerza na kurs zastępowych. Tam spotyka on harcerzy z innych środowisk i nowych czasem nie znanych instruktorów. Ten kurs to bardzo ważne doświadczenie w kształtowaniu stosunku do harcerstwa i harcerzy. Harcerz wie albo przynajmniej myśli, że wie, czego chce. Objęcie zastępu to kolejny bardzo trudny i ważny etap, doświadczenie służby na ile pełnienie jej sprawia mi radość, a na ile jest zaszczytnym a na ile tylko obowiązkiem. To pytanie jest bardzo ważne. Kolejny etap to przyboczny. Są to pierwsze doświadczenia instruktorskie, pierwsza wiedza. Czy jest mi dobrze z tymi obowiązkami? Jak służę sobie jak służę innym, czy chcę to robić dalej? Jednocześnie zaczynają się systematyczne już spotkania z innymi instruktorami ( krąg instruktorski, namiestnictwo itp.). Są to przykłady, wzory ludzi, którzy wybrali służbę instruktorską. Wreszcie, wiedząc, co go czeka harcerz może powiedzieć Chcę być instruktorem Nasz harcerz wie już i odczuwa co to dla niego oznacza, chociaż może jeszcze nie zawsze wszystko rozumie. Czuje, że jest mu z tym dobrze. Widzi w tym drogę dla siebie i swoich podopiecznych. Teraz jest czas na systematyczne doskonalenie swojej wiedzy na rozwijanie swoich zdolności tak, aby osiągnąć cel postawiony sobie i uzyskać kwalifikacje potrzebne instruktorowi w pracy. Zaczyna odczuwać ustawiczną potrzebę poznawania 2

3 swoich wychowanków i pogłębiania swojej wiedzy. Otaczający go zespół instruktorów pomaga na bieżąco w systematyzowaniu doświadczeń, jest też podporą w momentach, kiedy jest trudno, kiedy potrzebna jest rada lub pomoc. Wtedy też dobrze jest by nasz kandydat na instruktora ukończył kurs instruktorski drużynowych. Taki kurs pomoże mu usystematyzować wiedzę metodyczną i pedagogiczną oraz uzupełnić ją. Czasami różnym osobom wydaje się, że wystarczy ukończyć kurs. Niestety, bez wcześniejszej formacji i harcerskiego doświadczenia nie wystarczy on do pełnego przygotowania instruktora. Końcem formacji instruktora jest próba instruktorska która spełnia dwie funkcje po pierwsze sprawdza czy kandydat na instruktora spełnia wymogi, by się nim stać. Po drugie jest drogą rozwoju i uzyskania pełnych uprawnień instruktora ZHP. Nadchodzi też czas kiedy kandydat je uzyskuje i wtedy po zamknięciu próby i przyznaniu stopnia składa zobowiązanie instruktorskie. Wreszcie przychodzi moment objęcia drużyny; zbiórki, zadania, rady i ustawiczna potrzeba szukania wciąż nowych pomysłów i rozwiązań. Kolejne pomysły i marzenia a z nimi potrzeba dalszego doskonalenia podjęcie kolejnej próby instruktorskiej. Tym razem już innej zawierającej całkiem inne zadania i inaczej realizowane. Dającej więcej samodzielności ale również więcej wymagającej. Na drodze swojego instruktorskiego rozwoju instruktor spotyka się z zespołem nazywanym Komisja Stopni Instruktorskich w skrócie KSI. Jej rola jest nie do przecenienia, chociaż z cała, pewnością nie powinna być przeceniana. To właśnie KSI poświęcony jest ten poradnik. Hm Jakub Czarkowski 3

4 System stopni instruktorskich System stopni instruktorskich Rośnie nowe pokolenie, nowa wznosi się fala. Idą z wadami i zaletami, dajcie warunki by wyrastali lepsi. Janusz Korczak Nie kiedy słyszy się pogląd, że system stopni to po prostu stopnie instruktorskie. Cóż, w takiej sytuacji pojecie systemu nie różniłoby się niczym od pojęcia regulaminu. W rzeczywistości mówiąc o systemie stopni instruktorskich należy rozumieć, nie tylko same wymagania na stopnie ale również wiele innych zagadnień z nimi związanych. Wymienić tu należy również, poza samymi wymaganiami, zasady i tryb zdobywania stopni, zasady działania komisji stopni (w tym również tryb ich pracy i sposób jej dokumentowania) oraz całą tradycję instruktorska ZHP, która jest przeciecz częścią tego systemu niezależnie od tego jak ja oceniamy. Częścią tego systemu jest również metoda harcerska i oparty na niej system pracy z kadrą. Chociaż w naszych czasach często się o tym zapomina to my instruktorzy również powinniśmy funkcjonować w jej ramach a to oznacza nie tylko przestrzeganie Prawa Harcerskiego (chociaż to też jest bardzo ważne) ale również rozumienie taki określeń jak wzajemność, indywidualność itp. w odniesieniu do osobistego i osobowego rozwoju instruktora jako członka ZHP i jako członka społeczeństwa (w tym np. obywatela, pracownika zakładu pracy itp.) Dopiero tak patrząc na sprawę systemu stopni instruktorskich możemy podjąć dalsze rozważania. W tym miejscu nie będę przepisywał wymagań na poszczególne stopnie. Są one częścią odpowiednich instrukcji (System Stopni Instruktorskich), które są ogólnie dostępne. W prezentowanym materiale wrócę do tego zagadnienia porównując wymagania stopnia przewodnika i podharcmistrza. Warto jednak pamiętać gdzie można je znaleźć Uchwała nr 40/XXXVI Rady Naczelnej ZHP z dnia 6 marca

5 Obowiązujące w ZHP dokumenty dotyczące pracy KSI Praca z kadrą, a w szczególności zdobywanie przez instruktorów stopni budziło budzi i będzie budzić wiele dyskusji, wątpliwości, nadziei i planów. Praca z kadra musi być dostosowana do aktualnej sytuacji naszego Związku, jego potrzeb i możliwości. Było by również dobrze, by koncepcja pracy z nią wykorzystywała osiągnięcia współczesnej cywilizacji lub przynajmniej była z nimi zgodna. Nic więc dziwnego że wraz z dynamicznymi przemianami naszej organizacji zmieniają się również zasady pracy z kadrą. Nie ominęły one także systemu stopni instruktorskich. Wraz ze zmianami przychodzi potrzeba unowocześniania systemu stopni, opisujących go przepisów oraz uzupełniania i uaktualniania wiedzy. Mówiąc o systemie stopni instruktorskich należy zacząć od jego podstaw to znaczy od dokumentów ZHP, które go opisują. Podstawowym dokumentem znanym zapewne wszystkim zdobywającym stopnie i pracującym w komisjach, jest Uchwała nr 20/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dnia 24 listopada 2002 r. (wraz załącznikiem) wprowadzająca System stopni instruktorskich. Mówiąc jednak o dokumentach określających pracę KSI należy również wspomnieć o Statucie ZHP a konkretnie jego 48. Należy również wspomnieć o podjętej na podstawie 64 ust. 3 pkt. 9 lit. b i c w związku z 33 i 48 Statutu ZHP uchwale Głównej Kwatery ZHP określającej zasady tworzenia i działania hufca. Ważnymi programowo dokumentami są także, Strategia rozwoju ZHP oraz Strategia pracy z kadrą w ZHP w latach która została opracowana na podstawie następujących Strategii rozwoju ZHP w latach ,uchwały i stanowiska XXXII Zjazdu ZHP, w tym szczególnie uchwała XXXII Zjazdu ZHP W sprawie pracy z kadrą w organizacji oraz konferencji i dyskusji instruktorskich prowadzonych w CSI ZHP w latach Analizując dokumenty określające prace komisji stopni należy zwrócić uwagę na kilka dość ważnych zagadnień, które często pojawiają się jako problem w dyskusjach instruktorskich. Pierwszym z nich jest kwestia powoływania i odwoływania komisji stopni. O ile możliwe jest tworzenie międzyhufcowych zespołów kadry kształcącej, to system stopni nie przewiduje komisji miedzy-hufcowych. Dlatego też każdy hufiec by prawidłowo funkcjonować powinien mieć komisję stopni instruktorskich. W instrukcji o systemie stopni czytamy KSI hufca powołuje rozkazem komendant hufca należy zwrócić uwagę, że powołuje, a nie ogłasza decyzje innego ciała. Z tego zapisu 5

6 jednoznacznie wynika, iż KSI jest ciałem powoływanym i odwoływanym przez komendanta hufca. Nie można jednak tego pozostawić bez zwrócenia uwagi na inne aspekty tej sprawy. Otóż wspomniane wyżej zalecenie należy odczytywać w kontekście innych dokumentów ZHP i tak w Statucie czytamy: W skład komendy hufca wchodzi komendant hufca i co najmniej 3 członków komendy. 2. Komenda hufca: 1. buduje wspólnotę instruktorską oraz wspólnotę podstawowych jednostek organizacyjnych, 2. przyjmuje plan pracy hufca, w tym plan kształcenia, oraz ocenia jego realizację, 3. zatwierdza budżet hufca oraz przyjmuje sprawozdanie z jego realizacji, 4. tworzy warunki do realizacji programu rozwoju hufca, 5. wspomaga, koordynuje i nadzoruje pracę gromad, drużyn i innych jednostek hufca oraz ocenia ich działalność, 6. koordynuje działalność ruchu przyjaciół harcerstwa na terenie hufca, 7. podejmuje uchwały w innych sprawach, wniesionych przez członków komendy, 8. wykonuje inne zadania określone przez Zjazd ZHP, władze naczelne i władze chorągwi. 3. Komendant hufca: 1. kieruje bieżącą działalnością hufca, 2. reprezentuje hufiec, 3. określa organizację komendy hufca i kieruje jej pracą, 4. wydaje rozkazy. Należy więc podkreślić, że to komenda określa podstawy polityki kadrowej hufca. następująco: Jednocześnie instrukcja ZASADY TWORZENIA I DZIAŁANIA HUFCA określa tę sprawę 20. Zespoły hufca powołuje i rozwiązuje oraz określa zakres kompetencji komenda hufca, a ogłasza rozkazem komendant hufca. 21. W zależności od potrzeb, możliwości i tradycji hufca komenda hufca może powierzyć realizację części zadań komendy hufca namiestnictwom bądź zespołom instruktorskim hufca. W szczególności: 1) namiestnictwom zuchowemu, harcerskiemu, starszoharcerskiemu, wędrowniczemu, 2) zespołom programowemu, organizacyjnemu, kwatermistrzowskiemu, zagranicznemu, ds. promocji, komisji historycznej, inspektoratom, sztabom i innym. 22. Komenda hufca powołuje namiestników, których zadaniem jest: 1) wspieranie działalności drużynowych przez pomoc programową, kształceniową, metodyczną, 2) koordynacja działań prowadzonych przez gromady i drużyny, 3) rzecznictwo spraw drużynowych na forum hufca. 23. Komendant hufca zobowiązany jest do powołania komisji stopni instruktorskich i zespołu kadry kształcącej. W sytuacjach wyjątkowych może działać międzyhufcowy 6

7 zespół kadry kształcącej. Zasady działania komisji stopni instruktorskich oraz zespołu kadry kształcącej hufca określają odrębne przepisy. Niektórzy instruktorzy, powołując się na punkt 22 w/w instrukcji sugerują że dotyczy ona również zespołu instruktorskiego jakim niewątpliwie jest (lub powinna być) komisja stopni. Należy jednak podkreślić, że taka teza jest błędna gdyż punkt 23 cytowanej instrukcji wyraźnie wyjaśnia ze przepisów punktu 21 i 22 nie stosujemy do Komisji Stopni i odsyła do odrębnych przepisów to jest Systemu stopni instruktorskich. Pozostaje zatem pytanie czy zatem System stopni jest zgodny ze statutem. Ostateczną odpowiedź w tej sprawie mogą tylko dać właściwe władze. Ja jednak jestem przekonany, że taki zapis w Instrukcji System stopni instruktorskich był celowy i nie jest sprzeczny ze statutem. Ma on swoje głębokie uzasadnienie w tradycji naszego Związku gdzie rola HFCOWEGO była zawsze istotna, zwłaszcza w odniesieniu do wspólnoty instruktorskiej. Uważam również, że to komendant, a nie enigmatyczne ciało powinien stopień przyznawać i wprowadzać do wspólnoty instruktorskiej nowych członków. Komisja stopni, natomiast, działa w jego imieniu i z jego upoważnienia jako reprezentant i swoiste uosobienie mądrości zbiorowej wspólnoty instruktorskiej hufca, nadzoruje prawidłowość przebiegu próby, jej jakość oraz działa na rzecz rozwoju kandydatów. Niezależnie od tego jej zadaniem jest rozwój kadry instruktorskiej w hufcu. Nie oznacza to jednak, że w procesie decyzyjnym można pominąć komendę. I nie umniejsza to jej roli. Komenda bowiem buduje wspólnotę instruktorska hufca. Dlatego też w powoływaniu KSI komendant powinien kierować się opinią, komendy. Ostateczna decyzja należy jednak do Komendanta. Tam gdzie pojawiają się tego typu spory kompetencyjne oznaczają one poważne zaburzenia w funkcjonowaniu zespołu instruktorskiego hufca. Myślę tak dlatego, że nie wydaje mi się, iż rozwój instruktorów i ich kształcenie mogło być przedmiotem rozgrywek. W komisji powinni się znaleźć ci instruktorzy, którzy z jednej strony dają gwarancję dobrej realizacji zadań komisji z drugiej zaś strony cieszą się zaufaniem komendanta. Nie bez znaczenia jest również autorytet jakim cieszą się oni w środowisku. System nadaje komisjom dość dużą autonomię chociaż w sprawach zasadniczych ostateczne zdanie należy do komendanta hufca. Problemem, który również nastręcza pewne problemy zwłaszcza te zamknięte negatywnie chociaż nie tylko. System stopni instruktorskich (tak jak i jego poprzednie 7

8 odpowiedniki) zostawia instruktorowi prawo odwołania się od decyzji komisji stopni. (tylko odwołującemu się!) Komendant jeżeli uznaje słuszność odwołania kieruje sprawę ponownie do KSI, nie wiadomo jednak i nie jest to jednoznacznie określone co z sytuacją gdy komisja podtrzyma swoje negatywne stanowisko a komendant będzie innego zdania. Instrukcja nie mówi kto w tej sprawie podejmuje ostateczna decyzję a chyba jeszcze nie ma w tych sprawach rozstrzygnięć. Natomiast w sytuacji odwrotnej jeżeli komisja chce przyznać stopień a komendant jest innego zdania tu decyzja komendanta jest rozstrzygająca. Ponieważ słowo wniosek oznacza, że decyzja należy do tego do kogo kierujemy wniosek. Warto tu jednak podkreślić istotny mankament instrukcji. Brak możliwości odwoływania się od pozytywnej decyzji komisji, brak również prawa do odwoływania się od decyzji przez innych instruktorów poza kandydatem. Nie ma go opiekun oraz członkowie komisji, którzy mogą mieć przecież odmienne zdanie. Wielką zaletą obecnego systemu stopni jest wysoki poziom uspołecznienia procesu oceny instruktora przez umocnienie pozycji komisji przy jednoczesnym jasnym i tradycyjnym zachowaniu odpowiedzialności za podjęte decyzje. 8

9 Harcerski system wychowawczy w odniesieniu do pracy z kadrą Zarys systemu Nie można mówić o pracy z kadrą i zdobywaniu stopni instruktorskich nie odnosząc tego faktu do harcerskiego systemu wychowawczego metody harcerskiej. Harcerski system wychowawczy jest stosowany systematycznie od 1911 roku. Należy podkreślić, że twierdzenie iż harcerstwo jest to polska wersją skautingu jest nie tylko nie uzasadnione ale nawet błędne. Podkreślają to w swoich pracach między innymi Wacław Błażejewski 1 czy Stanisław Sedlaczek 2. W tworzeniu podstaw swojego systemu wychowawczego polscy instruktorzy oparli się na wielu wzorach. Jednym z nich był skauting ale poza nim na równych prawach wymienić należy ruch sokoli, patriotyczne organizacje niepodległościowe takie jak Zarzewie i Strzelec oraz ruch odnowy moralnej Eleusis. To właśnie od tych organizacji harcerstwo zaczerpnęło swój system wartości i moralną podstawę, z nich też wywodzi się głęboko zakorzeniona w systemie wychowawczym (i co ważniejsze w tradycji harcerskiej) idea praworządności, wychowania obywatelskiego, służby ojczyźnie i abstynencji. Odzwierciedleniem harcerskich zasad są obecnie m.in.: Obietnica i Prawo Zucha, Przyrzeczenie i Prawo Harcerskie, Zobowiązanie Instruktorskie. Harcerski system wychowawczy realizowany jest jako jedność: zasad harcerskiego wychowania, metody i programu. Stały rozwój zuchów, harcerzy, harcerzy starszych i instruktorów jest możliwy tylko wtedy, gdy kierując się harcerskimi zasadami, wykorzystując harcerską metodę tworzymy program pobudzający do kształtowania w sobie cech i umiejętności potrzebnych w życiu osobistym i przydatnych w społeczeństwie. Zasady harcerskiego wychowania to: -służba, czyli czynna, pozytywna postawa wobec świata i drugiego człowieka, -braterstwo, czyli przyjacielska i serdeczna postawa wobec innych, -praca nad sobą, czyli nieustanne kształtowanie i doskonalenie własnej osobowości. 1 W. Błażejewski Historia harcerstwa polskiego, Warszawa St. Sedlaczek Geneza skautingu i harcerstwa, Warszawa

10 Harcerski system wychowawczy opiera się przede wszystkim ( ale nie tylko) na wspieraniu samorozwoju zuchów, harcerzy, harcerzy starszych i instruktorów przez: -Przyrzeczenie i Prawo, -uczenie w działaniu, -pracę w małych grupach, -program stale doskonalony i pobudzający do rozwoju. Metoda harcerska określa sposób realizacji harcerskiego wychowania - sposób działania odznaczający się:. -pozytywnością, -indywidualnością, -wzajemnością oddziaływań, -dobrowolnością i świadomością celów, -pośredniością, -naturalnością, Przykład osobisty Warunkiem skuteczności harcerskiej metody jest przykład osobisty instruktora. Swoją postawą instruktor powinien dawać przykład osiągania wartości, którym służy harcerstwo, pokazywać, że życie według Prawa Harcerskiego może być źródłem radości. Instruktor nie jest ani dowódcą, ani nauczycielem. Jest starszym bratem, który zuchowi, harcerce, harcerzowi stwarza warunki do kształtowania charakteru. Realizację metody dla różnych grup wiekowych przedstawia tabela. Z jej analizy wynika również czym są dla instruktorów stopnie a także jak powinna wyglądać droga instruktorskiego rozwoju. 10

11 TABELA - ZASTOSOWANIE ELEMENTÓW SYSTEMU WYCHOWAWCZEGO ZHP DLA RÓŻNYCH GRUP WIEKOWYCH Z UWZGLĘDNIENIEM CECH METODY HARCERSKIEJ Prawo i przyrzeczenie uczenie się w działaniu System małych grup Stale doskonalony i stymulujący program Zuchy Prawo i obietnica Zucha Zabawa Szóstki Gwiazdki Sprawności zespołowe Sprawności indywidualne Harcerze Harcerze starsi Wędrownicy instruktorzy Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie Zobowiązanie Instruktorskie Gra praca Poszukiwania Wyczyn Przyjaźń Podejmowanie odpowiedzialności Zastępy grupy zadaniowe, zastępy Patrole, grupy zadaniowe, zastępy Kręgi i zespoły instruktorskie Przykłady i wzory osobiste Stopnie Sprawności Zadania drużyny Zadania zespołowe Stopnie Sprawności Zadania drużyny Zadania zespołowe Projekt Wedrownictwo Znaki służb Stopnie instruktorskie Propozycje programowe Przeanalizujmy system wychowawczy ZHP ze względu na poziom aktywności społecznej instruktora i jego udział w działaniu zespołu. Analizując łatwo zauważymy że, nasza metoda zakłada iż rozwój odbywa się przez działanie i działaniu społecznemu ma służyć. Stad też tak często pomijana w rozwoju instruktorskim dojrzałość społeczna musi się stać elementem programu rozwoju również u instruktorów. Warto to brać pod uwagę, zarówno przy ocenie programu próby i jej przebiegu jak również w związku z oceną instruktora w ogóle. Postawię być może kontrowersyjne pytanie, ale na pewno powinniśmy sobie na nie odpowiedzieć; czy osoba niedojrzała społecznie (jak na swój wiek) lub dysfunkcyjna w tym zakresie może być instruktorem? Czy może pełnić funkcje wychowawczą, której jednym z podstawowych zadań jest przygotowanie do funkcjonowania społecznego. 11

12 Rys. Dojrzewanie w ZHP - relacja między udziałem a działaniem Przyjmując założenia harcerskiego systemu wychowawczego nie sposób również nie zauważyć, że formacja instruktora ma niezwykle istotne znaczenie w realizacji metody. Z jednej strony powinna mu być ona znana jako przyszłemu wychowawcy, który będzie ją rozumnie stosował, z drugiej strony odnosi się ona również do jego własnego rozwoju i sposobu w jaki organizacja poprzez harcerskie i instruktorskie zespoły stymuluje oraz wspiera jego własny rozwój tak instruktorski jak i osobowy. 12

13 System stopni a środowisko Kiedy mówimy o systemie stopni nie możemy go nie odnieść również do środowiska działania a w szczególności do wspólnoty instruktorskiej jaką tworzą instruktorzy hufca. Komisja Stopni jest bowiem ciałem które w sposób szczególny jest współodpowiedzialne za rozwój instruktorów w hufcu. Nie może więc działać w oderwaniu od wspólnoty instruktorskiej a również od innych grup harcerskich w hufcu. Instruktorzy nie biorą się z łapanki, wykształcenie dobrego instruktora to lata pracy wychowawczej wielu ludzi miedzy innymi drużynowego. Komisja nie może być więc tworem który funkcjonuje w oderwaniu od środowiska w którym rozwijali się i rozwijają jej podopieczni. Członkowie komisji muszą to środowisko rozumieć i w swoich oddziaływaniach uwzględniać jego potrzeby, oczekiwania a również tradycje i zwyczaje. Dlatego tworząc komisje stopni należy również uwzględnić ten czynnik. Najwybitniejszy nawet ekspert nie znający środowiska nie posiada wystarczających kompetencji, by samodzielnie oceniać jakość i przebieg prób. Porównywanie tych działań z innymi środowiskami aczkolwiek cenne, nie wystarcza. Najistotniejsze bowiem dla rozwoju jest miejsce, w którym jestem i miejsce do którego zamierzam dojść. Komisja w swoim programie pracy powinna uwzględniać środowisko działania, powinna to również brać pod uwagę przy ocenie programów prób oraz ich realizacji. Miedzy teorią, przepisami a praktyką Niekiedy prowadząc szkolenie słyszy się tezy typu teoria teorią a praktyka i tak sobie. Cóż nie sposób ich ignorować z drugiej jednak strony nie łatwo na nie odpowiadać. Jest to jednak ważny element prezentowanych rozważań i nie sposób go pominąć pisząc poradnik. Osoby, które lekceważą przepisy czy teorię popełniają niewątpliwie błąd. Tak jak popełnia błąd żeglarz, który wyrzuca mapę wód, po których pływa. Ci jednak, którzy próbują wszystkie problemy rozwiązywać tylko na bazie teorii i przepisów zachowują się jak osoba, która znając na pamięć mapę pływa z zawiązanymi oczyma. Znajomość teorii, zasad przepisów czy metodyki powinna i może pomagać nam w pełnieniu tej nie łatwej służby. Może być dla każdego wskazówka jak rozwiązać dany problem czy jak postępować w danej sytuacji. Większość opracowań czy tak zwanych 13

14 metodyk to nic innego jak suma doświadczeń często wielu pokoleń instruktorów. Lekceważenie ich jest zwyczajną głupotą. Gdyby jednak było tak ze wystarczyły by standardy, przepisy, opisy, wymagania i regulaminy nie było by potrzeby powoływania komisji stopni. Po cóż bowiem komisja wystarczy sprawdzić czy wypełniono co napisane a do tego wystarczy jedna osoba nawet nie musi to być instruktor. Powołujemy komisję dlatego, bo jest ona wyrazem mądrości zbiorowej wspólnoty instruktorskiej hufca. Czasami jest tak, że trzeba na boku zostawić przepisy regulaminy i teorie a posłużyć się właśnie mądrością, znajomością środowiska. Są sprawy w których od kwitów ważniejsze jest zaufanie, przyjaźń, braterstwo wszystko to co stanowi o istocie harcerstwa. Dlatego właśnie potrzebna jest hufcowi komisja stopni a nie komisarz do spraw stopni. Dlatego powinni w niej zasiadać ludzie o wysokiej kulturze ducha, odwadze i mądrości, aby mieli dość kultury, by przemilczeć sprawy, które przemilczeć należy; aby mieli dość odwagi, by walczyć o sprawy, o które walczyć trzeba i mądrość, która pozwoli odróżnić jedne sprawy od drugich. Na to wszystko nie ma jednej ustalonej recepty a jedyną odpowiedzią jest rozwaga i umiejętność ustawicznego odwoływania się do wartości, którym służymy wszyscy i dla realizacji których stworzono te regulaminy, poradniki itp. 14

15 Funkcjonowanie KSI Jesteśmy cząstką w zespole Z niego płynie nasza siła Aby chleb leżał na stole A pracy lampa świeciła. Konstanty I. Gałczyński Zdania stojące przed KSI System stopni instruktorskich stwierdza, że zadaniem komisji stopni jest działanie na rzecz rozwoju kadry instruktorskiej. Jako szczegółowe zadania wymienia się Prowadzenie prób na stopnie, Pracę z opiekunami prób na stopnie, Współpracę z innymi zespołami instruktorskimi. Do zadań KSI należy również prowadzenie dokumentacji oraz gromadzenie i udostępnianie dorobku powstałego w wyniku prób instruktorskich. Ta lista nie wyczerpuje oczywiście wszystkich możliwych zadań jakie Komendant lub komenda hufca może postawić przed komisją stopni. Wymienione wyżej zadania są jednak jej zadaniami podstawowymi i stanowią podstawę oceny prawidłowości pracy komisji. Hufcowa KSI realizuje z urzędu próby na stopień przewodnika a jeżeli posiada stosowne upoważnienie to może realizować próby na stopień podharcmistrza. powinna Również sama KSI sobie odpowiedzieć na pytanie komu i czemu służy, czy jej działania maja odnosić się tylko do osób zdobywających stopnie czy też za ich pośrednictwem chce podnosić poziom pracy drużyn a może nawet całej wspólnoty instruktorskiej hufca. Jest to bardzo ważna kwestia w pracy komisji dlatego 15

16 warto to przeanalizować na przykładzie. Działanie W odniesieniu W odniesieniu W odniesieniu komisji do osób do środowisk do hufca Zwrócenie uwagi na Instruktorzy zaczynają Praca drużyn staje się W związku z umiejętność korzystania z wydawnictw poznawać wydawnictwa metodyczne. atrakcyjniejsza bo poszerza się repertuar form pracy. zapotrzebowaniem instruktorów tworzy się hufcowe czasopismo metodyczne. Liczebność metodycznych. harcerzy wzrasta bo chcą uczestniczyć w fajnych zbiórkach. Zwrócenie uwagi na Instruktorzy uzyskują w Powstają gazetki Liczne publikacje umiejętność autoprezentacji i kształtowanie obrazu trakcie prób dodatkowe społecznie przydatne umiejętności. harcerskie dzięki czemu zmienia się obraz harcerstwa w szkołach. zmieniają obraz harcerstwa, upowszechniają wiedze o jego osiągnięciach ZHP w środowisku. wychowawczych i prestiż harcerstwa w środowisku rośnie. Możliwości działania KSI są naprawdę duże, właściwa i dobrze zorganizowana praca może przynieść wspaniałe efekty. Dzięki dobrej pracy KSI może w sposób pozytywny i znaczący sposób wpłynąć na prace drużyn, szczepów i dzięki KSI może poprawić się praca całego hufca. Wypromowanie dobrze wyszkolonych i zmotywowanych, znających swoja rolę, miejsce i wartość instruktorów przyniesie z sobą powstawanie i rozwijanie się drużyn i gromad oraz rozwój całej wspólnoty instruktorskiej hufca. Przewodniczący KSI Nie ma tego zapisanego w sposób szczególny w dokumentach jednak rola przewodniczącego komisji stopni jest szczególna. Wynika to z harcerskiej tradycji jak również z metody harcerskiej. Komisja stopni bowiem jest również harcerskim zespołem instruktorów a zatem rola jej przewodniczącego jako lidera harcerskiego zespołu jest tez szczególna. Dlatego tez tworząc standardy CSI przewidziała bardzo szeroki zakres kompetencji dla przewodniczących KSI. Poza oczywistymi zagadnieniami takimi jak 16

17 znajomość obowiązującego systemu pracy z kadrą i roli jaką w nim pełni KSI, przepisów obowiązujących w ZHP dotyczących pracy z kadrą oraz zadań dla chorągwi i hufców, wynikające z obowiązujących dokumentów - szczególnie związanych z pracą z kadrą i wymagań na poszczególne stopnie instruktorskie oraz umiejętność pracy z opiekunami prób jest wiele innych. Zakłada się że będzie on dobrze orientował się w prawie organizacyjnym oraz posiadał wiele umiejętności np.: potrafił pokierować zespołem, który kreuje kadrę instruktorską w hufcu, potrafił nawiązać współpracę oraz określić pola tej współpracy z innymi zespołami w hufcu potrafił określić obszary współpracy z kapitułami stopni harcerskich. Powinien on również znać sposoby i źródła pozyskiwania nowej kadry, obszary współpracy i obowiązki wobec chorągwianej KSI, rolę kręgów instruktorskich i wiedział, jak współpracować. Ponadto do umiejętności potrzebnych przewodniczącemu KSI zalicza się: umiejętność zbudowania zespół z członków KSI i kierowania nim, umiejętność wpierania rozwój członków KSI (a więc osób dorosłych ukształtowanych i z reguły posiadających duży bagaż życiowy i instruktorski) oraz umiejętność wspierania i stymulowania rozwoju instruktorów w ramach pełnionych funkcji podczas realizacji prób na stopnie Warto również dodać ze przewodniczący KSI to nie tylko ekspert w sprawach metodyki czy zdobywania stopni ale również lider zespołu instruktorskiego. Jako taki przewodniczący powinien prezentować dodatkowymi predyspozycjami natury osobowościowej. Uwzględnić zatem trzeba, że przewodniczący KSI jest odpowiedzialny za organizacje komisji i jej pracy oraz umożliwienie jej realizacji zadań, dlatego dobre jest by posiadał umiejętność planowania i potrafił postrzegać i działać w szeroko rozumianej strukturze hufca. Aby przewodniczący mógł dbać o jakość realizowanych prób powinien potrafić kontrolować, być pewny siebie i odporny na różnego rodzaju stresy i naciski. Aby zapewnić komisji i jej członkom rozwój, przewodniczący powinien potrafić udzielać wskazówek jak również być elastycznym i umiejętnie kierować instruktorami doświadczonymi. Do zadań przewodniczącego należy również organizowanie współpracy z innymi zespołami instruktorskimi hufca co wiąże się z szerokością spojrzenia i umiejętnością zachowania dystansu. Pozornie wydaje się oczywistym ten zakres umiejętności ale należy podkreślić fakt, że w świetle tego zestawu zakres wiedzy przewodniczącego KSI jest ogromny praktycznie zawiera się w nim znajomość i stosowanie metodyki w tym również metodyk szczegółowych 17

18 a dodatkowo praca z ludźmi dorosłymi, która przez nauki pedagogiczne uważana jest za jedna z najtrudniejszych. Do tego dochodzi szeroki zakres predyspozycji natury ogólnej. Nie chce sugerować, że pewne typy osobowości lub osoby o jednorodnym doświadczeniu harcerskim (np. całe harcerskie życie tylko pracujące z zuchami) nie nadają się do pełnienia tej funkcji. Osobowości zmienić trudno ale można zmienić zachowania oraz pogłębić lub poszerzyć swoja wiedzę, by dzięki temu lepiej wypełniać tę funkcję. Wobec tych wszystkich stwierdzeń jest oczywistością ale trzeb mimo to fakt ten podkreślić przewodniczący KSI to jedna z najtrudniejszych funkcji w ZHP (niezależnie od poziomu hufca czy chorągwi) nic więc dziwnego, że czasami trudno znaleźć odpowiedniego kandydata na tę funkcję. Organizacja pracy KSI Kluczem do sukcesu w pracy KSI jest jej właściwa organizacja. Nie ma jednak jednego uniwersalnego opisu czy jednej uniwersalnej recepty na to jak taka komisja może pracować. Zależy to od wielu czynników. Bardzo istotnym elementem organizującym i porządkującym pracę komisji stopni jest jej regulamin. Regulamin ten jest przyjmowany przez KSI a zatwierdzany przez komendanta, który KSI powołał. Regulamin nie może być sprzeczny z Systemem stopni instruktorskich. Istnieje wiele koncepcji jak powinien wyglądać regulamin KSI jest jednak kilka cech i kilka zagadnień, którym powinien odpowiadać każdy regulamin. W załącznikach znajduje się przykład takiego regulaminu. Podkreślam jednak, że jest to przykład a nie wzór. Regulamin KSI powinien koniecznie być napisany możliwie prostym językiem nie wszyscy instruktorzy są prawnikami a wszyscy powinni go dobrze rozumieć i najlepiej by było aby wszyscy rozumieli go taksami albo przynajmniej podobnie. Regulamin powinien być możliwie zwięzły, ale tez nie zbyt lakoniczny. Zbyt rozwlekły dokument jest mało użyteczny w stosowaniu zaś zbyt lakoniczny pozwala na nadinterpretacje a co za tym idzie również łatwo o nieporozumienia i poczucie krzywdy. Co do treści regulamin powinien jasno i jednoznacznie określać zasady pracy komisji w tym: tryb powoływania i odwoływania jej członków, zasady obradowania komisji, zasady podejmowania uchwał i decyzji może też określać sposób prowadzenia dokumentacji. Jeżeli w hufcu są jakieś szczególne wymagania związane z trybem zdobywania stopni lub dodatkowe wymagania na stopnie regulamin również powinien je zawierać. Trzeba jednak pamiętać, że nie może być on sprzeczny z Systemem stopni instruktorskich. Dotyczy 18

19 to również praw instruktorów, dlatego jeżeli dokumenty wyższego rzędu pozwalają na coś instruktorom regulamin nie może tego ograniczać. Można natomiast wprowadzać wymogi formalne i dodatkowe wymagania zwłaszcza jeżeli w środowisku istnieje taka tradycja i SA one zgodne z ideą i logiką wymagań na stopnie instruktorskie. W każdym wypadku warto jednak by regulamin był również elastyczny, dlatego warto określić w jakim zakresie możliwe są odstępstwa od regulaminu i na jakich zasadach może do nich dochodzić. Koniecznie również powinno się w regulaminie określić tryb jego wprowadzania oraz tryb wprowadzania w nim zmian. Jest to ważne ponieważ nie zdarza się raczej by w hufcu nie było otwartych prób. Nie jest więc dobrze by zmiana regulaminu następowała z dnia na dzień. Niektóre komisje maja również swoją obrzędowość. Ma ona różne przejawy np. znaczka, obrzędowego sposobu otwierania i zamykania zbiórki komisji itp. Nie jest to oczywiście obowiązkowe ale na pewno wartościowe zwłaszcza jeżeli dobrze służy rozwojowi komisji i realizacji jej zadań. Kolejnym istotnym zadaniem związanym z organizacją pracy komisji jest współpraca z innymi zespołami instruktorskimi. Komisja Stopni Instruktorskich współtworzy politykę kadrową w hufcu. To sformułowanie polityka kadrowa nie jest może najszczęśliwsze ale wskazuje na fakt współodpowiedzialności KSI za poziom i jakość kadry hufca. Oznacza to również że konieczna jest współpraca z zespołem kadry kształcącej i namiestnictwami a komisją stopni instruktorskich. Może ona przyjmować różne formy ale warto, by były one jasne i przejrzyste zarówno dla członków tych zespołów jak również innych instruktorów. Miejscem w którym warto opisać te formy może być regulamin organizacyjny hufca warto je również opisać w hufcowym planie kształcenia a można również w innych dokumentach. Do zespołów z którymi powinna współpracować również KSI należą kapituły stopni harcerskich (jeżeli takie są) i oczywiście chorągwiana KSI. W tym ostatnim wypadku to Komisja Chorągwiana powinna zaproponować formy współpracy ale inicjatywa KSI hufca też na pewno będzie mile widziana. Bywają komisje gdzie taka forma są periodyczne spotkania, są takie gdzie przewodniczący komisji hufcowych mogą uczestniczyć w pracach komisji chorągwianej na prawach członka komisji. Osobnym ważnym zagadnieniem jest współpraca z kręgami instruktorskimi. Krąg instruktorski to bardzo specyficzna jednostka podstawowa. Rządzi się swoimi prawami i 19

20 tradycyjnie ma w ZHP dużą autonomię. Jednak warto podkreślić, że dobra współpraca może tu przynieść obopólne duże korzyści. Kręgi mogą wspierać rozliczne działania komisji np. związane z wspieraniem i szkoleniem opiekunów, lub prace z osobami z otwartymi próbami instruktorskimi. Może również warto przewodniczących kręgów, którzy spełniają wymagania na stałe zaprosić do składu Komisji Stopni. Jest oczywistym, że Komisja Stopni Instruktorskich jak każdy zespół natrafia na różne konflikty i problemy. Warto podjęć trud strukturalnego i systemowego ich rozwiązania, tak by porozumienie jak i poziom zaangażowania oraz akceptacji członków komisji było dla nich wszystkich jasne i czytelne. Istnieje wiele sposobów strukturalnego rozwiązywania problemów tu zaproponuję dość proste ale mające tą zaletę, że czytelnie prezentuje poszczególne etapy i procedury (charakterystyczne dla większości tych metod). Etap Pierwszy Etap Drugi Etap trzeci Zdefiniowanie problemu Każdy po kolei przedstawia swoja interpretacje problemu, jak go rozumie Przedstawienie podłoża Dzielimy się informacjami na temat podłoża i Możliwości rozwiązania problemu. Przedstawianie pomysłów Wszyscy zgłaszają pomysły rozwiązań. Unikamy marnowania wspólnego wysiłku w związku z różnym rozumieniem na czym polega problem. Pozwala to na wspólne rozpatrzenie zarówno nieporozumień jak i nowych perspektyw. Bardzo ważne jest warunków rozwiązania problemu np. rozwiązanie musi nadawać się do natychmiastowego wprowadzenia. Na tym etapie można zastosować np. Burzę mózgów Etap czwarty Etap piaty Etap szósty Pomysły grupowe Zgłoszone pomysły są zbierane i porządkowane tak aby stały się możliwie spójnym zestawem propozycji. Wybór pomysłu lub pomysłów Komisja poddaje zgłoszone i uporządkowane pomysły analizie i logicznej ocenie a następnie dokonuje wyboru najbardziej praktycznego i skutecznego rozwiązania lub kilku rozwiązań. Sprawdzanie zaangażowania Komisja rozważa jak wielkie jest zaangażowanie po stronie każdego z rozwiązań wśród członków komisji i jakie mogą być reakcje poza komisją Ten etap nie musi być wykonywany przez wszystkich członków komisji. Może to zrobić przewodniczący lub jeden (albo dwóch) z członków komisji. Etap jest okazja do otwartej dyskusji, w trakcie której członkowie lepiej poznają swoje punkty widzenia (sprzyja to budowaniu zespołu). Trakcie analizy należy uwzględnić wszystkie za i przeciw co pozwala eliminować niewypały. W tym etapie istotna dla budowania zespoły jest możliwość uzewnętrzniania uczuć. Warto do tego zachęcić członków gdyż zaangażowanie to właśnie rodzaj emocji. Służy to m.in. zapobieganiu powstawania ukrytych pretensji. 20

21 Organizacja pracy komisji to domena działań jej przewodniczącego ale warto by wszyscy członkowie uczestniczyli w organizowaniu jej pracy. Istotny jest tu podział zadań. Może to uczynić prace komisji efektywniejszą i w sposób istotny ja udoskonalić. Na zakończenie tych kilku uwag o organizacji warto również powiedzieć troszkę o powinnościach Komendanta i komendy hufca wobec komisji. Komendant i Komenda powinna zapewnić komisji warunki działania. Nie chodzi tu tylko o dach nad głową i zeszyt do pisania protokołów. Zadaniem komendy jest również : Jasno określić czego komenda od komisji oczekuje (zdefiniować zadania) np. zintensyfikować w ramach prób na stopnie harcerski rozwój instruktorów, Dbać o motywację członków komisji nie chodzi tu o nagrodyrzeczowe ale np. pochwała, Zapewnić komisji systematyczną, rzetelna i uczciwą ocenę pracy, Wspomagać przewodniczącego i członków KSI w ich działaniach np. przez szkolenie, Zapewnić środki potrzebne do realizacji zadań. Komenda również sama powinna stanowić przykład takiego dobrego harcerskiego zespołu. KSI jako zespół instruktorski Częstym jest niestety fakt, że wiele osób nie dostrzega, iż komisja stopni to również zespół harcerski i instruktorski. Jako taki powinien działać zgodnie z harcerskimi zasadami miedzy innymi służyć również rozwojowi swoich członków. O komisji stopni możemy powiedzieć że jest wzorowa gdy jej zespół cechuje się tym że: Prawo Harcerskie jest dla niej ważnym wyznacznikiem postępowania Rozmowy są przyjazne i przynoszą efekty Potrafią się dogadać nawet w najtrudniejszych sprawach Wszyscy starają się rozwiązywać problemy Wszyscy chcą by każdy osiągnął sukces Stale stara się działać lepiej i przynosi to sukcesy Dużo pomysłów Dla funkcjonowania zespołu, zwłaszcza takiego, którego zadania ąą związane z rozwojem hufca i osobistym rozwojem jego członków niezwykle istotny jest zakres umiejętności inter- i intrapersonalnych. Dlatego właśnie wszyscy członkowie komisji a 21

22 zwłaszcza jej przewodniczący powinni starać się pracować nad kilkoma umiejętnościami; są to: Wrażliwość na ludzkie skrywane lęki, obawy i nadzieje, Uważna obserwacja oraz słuchanie, Umiejętność dokonywania trafnych i konstruktywnych podsumowań, Umiejętność posługiwania się i korzystania ze sprzężenia zwrotnego, Umiejętność wspierania indywidualnych osób i zespołów w chwilach trudności i porażek. Umiejętności te na pewno w sposób istotny mogą usprawnić, udoskonalić i uczynić efektywniejszą pracę komisji. Współczesne techniki szkolenia i edukacji dorosłych możliwości ich stosowania w pracy z kadrą ZHP Wybrane aspekty psychologii człowieka dorosłego Wysoki poziom praktycznych umiejętności edukacyjnych to coś więcej niż posiadanie w małym palcu repertuaru specyficznych technik praktycznych. To także umiejętność czytania sytuacji, podejmowania decyzji i działania oraz reagowania na sytuacje w taki sposób, aby jak najefektywniej wspierać uczenie się." R Perry, 3 Instruktorami zazwyczaj zostają osoby dorosłe. I to właśnie człowiek dorosły jest przedmiotem i podmiotem działania komisji stopni instruktorskich. Kim zatem jest człowiek dorosły- dojrzały. Definicji jest wiele często mówi się o dojrzałości fizycznej, społecznej, moralnej czy ekonomicznej. Jeden z najwybitniejszych polskich andragogów J. Półturzycki tak określa dorosłość. `Dorosły człowiek to taki, który jest sam odpowiedzialny za siebie, pracuje zawodowo, sam decyduje o swoim planie życiowym, sam boryka się z trudnościami realizacji tego planu i sam odpowiada wobec społeczeństwa za swoją działalność. W pojęciu tak rozumianej dorosłości brane są pod uwagę: wiek, praca, dojrzałość psychiczna, społeczna, samodzielność 4. 3 R Perry, Teoria i praktyka, WSIP Warszawa200 s J. Półtużycki, Dydaktyka dorosłych, WSiP Warszawa 1991 s 70 za W.Szewczukiem 22

23 .Na człowieka współcześnie patrzymy w pełnym cyklu życia a to oznacza że rozwój jego nie kończy się wraz z dorastaniem. Kwestie te były przedmiotem zainteresowań badaczy wielu dyscyplin nauki. Poza psychologami interesowali się i interesują tymi problemami również filozofowie i pedagodzy (andragodzy). Warto zatem w sytuacji rozważania zagadnień związanych z rozwojem instruktorskim przeanalizować jak różni myśliciele postrzegali kwestię rozwoju człowieka zwłaszcza człowieka dorosłego. Ilustruje to rysunek. Rys. Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia. Należy jednak podkreślić, że życie człowieka powinno postrzegać się jako rozwój również w okresie dorosłości oto etapy życia jakie zaproponował cytowany już autor. 23

24 Stadia życia (wg J.Półturzycki Dydaktyka dorosłych, WSIP Warszawa 1991) nazwa stadium Wiek krótka charakterystyka rośnięcia 0-15 lat Cecha podstawowa tego okresu jest rozwój zarówno biologiczny jak również psychiczny. Podstawowym zadaniem społecznym jest socjalizacja a co za tym nauka w tym również w jej formach zinstytucjonalizowanych. dorastania (eksploracji) stabilizacji zachowania status quo schyłkowe lat lat lat 65 - lat Charakterystyczne dla tego okresu jest dążenie do poznawania życia, samodzielności, planowanie swojego miejsca w świecie, szukanie i wybór zawodu. W trakcie jego trwania człowiek stopniowo usamodzielnia się i maleje kontrola domu rodzinnego. Pod koniec tego okresu osoba podejmuje pracę czasami jest to forma poszukiwania właściwego zawodu. W czasie tego okresu osoby dążą do założenia własnej rodziny i podjęcia pełnej odpowiedzialności za swoje życie. Człowiek w tym okresie życia znajduje swoje miejsce w świecie- swoje role społeczne. Zakłada rodzinę oraz znajduje sobie pracę (zawód). Stara się stabilizować w nich (robić karierę). Stopniowo zdobywanie doświadczenia życiowego i zawodowego umacnia jego pozycję sprzyja rozwojowi i awansowi tak społecznemu jak i zawodowemu. W życiu człowieka pojawiają się dzieci. W tym okresie życia pozycja społeczna człowieka (zawodowa) osiąga apogeum. stopniowo dominującym celem staje się zachowanie pozycji społecznej i zawodowej uzyskanego miejsca w społeczeństwie. Stopniowo w drugiej fazie tego okresu zaczyna również słabnąć aktywność jednostki Ważnym elementem troski i zabiegów życiowych staja się dorastające dzieci, często pojawia się troska o rodziców. Aktywność człowieka stopniowo słabnie. Stopniowo człowiek wycofuje się z życia zawodowego często również społecznego. Wiąże się to ze zmniejszaniem sił fizycznych jak również psychicznych. Często człowiek przyjmuje postawę obserwatora. Ważnymi problemami tego okresu jest odchodzenie najbliższych (rodzice współmałżonek itp.) i poczucie zbliżającego się końca życia. Nasi instruktorzy będą na pewno na różnych etapach swojej drogi życiowej. Warto pamiętać, że u każdego ta droga jest inna i jego osobowa i osobista dojrzałość może podbiegać od tego co ogólne. Warto jednak pamiętać, że planując rozwój instruktorski czy określając oczekiwania należy uwzględniać miejsce na drodze życiowej w jakim znajduje się 24

25 aktualnie instruktor tak aby działanie harcerskie wspierało jego rozwój osobowy a nie konkurowało z nim. Zastosowanie metod kształcenia W takcie realizacji zadań a precyzyjniej jedna z form ich realizacji jest organizowanie szkoleń kadry. Nie powinny to być kursy w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. Powinny mieć raczej formę warsztatów trwających dzień lub dwa. Należy pamiętać, że ich zadaniem jest wspomaganie realizacji prób instruktorskich a nie szkolenie do funkcji realizatora próby lub opiekuna próby. Oto kilka form które wydaja się przydatne w takich właśnie warsztatach. Informacja błyskawiczna -Metoda pozwala na szybkie (błyskawiczne) analizowanie problemu czy obiektu zainteresowań. Każdy kolejno może w niej wypowiedzieć się, co skłania do aktywności cały zespół klasowy. Pomaga ona nazwać problemy czy złagodzić napięcia. Etapy przebiegu są następujące: Zapoznajemy uczestników z tematem i celem zajęć, lub problemem tematem Prosimy by każdy uczestnik wypowiedział jedno zdanie na zadany temat. Na zakończenie podsumowujemy wypowiedzi i formułujemy wniosek lub rozpoczynamy dyskusje. Stosując tę metodę trzeba pamiętać, by: każdy uczestnik zabrał głos nikt nie komentował wypowiedzi kolegów ewentualna dyskusja może rozpocząć się dopiero, gdy wszyscy się wypowiedzą Metoda 66 to jeden ze sposobów na zbieranie i wymianę opinii i pomysłów, pozwala na przedstawienie ich w formie pisemnej a co za tym sprzyja wzrokowcom. Pozwala również na sformułowanie ważnych wniosków czy zestawienie informacji w krótkim czasie. Metoda jest bardzo przydatna., gdy trzeba pobudzić uczestników do pracy. Nadaje się również znakomicie gdy trzeba przeanalizować problem. Metodę ta stosuje się raczej w dużych zespołach, chociaż po pewnych adaptacjach można stosować również w grupach średniej wielkości nie mniejszych jednak niż 12 osób. Etapy przebiegu Metody 66 są następujące. Po przedstawieniu tematu i celu zajęć dzielimy grupę na 6 osobowe zespoły. Przed zespołami stawiasz zadanie, pytanie lub problem z zakresu przerobionego materiału. 25

26 Zespoły opracowują odpowiedź, mają na to 6 minut. Po upływie tego czasu prezentują kolejno Podsumowujemy i oceniamy wyniki Rzadko w pracy ze starsza kadrą stosujemy gry ruchowe a szkoda bo czasem warto. Dlatego proponuje wcale nie nową grę - Kółko i krzyżyk. Jest ona przykładem prostej gry dydaktycznej wykorzystującej element ruchu, co ułatwia zapamiętywanie treści kinestetykom. Gra w swojej podstawie opiera się na tradycyjnej grze w kółko i krzyżyk. Dołączony do niej jest element ruchu i element informacji. Etapy działania są następujące. Przygotowanie 9 krzeseł i ustawienie ich w trzech rządach po trzy oraz przygotowanie 9 do 27 pytań zależnie od potrzeby. Pytania możemy przygotować wspólnie ze słuchaczami (wtedy może być to częścią zajeć), powinny dotyczyć wiedzy która uczestnicy już posiadają. Po przedstawieniu tematu i celu zajęć dzielimy zespół na dwie grupy kółka i krzyżyki, ustawiamy krzesła i rozkładamy na nich równą ilość pytań. Uczestnicy na przemian z każdej grupy, zajmują miejsca na krzesłach tak, aby utworzyć linię lub rząd. Zajęcie miejsca jest uwarunkowane odpowiedzią na pytanie znalezione na krześle. Prowadzący ocenia poprawność odpowiedzi. Należy pamiętać, by grę rozegrać tak (np. kilka razy), aby każdy uczestnik mógł przynajmniej raz odpowiadać (konieczna jest odpowiednia ilość pytań). Bardzo atrakcyjną metodą zwłaszcza jeżeli mamy do jej realizacji odpowiednie warunki jest Graffiti. Metoda polega na wykonaniu możliwie dużych plakatów będących uzupełnieniem rozpoczętych myśli zadań. Pozwala ona na twórcze i wizualizowane usystematyzowanie i zaprezentowanie wiedzy. Pomaga dostrzec i wskazać różne aspekty zawarte w temacie. Metoda pozwala na dzielenie się z innymi własnymi pomysłami. Może być znakomitym podsumowaniem lub wprowadzeniem w zajęcia. Etapy działania to: Przed zajęciami przygotowujemy kilka dużych plakatów na których umieszczamy niedokończone zdania np.: Bezpieczeństwo w czasie zajęć to... Prawdziwy opiekun to... 26

27 W naszym zespole instruktorskim... Mam nadzieję, że do końca zajęć... W naszym bohaterze hufca podoba mi się... Po podaniu tematu i celu lekcji dzielimy klasę na zespoły 3-5 osób. Rozdajemy każdej grupie po jednym plakacie a ona dokańcza zdanie może to zrobić również w formie plastycznej. Potem grupy przekazują sobie plakaty i z kolei kolejna grupa dokańcza zdanie po swojemu. Gdy każda grupa dokończy wszystkie zdania prezentujemy plakaty. Omówienie plakatów. Trzeba koniecznie pamiętać by wszyscy uczestniczyli w tworzeniu plakatów. Metodą bliską harcerskiemu stylowi pracy jest rozwiązywanie problemów w grupie. Metoda ta uczy rozwiązywania problemów na podstawie posiadanych informacji i umiejętności. Uczy stosowania wiedzy w określonych sytuacjach problemowych. Metoda pozwala na uporządkowane zespołowe działanie i twórcze rozwiązywanie problemów. Metoda pozwala doświadczyć pracy w grupie, uczestnicy uczą się strategii działania w zespole. Etapy działania w tej metodzie są następujące. Po podaniu uczestnikom celu zajęć dzielimy zespół na grupy (3-5 osób). Przedstawiamy sytuację problemową, zadanie. Wspólnie z uczestnikami określamy, jakie informacje będą potrzebne do rozwiązywania problemów. Poszukiwanie w grupach pomysłów rozwiązania problemów Ocena pomysłów wypracowanych w grupach wybór i o ile to możliwe realizacja pomysłu Podsumowanie Nie zbyt popularną wśród miłośników metod aktywnych ale niezwykle przydatną jako forma podsumowująca lub wprowadzająca zagadnienie jest mini wykład. Metoda ta pozwala na jasna i usystematyzowana prezentacje określonych treści a co bardzo pomaga w ich zapamiętaniu. Etapy jego realizacji są tradycyjne: Posadź uczestników tak by o ile to możliwe wszyscy cię dobrze słyszeli i widzieli Postaraj się by każdy mógł notować jeżeli będzie miał taka potrzebę Wygłoś wykład nie dłużej niż 15 minut (najlepiej około 10) kierując się kilkoma zasadami: 27