Doświadczenia decentralizacji władzy w Polsce i jej skutki dla rozwoju regionów. I. POZYTYWNE ASPEKTY DECENTRALIZACJI DLA ROZWOJU REGIONÓW

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Doświadczenia decentralizacji władzy w Polsce i jej skutki dla rozwoju regionów. I. POZYTYWNE ASPEKTY DECENTRALIZACJI DLA ROZWOJU REGIONÓW"

Aleksandra Leśniak
6 lat temu
Przeglądów:

1 Dr Mariusz Sagan Doświadczenia decentralizacji władzy w Polsce i jej skutki dla rozwoju regionów. Tezy wystąpienia: I. POZYTYWNE ASPEKTY DECENTRALIZACJI DLA ROZWOJU REGIONÓW Teza 1. Decentralizacja wzmocniła w Polsce potencjał instytucjonalny samorządów. Potencjał samorządów określa tak naprawdę ich zdolność konkurowania o zasoby zewnętrzne (kapitał finansowy przede wszystkim inwestycje zagraniczne, kapitał ludzki w tym konkurowanie o studentów i tzw. klasy kreatywne). Możliwości konkurowania o rzadkie zasoby, w tym zwłaszcza posiadanie przez badane miasta zdolności do absorpcji finansowych środków zewnętrznych w głównej mierze decydują o dynamice rozwojowej. Na potencjał samorządów składają się dwa kluczowe elementy: a) zdolność do pozyskiwania inwestorów zewnętrznych oraz b) zdolność do pozyskiwania zewnętrznych środków na rozwój (z budżetu państwa lub środków UE). Miasta i regiony w Polsce wykorzystały i wykorzystują znaczące kwoty z budżetu UE (67 mld. Euro w latach ) i najprawdopodobniej mld. Euro w latach przede wszystkim dzięki zbudowaniu w lokalnych strukturach jednostek odpowiedzialnych za absorpcję i pozyskiwanie środków zewnętrznych. Analogicznie sytuacja przedstawia się z pozyskiwaniem inwestorów zewnętrznych w warunkach decentralizacji łatwiej jest podejmować ryzyko tworzenia specjalnych stref gospodarczych na terenach miast oraz budowy potencjału instytucjonalnego obsługi inwestorów. Decentralizacji i reformie samorządów towarzyszył także pewien zakres decentralizacji zadań, związanych z przekazaniem części uprawnień przynależnych dotychczas administracji rządowej właśnie samorządom. Towarzyszył temu transfer wykwalifikowanych i doświadczonych urzędników, dotychczas zatrudnionych w instytucjach państwowych, do nowopowstających instytucji samorządowych.

2 Teza 2. Decentralizacja przyspieszyła tempo rozwoju społeczno-gospodarczego w wybranych regionach Polski. Sytuacja ta dotyczyła jednak praktycznie regionów już zamożnych, korzystających dodatkowo z tzw. renty położenia. W konsekwencji, poprzez wystąpienie efektu synergicznego (decentralizacja, dotychczasowy relatywnie wysoki poziom rozwoju wybranych regionów oraz renta położenia), część województw zaczęła się rozwijać szybciej niż średnio dla Polski. Teza 3. Decentralizacja umożliwiła przygotowywanie oddolne strategii rozwoju regionów, miast, powiatów i gmin. Dzięki temu planowanie strategiczne w samorządach stało się w dużo większym zakresie zindywidualizowane i dopasowane do charakteru miast, tym samym kontekstualne nie zaś narzucane z zewnątrz (od góry). W związku z powyższym wzrósł poziom racjonalności ekonomicznej i społecznej decyzji podejmowanych przez samorządy (konieczność z jednej strony racjonalnej kalkulacji przychodów i wydatków). Z drugiej strony indywidualizacja i oddolny charakter strategii rozwoju lokalnego spowodował, iż wzrósł zakres partycypacji społecznej i zaangażowania mieszkańców miast i regionów w rozwiązywanie ich problemów. W Polsce uważa się powszechnie, iż tak duża mobilizacja społeczna w samorządach nie byłaby możliwa bez decentralizacji. Decentralizacja wyzwoliła pozytywne zjawisko konkurowania miast i regionów między sobą, co niewątpliwie usprawnia procesy zarządzania w miastach, którym zależy na pozytywnym wizerunku na zewnątrz, dzięki któremu są w stanie pozyskiwać nowych mieszkańców, studentów, przedsiębiorców itp. Jednym z najlepszych przykładów wpływu decentralizacji na stymulowanie zmian w miastach, jest konkurs o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016 (wygrany przez Wrocław), który wyzwolił niezmiernie dużą energię społeczną oraz zbudował/przedefiniował potencjał kultury w miastach starających się o ten tytuł. Teza 4. Decentralizacja władzy sprzyja powstawaniu klas kreatywnych w miastach i aglomeracjach miejskich. Jest to związane z mikrospołecznym i oddolnym charakterem zachowań osób tworzących społeczności kreatywne nie są one w stanie rozwijać się w warunkach centralizacji władzy i uprawnień jednostek samorządowych.

3 W nowych koncepcjach rozwoju regionów i miast za jeden z kluczowych czynników przejścia z tradycyjnej ścieżki rozwoju do nowoczesnych trajektorii rozwojowych jest uważany potencjał kreatywności mieszkańców i instytucji. 1 Utalentowani obywatele miast stają się w tej propozycji zasobem kluczowym, dzięki któremu (przy odpowiednim wsparciu instytucji otoczenia biznesu, organizacji pozarządowych i samorządów) może następować dynamiczny rozwój lokalnych/regionalnych gospodarek opartych o wiedzę, bazujących na inwestycjach w technologię, kulturę, naukę i sztukę. 2 W efekcie rośnie wartość dodana pochodząca z tzw. przemysłów kreatywnych, absorbujących talent, umiejętności artystyczne i szeroko rozumiany potencjał innowacyjny jednostek do wytwarzania unikalnych i konkurencyjnych dóbr i usług. Ich sprzedaż na rynku globalnym rosła w latach średniorocznie o 6,4%, osiągając w 2005 roku wartość 425 mld USD, co stanowiło ponad 3% globalnego eksportu dóbr i usług. 3 Do przemysłów kreatywnych UNCTAD zalicza: Dziedzictwo kulturowe (festiwale, muzea, biblioteki itp.), Sztukę, Media (elektroniczne i drukowane), Usługi funkcjonalne (projektowanie i wzornictwo, gry komputerowe, architektura, reklama itp.). 4 Kreatywne przemysły i kreatywna gospodarka stają się zatem motorem rozwojowym tzw. miast kreatywnych, także dzięki koncentracji w nich kreatywnego zatrudnienia oraz zachęcaniu inwestorów zagranicznych interesującą ofertą kulturalną. Według raportu UNCTAD i UNDP dotyczącego kreatywnej gospodarki, głównymi czynnikami jej rozwoju są: technologia, popyt na kreatywne produkty i usługi oraz turystyka. 5 W polskich realiach decentralizacja związana z reformą samorządową w 1999 roku spowodowała uwolnienie energii twórczej klas kreatywnych w największych miastach w przeciągu kilku lat od reformy, w przypadku miast średnich proces ten był (jest) rozłożony na 7-10 lat (w zależności od założeń strategii tychże miast oraz istniejącego wcześniej potencjału kreatywnego. II. NEGATYWNE ASPEKTY DECENTRALIZACJI DLA ROZWOJU REGIONÓW Teza 1. Decentralizacja dla większości słabo rozwiniętych regionów w Polsce (położonych głównie w Polsce Wschodniej) oznaczała utratę dystansu do regionów z czołówki ogólnopolskiej oraz średniej ogólnopolskiej. Sam fakt decentralizacji nie oznaczał oczywiście bezpośredniego zmniejszenia potencjału ekonomicznego biedniejszych regionów, lecz poprzez mniej sprawne instytucje, niższy 1 G-J. Hospers, R. van Dalm, How to create a creative city? The viewpoints of Richard Florida and Jane Jacobs, Foresight 2005, Vol. 7, nr 4, s Patrz: R. Florida, The Economic Geography of Talent, Annals of the Association of American Geographers 2002, 92(4), s Creative economy. Report 2008, The Challenge of Assessing the Creative Economy: towards Informed Policy-making, UNDP, UNCTAD, Geneva, New York 2008, s Ibidem, s Ibidem, s. 23

4 potencjał kadrowy i kompetencyjny oraz efekt wysysania lepiej wykształconych ludzi do ośrodków miejskich z większymi możliwościami znalezienia zatrudnienia i rozwoju, powodował wielokrotnie stagnację. Procesy te po decentralizacji nasiliły się bardziej niż uprzednio. Regiony pozbawione częściowo pomocy rządowej (mechanizm wyrównawczy okazał się mniej sprawny niż sądzono) po przeprowadzonej decentralizacji, zaczęły rozwijać się słabiej. Na powyższe procesy nałożyły się dotychczasowe ich zapóźnienia społeczno-ekonomiczne o charakterze historycznym i gorsza renta położenia. W tabeli poniżej zaprezentowano wyniki PKB per capita dla pięciu podregionów stolic regionów Polski Wschodniej: Lublina, Białegostoku, Kielc, Rzeszowa i Olsztyna. Z zaprezentowanych danych wynika, iż od 1999 roku, czyli po reformie administracyjnej, ich relatywna sytuacja ekonomiczna (w stosunku do średniej krajowej) ulegała pogorszeniu. Tabela 1 Zmiany PKB per capita w podregionach metropolitalnych Polski Wschodniej (w latach ). PKB per capita (Polska=100) Zmiana 2007 do 1999 (w punktach procentowych średniorocznie, w stosunku do średniej krajowej) lubelski 91,4 92,0 91,7 89,5 86,9 85,5 84,9 85,1-0,7 białostocki olsztyński rzeszowski 87,4 89,8 89,3 89,4 86,4 85,2 85,5 86,4-0,11 87,0 88,8 86,9 90,3 87,7 86,7 84,8 82,6-0,49 80,3 78,2 78,7 77,4 76,0 76,7 75,0 73,6-0,74 kielecki 82,6 84,0 82,0 82,7 82,1 80,0 80,1 82,6 0,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Produkt Krajowy Brutto. Rachunki regionalne w 2007 r., Urząd Statystyczny w Katowicach, Katowice 2009, s

5 III. WNIOSKI Decentralizacji władzy powinno przede wszystkim towarzyszyć: - dodatkowe wsparcie finansowo-instytucjonalne dla regionów słabiej rozwiniętych, bądź przechodzących restrukturyzacje ekonomiczną (np. związaną z przejściem z tradycyjnego rolnictwa i schyłkowego przemysłu do nowszych gałęzi). - pozytywne skutki decentralizacji przeważają zdecydowanie nad ich negatywnymi konsekwencjami, przy czym ogólne efekty pozytywne ujawniają się w średniookresowym horyzoncie czasowym (5-7 lat).

Podobne dokumenty

Rola sektora kreatywnego w rozwoju miast i regionów

Rola sektora kreatywnego w rozwoju miast i regionów Przemysły kreatywne stają cię coraz ważniejsze dla kształtowania rozwoju gospodarczego regionów i miast. Trudności definicyjne Działalność, która wywodzi