Wnioski wypływające z kryzysu finansowego z perspektywy nadzorczej

Transkrypt

1 Wnioski wypływające z kryzysu finansowego z perspektywy nadzorczej Urząd Komisji Nadzoru Finansowego Warszawa, 2011 r. 1

2 Układ prezentacji Podstawowe wnioski z kryzysu finansowego lat Ryzyka związane z kredytami konsumpcyjnymi Ryzyka związane z kredytami mieszkaniowymi Wnioski końcowe 2

3 Podstawowe wnioski z kryzysu lat Niedoskonałe zarządzanie ryzykiem w bankach oraz niekontrolowany rozwój złożonych instrumentów finansowych doprowadziły do bardzo głębokiego kryzysu finansowego w skali globalnej potrzeba wzmocnienia zarządzania ryzykiem (odpowiedzialność banków), przy wyznaczonych przez Nadzór standardach minimalnych Gdyby nie interwencje rządów, władz monetarnych i nadzorczych - wiążące się z bardzo wysokimi kosztami fiskalnymi - najprawdopodobniej doszłoby do załamania systemu bankowego i systemu finansowego w wielu krajach Lata pokazały, jak bardzo niestabilne mogą być kursy walutowe, ceny akcji i surowców, jak też innych aktywów. Jednocześnie pokazały, jak łatwo może dojść do zaniku funkcjonowania całych obszarów rynku finansowego. Doświadczenia kryzysu spowodowały globalną dyskusję nad koniecznością zmiany architektury rynku finansowego i regulacji nadzorczych oraz sposobu myślenia o tym czym jest ryzyko, czym jest kredyt, czym jest bank i czym jest system finansowy. 3

4 Stopień pokrycia należności rezerwami 4

5 Przykład błędów popełnionych w obszarze zarządzania ryzykiem - obszar consumer finance Odpisy z tytułu kredytów konsumpcyjnych (w 2010 r. były nieznacznie niższe niż w 2009 r.) są główną przyczyną pogorszenia wyników finansowych (w stosunku do wyników realizowanych w latach ) W kilkunastu bankach o agresywnych strategiach działania w obszarze consumer finance doszło do silnego pogorszenia wyników lub wystąpienia znaczących strat Negatywne skutki nadmiernej ekspansji kredytowej potwierdzają zasadność uchwalenia przez KNF Rekomendacji T 5

6 Jakość kredytów W relacji do grudnia 2009 r.: wolumen kredytów ze stwierdzoną utratą wartości wzrósł o 34,4% do 23,2 mld zł. wolumen kredytów bez rozpoznanej utraty wartości zmniejszył się o 3,5% do 110,9 mld zł.

7 Ryzyka związane z kredytami mieszkaniowymi Relatywnie wysoka jakość kredytów mieszkaniowych wynika z bardzo krótkiej historii kredytów mieszkaniowych udzielanych na masową skalę - dominują kredyty udzielone w latach w okresie bardzo dobrej koniunktury. Cechą kredytów mieszkaniowych jest materializacja ryzyka po dłuższym okresie - kredyty o krótkiej historii nie miały prawa się jeszcze zepsuć Ryzyko kredytowe wzrasta m.in. wraz z poziomem LTV Ryzyka związane z kredytami walutowymi wysoka średnia wartość kredytu ryzyka wynikające ze zmienności kursów walutowych i stóp procentowych Inne ryzyka brak doświadczeń w zakresie funkcjonowania kredytów hipotecznych na tak dużą skalę i brak doświadczeń w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych kwestia możliwości realizacji zabezpieczeń bardzo wysoki udział kredytów mieszkaniowych w portfelach kredytowych banków 7

8 Jakość kredytów W relacji do grudnia 2009 r.: wolumen kredytów ze stwierdzoną utratą wartości wzrósł o 53,6% do 4,9 mld zł. wolumen kredytów bez rozpoznanej utraty wartości wzrósł o 22,4% do 262,6mld zł.

9 Coraz wyraźniejsze sygnały narastania problemów z obsługą kredytów u części kredytobiorców W 2010 r. zaobserwowano narastanie niekorzystnych zjawisk w portfelu kredytów mieszkaniowych: wzrost kredytów ze stwierdzoną utratą wartości o 1,7 mld zł, tj. o 53,6% wzrost odpisów z tytułu kredytów mieszkaniowych do poziomu 0,9 mld zł, tj. o 54,7% Kredyty z utratą wartości i kredyty z opóźnieniem w spłacie to dwa różne pojęcia na koniec grudnia 2010 r. wartość kredytów z opóźnieniem w spłacie powyżej 30 dni wynosiła 7,2 mld zł i stanowiła 2,5% całego portfela (na koniec 2009 r. odpowiednio 0,5 mld zł). 9

10 Obawa o konsekwencje bardzo wysokiego rozwoju akcji kredytowej w okresie rekordowo niskich stóp procentowych STOPY PROCENTOWE BANKÓW CENTRALNYCH (%) STOPY NA RYNKU MIĘDZYBANKOWYM (%) Polska EU USA Szwajcaria WIBOR 3M EURIBOR 3M LIBOR USD 3M LIBOR CHF 3M Okres ostatnich 30 lat charakteryzował się systematycznym spadkiem stóp procentowych z relatywnie krótkimi przerwami wynikającymi z zaostrzenia polityki monetarnej. Większość kredytobiorców nie doświadczyła jeszcze ryzyka wzrostu stóp procentowych. Zachodzi obawa o spłacalność kredytów w sytuacji wzrostu stóp procentowych 10

11 Cechą rynków finansowych jest znaczna zmienność kursów walutowych KURSY WALUT GŁÓWNYCH WZGLĘDEM PLN KURSY WALUT GŁÓWNYCH WZGLĘDEM EUR 5 1,1 4 0,9 3 0, EUR/PLN CHF/PLN USD/PLN 0, USD/EUR CHF/EUR Cechą rynków finansowych jest znaczna zmienność kursów walutowych. Zmienność dotyczy nie tylko relacji pomiędzy walutami gospodarek z emerging markets (Polska), a walutami krajów wysoko rozwiniętych, ale również relacji pomiędzy kursami walut krajów wysoko rozwiniętych Przystąpienie Polski do strefy euro nie oznacza zniknięcia ryzyka walutowego. Zniknie ono jedynie w przypadku klientów, którzy mają kredyt w EUR 11

12 Kredyty mieszkaniowe gospodarstw domowych W relacji do grudnia 2009 r.: wolumen kredytów mieszkaniowych złotowych wzrósł o 29,9% do 98,2 mld zł. wolumen kredytów mieszkaniowych walutowych wzrósł o 19,1% do 169,3 mld zł.

13 Kredyty mieszkaniowe gospodarstw domowych W relacji do grudnia 2009 r.: wolumen (w walucie oryginalnej) kredytów denominowanych w CHF spadł o 3,0% do 46,6 mld CHF. wolumen (w walucie oryginalnej) kredytów denominowanych w EUR wzrósł o 170,9% do 5,0 mld EUR.

14 Średnia wartość kredytu walutowego znacznie wyższa niż kredytu złotowego LICZBA UMÓW KREDYTOWYCH (stan na koniec okresu; tys. sztuk) ŚREDNIA WARTOŚĆ KREDYTU (stan na koniec 2009 r.; tys. zł) Złotowe Walutowe 0 Ogółem Złotowe Walutowe Cały portfel Kredyty udzielone w 2009 r. Średnia wartość kredytu walutowego jest zdecydowanie wyższa niż kredytu złotowego, co oznacza wyższą ekspozycję na jednostkowego klienta, a tym wyższe ryzyko kredytowe Jedną z głównych przyczyn wysokiej średniej wartości kredytu walutowego jest możliwość wykazania przez klienta wyższej zdolności kredytowej. To rodzi obawy o jakość tej grupy klientów, zwłaszcza w przypadku kredytów udzielonych do połowy 2008 r. kiedy standardy polityki kredytowej były bardzo łagodne 14

15 GŁÓWNE RYZYKO KLIENTÓW DETALICZNYCH ZWIĄZANE Z KREDYTAMI WALUTOWYMI Największe zagrożenie związane z kredytami walutowymi polega na możliwości wystąpienia niekorzystnych zmian (z punktu widzenia kredytobiorcy) w sytuacji, w której kredytobiorca będzie zmuszony do przedterminowego zakończenia umowy kredytowej. Gdyby doszło do takiej sytuacji to może się okazać, że pomimo iż dotychczasowe raty spłaty kredytu walutowego były niższe niż kredytu złotowego, to na skutek wzrostu stanu zadłużenia (po przeliczeniu na złote), sytuacja finansowa klienta zaciągającego kredyt walutowy jest zdecydowanie gorsza niż klienta, który zaciągnął analogiczny kredyt w złotych i płacił wyższe raty. 15

16 Podstawowe wnioski związane z kredytami walutowymi Mówiąc o kredytach walutowych należy dostrzegać pełny obraz sytuacji i wszystkie ryzyka z nimi związane, a nie patrzeć tylko i wyłącznie przez pryzmat wysokości rat spłaty w momencie podejmowania decyzji o zaciągnięciu/udzieleniu kredytu Zobowiązanie w walucie obcej może przynieść korzyści tylko pod warunkiem, że w całym okresie spłaty kredytu stopy procentowe i relacje kursów walutowych będą kształtowały się korzystnie z punktu widzenia kredytobiorcy Strata może być bardzo wysoka i nieodwracalna w przypadku konieczności przedterminowego rozwiązania umowy kredytowej. Kredyty walutowe są odpowiednim produktem dla osób otrzymujących stałe płatności w walutach będących przedmiotem kredytu, które w naturalny sposób zabezpieczone są przed ryzykiem niekorzystnych zmian kursów walut. 16

17 Ryzyka związane z bardzo wysokimi poziomami LTV i bardzo długimi okresami kredytowania Kredyty mieszkaniowe jak każdy produkt bankowy generuje ryzyko. Skala ryzyka wzrasta wraz ze wzrostem poziomu LTV udzielanych kredytów. Zachodzi uzasadniona obawa, że część kredytów o LTV na poziomie zbliżonym do 100% lub wyższym oraz długim okresie kredytowania została udzielona klientom o słabszej sytuacji finansowej, którzy nie przeszliby bardziej konserwatywnej weryfikacji zdolności kredytowej. Udzielanie kredytów o LTV 80% lub wyższym oraz o długim okresie kredytowania pozbawia banki jednego z kluczowych narzędzi skutecznej restrukturyzacji. Ponad połowa portfela kredytowego zlokalizowana jest w bankach, które posiadają ten wskaźnik na poziomie wynoszącym 80% i więcej. W przypadku kredytów o wysokim LTV pojawia się pytanie o skalę potencjalnych strat, gdyby doszło do konieczności realizacji przez banki zabezpieczeń (w postaci sprzedaży mieszkań) na masową skalę. Powrót do kredytowania w długich okresach nawet do 50 lat 17

18 Polityka kredytowa polskich banków odbiega od standardów stosowanych w większości wysoko rozwiniętych krajów UE Typowy poziom LTV dla kredytobiorców dokonujących pierwszego zakupu nieruchomości Strefa euro 79 Typowy okres zapadalności Malta Wzrost wymogów kapitałowych po przekroczeniu określonego poziomu LTV Włochy LTV > 80% Słowenia i więcej Niemcy Portugalia LTV > 75% Hiszpania LTV > 80% Grecja LTV > 75% Belgia Cypr Finlandia LTV > 70% Irlandia LTV > 75% Austria Luxembourg i więcej Francja Holandia

19 Obecnie udział kredytów mieszkaniowych w aktywach wynosi około 22% dla porównania w 2004 niespełna 7% W latach nastąpił w Polsce skokowy wzrost roli kredytów mieszkaniowych w bilansach banków i w gospodarce Polskie banki są bardziej uzależnione od jakości portfela kredytów mieszkaniowych niż banki w większości krajów UE Udział kredytów mieszkaniowych - stan na koniec 2008 (%; Źródło: ECB) w aktywach w PKB Estonia 28,3 39,3 Dania 23,2 108,9 Litwa 22,9 18,8 Łotwa 22,2 31,0 Portugalia 21,8 63,3 Hiszpania 19,3 59,6 Polska 17,7 12,9 Finlandia 17,6 36,6 Holandia 16,8 63,2 Czechy 14,9 15,5 Szwecja 14,3 39,1 Grecja 14,1 26,9 Słowacja 13,0 13,2 Niemcy 12,2 38,5 Węgry 11,8 13,9 EU27 11,3 38,2 Bułgaria 10,8 11,7 Francja 9,6 35,4 W. Brytania 8,9 43,3 Irlandia 8,1 61,9 Włochy 7,3 16,8 Cypr 7,3 50,6 Słowenia 6,9 9,2 Belgia 6,8 25,1 Austria 6,7 25,3 Rumunia 6,1 3,8 Malta 5,3 38,7 Luksemburg 1,7 43,5 Obecnie udział kredytów mieszkaniowych w PKB wynosi około 17%-18% dla porównania w 2004 niespełna 4% Należy pamiętać o niskiej relacji aktywów do PKB Ze względu na bardzo wysoki udział kredytów walutowych polskie banki są również uzależnione od sytuacji na rynku walutowym oraz zmian stóp procentowych na które polskie władze monetarne nie mają wpływu. 19

20 Konsekwencje niedoskonałego zarządzania ryzykiem Wzrost ryzyka systemu bankowego Gwałtowny rozwój akcji kredytowej w latach , opartej na bardzo wysokich wskaźnikach LTV i bardzo długich okresach kredytowania był jedną z głównych przyczyn skokowego wzrostu cen nieruchomości. 20

21 Kredyty mieszkaniowe - konieczność regulacji Doświadczenia wynikające z kryzysu finansowego Brak zasadniczej samoregulacji ze strony banków. Wystarczyła pewna poprawa sytuacji na rynkach finansowych, aby banki powróciły do praktyk generujących duże ryzyko na poziomie jednostkowego klienta, banku i całego sektora bankowego (wysokie LtV, okres kredytowania do 50 lat) Negatywna presja konkurencji (banki o bardziej konserwatywnym modelu zarządzania zmuszane są przez banki o agresywnych strategiach działania do łagodzenia polityki kredytowej) Wzrost ryzyka systemowego, mogący w doprowadzić do wywołania zjawisk kryzysowych Stosowania produktów narażających przeciętne gospodarstwa domowe na poniesienie bardzo dużych strat, mogących zagrażać ich stabilnemu funkcjonowaniu Zachwianie równowagi na rynku nieruchomości 21

22 Uwagi końcowe Bank - zarządzanie ryzykiem Nadzór ustalanie minimalnych standardów Argumenty przemawiają na korzyść działań nadzoru koszty dotychczasowych praktyk są zdecydowanie wyższe niż koszty adaptacji do wymogów regulacji niezrozumiałe jest sugerowanie niecelowości poniesienia kosztów, które zwiększą poziom bezpieczeństwa działania poszczególnych instytucji i całego systemu bankowego, koszty odpisów z tytułu utraty wartości kredytów przenoszone są na klientów, którzy rzetelnie spłacają swoje zobowiązania (w postaci wyższej ceny produktu), deponentów (w postaci niższego oprocentowania depozytów) oraz właścicieli (niższa dywidenda lub jej brak). Rekomendacja T i S II nie ma na celu ograniczenia dostępu do kredytów: dobry kredyt to nie tylko kredyt, który zostanie spłacony, ale też taki, który nie powoduje nadmiernego obciążenia finansowego klienta, mogącego w razie niepomyślnego rozwoju jego sytuacji dochodowej doprowadzić do problemów z obsługą zadłużenia lub jej zaprzestania, po pewnym okresie dostosowawczym i przy zapewnieniu długoterminowej stabilizacji cen nieruchomości nastąpi zwiększenie dostępności mieszkań i kredytów, dla przeciętnych gospodarstw domowych. 22

23 Uwagi końcowe Pozostałe działania nadzorcze W odpowiedzi na eskalację zjawisk kryzysowych UKNF podjął szereg niezbędnych działań zapobiegawczych i dostosowawczych w stosunku do nadzorowanych jednostek. Nadzór bankowy niezwłocznie reagował na sygnały dotyczące problemów grup kapitałowych, które mogły przełożyć się na sytuację spółek zależnych działających w Polsce. Działania nadzorcze skoncentrowały się w kilku obszarach: dodatkowych zaleceniach i rekomendacjach, działaniach monitorujących, spotkaniach z Zarządami banków, kontaktach z nadzorami macierzystymi, udziale w pracach Komitetu Stabilności Finansowej. 23

24 Uwagi końcowe Wnioski na przyszłość Polski sektor uniknął najgorszego scenariusza i utrzymał zyskowność oraz odpowiednią adekwatność kapitałową. Nie było potrzeby wsparcia banków z pieniędzy podatników, jednak kryzys wskazał obszary niedoskonałości w naszym sektorze (zarządzanie ryzykiem) i konieczność wzmocnionych działań nadzorczych. Tzw. problem opcji walutowych ujawnił braki w zarządzaniu ryzykiem w bankach polegające na braku przewidywań co do łącznej materializacji ryzyka rynkowego i kredytowego. Dzięki kryzysowi dostrzeżono potrzebę dalszych regulacji w sektorze bankowym pojmowanym globalnie (Bazylea III) i uwzględnienia w większym stopniu w procesie zarządzania ryzykiem tzw. ryzyka niematerialne. Działania nadzorcze i regulacyjne jak również procesy dostosowawcze w zakresie zarządzania ryzykiem w bankach musza uwzględniać fakt, że kolejny kryzys kiedykolwiek wystąpi będzie miał prawdopodobnie inny od obecnego przebieg tym samym kluczowe jest odpowiednie zarządzanie ryzykiem w bankach. Niepokojąca jest sytuacja w zakresie płynności średnio- i długoterminowej, przejawiająca się brakiem sprawnego funkcjonowania rynku międzybankowego w zakresie transakcji o dłuższych terminach zapadalności oraz brakiem odpowiedniego poziomu finansowania średnio- i długoterminowego. Nadzór ma na celu wzmocnienie minimalnych standardów w zakresie zarządzania ryzykiem. 24

25 Wynik finansowy Wynik finansowy netto sektora bankowego w 2010 r. wyniósł 11,7 mld zł i był wyższy niż uzyskany w 2009 o ok. 3,4 mld zł

26 Współczynnik wypłacalności sektora bankowego, banków komercyjnych i spółdzielczych W stosunku do końca 2009 roku nastąpił wzrost średniego współczynnika wypłacalności krajowego sektora bankowego wyniósł on na koniec 2010 r. 13,8% (wobec 13,3% na koniec 2009).

27 Struktura wymogu kapitałowego Na koniec 2010 r. fundusze własne ogółem krajowego sektora bankowego wynosiły 100,5 mld zł. Wymóg z tytułu ryzyka kredytowego stanowił 87,3% całkowitego wymogu, a wymóg z tytułu ryzyka operacyjnego 10,8%. Znaczenie wymogu z tytułu pozostałych ryzyk było marginalne.