Nowe stanowisko dwulistnika muszego Ophrys insectifera L. w Tatrzańskim Parku Narodowym

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Nowe stanowisko dwulistnika muszego Ophrys insectifera L. w Tatrzańskim Parku Narodowym"

Oskar Osiński
6 lat temu
Przeglądów:

1 Chrońmy Przyrodę Ojczystą 63 (5): , EDWARD WALUSIAK 1, WIESŁAW GAWRYŚ 2 1 Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków, al. Mickiewicza 33 walusiak@iop.krakow.pl 2 Ogród Botaniczny Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej PAN Warszawa, ul. Prawdziwka 2 wiegaw@ob.neostrada.pl Nowe stanowisko dwulistnika muszego Ophrys insectifera L. w Tatrzańskim Parku Narodowym Dwulistnik muszy Ophrys insectifera L. (=O. muscifera Huds.) należy do rodziny storczykowatych (Orchidaceae) i jest bardzo rzadką rośliną, podlegającą w Polsce ochronie ścisłej (Rozporządzenie 2004). Umieszczony został w Polskiej czerwonej księdze roślin w kategorii roślin narażonych na wyginięcie (Kaźmierczakowa, Zarzycki 2001). W Czerwonej liście roślin naczyniowych w Polsce uznano go za gatunek rzadki potencjalnie zagrożony (Zarzycki, Szeląg 2006). Jest również wymieniany w czerwonych listach Czech i Słowacji (Holub, Procházka 2000, Maglocký, Feráková 1993). Rodzaj dwulistnik Ophrys obejmuje 252 gatunki należące do 32 sekcji (Delforge 2006), występujące głównie w Afryce Północnej i basenie Morza Śródziemnego z najdalej na wschód oddalonymi stanowiskami w Iraku i Iranie. Jedynie Ophrys insectifera wkracza swym zasięgiem na obszar środkowej Skandynawii i Estonii (Szlachetko, Skakuj 1996). W Polsce O. insectifera jest jedynym przedstawicielem tego rodzaju. W Czechach i Niemczech, tuż przy polskiej granicy notowane są 103

2 stanowiska innego dwulistnika Ophrys apifera, jednak do tej pory nie został on stwierdzony na terenie naszego kraju. Dwulistnik muszy jest byliną o pędzie kwiatostanowym wysokim do 50 cm, liściach lancetowatych do odwrotnie lancetowatych, ostrych lub stępionych, niebieskozielonych. Kwiatostan osiąga do 20 cm wysokości, kwiaty w liczbie od 2 do 20, są średniej wielkości i przypominają samice błonkówek (ryc. 1), zarówno pod względem barwy, kształtu, jak i zapachu. Kwitnie w maju i czerwcu. Rozmnaża się z nasion i wegetatywnie (Szlachetko, Skakuj 1996, Kaźmierczakowa, Zarzycki 2001). Jest jedynym przedstawicielem storczykowatych we florze Polski, zapylanym w wyniku tzw. pseudokopulacji. Kwiaty dzięki charakterystycznym kształtom zwabiają samce błonkówek z rodzaju Gorytes, które podczas próby kopulacji przenoszą pyłek (Piękoś-Mirkowa, Mirek 2006). O. insectifera występuje z reguły w miejscach nasłonecznionych lub nieznacznie ocienionych. Posiada dużą tolerancję w stosunku do wilgotności gleby; preferuje podłoże zasobne w węglan wapnia. Do tej pory notowany był tylko w południowej części kraju: w Niecce Nidziańskiej, na Polesiu Wołyńskim i w Karpatach (Kaźmierczakowa, Zarzycki 2001). W polskiej części Karpat jest bardzo rzadki jego występowanie ogranicza się do Tatr i Pienin. Należy do najrzadszych roślin chronionych występujących na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego. Po raz pierwszy jego stanowisko zostało odnalezione w 1967 r. przez Radwańską-Paryską (1981) w Dolinie Jaworzynki. Potem odnaleziono jeszcze 4 stanowiska: na Nosalu i Siwiańskich Turniach (Mirek 1990), Łysej Skałce (Piątek, Vončina 1995) i w Małych Koryciskach (Nowak, Delimat 1997). W roku 2003 na południowym stoku Kopieńca Wielkiego zauważono niewielkie skupienie w postaci trzech osobników tego gatunku. Poszukiwania dwulistnika w 2004 r. nie przyniosły rezultatu (Gawryś; inf. ustna) i dopiero 25 czerwca 2007 r. odnaleziono go ponownie na tym stanowisku (Walusiak; dokumentacja fotograficzna). Storczyk ten rósł na wysokości 1310 m n.p.m., na stoku o nachyleniu 40 o, w murawie naskalnej na glebie o charakterze rędziny, w bezpośrednim sąsiedztwie szlaku turystycznego ( ,5 N, ,5 E; ryc. 2). Jest to najwyżej położone stanowisko O. insectifera w Polsce i należy do 104

Ryc. 1. Dwulistnik muszy fragment kwiatostanu (25.06.2007; fot. E. Walusiak). Fig. 1. Inflorescence of fly orchid Ophrys insectifera (25 June 2007; photo by E.

3 Ryc. 1. Dwulistnik muszy fragment kwiatostanu ( ; fot. E. Walusiak). Fig. 1. Inflorescence of fly orchid Ophrys insectifera (25 June 2007; photo by E. Walusiak). 105

4 54 50 N km Ryc. 2. Lokalizacja stanowisk dwulistnika muszego w Tatrzańskim Parku Narodowym: 1 stanowiska znane z literatury, 2 nowe stanowisko. Fig. 2. Distribution of the localites of Ophrys insectifera in the Tatra National Park: 1 localities previously known, 2 new locality. jednego z liczniejszych w Tatrach: na powierzchni około 150 m 2 znaleziono 17 osobników, większość kwitnących. Dwulistnikowi towarzyszyły m.in. dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis, driakiew lśniąca Scabiosa lucida, goryczka wiosenna Gentiana verna, gółka długoostrogowa Gymnadenia conopsea, jałowiec pospolity Juniperus communis, jastrzębiec kosmaty Hieracium villosum, komonica zwyczajna Lotus corniculatus, łyszczec rozesłany Gypsophila repens, macierzanka nadobna Thymus pulcherrimus, modrzew europejski Larix decidua, posłonek rozesłany wielkokwiatowy Helianthemum grandiflorum, pierwiosnek łyszczak Primula auricula, przetacznik różyczkowaty Veronica aphylla, przytulia nierównolistna Gallium anisophyllon, turzyca mocna Carex firma, ukwap dwupienny Antennaria dioica, zerwa kulista Phyteuma orbiculare oraz mchy: kędzierzawka 106

5 pospolita Tortella tortuosa, pędzlik pogięty Ditrichum flexicaule, rokiet cyprysowy Hypnum cupressiforme, rozłupek nierodzajny Schistidium apocarpum. Ponadto jeden okaz dwulistnika muszego znaleziono na zachodnim stoku Kopieńca Wielkiego, ok. 250 m od opisywanego stanowiska, gdzie dość licznie towarzyszyła mu paproć podejźrzon księżycowy Botrychium lunaria. Ze względu na bliskość szlaku turystycznego nowoodkryte stanowisko może być zagrożone przez ruch turystyczny. Konieczny w tym przypadku wydaje się stały monitoring, który pozwoli na określenie dynamiki populacji tego rzadkiego gatunku. Podziękowania Autorzy dziękują Panu dr Adamowi Steblowi za pomoc w oznaczeniu mszaków. SUMMARY Walusiak E., Gawryś W. The new locality of fly orchid Ophrys insectifera L. in the Tatra National Park. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 63 (5): , Ophrys insectifera is very rare and protected plant in Poland. In 2003 the new stand of this species in the Tatra National Park was found. It is situated on southern slope of Kopieniec Wielki Mt. at 1310 a.s.l. ( N, E) in the vicinity of a tourist footpath. This is the highest stand of this species in Polish Carpathians. Due to rare occurrence of the species and intensive tourist traffic a monitoring of this population seems to be necessary. PIŚMIENNICTWO Delforge P Orchids of Europe, North Africa and the Middle East. Timber Press Inc. Portland. Holub J., Procházka F Red list of vascular plants of the Czech Republic Preslia 72:

6 Kaźmierczakowa R., Zarzycki K Ophrys insectifera L. dwulistnik muszy. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków: Maglocký S., Feráková V Red list of ferns and flowering plants (Pteridophyta and Spermatophyta) of the flora of Slovakia (the second draft). Biologia, Bratislava 48, 4: Mirek Z Występowanie dwulistnika muszego Ophrys insectifera w Tatrzańskim Parku Narodowym. Chrońmy Przyr. Ojcz. 46, 1: Nowak T., Delimat. A Stanowiska trzech gatunków storczyków w Małych Koryciskach w Tatrzańskim Parku Narodowym. Chrońmy Przyr. Ojcz. 53, 3: Piątek G., Vončina G Stanowisko dwulistnika muszego Ophrys insectifera w Tatrach. Chrońmy Przyr. Ojcz. 51, 4: Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z Flora Polski. Rośliny chronione. Multico, Warszawa. Radwańska-Paryska Z Notatki florystyczne z Tatr i Podtatrza. Fragm. Flor. Geobot. 27, 30: Rozporządzenie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dz.U. nr 168 (2004), poz Szlachetko D., Skakuj M Storczyki Polski. Sorus. Poznań. Zarzycki K., Szeląg Z Czerwona lista roślin naczyniowych w Polsce. Red list of the vascular plants in Poland. W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.). Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Red list of plants and fungi in Poland. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków:

Podobne dokumenty

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 1. Zespół dydaktyczny dr hab. Beata Barabasz-Krasny

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 1. Zespół dydaktyczny dr hab. Beata Barabasz-Krasny KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Flora wybranych środowisk Flora of selected environments Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator dr hab. Beata Barabasz-Krasny prof. UP Zespół dydaktyczny dr hab. Beata Barabasz-Krasny