Beata Nowak-Prokopiuk Justyna Urbańska

Transkrypt

1 Beata Nowak-Prokopiuk Justyna Urbańska Wpływ przystąpienia Polski do strefy euro na rozliczenia międzynarodowe w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego na przykładzie Lubuskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Zielonej Górze Praca dyplomowa Promotor: dr hab. inż. Sebastian Saniuk, prof. UZ Praca przyjęta... (data i podpis promotora) Uniwersytet Zielonogórski Wydział Ekonomii i Zarządzania Studia podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Projekt dofinansowany przez Narodowy Bank Polski

2 Beata Nowak-Prokopiuk Justyna Urbańska The impact of Polish accession to the euro zone on international reimbursement in relation to health insurance on example of Lubuski Branch of the Polish National Health Fund in Zielona Góra Diploma Thesis Supervisor: dr hab. inż. Sebastian Saniuk, prof. UZ University of Zielona Góra Faculty of Economics and Management Postgraduate Studies: The mechanisms of the Euro Area Project part-financed by the National Bank of Poland 2

3 Spis treści Wstęp... 4 ROZDZIAŁ 1 Ogólne informacje dotyczące rozliczeń międzynarodowych Istota rozliczeń międzynarodowych Rozliczenia bez udziału pieniądza Rozliczenia z udziałem pieniądza ROZDZIAŁ 2 Zasady funkcjonowania oraz rozliczenia systemów opieki zdrowotnej System opieki zdrowotnej na terenie Rzeczpospolitej Polskiej System opieki zdrowotnej na terenie Republiki Federalnej Niemiec System opieki zdrowotnej na terenie Królestwa Holandii Przepisy prawa oraz dokumenty (formularze) umożliwiające korzystanie ze świadczeń opieki zdrowotnej (w krajach UE/EFTA) oraz dokonywanie rozliczeń pomiędzy tymi krajami Rozporządzenie Rady EWG 1408/ Dokumenty unijne ROZDZIAŁ 3 Badanie wpływu przyszłego funkcjonowania w strefie euro na rozliczenia międzynarodowe dokonywane przez Lubuski Oddział Wojewódzki NFZ oraz pacjentów Analiza wielkości rozliczeń międzynarodowych LOW NFZ Rzeczywiste problemy LOW NFZ oraz pacjentów w zakresie rozliczeń międzynarodowych przed przystąpieniem Polski do strefy euro Oczekiwania i odczucia polskich świadczeniobiorców korzystających z opieki zdrowotnej w krajach UE/EFTA (ankieta) Korzyści wynikające z przystąpienia Polski do strefy euro dla LOW NFZ oraz pacjentów, w zakresie dokonywanych rozliczeń międzynarodowych Zakończenie Spis literatury Spis stron internetowych Spis rysunków Spis tabel

4 Wstęp 1 maja 2004 r. Rzeczpospolita Polska, po przeprowadzonym w czerwcu 2003 r. ogólnokrajowym referendum i uzyskaniu poparcia społeczeństwa zasiliła wraz z 9 innymi państwami europejskimi grono starej piętnastki i stała się jednym z krajów Unii Europejskiej. Integracja Polski z krajami Unii Europejskiej rozpoczęła się jednak znacznie wcześniej, tzn. w roku 1991 kiedy Polska podpisywała traktaty ze Wspólnotą Gospodarczą i później w chwili złożenia oficjalnego wniosku o członkostwo tj. w roku Uzyskanie członkostwa w Unii Europejskiej stwarza Polsce możliwość uczestniczenia w kolejnym etapie integracji gospodarczej, jakim jest przystąpienie do strefy euro. W związku z powyższym już dziś warto zastanowić się nad problemem wpływu przystąpienia Polski do strefy euro na rozliczenia międzynarodowe w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego. Prezentowane w pracy rozważania oparto na przykładzie rozliczeń prowadzonych przez Lubuski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia w Zielonej Górze. Szczególnie wiele uwagi poświęcono korzyścią w skali mikro i makro, jakie mogą towarzyszyć zarówno pacjentowi, jak i dyscyplinie finansów publicznych. Aby przybliżyć temat, autorzy w swojej pracy, w rozdziale pierwszym przedstawili charakterystykę rozliczeń międzynarodowych. Przedstawiono teoretyczne aspekty rozliczeń międzynarodowych, rodzaje rozliczeń zagranicznych oraz skutki ich wpływu na gospodarkę. W rozdziale drugim pracy omówiono dla przykładu systemy opieki zdrowotnej trzech państw członkowskich Unii Europejskiej: Rzeczpospolitej Polskiej, Republiki Federalnej Niemiec oraz Królestwa Holandii. Powyższe systemy posiadają wiele wspólnych cech takich jak: solidarnościowy charakter, który przejawia się w obowiązku udzielenia pomocy medycznej wszystkim obywatelom, czy obowiązku odprowadzenia składki na ubezpieczenie zdrowotne od osiąganego dochodu. Pomiędzy powyższymi systemami opieki zdrowotnej istnieją też różnice, które 1 Polacy wobec wielkiej zmiany. Integracja z Unią Europejską, red. L. Kolarska-Bobińska, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2001, str

5 czynią je indywidualnymi. Polski system opieki zdrowotnej wyróżnia centralne zarządzanie (Narodowy Fundusz Zdrowia z Centralną w Warszawie), od którego odstąpiły kraje takie jak: Niemcy czy Holandia. Powyższe różnice w systemach opieki zdrowotnej państw członkowskich zawiesiły przed unijnymi ustawodawcami wysoko poprzeczkę, aby stworzyć takie przepisy, które pozwolą na harmonijne współfunkcjonowanie w dobie integracji europejskiej i wynikającej z niej migracji obywateli. Zaprezentowane zostaną także przepisy prawa na podstawie których możliwe jest korzystanie ze świadczeń opieki zdrowotnej. W tej części zostaną również omówione przykładowe dokumenty unijne, umożliwiające udzielanie świadczeń rzeczowych tzn. świadczeń zdrowotnych w poszczególnych państwach członkowskich i kilka problemów wynikających z obiegu powyższych dokumentów między krajami unijnymi. Pomimo licznych problemów jakie wynikają z obiegu i obsługi powyższych dokumentów, które w większości występują w postaci papierowej, spełniają one swoją rolę i funkcję, umożliwiając osobom ubezpieczonym zdrowotnie do korzystania ze świadczeń niezbędnych z medycznego punktu widzenia np. podczas wyjazdów do innych Państw Członkowskich mających charakter turystyczny lub nadających pełen zakres świadczeń opieki zdrowotnej dla osób zamieszkałych w innym państwie, niż państwo właściwe. Rozdział trzeci to szczegółowa analiza dotychczas prowadzonych przez LOW NFZ rozliczeń z krajami będącymi w strefie euro oraz poza nią. Przedstawione zostaną badania ankietowe oraz wskazane zostaną korzyści wynikające z wejścia Polski do strefy euro dla LOW NFZ oraz świadczeniobiorców. 5

6 ROZDZIAŁ 1 OGÓLNE INFORMACJE DOTYCZĄCE ROZLICZEŃ MIĘDZYNARODOWYCH Celem niniejszego rozdziału jest charakterystyka rozliczeń międzynarodowych. Zostaną przedstawione teoretyczne aspekty rozliczeń międzynarodowych w ujęciu makro jak i mikro-ekonomicznym, rodzaje rozliczeń zagranicznych oraz skutki ich wpływu na gospodarkę. Przedmiotem rozliczeń międzynarodowych jest regulowanie należności i zobowiązań powstających między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi z tytułu zawieranych przez te podmioty transakcji. Dla organizacji i przebiegu tych rozliczeń w skali makroekonomicznej istotne znaczenie ma fakt, że organizacje zagraniczne różnią się między sobą. Różnice wynikają m.in. stąd, że 2 : W każdym kraju występuje inna waluta (w krajach poza strefą euro) więc konieczna jest wymiana waluty zagranicznej na krajową lub odwrotnie. Wymiana ta następuje po określonym kursie, który stanowi podstawowy element kalkulacji przy transakcji zagranicznej. Każdy podmiot jest zainteresowany, aby ten kurs nie ulegał zmianie (był stabilny). Pieniądz jest specyficznym towarem, będącym środkiem tworzenia skarbu państwa. Złoto na dzień dzisiejszy już nie jest środkiem płatniczym nie cyrkuluje, ale przechowuje wartość, jest środkiem tezauryzacji. W transakcjach zagranicznych stosowane są różne instrumenty polityki handlowej: o instrumenty taryfowe cło; o instrumenty parataryfowe spełniające podobne funkcje jak taryfowe (podatek importowy); o instrumenty pozataryfowe ograniczania ilościowe, reglamentacje. Istnieją różnice w systemach prawnych odpowiedzialność dostawców z zakresu zobowiązań kontrahentów, procedury ściągania należności mają znaczenie w razie sporów mogących powstać między stronami. 2 Rozliczenia międzynarodowe, pod red. D. Marcinak-Neider, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s

7 Stosowane są ograniczenia w dokonywaniu zapłat zagranicznych przepływ transferem walut (np. zawirowania w kraju mogą spowodować wymianę tylko do określonej kwoty). Rozliczenia zagraniczne to rozliczenia finansowe z zagranicą, mające na celu pokrycie zobowiązań i wyrównanie należności powstałych w wyniku międzynarodowych stosunków ekonomicznych. Ich podstawę stanowi system finansowych rozliczeń z zagranicą (ogół zasad organizacyjnych, norm i reguł obowiązujących w dziedzinie płatności związanych z wymianą zagraniczną, przemieszczaniem siły roboczej w skali światowej i międzynarodowymi ruchami kapitału). Wszelkie płatności są dokonywane za pośrednictwem banków krajowych, zagranicznych i międzynarodowych. Zajmując się organizacją i techniką obsługi rozliczeń, udzielają one gwarancji bankowej, akceptu i poręki wekslowej, przeprowadzają różne transakcje walutowe, udzielają kredytów i zaciągają je, dążą do utrzymania odpowiednich operacyjnych rezerw walutowych niezbędnych do sprawnego funkcjonowania rozliczeń. Banki obsługujące bezpośrednio wymianę z zagranicą ściśle współpracują z bankiem centralnym. Transakcje walutowe w obrocie międzynarodowym są z reguły związane z wymianą handlową, obrotami kredytowymi i kapitałowymi. Transakcje te mogą być rozliczane za pomocą międzynarodowych jednostek walutowych (np. specjalnych praw ciągnienia) i pieniądza narodowego, wymienionego na inne waluty. W związku z demonetyzacją złota przestało ono być pieniądzem światowym i obecnie jest tylko cennym aktywem, za który nabywa się potrzebne dewizy. Pieniądz, który nie jest wymienialny, jest pieniądzem wewnętrznym i zasadniczo nie może być środkiem płatniczym w rozliczeniach zagranicznych. Natomiast środkiem obrachunkowym (rozrachunkowym) może być jakakolwiek jednostka pieniężna, nawet wewnętrzny pieniądz, o ile została ona przewidziana w układach płatniczych. Wybór jednostki pieniężnej stosowanej w rozliczeniach należy zawsze do kontrahentów wymiany międzynarodowej. Można się posłużyć walutą eksportera, importera, kraju trzeciego lub międzynarodową jednostką walutową. W wąskim znaczeniu rozliczenia międzynarodowe dotyczą regulowania należności i zobowiązań pieniężnych pomiędzy podmiotami operującymi w różnych krajach. Rozliczenia te mogą wynikać z obrotu handlowego (operacji eksportowoimportowych), ale również z obrotu kapitałowego czy też nieodpłatnych świadczeń jednostronnych. 7

8 Można wyróżnić różne rodzaje tak rozumianych rozliczeń międzynarodowych. Ze względu na formę, w jakiej otrzymuje się z zagranicy należności lub przekazuje za granicę środki, rozliczenia można podzielić na gotówkowe lub bezgotówkowe Istota rozliczeń międzynarodowych Genezy rozliczeń międzynarodowych należy doszukiwać się w pierwszych transakcjach handlowych. Transakcje te miały pierwotnie charakter lokalny, następnie regionalny, krajowy, międzynarodowy, aż przekształciły się w transakcje o zasięgu globalnym. Usługi rozliczeniowe polegają na ustaleniu wysokości świadczeń pieniężnych i niepieniężnych wynikających z zawartych przez strony transakcji, ich przekazywaniu, uzgadnianiu zleceń płatności oraz w niektórych przypadkach ich potwierdzaniu i kompensowaniu. Pierwszy skoordynowany system rozliczeń międzynarodowych opierał się zasadniczo na powstaniu sieci banków korespondentów, rozliczających transakcje na zasadach wzajemnych. System ten eliminował problemy dotyczące różnic, zarówno w bankowych, jak i krajowych systemach prawnych. Obecnie krajowe systemy rozliczeniowe mają charakter monopolowy w rozliczaniu transakcji wewnętrznych. Doskonałym przykładem rozwoju transakcji międzynarodowych, które rozpowszechniły się na całym świecie, są transakcje kartami płatniczymi, bazujące na standardach rozliczeniowych 4. Rozliczenie transakcji handlu zagranicznego może przybrać formę: pieniężną płatność za towar lub usługę jest regulowana w pieniądzu (w formie gotówkowej lub bezgotówkowej); niepieniężną zobowiązanie z tytułu dostawy towaru lub świadczenia usługi są regulowane przez dostawę towarów lub świadczenie usług (towar za towar); eksport do danego kraju jest powiązany z importem z danego kraju, a istotą jest akceptowanie przez sprzedającego i kupującego wzajemnych dostaw towarów lub usług. W handlu zagranicznym dominuje oczywiście ten pierwszy sposób rozliczeń 5. Podsumowując, rozliczenia międzynarodowe polegają na regulowaniu między podmiotami znajdującymi się w różnych krajach należności i zobowiązań pieniężnych 3 Rozliczenia, pod red. D. Marcinak-Neider,, s A. Kosztowniak, P. Misztal, I. Pszczółka, A. Szelągowska Finanse i rozliczenia międzynarodowe, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009, s D. Marciniak-Neider, Rozliczenia w handlu zagranicznym, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004, str

9 z tytułu obrotu handlowego, usługowego, kapitałowego oraz świadczeń jednostronnych i nieodpłatnych. Rozliczenia te dokonywane są za pośrednictwem banków krajowych i zagranicznych, instytucji kredytowych i oddziałów instytucji kredytowych lub innych instytucji pozabankowych powołanych do przeprowadzania rozliczeń z zagranicą. Współczesne rozliczenia międzynarodowe przebiegają przede wszystkim w formie bezgotówkowej. Bezgotówkowe rozliczenia międzynarodowe mogą występować: w formie rozliczeń dewizowych; w formie rozliczeń bezdewizowych. Rozliczenia dewizowe mogą występować w formie: czeku, kart płatniczych, polecenia wypłaty, weksla, akredytywy dokumentowej w obrotach zagranicznych, skupu i sprzedaży walut. Natomiast rozliczenia bezdewizowe polegają na kompensowaniu należności bez potrzeby zapłaty w dewizach. Do rozliczeń bezdewizowych zalicza się clearing dwustronny i clearing wielostronny. Obowiązek rozliczeń bezgotówkowych wprowadzono w Polsce od stycznia 1994 r. Podmioty gospodarcze są zobowiązane do posiadania rachunków bankowych, które służą zarówno do gromadzenia na nich środków pieniężnych, jak i przeprowadzania w określonych prawem przypadkach rozliczeń z kontrahentami za ich pośrednictwem. Każdy posiadacz rachunku staje się więc automatycznie uczestnikiem rozliczeń pieniężnych w skali globalnej Rozliczenia bez udziału pieniądza Rozliczenia niepieniężne odgrywają bardzo istotną rolę w transakcjach międzynarodowych. Dodatkowo ich znaczenie rośnie w sytuacjach, gdy eksport jest ściśle powiązany z importem między dwoma podmiotami. W krajach rozwiniętych wykorzystywane są klasyczne i tradycyjne formy płatności, wśród których dominują akredytywa dokumentowa i inkaso dokumentowe. Natomiast w krajach rozwijających się dosyć często wymaga się dodatkowych form rozliczeń typu countertrade (handel kompensacyjny), tj. kompensaty, barteru, offsetu itp. 6 A. Kosztowniak, P. Misztal, I. Pszczółka, A. Szelągowska, Finanse..., str

10 Rozliczenia bez udziału pieniądza polegają na kompensowaniu należności w handlu zagranicznym bez konieczności regulowania płatności w dewizach 7 (w postaci kompensat całościowych lub częściowych) Rozliczenia z udziałem pieniądza Rozliczenia gotówkowe polegają na przekazaniu zagranicznym partnerom zapłaty w postaci banknotów. Tego typu rozliczenia w obrocie międzynarodowym występują bardzo rzadko z powodu upowszechniania się płatności za pomocą tzw. pieniądza elektronicznego, a także ze względu na występujące w wielu krajach limity dotyczące wywozu lub przewozu pieniądza gotówkowego z kraju i do kraju 8. Ponadto rozliczenia z udziałem pieniądza w handlu zagranicznym mają charakter transakcji uwarunkowanych i nieuwarunkowanych. Współczesne rozliczenia międzynarodowe przebiegają głównie bezgotówkowo, w formie rozliczeń dewizowych. Pozwala to na usprawnienie techniki płatniczej w stosunkach międzynarodowych. Sprawne funkcjonowanie tych rozliczeń jest możliwe dzięki temu, że banki krajowe współpracują w tym zakresie z instytucjami kredytowymi oraz z bankami zagranicznymi. W bankowych rozliczeniach zagranicznych stosowane są następujące sposoby regulowania płatności 9 : akredytywa pieniężna, zagraniczne przekazy pieniężne, czek, inkaso czyste. Do uwarunkowanych sposobów zapłaty w handlu zagranicznym zaliczamy np. inkaso dokumentowe czy akredytywę dokumentową. 7 A. Kosztowniak, P. Misztal, I. Pszczółka, A. Szelągowska, Finanse..., s Rozliczenia..., pod red. D. Marcinak-Neider, str A. Kosztowniak, P. Misztal, I. Pszczółka, A. Szelągowska Finanse..., s

11 ROZDZIAŁ 2 ZASADY FUNKCJONOWANIA ORAZ ROZLICZENIA SYSTEMÓW OPIEKI ZDROWOTNEJ Pomimo wspólnej polityki i wspólnych celów, jakie stawia sobie Unia Europejska, pozostawia ona poszczególnym państwom członkowskim suwerenność i nie narzuca ogólnego systemu funkcjonowania krajów przynależących do Wspólnoty. Dotyczy to również systemów opieki zdrowotnej, które są wprowadzone i działają w państwach członkowskich. W niniejszym rozdziale pokrótce zostaną przedstawione trzy systemy opieki zdrowotnej, które pomimo wspólnych cech, posiadają też diametralne różnice. Zaprezentowane zostaną także przepisy prawa na podstawie których możliwe jest korzystanie ze świadczeń opieki zdrowotnej System opieki zdrowotnej na terenie Rzeczpospolitej Polskiej System opieki zdrowotnej na terenie Rzeczpospolitej Polskiej bazuje na zasadzie równego traktowania obywateli i solidarności społecznej. Zostało to określone w art. 68 ust.1 i 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., który otrzymał brzmienie: 1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. 2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa 10. Powyższą regułę uwzględnia również Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 r. w art. 65 pkt. 1 i 2, który otrzymał brzmienie: Art. 65 Ubezpieczenie zdrowotnej jest oparte w szczególności na zasadach: 1) równego traktowania oraz solidarności społecznej; 2) zapewnia ubezpieczonemu równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej ( ); Konstytucja Rzeczpospolitej Polski z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483, z późn. zm. 11 Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 r., tekst jednolity Dz. U , Art

12 Solidarność społeczna objawia się tym, iż pomimo comiesięcznego obowiązku opłacania składki zdrowotnej, osoby ubezpieczone, które w małym wymiarze korzystają ze świadczeń rzeczowych, finansują świadczenia opieki zdrowotnej osób, które wymagają takiej opieki w większym stopniu. Ponieważ charakter polskiej służby zdrowia jest powszechny, ustawodawca musiał określić szeroki wachlarz osób, które posiadają tytuł do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym. Jednocześnie musiał stworzyć regulacje umożliwiające ubezpieczenie dobrowolne osobom, które nie posiadają tytułu do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego. Ustawodawca w art. 2 ustawy o świadczeniach... dzieli świadczeniobiorców, tzn. osoby, które mogą korzystać ze świadczeń publicznych, na ubezpieczonych, tzn. osoby objęte powszechnym obowiązkowym i dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym oraz na innych niż ubezpieczeni 12. Jednocześnie ustawodawca rozszerzył w punkcie 3 ww. artykułu prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej na osoby, które nie zaliczają się do ww. grup, a nie ukończyły 18 roku życia lub są w okresie ciąży porodu lub połogu. Należy podkreśli, iż świadczenia zdrowotne udzielane dwóm ostatnim grupom świadczeniobiorców rozliczane są z budżetu państwa. Artykuł 66 wyżej cytowanej ustawy szczegółowo wymienia grupy osób, które podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego. Art. 66 ust. 1 pkt 1 określa najliczniejszą grupę osób podlegających obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego; należą do niej m.in. pracownicy, rolnicy lub ich domownicy, osoby prowadzące działalności pozarolniczą lub osoby z nimi współpracujące, osoby zatrudnione na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, osoby duchowne 13. W dalszej części artykuł 66 wymienia: żołnierzy odbywających zasadniczą służbą wojskową ( ) 14, policjantów oraz funkcjonariuszy służb państwowych/ mundurowych 15. Obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego zostali objęci również posłowie i senatorowie 16, sędziowie i prokuratorzy 17 oraz ławnicy Ustawa o świadczeniach...,, Art. 2 ust 1, pkt. 1 i Tamże, Art. 66 ust. 1 pkt Tamże, Art. 66 ust. 1 pkt Tamże, Art. 66 ust 1 pkt Tamże, Art. 66 ust 1 pkt Tamże, Art. 66 ust. 1 pkt Tamże, Art. 66 ust. 1 pkt. 15a. 12

13 Ustawa z roku 2004 r. nakłada obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego zarówno na osoby pobierające emeryturę lub rentę, jak również znajdujące się w stanie spoczynku i pobierające w tym czasie uposażenie lub uposażenie rodzinne oraz osoby pobierające uposażenie po zwolnieniu ze służby lub świadczenie pieniężne o takim samym charakterze (art. 66 ust 1 pkt. 16) 19. Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego ma również zastosowanie w stosunku do uczniów oraz słuchaczy zakładów kształcenia nauczycieli 20, dzieci przebywających w placówkach pełniących funkcje resocjalizacyjne, wychowawcze lub opiekuńcze 21, studentów i uczestników studiów doktoranckich 22. Ustawa gwarantuje również objęcie obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego osoby bezrobotne 23, osoby pobierające zasiłek stały z pomocy społecznej 24, osoby pobierające świadczeni pielęgnacyjne 25, osoby bezdomne wychodzące z bezdomności 26, osoby korzystające z urlopu wychowawczego 27, osoby uprawnione do świadczeń alimentacyjnych 28. Należy podkreślić, iż art. 66 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych obejmuję obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego znacznie większą liczbę grup osób, niż tylko te wymienione powyżej. Na osobach ubezpieczonych spoczywa obowiązek zgłoszenia do Funduszu członków rodziny, którzy uzyskają po zgłoszeniu prawo do świadczeń opieki zdrowotnej 29. Artykuł 67 w ustępie 7 nadaje prawo do świadczeń również osobom ubiegającym się o przyznanie emerytury lub renty, jak i członkom ich rodzin, pomimo wygaśnięcia obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego 30. Kolejną możliwością uzyskania prawa do świadczeń opieki zdrowotnej na terenie Rzeczpospolitej Polskiej jest zgodnie z art. 54 ustawy decyzja wójta (burmistrza, 19 G. Chałupczak, Ubezpieczenie zdrowotne w Niemczech i w Polsce, Oficyna Wydawnicza VERBA, Lublin 2006, s Ustawa o świadczeniach..., Art. 66 ust. 1 pkt Tamże, Art. 66 ust. 1 pkt Tamże, Art. 66 ust. 1 pkt Tamże, Art. 66 ust. 1 pkt Tamże, Art. 66 ust. 1 pkt Tamże, Art. 66 ust. 1 pkt Tamże, Art. 66 ust. 1 pkt Tamże, Art. 66 ust. 1 pkt Tamże, Art. 66 ust. 1 pkt Tamże, Art. 67 ust Tamże, Art. 67 ust 7. 13

14 prezydenta), którą mogą zostać objęte osoby inne niż ubezpieczone, a posiadające obywatelstwo polskie, z miejscem zamieszkania na terenie RP i spełniające kryterium dochodowe ( ) 31. Ostatnią możliwością jaką osoby mogą sobie zapewnić prawo do świadczeń opieki zdrowotnej jest ubezpieczenie dobrowolne. Wiąże się to jednakże z comiesięcznym opłacaniem składki zdrowotnej, której wysokość określana jest kwartalnie, na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw. Warunki przystąpienia do ubezpieczenia dobrowolnego i podpisania umowy z Dyrektorem Oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia określa art. 68 ustawy 32. Ustawa o świadczeniach... stworzyła Narodowy Fundusz Zdrowia, jako państwową jednostkę organizacyjną, która posiada osobowość prawną. Zadania Funduszu określa art. 97 wyżej cytowanej ustawy. W szczególności jest to zarządzanie środkami finansowymi 33 (w głównej mierze są to należne składki na ubezpieczenie zdrowotne). Do pozostałych obowiązków Funduszu należy m.in. przeprowadzanie konkursów ofert, rokowań i zawieranie umów o udzielanie świadczeń, monitorowanie realizacji podpisanych umów, finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej, rozliczanie kosztów świadczeń z instytucjami właściwymi innych państw członkowskich UE/EFTA zgodnie z przepisami o koordynacji 34. Narodowy Fundusz Zdrowia składa się z centrali Funduszu oraz oddziałów wojewódzkich Funduszu. Strukturę centrali oraz liczbę, strukturę i siedzibę poszczególnych oddziałów określa Statut Narodowego Funduszu Zdrowia nadany Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 września 2004 r. Działalnością Funduszu kieruje Prezes Funduszu, który reprezentuje Fundusz na zewnątrz. Prezesa Funduszu powołuje minister właściwy do spraw zdrowia po zasięgnięciu opinii Rady Funduszu 35. Do kierowania natomiast poszczególnymi oddziałami wojewódzkimi, których jest 16, zostaje powołany przez ministra właściwego do spraw zdrowia Dyrektor oddziału wojewódzkiego Ustawa o świadczeniach..., Art Tamże, Art Środki finansowe Narodowego Funduszu Zdrowia określa art. 116 ustawy o świadczeniach Tamże, Art Tamże, Art

15 Działalność Funduszu, jak również pokrywanie kosztów świadczeń, refundacji leków itp. finansowana jest w głównej mierze z obowiązkowej składki zdrowotnej, której wysokość określa art. 79 ustawy 37. Pozostałymi źródłami dochodu Funduszu są: odsetki od nieopłaconych w terminie składek na ubezpieczenie zdrowotne, darowizny i zapisy, środki przekazane na realizację zadań zleconych w zakresie określonym w ustawie, przychody z lokat i inne 38. Świadczenia opieki zdrowotnej udzielane osobom innym niż ubezpieczone regulowane są przez budżet państwa System opieki zdrowotnej na terenie Republiki Federalnej Niemiec Republika Federalna Niemiec, jako pierwsza z państw członkowskich UE/EFTA wprowadziła system opieki zdrowotnej bazujący na obowiązkowych ubezpieczeniach od choroby, macierzyństwa niezdolności do pracy na skutek wypadku przy pracy i starości. Dwoma głównymi zasadami niemieckiego systemu jest to, iż składka na ubezpieczenie uzależniona jest od dochodu ubezpieczonych, zaś niemieckie instytucje ubezpieczeniowe uniezależnione są od organów państwowych. Niemcy, jako pierwszy kraj w Europie i w świecie, przyjęły zasadę odpowiedzialności państwa za ochronę zdrowia bezpieczeństwo socjalne obywateli, a także za zdrowotność publiczną 39. Niemieckie władzy ustaliły pułap rocznego dochodu, wysokość, którego uzależnia przynależność do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego. Z obowiązku tego zostały wykluczone niektóre grupy zawodowe. Niemiecki Kodeks Socjalny (SGB 40 ) wymienia trzy podstawowe grupy osób zobowiązanych do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego, które z tytułu wykonywania pracy zarobkowej otrzymują wynagrodzenie. Należą do nich: robotnicy, pracownicy umysłowi oraz osoby zatrudnione w celu kształcenia zawodowego. Obowiązkiem ubezpieczenia chorobowego objęte zostały również przez niemieckiego ustawodawcę m.in. osoby bezrobotne, immatrykulowani studenci, emeryci. Obowiązkiem ubezpieczenia 36 Ustawa o świadczeniach..., Art Tamże, Art Tamże, Art C. Włodarczyk, S. Poździoch, Systemy Zdrowotne, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001, s Sozialgesetzbuch Kodeks Socjalny. 15

16 zdrowotnego, zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu chorobowym rolników 41,- zostali objęci również rolnicy i pracujący z nimi członkowie rodziny. Artyści i dziennikarze jako jedyne grupy wolnych zawodów zostały zobowiązane do obowiązkowego ubezpieczenia. Reguluje to niemiecka ustawa o ubezpieczeniu socjalnym samodzielnych artystów i publicystów z dnia r. 42 Do systemu ubezpieczeń prywatnych, o ile zostanie przekroczony próg dochodowy, przynależą w szczególności: urzędnicy państwowi, osoby pracujące na własny rachunek, pracownicy umysłowi i wolnych zawodów. Niemiecki system opieki zdrowotnej oparty jest na działalności kas chorych. Są one autonomicznymi i samodzielnymi jednostkami, obdarzonymi osobowością prawną. Są one upoważnione na mocy prawa do podejmowania decyzji. Prawo federalne określa generalne zasady kontraktowania świadczeń zdrowotnych, jednakże samo negocjowanie i zawieranie umów ze świadczeniodawcami zostało pozostawione kasom chorych. ( ) Państwo wyłącznie nadzoruje legalność i prawidłowość działania kas i określa ramy prawne ich działalności, ale w żadnym przypadku nie zarządza nimi 43. Reforma niemieckiego systemu opieki zdrowotnej przeprowadzona w latach umożliwiła kasom chorych większą konkurencyjność. Umożliwiła ona również osobom podlegającym obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu swobodę wyboru określonej kasy chorych. Swoboda ta została zagwarantowana w art. 173 ust.2 zd. 1 SGB V 44. Trzy grupy zawodowe, tzn. rolnicy, marynarze i górnicy zostali pozbawieni powyższej swobody i muszą być zgłoszeni w kasach właściwych ich profesjom. W niemieckim systemie opieki zdrowotnej, jak również w wielu innych krajach unijnych, istnieje zasada współpłacenia. Ponieważ jednak zakres bezpłatnych świadczeń gwarantowanych w ramach obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego jest szeroki, a opłata za pobyt w szpitalu, niektóre świadczenia i leki w porównaniu z dochodami obywateli RFN nie jest wysoka, stopa współpłacenia jest jedną z najniższych w Europie. 41 KVLG Krankenversicherung der Landwirte z dnia r. 42 KSVG Gesetz über die Sozialversicherung der selbständigen Künstler und Publizisten z dnia r. 43 C. Włodarczyk, S. Poździoch, Systemy..., s SGB V Piąta Księga niemieckiego Kodeksu Socjalnego, art. 173 ust.2 zda 1. 16

17 Niemiecki system opieki zdrowotnej jest jednym z najlepiej finansowanych systemów opieki zdrowotnej w Unii Europejskiej. Posiada - 5 źródeł finansowania 45 : Fundusze z obowiązkowego ubezpieczenia; Fundusze z prywatnego ubezpieczenia; Fundusze z dobrowolnych ubezpieczeń dodatkowych; Fundusze publiczne (podatki); Fundusze z odpłatności pacjentów System opieki zdrowotnej na terenie Królestwa Holandii Również holenderski system opieki zdrowotnej cechuje solidarność społeczna. Fundamentalne prawo do opieki zdrowotnej zapewnia artykuł 22 Konstytucji Holandii z 1983 r. 46. Holenderski system opieki zdrowotnej łączy w sobie zarówno obowiązkowe, jak i dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne. Opieka długoterminowa (szpitalna, opiekuńcza) udzielana jest ogółowi społeczeństwa na podstawie ubezpieczenia obowiązkowego. Natomiast w przypadku opieki krótkoterminowej i ubezpieczenia się na wypadek jej zaistnienia, uzależnione jest od dochodu, tzn. do pewnego określonego pułapu ubezpieczenie jest obowiązkowe, po przekroczeniu przechodzi w ubezpieczenie dobrowolne. Pomimo ww. ogólnej zasady ubezpieczenia zdrowotnego, w holenderskim systemie funkcją cztery różne i odrębnie działające systemy 47 : system ubezpieczeń zdrowotnych na wypadek nadzwyczajnych wydatków związanych z chorobą, obejmujący całą populację, bez względu na osiągane dochody, system obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych, gwarantujący opiekę zdrowotną w pozostałym zakresie (pracownicy najemni osiągający dochód do ustalonego pułapu i emeryci z tej grupy pracowniczej), ok. 60% populacji, 45 C. Włodarczyk, S. Poździoch, System..., s Tamże, s Tamże, s

18 system obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych dla funkcjonariuszy publicznych i emerytów z tej grupy osób, ok. 6% populacji, system dobrowolnych ubezpieczeń prywatnych, ok. 30% populacji. (osoby prowadzące działalność gospodarczą oraz pracownicy najemni, których dochód przekroczył ustaloną górną wysokość dochodu). Podobnie jak w niemieckim systemie ubezpieczeń zdrowotnych, również i w holenderskim funkcjonują kasy chorych, jako instytucje ubezpieczenia zdrowotnego. Rząd pozostawił im dużą autonomię i ogranicza się jedynie do opiniowania honorariów lekarskich, i budżetów szpitalnych. Wysokość składki zdrowotnej musi zostać zaaprobowana przez ministra zdrowia po zasięgnięciu opinii Rady Kas Ubezpieczeń Społecznych. Pomimo tego, że kasy chorych są autonomicznymi organizacjami, na sam kształt polityki zdrowotnej i systemu opieki zdrowotnej znaczny wpływ mają wszelakie organizacje pozarządowe, takie jak m.in. Narodowe Stowarzyszenie Szpitali, Holenderska Federacja Pacjentów/Konsumentów, Królewskie Holenderskie towarzystwo Medyczne. Reforma holenderskiego systemu opieki zdrowotnej, przeprowadzona w latach 90-tych umożliwiła świadczeniobiorcom wolny wybór kasy chorych, do której chcą przynależeć. Zmiany te umożliwiły również konkurowanie kas chorych, co odzwierciedla się, np. w podpisywaniu umów ze świadczeniodawcami, którzy muszą teraz negocjować umowy. W holenderskim systemie ubezpieczenia zdrowotnego bardzo mocno rozwinięty jest sektor prywatnych świadczeniodawców. W dyspozycji szpitali prywatnych w Holandii pozostaje aż 88% ogółu łóżek 48. Finansowanie holenderskiej służby zdrowia pochodzi z trzech źródeł: ze składek ubezpieczeniowych, z dotacji państwa, z udziału pacjentów. 48 C. Włodarczyk, S. Poździoch, Systemy..., s

19 Wyżej omówione systemy opieki zdrowotnej pomimo wielu różnic, np. w kształcie i funkcjonowaniu samego systemu, czy formie ubezpieczenia mają też wspólne cechy. Przewidują one negocjowanie i podpisywanie umów ze świadczeniodawcami na wykonywanie usług medycznych lub bezpośrednie rozliczanie się świadczeniodawcy z wykonanego świadczenia z Funduszem lub Kasą Chorych z pominięciem pacjenta Przepisy prawa oraz dokumenty (formularze) umożliwiające korzystanie ze świadczeń opieki zdrowotnej (w krajach UE/EFTA) oraz dokonywanie rozliczeń pomiędzy tymi krajami Zgodnie z założeniami twórców Unii Europejskiej w celu wprowadzenia swobodnego przepływu osób (pracowników artykuł 48 Traktatu Rzymskiego z 1957 r. 49 ), usług i kapitału musiały zostać stworzone takie regulacje prawne, które umożliwiłyby pogodzenie poszczególnych ustawodawstw krajowych państw członkowskich. Ponieważ władze Unii Europejskiej nie narzucają ogólnego porządku prawnego, jaki mają wprowadzić i stosować rządy krajów unijnych, zostały stworzone przepisy o koordynacji systemu zabezpieczenia społecznego. Znaczna cześć - tych przepisów ma znaczenie dla udzielania i co za tym idzie dla rozliczania świadczeń zdrowotnych udzielanych w państwie innym, niż państwo, w którym odprowadzane są składki na ubezpieczenie zdrowotne Rozporządzenie Rady EWG 1408/71 W dniu 14 czerwca 1971 r. zostało uchwalone rozporządzenie Rady EWG nr 1408/71, którego pełna nazwa brzmi: Rozporządzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. o stosowaniu systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób pracujących na własny rachunek i do członków ich rodzin, przemieszczających się we Wspólnocie oraz rozporządzenie wykonawcze, czyli Rozporządzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. ustalające sposób stosowania Rozporządzenia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. 49 Traktat Rzymski z 1957 r., Dziennik Urzędowy C224 z 31 sierpnia 1992 r., Tytuł II, Rozdział 1, art

20 Powyższe rozporządzenia nie narzucały uregulowań prawnych, a jedynie miały za zadanie skoordynowanie, zrzeszenie i stworzenie pomostu łączącego systemy i przepisy krajów członkowskich. Powołane akty prawne ( ) określają jedynie wspólne dla wszystkich państw członkowskich reguły i zasady pozwalające na eliminowanie niekorzystnych następstw, jakie mogłyby powstać przede wszystkim w związku z podejmowaniem zatrudnienia, a także wykonywaniem pracy na własny rachunek, kolejno pod rządami systemów zabezpieczenia społecznego i zdrowotnego różnych państw członkowskich 50. Rozporządzenie (EWG) 1408/71 zostało uchwalone aby zagwarantować obywatelom wspólnoty europejskiej, cztery zasadnicze prawa 51 : równe traktowanie osób migrujących w granicach wspólnoty, zastosowanie tylko jednego ustawodawstwa właściwego, sumowanie okresów ubezpieczenia, zamieszkania lub zatrudnienia, zniesienie krajowych ograniczeń terytorialnych. Art. 3 rozporządzenia Rady (EWG) 1408/71 określa, iż osoby zamieszkujące w innym państwie członkowskim Wspólnoty są traktowane na równi z obywatelami danego kraju, tj. przysługują im takie same prawa i obowiązki: Osoby do których stosują się przepisy niniejszego rozporządzenia podlegają obowiązkom i korzystają z praw wynikających z ustawodawstwa każdego Państwa Członkowskiego na tych samych warunkach, co obywatele tego Państwa, z zastrzeżeniem przepisów szczególnych zawartych w niniejszym rozporządzeniu. Uprawnionemu z któregokolwiek z państw członkowskich przysługuje w innym państwie członkowskim taki sam zakres świadczeń zdrowotnych, jak ubezpieczonemu w tym kraju. Uprawniony będzie traktowany tak samo, jak ubezpieczony danego państwa członkowskiego w dostępie do świadczeń zdrowotnych i okresie oczekiwania na określone świadczenia. Jeżeli określone usługi medyczne przysługują ubezpieczonemu nieodpłatnie, to nieodpłatnie będą także przysługiwać uprawnionemu obywatelowi innego państwa członkowskiego. W przypadku przewidzianych częściowych opłat lub 50 A. Krowicka/E. Pitera-Czyżowska, Opieka zdrowotna po wejściu Polski do Unii Europejskiej, CeDeWu Sp. z o.o. Warszawa 2004, s Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. o stosowaniu systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób pracujących na własny rachunek, oraz do członków ich rodzin, przemieszczających się w granicach Wspólnoty, (Tekst skonsolidowany - Dz. U. L 28, , str. 1 (*)) (Dz. U. L 149 z , str. 2). 20