SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU

Transkrypt

1 4411 Om 1 [1. Jest to przede wszystkim jednostka oporu elektrycznego, ale może być również wykorzystana do wyrażenia impedancji. 2. jednostka oporu elektrycznego] ohm; [Georg Simon Ohm ( ) német fizizikus, az elektromosság áramlásának első észlelője és törvénye; nevét megörökítették az elektromos ellenállás egységével, jele Ω] om 2 (dawno) akó OMA; obiektowa architektura zarządzania, synonimy: OMA (kat.: informatyka) OMA Object Management Architecture (objektumkezelési architektúta) oma [babcia] [Słowniczek języka śląskiego] nagyanya, nagymama, anyó, nagyanyó omacać megtapintani, megtapogatni, körültapogatni omacać się körültapogatja magát omackiem tapogatózva, matatva omacnina (áll.) bagolypille Omacnicowate (Pyralidae) [rodzina motyli obejmująca ponad 10 tysięcy gatunków niewielkich motyli nocnych, czyli ciem o dość długich skrzydłach: przednich trójkątnych, tylnych zaokrąglonych.] fényiloncafélék (Pyralidae) [a valódi lepkék alrendjébe tartozó Heteroneura alrendág Pyraloidea öregcsaládjának névadó családja. Ebbe a rendszertani egységbe több, egyenként is sok fajból álló korábbi családot vontak össze ezek a modern rendszertanokban alcsaládokként szerepelnek. Magyarországon 318 fajuk él.] W Polsce występuje 300 gatunków omacnicowatych, w tym: omacnica prosowianka (Ostrinia nubilalis), która w postaci gąsienicy żeruje na roślinach uprawnych (np. na kukurydzy) - kukoricamoly (Ostrinia nubilalis) omacnica spichrzanka (Plodia interpunctella) aszalványmoly (Plodia interpunctella) barciak większy (Galleria mellonella) nagy viaszmoly (Galleria mellonella L.) boczanka brązowianka (Pleuroptya ruralis) csalánmoly; csalánevő tűzmoly (Pleuroptya ruralis) łaźbiec, barciak mniejszy (Achroia grisella) - kis viaszmoly (Achroia grisella) [a valódi lepkék közül a fényiloncafélék (Pyralidae) családjában a galériás molyok (Galleriinae) alcsaládjába tartozó, sajátos életmódú kártevő] Ismertebb kártevők: lisztmoly (Anagasta kuehniella avagy Ephestia kuehniella); aszalványmoly (Plodia interpunctella); kukoricamoly (Ostrinia nubilalis); O készletmoly (Ephestia elutella). Magyarországon védett faj: cifra fényilonca (Palmitia massilialis) természetvédelmi értéke: 2000 Ft. omacywać omacać [zob. obmacywać] megtapogatni, körültapogatni, összetapogatni, végigtapogatni; kitapintani; (sorban egymásután) megtapogatni, megtapintani omacywać się omacać się [zob. obmacywać się] végigtapogatja magát; egymást tapogatják; megsimogatjék egymást omal, omal że [omalże I: przysłówek tworzący zwroty oznaczające bliską lokalizację czegoś, możliwość czegoś, np. Omal nie stracił przytomności z bólu; omalże II: partykuła nadająca wyrazowi, który poprzedza, odcień przybliżenia, mniejszej dokładności, np. Naiwność granicząca omalże z głupotą.] majdnem, csaknem; kis híja omal ze skóry nie wyskoczy majd kiugrik v. kibújuk a bőréből; madarat lehet vele fogatni omal że nie; omalże nie csaknem; kis híja, hogy nem oman [bylina, rzadziej krzew, z rodziny astrowatych; inula] érzéki csalódás; ármány Oman (Inula L.) [rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Należy do niego około 90 gatunków występujących w Ameryce, Azji i Europie. Gatunkiem typowym jest Inula helenium L.] Inula (peremus, Compositae) [Változatos megjelenésű dísz-, ill. gyógynövények. Fészekvirágzataik egyenként, ernyőszerű fürtben v. füzérben jelennek meg, sárgák. Tőosztással, őszi magvetéssel szaporítjuk. Inula - Peremizs ensifolia L. Hazája DK-Európa. 30 cm magas, terjedő tövű évelő. Levelei keskeny-szálasak, a virágzatok 4 cm átmérőjűek, jún.-tól aug.-ig nyílnak. Egy száron többnyire egy virágzat van. Száraz, napos helyeken sziklakertbe, virágosgyepbe ültessük.] Gatunki flory Polski oman łąkowy, o. brytyjski (Inula britannica L.) oman niemiecki (Inula germanica L.) Inula germanica (Hengeres peremizs) Hazája Közégés DK-Európa. 50 cm magas, terjedő tövű évelő. Levelei hosszúkásak, szíves vállúak, molyhosak. Júl.- aug-.ban virágzik. A sugárvirágok csak kevéssel hoszszabbak, minta csöves virágok. Napos, félárnyékos helyen évelőágyba v. sziklakertbe való oman szlachtawa (Inula conyza DC.) - Erdei peremizs, (Inula conyza) oman szorstki (Inula hirta L.) Inula hirta (borzas peremizs) [Hazája Közép- és D-Európa, Szibéria cm magas, bozontos-szőrös évelő, levelei keskeny-lándzsásak. A 4-5 cm évelő. Tőlevelei hosszú nyelűek, szárlevelei ülők. A

2 4412 virágok jún.-júl.-ban nyílnak. Sziklakertekben, virágos gyepben nagy területet behálóz, a szárazságot jól tűri.] oman wielki, o. czerwonkowy (Inula helenium L.) antropofit zadomowiony - Inula helemium (örvénygyökér, pompás peremizs). [Hazája D-Európa, Közép-Ázsia cm magas, nagy levelű, húsos gyöktörzsű évelö. Avirágzatok 6-8 cm átmérőjűek, júl.-aug.-ban többesével nyílnak. Nedves helyeken, patakok mentén terem. Gyógynövényként, termesztik. Középkötött, nyirkos talajt kedvel. Magját tavasszal szabadágyakba vetik, majd cm távolságra kipalántázzák. etőmagszükséglete g/kh. Hozama 8-10 q/kh száraz gyökér. Dísznövényként kertekbe ültetik évelőágyakba, cserjecsoportok elé. Gyökérzete (Helenii-, Enulae- v. Inulae rhizoma) a harmadik évben ősszel v. kora tavasszal gyűjthető.] oman wierzbolistny (Inula salicina L.) oman wąskolistny (Inula ensifolia L.) Inne gatunki oman lepki (Inula viscosa L.) oman ogrodowy (Inula graveolens L.) Oman wielki, Oman pospolity (Inula helenium) [roślina uprawiana ze względu na gruby korzeń, mający zastosowanie w lecznictwie] Örménygyökér (Inula helenium) [Gyöktörzsében sok inulin, keserűanyag, illóolaj van. A vizelet-és epehajtók egyik alapanyaga. Inulintartalma miatt felhasználható diabetikus ételek izésítésére. Légúti megbetegedések rég ismert orvossága.] س لط نة Omanu Oman ( Uman; Sułtanat Saltanat Uman) [państwo w Azji, leżące na Półwyspie Arabskim, nad Morzem Arabskim i Zatoką Omańską. Graniczy z Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi, Arabią Saudyjską i Jemenem. Stolica mieści się w mieście Maskat. Oman należy do Ligi Państw Arabskich.] Omán [Magyarországnál háromszor nagyobb szultánság az Arab-félsziget délkeleti peremén. Területéhez tartozik a Hormuziszorosra felügyelő, egykor Kalózpart néven ismert Muszandam-félsziget.] omamiać, omamić [zwieść kogoś fałszywymi pozorami] elámítani, megtéveszteni, tévedésbe ejteni, megcsalni omamiać się, omamić się elámulni, bűűvöletbe esni, hallucinálni omamianie, omamienie csalás, ámítás omamianie się, omamienie się önámítás oman (omamienie) csalás, ámítás omarznąć (dok.) befagyni, lefagyni omarznięcie befagyás, lefagyás omarznięty, -a, -e befagyott, lefagyott omasta [regionalnie: tłuszcz dodawany do potraw; okrasa] zsír, zsiradék, kenőcs. kennivaló ; (átv.) dísz omaszczać (niedok.), omaścić (omaszczę, omaści) (dok.) [zaprawić jedzenie omastą; okrasić] bezsírozni, zsiradékkal elkészíteni omaszczenie megzsírozás, bekenés, megkenés omaszczony, -a, -e megzsírozott, bekent omasztowanie árbocozat, árbocozás omawiać (zob. omówić) megbeszélni, megvitatni, szólni vmiről, ismertetni, méltatni omawiać coś tárgyalni vmit omawiać a. omówić sprawę megbeszélni az ügyet omawianie (omówienie) megbeszélés, megvitatás, (zwrot mowy) körülírás omazać (omażę, omaże) megkenni, körülkenni omączyć belisztezni, liszttel leszórni v. behinteni omączyć się lisztes lesz, belisztezi magát omdlałość [(medycyna) 1. omdlenie, niemoc, osłabienie; 2. słabość, słabowitość, niedyspozycja; 3. zapaść, prostracja; 4. opadnięcie z sił, utrata sił] aléltság, ájultság, eszméletlenség, eszméletlen állapot omdlałość miłosna szerelmi kábultság v. aléltság omdlały, -a, -e [1. taki, który chwilowo stracił przytomność; 2. osłabły z wysiłku; 3. będący oznaką fizycznej słabości lub silnego wzruszenia] alélt, elalélt, ájult, elájult; eszméletét vesztett ember omdlały trzeźwieje az ájult eszméletre tér omdleć omdlewać [1. stracić chwilowo przytomność; 2. stracić siłę, osłabnąć po dużym wysiłku lub silnym wzruszeniu] elalélni, elájulni, eszméletet veszteni omdlenie, omdlewanie [1. (łac syncope), nagła, krótkotrwała utrata przytomności spowodowana przejściowym niedotlenieniem mózgu. Zwykle na tle zaburzeń krążenia mózgowego. Może się zdarzać też u ludzi zdrowych; 2. chwilowa utrata przytomności; 3. opadnięcie z sił, słabość, niemoc.] ájulás, elájulás; ájultság, eszméletlen állapot

3 4413 omega (Ω) [1. jedna z liter greckiego alfabetu; 2. trzyosobowy, jednomasztowy jacht mieczowy; 3. zegarek marki Omega; 4. samochód typu Opel Omega; 5. samochód typu Lotus Omega] (Ω) omega (a görög ábécé utolsó betűje) (od alfy do omegi: alfától omegáig) Omega [1. firma szwajcarska; marka zegarków; 2. mgławica; 3. klasa jachtu; 4. model samochodu marki Opel; 5. model samochodu marki Lotus] Omega (márkanév); (csill.) M17 Omega köd omen [fakt lub zjawisko uznane za zapowiedź czegoś] (lat.) ómen; jel, előjel; intő, főleg balsóslatú jel; jóslat; a rómaiaknál minden olyan jel, amiből jósolni lehet Omer, Gomer (także Issaron a. Jasson) [1. dziesiąta część efy, pojemności około 4 litrów; 2. jedna dziesiąta efy (zob.), około 4 litrów] omer, homer, kos [bibliai űrmérték: űrmérték, egy omer kb. 2-4 liter közé eső mennyiséget jelöl; abban eltérnek a különböző értelmezések, pontosan mennyit] omglić (omglę, omgli) [zasnuć coś mgłą, utworzyć dokoła czegoś, na czymś lekką zasłonę podobną do mgły] elködösíteni, ködbe burkolni omiatać [zob. omieść] söpörni, lesöpörni, körülsöpörni omieg (Doronicum) [kwiat - jedna z najwcześniejszych wiosennych bylin] zergevirág - Omieg wschodni, omieg kaukaski (Doronicum orientale Hoffm.) [gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych] Kaukázusi zergevirág (Doronicum orientale Hoffm.) - omieg kaukaski (Doronicum caucasicum) Keleti zergevirág [Doronicum orientale (syn.: Doronicum caucasicum)] - magyar zergevirág (Doronicum hungaricum) omieszkać [praw. nie stawić się gdzieś] mulasztani, elmulasztani omieść (omiotę, omiecie) omiatać [1. usunąć kurz, śmieci za pomocą szczotki, miotły itp.; 2. przesunąć czymś po czymś, usunąć coś z czegoś; 3. oświetlić coś przez krótką chwilę] lesöpörni, körülsöpörni omięsna [w anatomii: cienka błona pokrywająca mięśnie] (orv.) kötőszövet, kötőszöveti burok omięsna wewnętrzna (perimyslum internum) (orv.) izomhüvely omijać (niedok.) (zob. ominąć) [1. przechodzić lub przejeżdżać obok kogoś lub czegoś; 2. unikać kogoś lub czegoś; 3. omijać się - unikać się wzajemnie] elkerülni, kikerülni (vkit/vmit) omijanie (ominięcie) kikerülés; kihagyás ominąć omijać [1. okrążając, minąć coś, przejść, przejechać obok czegoś nie zatrzymując się; 2. nie stać się czyimś udziałem, nie dotknąć, nie dosięgnąć kogoś; 3. nie uwzględnić kogoś lub czego; 4. opuścić coś, nie biorąc w tym udziału, nie wykorzystać czegoś; 5. unikać kogoś lub czegoś, nie utrzymywać z kimś stosunków towarzyskich] elkerülni, megkerülni; elhagyni; kikerülni; kihagyni; (nie wypełniać) elmulasztani; elmúlni ominąć czyje natrętne oko elkerülni vkinek a tolakodó tekintetét ominąć kogo z daleka messziről kikerülni vkit ominąć przepisy megkerülni a szabályokat ominąć wyboje kikerülni a kátyukat v. gödröket ominąć się omijać się [1. przejść obok siebie, nie dotykając się; 2. omijać się: unikać się wzajemnie] egymást kerülik v. kikerülik ominięcie kihagyás omissio [zaniechanie, zaniedbanie] (lat.) omissio; mulasztás [delicta omissionis: mulasztási bűntettek] OML (ang. Object Manipulation Language) [Język Manipulowania Obiektami - używany podczas tworzenia wiązań do zewnętrznego języka programowania.] OML (Object Manipulation Language) objektummanipulációs nyelv omlecik [zdrobnienie od: omlet] kis tojáslepény omlet [potrawa sporządzana ze starannie rozmąconych jaj z innymi dodatkami, które

4 4414 wylewa się na patelnię i nie miesza ich w czasie smażenia.] (fr.) omlett, tojáslepény; liszttel habart sült tojásétel omlet omlet z móżdżkiem velős omlett omłot [1. oddzielenie nasion od słomy, strąków itp.; 2. nasiona po wymłóceniu] kicsépelés, cséplés; kicsépelt mag omłotowy, -a, -e kicsépelt omłócenie kicséplés omłócić [oddzielić nasiona od kłosów, strąków itp] (gabonát) kicsépelni omłynkować (gabonát) rostálni omłynkowanie gabonatisztítás Omne nimium nocet. [Co za dużo to niezdrowo] (lat.) Omne nimium nocet. (Ami túl sok, az egészségtelen) Omne tulit punctum qui miscuit utile dulci. (łac.)ten zdobył uznanie wszystkich, kto połączył przyjemne z pożytecznym. - Omne tulit punctum qui miscuit utile dulci. Minden pontot elvisz az (osztatlan elismerést arat), aki keveri a hasznost a kellemessel. (Horatius) Omnes ius, quo utimur, vel ad personas pertinet, vel ad res vel ad actiones [wszelkie prawo, którym się posługujemy, odnosi się albo do osób, albo do rzeczy (mienia), albo do powództw sądowych.] (lat.) Omnes ius, quo utimur, vel ad personas pertinet, vel ad res vel ad actiones; minden törvény, amit használunk vagy személyre, vagy tárgyra, vagy bírósági kerestre vonatkozik Omnes homines aequales sunt [wszyscy ludzie są równi] (lat.) Omnes homines aequales sunt; minden ember különböző omni- (lat.) omni-; minden omni modo [łac., wszelkimi sposobami] (lat.) omni modo; minden módon [ Omni modo Christus anuntietur, azaz Minden módon hirdessük Krisztust.] omnibus [1. duży, kryty pojazd konny, używany dawniej jako środek transportu; 2. człowiek mający wszechstronną wiedzę] (lat.) omnibus, mindenkinek; (dawno) omnibusz; lóvontatású társaskocsi, autóbusz; mindentudó ember omnibusowy, -a, -e omnibusz-, tásaskocsi-, Omnis definitio in iure civili periculosa est [wszelka definicja w prawie cywilnym jest ryzykowna. Uzasadnienie w dalszym ciągu wypowiedzi rzymskiego prawnika. Jawolenusa: parum est enim, ut non subverti potest rzadko bowiem się zdarza, by nie można jej wywrócić.] (lat.) Omnis definitio in iure civili periculosa est; minden polgárjogi meghatározás kockázattal jár, mert előfordulhat, hogy nem lehet azt visszafordítani Omnis definitio in iure civili periculosa est, parum est enim, ut non subverti potest (D ) [1. Wszelka definicja w prawie cywilnym jest ryzykowna, rzadko bowiem zdarza się, by nie można było jej wywrócić. 2. Wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna, ponieważ rzadko kiedy nie można jej podważyć.] (lat.) Omnis definitio in iure civili periculosa est, parum est enim, ut non subverti potest; 1. minden polgárjogi meghatározás kockázattal jár, mert előfordulhat, hogy nem lehet azt visszafordítani; 2. Az összes meghatározás a civiljogban veszélyes. omnipotencja [1. wszechmoc, wszechwładza; 2. inaczej wszechmoc pojęcie abstrakcyjne, w sensie skrajnym znaczy możność zrobienia "wszystkiego", co odnosi się zwykle do jakiejś mniej lub bardziej określonej dziedziny; 3. w filozofii, cecha istoty wszechmocnej.; 4. w biologii, zdolność komórek do zmiany swego przeznaczenia] (lat.) omnipotentia; omnipotencia; mindenhatóság, korlátlan hatalom omnipotencjyny, -a, -e (lat.) omnipotens; mindenható, hatalmú omnipraesentia [wszechobecność] omnipraesentia; mindenütt jelenvalóság omniscjencja, wszechwiedza [pełna wiedza o wszystkich realnych i potencjalnych faktach i relacjach między faktami, tzw. znajomość wszechrzeczy. Gdy mówimy, że ktoś (lub coś) jest wszechwiedzący, mamy na myśli to, że wie o wszystkim: o wszystkich prawach natury oraz o wszystkim, co się wydarzyło, dzieje i wydarzy we wszechświecie od początku do końca czasu. Jeśli zaś istnieje coś takiego, jak multiświat, wówczas o nim również wie wszystko. W wielu religiach za byt wszechwiedzący uważa się boga. Podstawowym problemem filozoficznym związanym ze wszechwiedzą jest pogodzenie wszechwiedzy boga z wolną wolą człowieka i aniołów.] omniscientia; mindenttudás Omnium actionum summa divisio in duo genera deducitur aut enim in rem sunt, aut in pesonam. (lat.) Omnium actionum summa divisio in duo genera deducitur aut enim in rem sunt, aut in pesonam; Minden kereset a

5 4415 legfőbb csoportosítás szerint két fajtára osztható: vagy dologra vagy személyre vonatkozik. omoforion (gr.) [1. oznaka godności biskupiej; długi pas tkaniny ozdobionej krzyżami i zakładany w specjalny sposób na inne szaty kapłańskie. Omoforion oznacza zbłąkaną owcę (czyli zabłąkany rodzaj ludzki), a ubrany w niego biskup przedstawia Chrystusa Dobrego Pasterza, który wziął zbłąkaną owcę na ramiona i odniósł do domu Ojca Niebieskiego (Łk 14, 4-7). 2. szata liturgiczna używana w wielu chrześcijańskich Kościołach wschodnich zwłaszcza czerpiących z antycznej tradycji bizantyjskiej. Jest odpowiednikiem paliusza i ma podkreślić godność biskupią noszącego w czasie sprawowanych funkcji liturgicznych.] omoforion (wtuxpópiov) [A görögkeleti egyház főpapjai még teljesen megőrizték a bizánci pompát egyházi öltönyeikben. hetedik ruhadarab a vállairól kereszt alakban aláfüggő vállruha, elül és hátul két-két kereszttel, melynek neve omoforion] omotać omotywać (zob. owinąć) körülfonni; becsavarni, betekerni, begöngyölni; (dziecko) bepólyázni, bepólyálni; becsomagolni omotać się körülfonja magát; begubózik omotanie, omotywanie körülfonás, begubózás omówić omawiać [wypowiedzieć sądy na jakiś temat] megbeszélni, megvitatni, megtárgyalni, ismertetni omówić coś tárgyalni vmit omówić coś w trybie natychmiastowym sürgősségi eljárában tárgyalni vmit omówić coś w trybie wyjątkowym kivételes eljárában tárgyalni v. megtárgyalni vmit omówić książki megvitatni, megtárgyalni a könyvet omówić plan pracy megbeszélni amunkatervet omówienie [1. artykuł, rozprawa, recenzja itp. omawiające coś; 2. sformułowanie zastępcze, mówiące o czymś pośrednio; 3. zob. peryfraza: figura stylistyczna polegająca na zastąpieniu słowa oznaczającego dany przedmiot, czynność, osobę itp. przez jego opis lub metaforę] megbeszélés, megvitatás, (zwrot mowy) körülírás; tárgyalás; ismertetés omparta [rzut sędziowski] [Słowniczek języka śląskiego] OMR (ang. Optical Mark Recognition) [rozpoznawanie w obrazie (najczęściej otrzymanym w wyniku skanowania) "znaczników" takich jak pola wyboru (ang. check box), kody kreskowe itp. Często stosowane w procesie analizy ankiet.] Optical Mark Recognition (also called Optical Mark Reading and OMR) (optikai jelolvasás) Omri * Amri - OMRI (Jahve az én osztályrészem; kévegyűjtő, kévekötő; támadó, uralkodó; harcias) [1. Izráel királya Kr. e , Ela (3) királysága alatt hadsereg-főparancsnok; Ela király meggyilkolása után királlyá kiáltották ki; az északi ország fővárosát Samáriába helyezte át; rossz irányban befolyásolta népét (1Kir 16,16-26). 2. Benjáminita férfi (1Krón 7,8). 3. Férfi Júda törzséből (1Krón 9,4). 4. Issakár törzsének fejedelme Dávid idejében (1Krón 27,18).] omszały, -a, -e; omszony, -a, -e [pokryty mchem, puchem, pleśnią] mohos, mohlepte, bemohosodott omszałe butle wina mohos borosüvegek v. borospalackok omszałe drzewo mohos fa omszeć [pokryć się, obrosnąć mchem, pleśnią] befedi a moha, bemohásodni, mohosodni omszony, -a, -e mohával fedett; mohás omszyć [pokryć mchem, puchem, pleśnią] mohával fedni v. betömni omulić beiszapolni, iszappal bekenni v. becsomagolni omułek [małż morski o ciemnobrunatnej muszli, żyjący w morzach Europy i w Oceanie Atlantyckim] fekete kagyló; (növény) konkoly Omułek jadalny (Mytilus edulis) [kosmopolityczny małż, występujący m.in. w morzach europejskich, ławicami, w strefach przybrzeżnych. Do 15 cm długi, ma bisior, którym przyczepia się do podłoża, i silnie zredukowaną nogę. Jadalny. Na ławicach omułków żerują flądry, dorsze, płaszczki, ryby jesiotrowate, kraby, drapieżne ślimaki i rozgwiazdy. Omułki mają ogromne znaczenie jako filtratory, przerabiają drobną zawiesinę morską na wysokowartościowy pokarm białkowy, wykorzystywany przez zwierzęta i człowieka. Poszczególne ławice filtrują setki metrów sześciennych wody dziennie. W

6 4416 Bałtyku omułek występuje w postaci skarlałej, do 5 cm długi, ale stanowi ok. 73,5% fauny dennej. Jest jedynym przedstawicielem podgromady w Bałtyku.] feketekagyló; ehető kékkagyló (Mytilus edulis) [a kagylók (Bivalvia) osztályának a Mytiloida rendjéhez, ezen belül az ehető kagylók (Mytilidae) családjához tartozó faj] omurować omurowywać [zob. obmurować w zn. 1.] befalazni, fallal körülvenni; körülfalazni omurowanie körülfalazás omycie lemosás omycie się mosakodás, lemosakodás omyć omywać [1. inaczej: obmyć; 2. oczyścić, myjąc z wierzchu albo ze wszystkich stron] lemosni omyć się omywać się [1. umyć samego siebie; 2. zostać omytym] lemossa magát; lemosódni omyk [ogon zająca; kosmyk; osmyk] nyúlfarok, nyúlfark omylić [1. być powodem czyjegoś błędnego zdania; 2. omylić się: a) popełnić pomyłkę; pomylić się; b) źle kogoś, coś ocenić; pomylić się, zawieść się] megcsalni, elámítani, megtéveszteni; tévedésbe ejteni, rászedni omylić czyją czujność megtéveszteni vkinek az éberségét omylić się [popełnić omyłkę] tévedni, hibázni, (zawieść się) csalódni; botlani omylić się co do osoby tévedni vki személyében omylić się w rachunku tévedni a számolásban omylność tévedhetőség, csalhatóság; vminek a téves volta omylny, -a, -e [popełniający lub mogący popełniać omyłki] tévedésnek kitett; hibázó, nem csalhatatlan; hibás, téves; (zawodny) csalóka, csalfa, csalárd omyła mnie nadzieja megcsal a reményem omyłka [spostrzeżenie, sąd niezgodny z rzeczywistością, niewłaściwe postępowanie, posunięcie] tévedés, hiba, botlás; félrelépés omyłka druku a. drukarska sajtóhiba omyłka kasowa pénztári tévedés omyłka się zakradła tévedés csúszott be omyłka w dacie keltezési hiba omyłka w liczeniu számítási hiba; tévedés omyłka w obliczeniu számítási hiba omyłkowo tévedés által, tévesen omyłkowy, -a, -e téves, hibás Omżyn, budleja (Buddlea) [rodzaj z rodziny omżynowatych obejmujący ponad 100 gatunków z obszarów tropikalnych i subtropikalnych Ameryki i Azji. Wiele gatunków uprawianych jako ozdobne. Najpopularniejszy jest omżyn Davida (Buddlea davidii) o barwnych kwiatach zebranych w gęste kwiatostany, często sadzony w ogrodach, wymaga jednak stanowisk ciepłych i okrywania na zimę, bo w naszych warunkach wymarza. W cieplejszych krajach często dziczeje i staje się uciążliwym chwastem.] Nyári orgona (Buddlea Davidii Stem Cell) Omżyn Dawida Buddleja davidii Franchet (Buddleja de David, Schmetterlingsstrauch) z rodziny omżynowatych Buddlejaceae jest szeroko uprawiany w wielu krajach Europy. Spotykany podobnie, jak niepokalanek, w ogrodach przyklasztornych. Pochodzi z Chin. W niektórych krajach wymknął się z ogrodów i występuje dziko, np. we Włoszech, Szwajcarii, Francji. W Polsce staje się coraz bardziej modny jako roślina ozdobna, głównie od lat 90 XX wieku. Omżyn pochodzi z tropikalnych i subtropikalnych stref Azji, Ameryki i Południowej Afryki. Gatunek omżyn amerykański Buddleja americana występuje w Ameryce Środkowej i Południowej i jest stosowany (korzeń, kora i liść) w tamtejszym ziołolecznictwie jako środek moczopędny (diureticum). omrzel piaskowy (Opatrum sabulosum) [1. chrząszcz o matowoczarnym ubarwieniu, żywiący się kiełkami wschodzących zbóż; 2. chrząszcz zaliczany do rodziny czarnuchowatych (Tenebrionidae), występujący na polach uprawnych i w lasach sosnowych. Zarówno larwy, jak i owady dorosłe wyrządzają szkody w uprawach, odżywiając się kiełkami roślin uprawnych oraz sosen. 10 mm długości ciała, brunatnoszare ubarwienie pokryw skrzydłowych.] sároshátú bogár, sároshátú gyászbogár v. csorva (Opatrum sabulosum) on, ona, ono [1. zaimek, który odnosi się do osób nieuczestniczących w rozmowie, a także do przedmiotów i zjawisk; 2. zaimek wskazujący, dawniej bardzo powszechny, dziś używany zwykle w stylu podniosłym (np. Deszcz z rzadka tylko padał onego roku. Onej zimy skończyli budowę domu.); ten] ő; (przedmiot) az on bardzo podziwia twój list nagyon megcsodálja a te leveledet on był słynnym profesorem híres professzor volt

7 4417 on był sprężyną działania ő volt a cselekvés éltető eleme (rugója) on call lehíváskor, lehívásra on chodzi do trzeciego oddziału szkoły podstawowej az általános iakola harmadik osztályába jár on cienko przędzie [gyengén él] rosszul áll a szénája; vízzel főz on czytał nie tylko tę ciekawą książkę, ale czytał również i czasopismo ő nemcsak az az érdekes könyvet olvasta, hanem a folyóiratot is olvasta on długo nie pociągnie (átv.) nem sokáig húzza; már nem sokáig bírja on doszedł do wirtuozostwa művészi tökélyt elérni on dziś nie dospał ma nem aludta ki magát on jak on, ale co ja w tym robię ő csak hagyján, de mit keresek én ott on je swoją zupę eszi a levesét on jest ő itt van; ott van on jest anielsko cierpliwy! angyali türelme van; angyalian türelmes on jest autentycznym Węgrem igazi magyar on jest bardzo dobrym studentem ő nagyon jó tanuló on jest bardzo energiczny nagyon erélyes v. energikus on jest dobrze oblatany w języku polskim ő igen járatos a lengyel nyelvben on jest dolny do wszytkiego mindenre képes on jest dziś chmurny ma komor; ő ma komor hangulatban van on jest gościem w domu ritkán van otthon; csak vendégségbe jár haza on jest górnikiem ő bányász on jest hamulcem postępu ő a haladés kerékkötője on jest mi niechętny nem szívlel, nem kedvel engem on jest młodszy ode mnie o dwa lata két évvel fiatalabb nyálam on jest moim rówieśnikiem velem egykorú, kortársam on jest moją prawą ręką (átv.) ő az én jobbkezem on jest muzykalny zenei érzéke van on jest na tym stratny ő ezen vesztett, veszteség érte őt on jest nadwyczaj dobroduszny rendkívül kedves v. jószívű (ember) on jest niedokładny w robocie felületes a munkában on jest niepoczytalny w swoich wypowiedziach kijelentéseiben beszámíthatatlan on jest obowiązkowy w biurze pontos, kötelességtudó a hivatalban on jest palący (ő) dohányzik; (ő) dohányzó on jest panem na swoich śmieciach úr a maga szemétdombján on jest polskiego pochodzenia lengyel származású ember on jest prawdziwym Węgrem igazi magyar on jest przyczyną wszystkiego mindennek ő az oka on jest sprawiedliwy względem a. wobec mnie igazságos irántam on jest studentem ő egyetemista on jest takie nic dobrego ő olyan semmirevaló on jest tutaj itt van on jest tyłko odbiciem swego przyjaciela csak barátjának a majmolója, utánzója, mása v. hasonmása on jest tyłko zawadą w pracy a csak kolonc a munkában; ő csak gátolja a munkát on jest u kolegi Janka kollégájánál, Jancsinál van on jest u mnie ő nálam van on jest wygondy/niewygodny (ő) kényelmes/nem kényelmes (kényelmetlen) on jest wyrocznią w tych sprawach ő döntő tekintély ezen a téren on jest ze eszech godzien szacunku ő minden tekintetben tiszteletre méltó on jeszcze ma mleko pod nosem (átv.) még nem száradt meg a tej a száján; tejfölösszájú; pelyhes állú on już dawno nie był u nas már rég v. régen nem volt nálunk on już niedowidzi i niedosłyszy már alig lát és hall on już odszedł ő már elment v. eltávozott on już wyszedł na miasto már elment itthonról on kupił bilety na koncert i chciał mnie zaprosić jegyet vett a koncertre, és el akart hívni engem on lubi haftować, nie powie prawdy szeret köntörfalazni, nem mond igazat on ma dobrą metodę pracy jó munkamódszere van on ma dużo czasu sok ideje van on ma dwa metry głębokości két méter mély on ma fiu w głowie! bolondság van a fejében on ma możność załatwienia czego módjában van vmit elintézni on ma na sobie garnitur i koszulę öltönyt és inget visel on ma na sobie krawat, kamizelkę i koszulę nyakkendő, mellény és ing van rajta on ma nowy podręcznik języka polskiego neki új lengyel nyelvkönyve van on ma powodzenie u kobiet sikerereket ér el a nőknél on martwi matkę elszomorítja v. búsítja az anyját

8 4418 on mi będzie potrzebny szükségem lesz rá on mi jest winny ő tartozik nekem on mi jest winny jeszcze jakieś pieniądze ő még tartozik nekem valamennyi pénzzel on mnie ignoruje levegőnek néz; semmibe sem vesz (engem); nem akar tudomást venni rólam on mnie wykierował! jól megjártam vele! on mówi bardzo dobrze po polsku nagyon jól beszél lengyelül on musi iść mennie kell on na to sposobny ez várható tőle on nic nie ma nincs semmije on nie dba o nic semmivel sem törődik; nem törődik semmivel on nie dorósł do tego stanowiska nem érett meg erre az állásra on nie dosłyszy nagyot hall on nie interesował się niczym poza swoją pracą a saját munkáján kívül semmi nem érdekelte on nie jest pierwszej młodości nem mai gyerek on nie jest w moim guście nincs az ínyemre; ő nem az én ízlésem szerint való on nie lubi muzyki poważnej nem szereti a komoly zenét on nie ma żadnego szlifu faragatlan, bárdolatlan ember on nie nadaje się na kupca alkalmatlan a kereskedelmi pályára on nie rozumie po naszemu ő nem ért a mi nyelvünkön on nie zawiedzie ő nem okoz csalódást, benne nem fogsz csalódni on nie zna pana profesora (nie zna go) nem ismeri a professzor urat (nem ismeri őt) on nie zna Polski? (nie zna jej) nem ismeri Lengyelországot on nie zna Warszawy (nie zna jej) nem ismeri Varsót (nem ismeri azt) on odpoczywa ő pihen on odrabia zadania domowe bez niego książki - könyv nélkül készíti el a házi feladatot on ogląda teraz program telewizyjny most a televíziós műsort nézi on opowiada historię swojej rodziny elmeséli a családja történetét on opuścił oczy ku ziemi szemét a földre szegezte; lesütötte a szemét on otrzymał list od jego córki levelet kapott a lányától on pije swoje wino issza a borát on pisze list do mojego kolegi levelet ír a barátomnak (kollégámnak) on pochodzi z naszej dzielnicy kerületünkbeli, egy kerületben lakik velünk on postąpił nieuczciwie nem viselkedett becsületesen on poszedł w tym roku do czwartej klasy ez évben a negyedikbe v. negyedik osztályba járt on poznał go trzy lata temu három éve ismeri őt on pracuje tam jako inżynier mint mérnök dolgozik ott on pyta, czy ja mam polską książkę azt kérdezi, van-e lengyel könvem on robi na mnie wrażenie dobrego lekarza jó orvos benyomását kelti v. teszi rám; jó orvosnak vélem on się doskonali w muzycze tökéletesíti magát a zenében on się mało udziela towarzysko nagyon mulatozni társaságban on temu winien; ona temu winna ennek ő az oka; ő a hibás on też jest tutaj (ő, az) is itt van on też na pewno chce ő is bizonyára akar on to robi nieuczenie ő ezt hozzánemértő módon csinálja on uchodzi za powagę tekintélynek számít on uczy się języka polskiego lengyel nyelvet tanul on uczy się języka polskiego, ale ja już nauczyłem się go on lengyel nyelvet tanul, de én már megtanultam azt on w ciebie kamieniem, ty w niego chłebem ha megdobnak kővel, dobd vissza kenyérrel on w płacz, a my się śmiejemy ő sírva fakadt, mi meg nevettünk on wiele mi nabruździł sok bajom volt vele on wsztystkim się interesuje minden iránt érdeklődik, minden érdekli őt on wsztystko kiełbasi mindent összekeverni v. összekavarni v. összekuszálni on za daleko się posuwa túl messzire megy, túl sokat enged meg magának on za nic nie odpowiada semmiért sem áll jót; nem felel semmiért on zapiszywa na tablicy zadanie domowe felírja a táblára a házi feladatot on zawinił, a odium spada na mnie ő követett el hibát, az ódium mégis rajtam marad on zawsze się spóźniła ő folyton elkésik, állandóan elkésik on zna go dobrze jól ismeri őt on znowu się spóźnił ő újból ekésett on źle się czuje rossul érzi magát on/ona dobrze zna ten język ő jól ismeri ezt a nyelvet on/ona jeszcze nie ma mieszkania még nincs lakása on/ona tam stoi ő ott áll ona ő (nőnem)

9 4419 ona jest bardzo ładną dziewczyną ő nagyon szép kislány ona jest długa - (ő, az) hosszú ona jest nieobeczna ő nem hiányzik ona jest nowoczesna/nienowoczesna modern/nem modern ona jest przy nadziei várandós, áldott állapotban van ona jest sprzedawczynią ő eladónő ona jest w Krakowie; oni są w Krakowie ő Krakkóban van; Krakkóban vannak ona jest zadowolona, bo cała jej rodzina jest razem elégedett, mert az egész családja együtt van ona jest zawsze wesoła ő mindig vidám ona ma kurzą pamięć tyúkeszű, rövid az esze ona ma ładnego chłopca szép fiúja van ona ma na imię Maria Máriánk hívják ona ma piegi na nosie szeplős az orra; tele van szeplővel az orra ona nas wszystkich podburzy bolondot járat mindnyájunkkal ona nie grzeszy urodą [nem vétkezik a szépségével] (tréf.) nem valami szépség ona obszywa całą rodzinę az egész családot ellátja ruhával; az egész családnak ő varr ona opiekuje się Markiem ő ápolja Mareket onaczyć, uonacyć [zob. łonaczyć] [Słowniczek języka śląskiego] csinálni; tenni; átalakítani, újjáalakítani, átformálni Onan [ojcem jego był Juda a matką jego była Szua. Pan zabił go, ponieważ nie chciał zachować potomstwa bratu swemu i ilekroć obcował z jego żoną wylewał nasienie swoje na ziemię. Dzisiaj imię jego kojarzone jest z onanizmem, czyli masturbacją - formą zaspokojenia seksualnego.] ÓNÁN (erős, erőteljes) [Júda fia; vonakodott a sógorházasságot véghezvinni, eme bűne miatt meg kellett halnia (1Móz 38,4-10; 1Krón 2,3).] onanista onanista; (dawno) önfertőző onanizm [masturbacja (inaczej: onanizm, samogwałt, ipsacja) to zachowanie seksualne polegające na dotykaniu organów płciowych (penisa, okolic pochwy), kończące się najczęściej orgazmem, w celu wywołania przyjemności seksualnej. Zjawisko masturbacji odnosi się zasadniczo do ludzi, aczkolwiek występuje także u części zwierząt. Masturbacja odbywa się bez udziału partnera lub przy jego wyłącznie biernym udziale.] onania; maszturbáció, önkielégítés, önkielégülés szerzése (a szó a bibliai Onan nevéből származik) onanizować się onanizálni; (rendszeres) önkielégülést szerez magának; maszturbálni onanizowanie się onalizálás, (dawno) önfertőzés ondulacja [1. trwałe uczesanie faliste; 2. ondulacja' z późn.łac. undula zdrobn. od łac. unda 'fala'.] ondolálás, hajhullám, hajhullámosítás, hajbodorítás ondulacja [modny wygląd wełnianych tkanin o długim runie z moheru lub alpaki. Charakterystyczny ze względu na fałdowane, marszczone runo. Tkaniny o długim runie są czasami wykończone marszczeniem w celu zapobieganiu niepożądanemu rozerwaniu podczas noszenia.] Ondulé [Moherből és alpakából készült hosszú szálbundájú, gyapjú típusú szövet, amit a száltakaró csavarmenetszerűen hullámos szálai jellemeznek. A göndörítés csökkenti a hosszú szálbundájú szöveteken a szálak nemkívánatos egyenetlen hullámosodását viselés közben.] ondulacja wodna vízhullám ondulować [układać włosy w loki lub fale] (lat. fr.) ondolálni; hullámosítani, hullámossá tenni (hajat) ondulować włosy hajat hullámosítani, ondolálni ondyna [1. fr. ondine 'nimfa wodna' undyna, boginka rzek i jezior w mitologiach płn.; 2. boginka wodna występująca w mitologii litewskiej, rusałka; undyna] (gör.) ondina; sellő, hableány, nimfa, vízitündér Ondyna (Undine) opera E. T. A. Hoffmanna Ondyna (Ondine, ou La naïade) balet z 1843 Julesa Perrot (choreografia) i Cesare Pugni (muzyka) Ondyna balet z 1958 Hansa Wernera Henze (choreografia) i Fredericka Ashtona (muzyka) Ondyna sztuka teatralna Jeana Giraudoux Siemiradzki-Nimfa Ondyny [1. mitologiczne boginki zamieszkujące jeziora i rzeki; 2. w mitologii nordyckiej boginki zamieszkujące jeziora i rzeki. Uważa się, że ondyny mogły być przejęte z mitologii słowiańskiej od Słowian połabskich Ondyny u Słowian to rusałki, rodanki, wodnice.] nimfák [görög mitológiai nőalakok a szépség, a termékenység, a természet alkotó és tápláló erőinek megtestesítői], vízitündérek one ők (hímnemű személyek kivételével)

10 4420 one są nauczycielkami ők tanárnők one widzą, że restauracja jest nieczynna ők látják, hogy az étterem nem működik (zárva van) one-step [wym. χanstep] [amerykański taniec towarzyski w stylu ragtime] (tánc) onestep [egy lépésből álló, 2/4-es, amerikai eredetű társasági tánc, amely között terjedt el Európában] OneCare [zapowiadany w wersji testowej na 2006 r. serwis subskrypcyjny Microsoftu, w którym znajdą się zasoby konieczne do ochrony przed złośliwym oprogramowaniem, utrzymania systemu, archiwizacji i odzyskiwania.] OneCare [Windows Live OneCare 1.6, HU. A Windows Live OneCare a Microsoft által létrehozott biztonsági csomag.] onegdaj [daw. dawniej, kiedyś] tegnapelőtt, a minap, nemrég, nemrégen, a napokban onegdajszy, -a, -e hajdani, a multkori, a minapi, tegnapelőtti Onezym (jęz. grecki: Ονησιμον; pożyteczny) [niewolnik zamożnego mieszkańca Kolosów Filemona, po ucieczce od swego pana nawrócony przez apostoła Pawła, następnie współpracownik apostoła i prawdopodobnie biskup Efezu. Główna postać Listu do Filemona.] Onésimus [Pál egy személyes hangvételű levélét jó barátjának, Filemonnak írta, aki szintén Kolosszéban élt. Ebben Filemon szolgájáról, Onézimuszról van szó. Onézimusz megszökött Filemontól, és Rómába jött. Valahogy tudomást szerzett arról, hogy Pál itt van börtönben. Elment, hogy meglátogassa, Pál pedig prédikált neki. Nemsokára Onézimusz is keresztény lett. Onézimusz most már bánja, hogy megszökött. Pál arra kéri Filemont, hogy bocsásson meg Onézimusznak. Visszaküldöm őt hozzád írja Pál. De most már nemcsak a szolgád ő, hanem kedves keresztény testvéred is. Amikor Onézimusz visszatér Kolosszéba, magával viszi ezt a két levelet is: az egyiket a kolosszéi keresztényeknek, a másikat Filemonnak. Filemon boldog boldog lett, amikor megtudta, hogy a szolgája keresztény lett.] onętek [roślina o wysokiej łodydze, pierzastych liściach i białych, różowych lub czerwonych koszyczkach kwiatowych] Csokoládévirág (Cosmos atrosanguineus) onętka [1. kosmos podwójnie pierzasty, warszawianka; 2. roślina z rodziny złożonych, hodowana jako roślina ozdobna w parkach i ogrodach; kosmea] pillangóvirág (Cosmos bipinnatus Cav.) ongi [książkowe: dawniej, kiedyś; ongiś] annak idején, akkor ongiś [daw. kiedyś] egyszer, valamikor oni ők; azok (hímnemű személyekre vonatkozóan) Oni, Łoni [Wy. Dawniej zwracano się do starszych osób zawsze z szacunkiem, w 3-ej osobie.] [Słowniczek języka śląskiego] Önök oni/one siedzą przy stoliku leülnek az asztalhoz oni/one nie mogą znaleźć wolnego stolika nem találnak szabad asztalt oni bardzo dużo pracują ők nagyon sokat dolgoznak oni chcą być w Krakowie ők Krakkóban akarnak lenni oni nie tu mieszkają ők nem itt laknak. oni/one bardzo dużo się uczą nagyon sokat tanulnak oni/one lubią uczyć się szeretnek tanulni oni są nauczycielami ők tanárok oni się nie znoszą ők nem bírják v. nem tűrik egymást oniemieć [nie móc wydobyć głosu z powodu silnego przeżycia] megnémulni, elnémulni oniemiały, -a, -e [taki, który z wrażenia nie może wypowiedzieć słowa] megnémult, néma, elnémult oniemiały z rozpaczy kétségbeesésében elnémult oniemieć [stać się niemym, nie móc wydobyć głosu] elnémulni, elveszti a hangját oniemieć z przerażenia elnémul ijedtében oniemienie elnémítottság, elnémultség, némaság onieprzytomniały, -a, -e elkábult, elalélt, eszméletlen onieprzytomnić elkábítani onieprzytomnieć eszméletét veszti, elkábulni onieprzytomniał ze strachu eszméletét vesztette félelmében onieprzytomniony, -a, -e elkábított, elkábult onieprzytomniony ciosem w głowę fejbeütéssel elkábított; a fejére mért ütéssel elkábult onieśmielać, onieśmielić [czynić kogoś nieśmiałym, zażenowanym] megfélemlíteni, elhallgattatni, zavarba hozni onieśmieli mnie jego sposób bycia elképeszt az életmódja onieśmielanie, onieśmielenie bátortalanná tevés, megfélemlítés onieśmielanie się, onieśmielenie się zavarba jövés, elfogódottság, félénkség onieśmielony, -a, -e zavart, zavarban levő, elfogódott, félénk onkogen [gen mogący mieć wpływ na powstanie nowotworu] (biol) onkogén; rákkeltő gén [1.

11 4421 egy olyan gén, amely arra serkenti a sejtet, hogy tumorsejtté váljon, esetlegesen rákos megbetegedést okozva ezzel; 2. Az onkogének bizonyos mutációi, akár a génműködés fokozása, akár leállítása, akár a géntermék módosítása révén fokozzák a rák kialakulásának veszélyét; némelyikük biztosan rákképződéshez vezet.] onkogeny [biol. geny rakotwórcze, odpowiedzialne za przekształcenie (transformację) komórek normalnych w nowotworowe] onkogének onkolog [specjalista w zakresie onkologii] (gör.) onkológus, rákkutató onkologia (z g onieprzytomniony rec. "ónkos" - gruda, masa, nadęcie) [1. nauka o nowotworach i metodach ich leczenia; 2. oddział w szpitalu, na którym leczy się chorych na nowotwory; 3. dziedzina medycyny zajmująca się schorzeniami nowotworowymi, ich rozpoznawaniem i leczeniem; 4. med. nauka o nowotworach i ich leczeniu.] (gör.) onkológia; (orv.) rákkutatás; az orvostudománynak daganatokkal foglalkozó ága onkologicznie (gör.) onkológiailag onkologiczny, -a, -e (gör.) onkológia-, onkológiai online [Słowa tego używamy, jeśli coś znajduje się w stanie połączenia z systemem komputerowym lub systemem działającym w oparciu o stacje roboczą.] (ang.) online (on-line) - 1.) kapcsoltan, élőkapcsolatban, élőben, a hálózathoz csatlakoztatva, szószerint: vonalban; 2.) kapcsolt, hálózati, élő, táv-..., szószerint: vonali [1. interaktív és egyidejű kapcsolattartási mód hálózaton keresztül távoli számítógépekkel; tágabb értelemben a számítógépes hálózatokkal kapcsolatos dolgok jelzője; 2. interaktív és egyidejű kapcsolattartási mód hálózaton keresztül távoli számítógépekkel, szűkebb értelemben pedig kereskedelmi adatszolgáltatók adatbázisainak közvetlen használata és a találatok letöltése, ill. kiíratása. A kifejezés több értelemben használatos; leggyakrabban: 1.) hogyan?: kapcsoltan, élőben, közvetlen összeköttetésben a hálózati forrásokkal; 2.) milyen?: kapcsolt, hálózati jellegű, táv-, tehát pl. online Service Provider = hálózati szolgáltató online magazine = hálózati magazin, Internet magazin, web-magazin online education = távoktatás online commerce = távkereskedés az informaciót pl. egy magazin esetében kapcsoltan (online) szerezzük be, de kikapcsoltan (offline) olvassuk] ónkos [gr. 'masa; ciężar; duma; nadętość'] (gör.) onkosz; tömeg, súly Online Transaction Processing (OLTP) a. przetwarzanie transakcji sieciowych {n.} [komp.] [zł.] [kategoria aplikacji klientserwer dotyczących baz danych w ramach bieżącego przetwarzania transakcji obejmujących takie zastosowania jak systemy rezerwacji, obsługa punktów sprzedaży, systemy śledzące itp. W systemach tych klient współpracuje z serwerem transakcji, zamiast z serwerem bazy danych.] Online Transaction Processing (OLTP); online tranzakciófeldolgozás osztott rendszerben. ono ő; az (semleges nem) ono jest nowoczesne (az) új (modern) onomasta [znawca nazw geograficznych i osobowych] (nyelv.) onomaszta; nyelvész (személy és földrajzi nevekkel foglalkozó tudós) onomastyka (ang. onomastics, franc. onomastique, niem. Onomastik lub Namenkunde) [1. dział językoznawstawa, nauka o nazwach geograficznych i osobowych; nazewnictwo; 2. dział językoznawstwa zajmujący się badaniem nazw własnych (zwanych też onimami), czyli odnoszących się do konkretnych przedmiotów, a nie ich klasy. Onomastyka zajmuje się m.in. nazwami miejscowości, imionami, nazwiskami], onomatologia (gör.) onomasztika, névtan; onomatológia; (nyelvt.) a szótannak a tulajdonnevekkel foglalkozó ága onomatopeiczny, -a, -e [dźwiękonaśladowczy] (gör.) hangfestő, hangutánzó onomatopeja [wyraz lub zespół wyrazów naśladujących dźwięki i odgłosy; dźwiękonaśladownictwo] (gör.) onomatopoézis; hangfestés, hangutánzás onomatyka (onomastyka) (gör.) onomatika; onomatologia [a nyelvtudománynak, illetve szófejtésnek a tulajdonnevek képzéséről, jelentéséről s eredetéről szóló része. E tudományágnak az összehasonlító és történeti nyelvtudomány adott nagyobb lendületet (p. Pott munkái)] ontogeneza [1. osobniczy rozwój organizmu od poczęcia do śmierci; 2. rozwój osobniczy (gr. on, ontos byt, genesis pochodzenie) nauka zajmująca się rozwojem organizmu zespołem przemian zachodzących w ciągu życia organizmu od momentu jego powstania w procesie rozmnażania do śmierci.] (gör.) ontogenezis; (élővilág)

12 4422 (ősfejlődés) egyedi fejlődés, egyedfejlődés; az élőlény egyéni fejlődése a teljes kifejlődésig [1. ontogenezis (az ógörög ontos 'lenni' és a latin genesis 'teremtés' szavak összetételéből származik) (illetve morfogenezis) egy élőlény fejlődését írja le a petesejt megtermékenyülésétől a kifejlődésig. Az egyedfejlődés a fejlődésbiológia, a fejlődéspszichológia, a fejlődési kognitív idegtudomány és a fejlődési pszichobiológia tárgykörébe tartozik. 2. egyedfejlődés, a fogamzástól a teljes kialakulásig (tágabb értelemben a halálig) terjedő időszak] ontolog [specjalista w zakresie ontologii] (gör.) ontológus ontologia a. metafizyka (por. metafizyka klasyczna) [podstawowy obok epistemologii dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości.] (gör.) ontológia (Az ontológia kifejezés a görög on (létezés/lét) és a logos (tudomány) szavak összekapcsolásából származik.) 1. (fil.) a létről, a létezőkről szóló tan; a létezők alapjáról, kezdetéről szóló tanítás, amely a gondolkozás kategóriáit és formáit a kűléttől elvonatkoztatva tárgyalja 2. ontológia, más néven léttan, lételmélet, létfilozófia vagy általános metafizika, az a filozófiai tudomány, amely a léttel mint létezők alapjával foglalkozik, azaz elsősorban nem a létezőről, hanem a létről szóló tudomány. ontologiczny, -a, -e [przymiotnik od: ontologia] (gör.) ontológiai, ontologikus (ontologicus); 1. az ontológiával kapcsolatos, rá vonatkozó; 2. az eredetet, kezdetet érintő, arra vonatkozó, azzal kapcsolatos ontologizm [1. termin utworzony przez V. Giobertiego na określenie nauki, wg której normą ludzkiego sądzenia o bycie i niebycie jest Bóg osiągalny dla myśli ludzkiej bezpośrednio w nim samym; 2. wszelka nauka filozoficzna uznająca możliwość intuicyjnego poznania Boga, w szczególności teoria widzenia w Bogu głoszona przez N. de Malebranche'a. 3. ujmowanie "natury" jako bytu całościowego - "jedności wszechrzeczywistości". W scholastyce XIX w. (V. Gioberti, A. Gratry i inni) ontologizm wyraża się w przekonaniu, że poznanie opiera się na intuicyjnym oglądzie "wszystkich rzeczy w Bogu".] ontologizmus [1. Ismeretelméleti rendszer, amely szerint az emberi értelem felismerheti a végtelen létet (Istent), amely eredeti istenismeret azután megnyitja előtte a többi ismeret útját. 2. filozófiai elmélet, mely szerint az emberi értelem lényege szerint és közvetlenül ragadja meg magát a végtelen létet, s ezen az ismereten keresztül a teremtett dolgok metafizikai, örök és változhatatlan lényegiségeit is. Alapítója Vincenzo Gioberti ( ).] ontologizm katolicki [kierunek w filozofii biorący swój początek w poglądach Tomasza z Akwinu, rozwinięty w neoscholastyce, m.in. przez A.J. Maritaina i B.E. Gilsona. Ontologizm katolicki ogranicza teorię poznania na rzecz teorii bytu (ontologia), głosząc, że istnieje jedynie byt, a myśl o bycie jest tożsama z samym bytem.] - ontyczny, -a, -e [związany z samym bytem czegoś, jego istotą, istnieniem lub tożsamością] (gör) ontikus; létező onuca, onucka [1. szeroki pas tkaniny do owijania stopy, zastępujący skarpetkę lub pończochę; 2. (u Zygmunta Glogera) Onuca, onuczka, szmat, chusta płócienna (zimą bywa kuczbajowa), do obwijania nóg w butach lub chodakach. Buty wyściełano słomą czyli wiechciami. Senatorowie i magnaci mieli do tego chłopców, hajduków, pajuków, do których należało codzień słomę przycinać albo w ręku ją wymiąć. Pod koniec czasów saskich w miejsce onuczek zaczęto używać skarpetek i mesztów tureckich, a miejsce słomy zajęła kuczbaja albo podeszwa pilśniowa. Ludzie jednak starej daty utrzymywali, że słoma lepiej pot z nóg wyciąga i codzień świeża lepiej ochędóstwo utrzymuje. 3. fragment materiału w kształcie prostokąta lub kwadratu służący do obwinięcia stopy i używany zamiast skarpety. Zazwyczaj używa się do tego celu lnu lub bawełnianej flaneli. Stanowi ochronę przed chłodem i otarciami, w wojsku polskim używana aż do lat 70 XX wieku. Nadal stosowana przez żołnierzy niektórych wojsk byłego ZSRR, w tym Rosji.] kapca [eredetileg rövid szárú, harisnyaféle lábbeli neve, amelyet saruval, papuccsal, bocskorral vagy csizmával viseltek. Anyaga szerint lehetett: bőr, szőrös bőr, nemez (vert kapca) és kötött, ill. szövött gyapjú- vagy vászonkapca.]; (Csizmában, bakancsban viselt,) harisnya helyett a lábfejre, ritkán a harisnyára tekert ruhadarab

13 4423 Nyers gyapjú fonalból készült, sváb kapca onycha (żywica z mirry) (gr.: ονυξ) (Ex.30:34-36) onyx [ονυξ/ονυχος / onüx/onükhosz 'karom']; mirrhából készült gyanta [Mózes II. Könyve Monda ismét az Úr Mózesnek: Végy fűszereket, csepegő gyantát, onyxot, galbánt, e fűszereket és tiszta temjént, egyenlő mértékkel. És csinálj belőlök füstölő szert, a fűszercsináló elegyítése szerint; tiszta és szent legyen az. És abból törj apróra, és tégy belőle a bizonyság ládája elé a gyülekezet sátorában, a hol megjelenek néked. Szentségek szentsége legyen ez előttetek. ] onyks [minerał, odmiana agatu] (gör.) onyx, ónix; (ásv.) fekete v. sötétbarna színű, tompa fényű féldrágakő; az achát egyik fajtája ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych) [(ang. United Nations, UN, fr. Organisation des Nations Unies, hiszp. Organización de las Naciones Unidas, ros. Организация Объединенных Наций /Organizacyja ال م تحدة األمم arab. Objedinionnych Nacyj/, /al-umam al-muttahida/, chiń. /Lianheguo/) ONZ uniwersalna organizacja międzynarodowa, z siedzibą w Nowym Jorku, powstała 24 października 1945 r. w wyniku podpisania Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligi Narodów.] = ENSZ Egyesült Nemzetek Szervezete [az 1919 és 1945 között működött Népszövetség utódszervezeteként jött létre a II. világháború után. Magyar rövidítése ENSZ, a szervezet angol nevéből, a United Nationsból ered az UN rövidítés. Az ENSZ franciául L'Organisation des Nations unies (ONU), spanyolul Naciones Unidas (ONU). Az Egyesült Nemzetek kifejezés Franklin Delano Roosevelt amerikai elnöktől származik.] oogeneza (owogeneza) [proces powstawania i dojrzewania gamet żeńskich komórek jajowych] (élővilág) oogenezis; petefejlődés oolit [gr.], ikrowiec [geol. skała osadowa składająca się ze scementowanych spoiwem ooidów] (ásv.) oolit; 0,1-2 mm nagyságú, koncentrikus, héjas v. rostossugaras, kis gömbökből álló (ooidok) üledékes kőzet oolityczny, -a, -e oolitikus oolog oológus; madártojásokkal foglalkozó tudós oologia [dział ornitologii zajmujący się badaniem jaj ptaków, ich budową, rozmiarami, ubarwieniem, zmiennością]; owologia oológia; madártojásokkal foglalkozó tudományág oologiczny, -a, -e oológiai opa [dziadek (ziemia rybnicko-raciborska) zobacz też upa] [Słowniczek języka śląskiego] nagyapa, nagypapa, nagyapó OP [tu Ordo Praedicatorum (zakonu kaznodziejskiego, czyli dominikanów).] - O.P. = Ordo Praedicatorum [A dominikánus rend latin nevének rövidítése.] Op. Cit. (łac. opus citatum - dzieło cytowane lub opere citato - z cytowanego dzieła) [1. w dziele cytowanym, dzieło cytowane; 2. skrót używany w przypisach lub cytatach dla odesłania czytelnika do wcześniej cytowanej pozycji. Dla wskazania ostatnio cytowanej pozycji używane jest słowo idem (skrót id.) lub ibidem (skrót ibid.). Chcąc odnaleźć źródło oznaczone jako op. cit., należy prześledzić listę wcześniejszych przypisów i odszukać odpowiedniego autora. Tam właśnie powinny znajdować się dane cytowanej pozycji.] (lat.) op. cit.; 1. opus citatum; idézett mű; 2. opere citato, az idézett műben OPA Organizacja Państw Amerykańskich (OPA, ang. Organization Of American States) [utworzona w 1948 r. na IX Między Amerykańskiej Konferencji w Bogocie jako kontynuacja Unii Panamerykańskiej utworzonej w 1910 r. Członkami OPA są wszystkie państwa Ameryki Łacińskiej (od 1962 r. bez Kuby) oraz USA i Kanada, łącznie 36 państw. Jest, obok Paktu Rio i Paktu bogotańskiego, jednym z trzech filarów systemu międzyamerykańskiego. Jej członkami jest obecnie 36 państw.] - Amerikai Államok Szervezete (angolul: Organization of American States; spanyolul: Organización de los Estados Americanos; portugálul: Organização dos Estados Americanos; franciául: Organisation des États Américains) [az amerikai államok regionális nemzetközi szervezete. Hivatalos rövidítése: OAS vagy OEA (magyarul néha AÁSZ).]

14 4424 OPAC ((ang.) Online Public Access Catalog) [publicznie dostępny przez Internet katalog zbiorów biblioteki lub grupy bibliotek (zobacz katalog rozproszony). Dzięki otwartemu dostępowi może być używany w celu odnalezienia lub sprawdzenia dostępności książek, nagrań dźwiękowych i audiowizualnych lub innych materiałów znajdujących się w bibliotece. Systemy katalogów typu OPAC wywodzą się z czasów, gdy pełne teksty publikacji nie były dostępne on-line i w swoim założeniu zastępują jedynie tradycyjny, papierowy katalog biblioteczny. Współczesne systemy OPAC mają charakter autonomiczny, natomiast dawniej realizowane były często jako elementy zintegrowanych systemów bibliotecznych.] OPAC (Online Public Access Catalog) [helyben és (általában) hálózaton keresztül távolról is használható, (többnyire nyilvános és ingyenes) számítógépes könyvtári katalógus; a nagyobb OPAC szolgáltatásokban a könyvek és folyóiratok katalógusai mellett egyéb információforrásokat (pl. saját fejlesztésű adatbázisokat, hasznos URLcímgyűjteményeket, virtuális kiállításokat) is találunk] Opaci i opactwa apátok és apátságok opacki, -a, -ie [1. związany z opatem, opactwem; 2. przymiotnik od: Opacz] apát-, apáti [Stary palac Opacki: régi apáti palota] opactwo (nazwa pochodzenia czeskiego) [klasztor katolicki i dobra klasztorne pod zarządem opata; mieszkanie opata wraz z kapitularzem i kaplicą; klasztor katolicki, na którego czele stoi opat, wraz z należącymi do niego posiadłościami ziemskimi.] apátság [Apát irányította kolostor a 11. századtól. Az együttlakó, cönobita (koinosz biosz = közös élet) szerzetesek lakóhelye, atya, (abbas) apát vezetése alatt.] Opactwo Sieciechów mieszkanie opata wraz z kapitularzem i kaplicą klasztor katolicki, na którego czele stoi opat, wraz z należącymi do niego posiadłościami ziemskimi. opacznie fonákul, fordítva, fonákjára, hamisan, tévesen opacznie rozumieć czyje słowa ellenkezően érteni v. értelmezni vki szavait opacznie sobie co tłumaczyć visszájáról v. fordítva v. ellenkezőleg magyaráz magának vmit opaczność fonákság, fordítottság opaczny, -a, -e [robiony, rozumiany itp. na opak, błędnie, niewłaściwie; też: robiący coś inaczej niż trzeba] fonák, visszás, ellenkező, helytelen opaczne tłumaczenie faktów a tények félremagyarázása opad [1. opadanie, opadnięcie czegoś; 2. woda w postaci deszczu, śniegu, gradu itp., spadająca na ziemię; 3. oddzielanie się krwinek od osocza i opadanie ich we krwi pobranej do badania; też: badanie, które się przeprowadza, by zaobserwować to zjawisko; 4. ćwiczenie gimnastyczne, w którym z pozycji stojącej skłania się tułów w przód, w tył lub w bok] lecsapódás; süllyedés, esés, lefolyás; (med) vérsüllyedés opad krwi (orv.) vérsüllyedés opad przelotny [opad atmosferyczny o krótkim czasie trwania, z raptownym początkiem i zakończeniem, z wahaniami intensywności, pochodzący z chmur konwekcyjnych, najczęściej o małym zasięgu przestrzennym. W Polsce najczęstszy jest wiosną i latem przy intensywnej konwekcji, zwłaszcza po południu. W strefie równikowej występuje w większości dni w roku.] szórványos csapadék opadać [zob. opaść] (rzeka) apadni (vízszint); leereszkedni, esni; (na dół) leesni, hullani, lehullani, elhullani opadać na dno alámerülni, elsüllyedni opadać z sił fogy v. csökken az ereje; erejét veszti, ereje elfogy opadają liście hull a levél opadający, -a, -e lehulló, leszálló opadający (kołnierz) [część kołnierza, która opada na stojący kołnierz, od której jest on podzielony na fałdy] gallér-lehajtás [A gallér egy része, amelyet a gallérléc fölött éles hajtással lehajtanak.] opadający kołnierz [Leżący poniżej podkroju dekoltu pasek. Jednym z typowych jest kołnierz marynarski.] kifekvő gallér [Nagyon keskeny nyakléccel készült, a nyak

15 4425 körül szélesen kifekvő gallér; jellegzetes típusa matrózgallér.] opadanie [faza lotu statku powietrznego charakteryzująca się zmniejszaniem odległości pomiędzy statkiem powietrznym a ziemią w czasie. Prędkość V opadania mierzy się za pomocą urządzenia aerodynamicznego zwanego wariometrem w prostych konstrukcjach lub za pomocą centrali aerometrycznej, w której wartości ciśnień: dynamicznego i statycznego zamieniane są na wartości napięciowe. Zobrazowanie V opadania może być wtedy realizowane na wskaźnikach elektronicznych prostych lub zintegrowanych z innymi.] lehullás; apadás, esés, lejtés, lesüllyedés, leszállás, leereszkedés opadanie drogi az út lejtősödése opadanie krwinek (czerwonych) [ddzielanie się krwinek od osocza i opadanie ich we krwi pobranej do badania; też: badanie, które się przeprowadza, by zaobserwować to zjawisko] vérsüllyedés opadanie liści lombhullás, levélhullás opadanie owoców gyümölcshullás opadanie terenu a környék v. a terület lankásodása opadanie termometru leszállás, esés, (hőmérőnél) süllyedés opadanie z sił erőveszteség opadły, -a, -e [taki, który opadł] hullott opadłe liście avar, hullott falevél, lehullott őszi lomb; hulló levelek v. falevelek opadnięcie leesés, leapadás, lecsapódás; (orv.) süllyedés opadnięcie ciałek krwi (orv.) vérsejtsüllyedés opadnięcie macicy (orv.) méhsüllyedés opadnięcie powieki górnej felső szemhéj csüngése opadnięty, -a, -e leapadt, lecsapódott, leesett, lesüllyedt opadowy, -a, -e süllyedéses, eséses opady atmosferyczne [produkty kondensacji pary wodnej zawartej w atmosferze (atmosfera ziemska), spadające na powierzchnię Ziemi lub unoszące się w powietrzu w postaci wody lub kryształków lodu. Opady atmosferyczne występują w postaci: 1) deszczu, śniegu, mżawki, krup, gradu; 2) opadów unoszących się w powietrzu, do których należy mgła; 3) opadów osiadających (osady, opady poziome), czyli rosy, szronu, szadzi. légköri lecsapódás, csapadék opady atmosferyczne légköri lecsapódás, csapadék opady deszczowe esőzés, esőzések opady śniegu, opady śnieżne hóesés, havazás opadź növénynedv párolgása opak [dawniej: w odwrotnym kierunku niż trzeba, inaczej, niż powinno być], na opak fordítva, fonákul, rosszul, összevissza opakować opakowywać [owinąć coś szczelnie papierem, folią itp.] becsomagolni; teletömni, megrakni opakować coś w papier papírba csomagolni opakować wóz megrakni a kocsit opakować się megrakja magát csomagokkal; megtömi gyomrát, jóllakik opakowania po czokoladzie i gumie do żucia csokoládé- és rágógumi borítók opakowanie [to, czym dana rzecz jest opakowana, czasem również z zawartością] csomagolás, becsomagolás, göngyöleg opakowanie bezzwrotne térítésmentes göngyöleg opakowanie eksportowe exportcsomagolás opakowanie leku gyógyszeres doboz opakowanie reklamowe reklámcsomagolás opakowaniowy, -a, -e csomagolási opakowywanie becsomagoltatás opakunek csomagolás opakunkowy, -a, -e csomagolt opal [1. minerał, którego szlachetne odmiany odznaczają się piękną barwą lub grą barw; 2. lekko przezroczysta, cienka tkanina bawełniana] (szanszkrit, lat.) opál; (ásv.) tulajdonképpen szilicium-dioxid (SiO 2 ): kovasavásvány; különféle színben előforduló színjátszó, csillogó v. áttetsző ásvány (egyes fajtái drágakövek)

16 4426 opalacz [jedno- lub dwuczęściowy damski kostium plażowy] napozó, fürdőruha; a fürdőruha felső része, melltartó opalać (zob. opalić) fűteni opalać się napozni, sütkérezni opalać się na plaży strandon napozni opalanie, opalenie fűtés, befűtés, bemelegítés, tüzelés; (na słońcu) napoztatás, napfürdőztetés; napozás opalanie drzewem; opalanie drewnem fafűtés opalanie się napozás, sütkérezés, napfürdőzés opalanie etażowe etázsfűtés; egy-egy emeletet v. egyes lakást ellátó melegvíz-fűtési rendszer opalanie piętrowe etázsfűtés opalarka (szöv.) leégető gép; napozó (ruha) opalenizna [ciemniejsza barwa skóry opalonej przez słońce i wiatr] napsütötte szín; napbarnította szín; lebarnulás, lesülés, napbarnítottság; leégés opalenizna zeszła bőre kifehéredett, a barna szín v. a barnulás lekopott v. lejött opalić (opalę, opali) opalać [1. ogrzać pomieszczenie poprzez spalanie odpowiednich materiałów; 2. poddać powierzchnię czegoś działaniu ognia w celu usunięcia zbędnych włókienek, puchu itp.; 3. poddać odsłonięte ciało działaniu słońca i wiatru; 4. o słońcu, wietrze, lampie kwarcowej: zmienić barwę ciała człowieka na ciemniejszą; 5. pot. wypalić komuś papierosy] fűteni, befűteni, lefűteni, bemelegíteni; leégetni, kipörkölni; (na słońcu) lesüttetni, leégetni, nappal süttetni, kitenni a nap fényének; (dohányzás) sokat szív a máséból opalić oskubaną geś lepörküűölni a megkopasztott liba pihéjét opalić sobie ubranie megégeti, megpörköli ruháját opalić włosy megpörköli a haját opalić się opalać się [1. poddać swoją skórę działaniu słońca; 2. pot. wypalić bardzo dużo papierosów] befűlik, bemelegszik; agyondohányozza magát; megpörkölődni; napozni, napfürdőzni, sütkérezni; lesülni, leégni, lebarnulni opalił się jak cygan lesült v. lebarnult, mint egy cigány opaliłem się papierosami agyoncigarettáztam magam opaliły mu się włosy megpörkölődött a haja opalikować kicövekelni opalikowanie kicövekelés opalikowanie punktów granicznych határpontok kicövekelése opalisadować [otoczyć palisadą] cölöpözni, körülkeríteni, bekeríteni (karókkal) opalisadowanie cölöpözés, karóval való kerítés, bekerítés opalizacja, opalizowanie [1. efekt optyczny występujący w m.in. w opalach i charakteryzujący się piękną grą barw w postaci kolorowych wzorów plam, które zmieniają się w zależności od kąta obserwacji. 2. mienienie się różnymi barwami niektórych ciał spowodowane rozszczepieniem światła.] opalizálás; színjátszó csillogás; olyan színjátszás amilyet a nemes opálon látni opalizować [książk. mienić się tak jak opal] opalizálni; színjátszóan csillogni opalony, -a, -e [taki, który się opalił] fűtött, befűtött; megpörkölt, lepörkölt; lesült, leégett, barna, napbarnított; agyondohányzott opalona cera napbarnított arcbőr opalone brwi i rzęsy lepörkölt szemöldök v. szempilla opalony tytoniem agyoncigarettázott, agyondohányzott opalony wiatrem szélbarnította opalować karóval körülkeríteni opalowanie karóval való bekerítés; karósövény opalowy, -a, -e 1. opál-; 2. tüzelő, fűtő opał [to, czym się ogrzewa pomieszczenie, czym pali się w piecu, w kuchni itp.] fűtés, tüzelés; tüzelő, fűtőanyag, tüzelőanyag, fűtőolaj opałek [wypalona świeczka] kiégett gyertya opałka [koszyk z wikliny o owalnym kształcie, bez pałąka, używany w gospodarstwach wiejskich do przechowywania materiałów sypkich] lapos kákakosár; hátikosár, kas ; aprópénz-tartó kosár opałowe fűtésdíj, fűtési hozzájárulás opały [ciężkie lub niebezpieczne położenie] súlyos v. veszélyes helyzetek; csáva, baj opamiętać opamiętywać [przywołać do rozsądku] feleszmélni, észhez v. észre térni, észbekapni; fékezi magát, kijózanodni opamiętać się opamiętywać się [odzyskać rozsądek] felocsúdni, észhez térni; feleszmélni opamiętaj się! térj észhez! opamiętanie [opanowanie, rozsądek] önfegyelem

17 4427 opamiętanie się észheztérés, önuralom opancerzać, opancerzyć [(technika) 1. odziać, okuć w pancerz; 2. osłonić, zabezpieczyć pancerzem] vértezni, páncélozni opancenzenie vértezet, páncél; páncélzat, páncélborítás opancerzony, -a, -e páncél-, vértezett; páncélozott opancerzyć opancerzać [1. osłonić pancerną osłoną; 2. daw. włożyć na kogoś pancerz] vérzetni, felvértezni; felpáncélozni, páncéllal borítani opancerzyć się opancerzać się [1. daw. włożyć na siebie pancerz; 2. odizolować się od świata, uniemożliwiając innym ludziom kontakt emocjonalny ze sobą] felvenni a páncélt, felvértezi magát; páncéllal v. vérttel szereli fel magát opanować opanowywać [1. zająć jakiś obszar, zdobyć władzę na jakimś terenie, przewagę w jakiejś dziedzinie; 2. zyskać kontrolę nad czymś; 3. o stanach fizycznych lub psychicznych: ogarnąć, przeniknąć; 4. osiągnąć w czymś sprawność] (kogo/co) meghódítani (vkit/vmit); úrrá lenni (vkin/vmin); hatalmába keríteni, tulajdonába venni, megszerezni (vkit/vmit); (np. wiedzę) elsajátítani (vmit); megszállni (vmit) opanować gniew elfojtja haragját opanować miasto hatalmába keríti a várost opanować namiętność szenvedélyt elfojtani, legyőzni, megfékezni opanować obcy język idegen nyelvet elsajátítani opanować ogień elfojtani, eloltani a tüzet opanować smutek elfojtja, elrejti szomorúságát opanować żal uralkodik bánatán, elnyomja bánatát opanował go gniew smutek, żal a harag, a szomorúság, a bánat lett úrrá rajta v. kerítette hatalmába opanowało go zniechęcenie do życia úrrá lett rajta az élettől való elkedvetlenedés; elkedvetlenedett az élettől opanować się opanowywać się [pohamować swoje wzburzenie, wzruszenie itp.] uralkodik magán, fegyelmezi magát, összeszedi v. megembereli magát, erőt vesz magán, magához tér; fékezi magát opanowanie [zdolność zachowania spokoju w każdej sytuacji] hatalomba kerítés, birtokbavétel, elfoglalás, meghódítás, uralkodás; megszállás, (wiedzy) elsajátítás opanowanie się önfegyelem, önuralom, higgadtság opanowany, -a, -e [zachowujący spokój w każdej sytuacji] fegyelmezett, hatalmába kerített; úrrá lett opanowany człowiek fegyelmezett ember opanowany przez smutne myśli úrrá lett rajta a sok szomorú gondolat opanuj się! fegyelmezd magad! uralkodj magadon! opar [1. to, co paruje, unosi się nad ziemią w postaci maleńkich kropelek wody; 2. woń ulatniająca się z ogrzanych cieczy lub ciał stałych] gőz, pára, ködfelhő opar opadł a pára leszállt oparcie [1. część krzesła, ławki, kanapy itp. służąca do opierania się plecami; 2. to, na czym się coś lub ktoś opiera, wspiera; 3. coś, co jest pomocą w trudnej sytuacji, ktoś, na kogo można liczyć] támasz, támaszt nyújtó felület; (u krzesła) támla, háttámla; gyám; (szék) karfa; (átv.) megélhetőségi lehetőség oparcie kanapy a divány v. kerevet támlája v. karja oparcie krzesła széktámla; a szék háta oparkanić körülkeríteni oparkanić co czym bekeríteni vmit vmivel; kerítést vonni vmi köré oparkanienie bekerítés oparkanienie z desek deszkakerítés oparkaniony, -a, -e bekerített, körülkerített, körülvett oparszywiały, -a, -e megrühesedett oparszywieć megrühesedni oparszywienie megrühesedés op-art, opart [kierunek w sztuce abstrakcyjnej wykorzystujący odpowiednie układy kolorów i form geometrycznych jako zjawiska optyczne dające wrażenie ruchu i wymiarowości; opart, op (środowiskowo)] (művészet) op-art [optikai művészet, 20. századi irányzat] opartowski, -a, -ie [odnoszący się do op-artu] (művészet) op-art minták oparty, -a, -e alapozott, helyezett, nyugvó; támasztott, támaszkodott oparty o ścianę falnak támasztott opary ködpára oparzać (zob. oparzyć) leforrázni oparzelina [1. miejsce oparzone na ciele; oparzelizna; 2. choroba drzew spowodowana nadmiernym nasłonecznieniem; zgorzelina],

18 4428 oparzelizna [miejsce oparzone na ciele] égés; égett hely, seb, sebhely; égési seb oparzelina drugiego stopnia másodfokú égés oparzelisko [1. bagniste, podmokłe miejsce, niezamarzające w czasie zimy; 2. część torfowiska wysokiego, niezamarzająca w czasie mrozów wskutek wydzielania się ciepła związanego z zachodzącymi procesami rozkładu materiału organicznego. Efektem tego są unoszące się nad oparzeliskiem opary.] nem fagyó mocsár, ingovány, vizenyős terület oparzenie [miejsce oparzone na ciele] forrázás, leforrázás; égés oparzenie pierwszego, drugiego, trzeciego lub czwartego stopnia [oparzenie skóry określone w zależności od jej uszkodzenia] első, másod, harmad, negyedfokú égés oparzeniowy, -a, -e égés-, égési oparzony, -a, -e leforrázott oparzyć oparzać [1. uszkodzić skórę lub narządy wewnętrzne wskutek kontaktu z gorącym płynem, przedmiotem lub żrącym środkiem chemicznym; 2. oblać ukropem w celu łatwiejszego usunięcia pierza lub włosów zabitych zwierząt, skóry, łuski z niektórych owoców itp.] leforrázni oparzyć sobie język megégeti a nyelvét oparzyć sobie rękę leforrázza a kezét oparzyć się összeégeti v. leforrázza magát opas [1. utuczone zwierzę; 2. tuczenie zwierzęcia] hízlalt állat; hízlalás opasać (opaszę, opasze) opasywać [1. nałożyć pas, owinąć, obwiązać coś czymś jak pasem; 2. być owiniętym, opasanym dookoła czegoś; 3. otoczyć, ogrodzić czymś] becsavarni, bekötni, átkötni, övezni; körülövezni, körülvenni opasać co rowem körülárkolni, árokkal venni körül vmit opasać głowę chusteczką kendővel v. zsebkendővel átköti a fejét opasać miasto murem körülfalazni, fallal körülvenni a várost opasał rękę bandażem bepólyázta v. pólyával, kötszerrel bekötötte a kezét opasała go ramionami átölelte őt opasać się opasywać się [1. owinąć, obwiązać samego siebie w talii paskiem lub czymś, co pełni podobną funkcję; 2. zostać opasanym] felköti, felcsatolja az övét; felövezi magát opasała się chusteczką kendőt kacsart a derekára opasanie [w XIV - XV w. - pas ze schowkiem na pieniądze] felövezés, körülvevés; (átv.) hízlalás, etetés opasek [w XV w. woreczek na pieniądze, sakiewka u pasa, trzos, pasek ze schowkiem na pieniądze] (daw) pénztárca, bugyelláris opaska [1. to, co służy do opasywania, obwiązywania czegoś; 2. pasek papieru, często z jakimś nadrukiem, którym opasuje się pismo, broszurę; 3. opaska (opakowaniowa) - rodzaj opakowania w formie opaski zakrywającej część towaru; 4. w modzie rodzaj ozdoby noszonej na głowie. Ma albo formę podłużnego pasa materiału, często elastycznego, zeszytego w sposób iż tworzy koło, albo niepełnej cienkiej obręczy plastikowej często ozdobnej. Noszona dla uzupełnienia stroju, poprawienia wyglądu lub dla przytrzymania niesfornych kosmyków.] karszalag, kötés, pánt, csuklópánt, (bandaż, pasek papierowy) keresztkötés; könyvet v. újságot átfogó papírszalag opaska mikrofonu krtaniowego hangszalag opaska na głowę [bawełniana opaska na czoło; noszona przez pokojówki i kelnerki] homlokpánt [Pamutszalag, amit szobalányok és pincérnők a homlokukon viselnek.] opaska na włosy hajszalag, hajlekötő, hajpánt opaska pocztowa keresztkötés papírból (postai küldeményen) opaska, taśma [wąski materiał włókienniczy, który może być wytwarzany z różnych materiałów; produkowany w systemie nici osnowowych i wątkowych w szerokiej gamie splotów, o twardej krawędzi. Stosowana w obramowaniu, obszyciach, do ozdobienia odzieży i celów technicznych.] szövött szalag (1) [Keskeny, ép szélű szövetsáv, ami nagyon különböző anyagokból készülhet. Szegésre, díszítésre, műszaki célokra használják.]

19 4429 opaska opaska temblakowa gyámkötő pólya opaska uciskowa [taśma z gumy lub z tkaniny elastycznej nakładana na kończynę na jakiś czas w celu zatrzymania krwawienia] nyomókötés opaska żałobna gyászszalag opasłość elhízottság, hájasság, kövérség opasły, -a, -e [1. dobrze wykarmiony, wypasiony; 2. gruby, otyły; 3. bardzo gruby] elhízott, elhájasodott, kövér, pocakos opasły brzuch teli bendő opasowy, -a, -e hízó, hízott opaść 1 hízlalni, tömni opaść dziecko łokciami édességekkel tömni a gyereket opaść wieprza disznót v. sertést hizlalni opaść się teletömi magát; (közb.) belakni, befalni opaść 2 (opadnę, opadnie) opadać, opasać [1. osunąć się z góry na dół; 2. spaść, odrywając się od czegoś; 3. zmniejszyć swoją objętość; 4. o poziomie wody, terenie: obniżyć się; 5. stać się mniej intensywnym; 6. napaść na kogoś, otoczyć kogoś w grupie, nie pojedynczo; 7. opadać: zwisając, okrywać coś; 8. o uczuciach, stanach psychicznych: ogarnąć kogoś] süllyedni, lesüllyedni, lecsúszni, (rzeka) apadni, leapadni (vízszint); ereszkedni, leereszkedni, lecsapódni, esni; (na dół) leesni, hullani, lehullani, elhullani; rátámadni, ráhullani opaść kogo ráhohanni, rárontani, rátámadni vkire opaść z sił (átv.) elfogy, elhagyja az erejét; erőtlenül összeseik, lerogy, elveszti erejét opat (łac. abbas ojciec, arm. abba ojciec; od aramejskiego abba ojciec) [1. przełożony opactwa, klasztoru męskiego w niektórych starych zakonach; 2. przełożony opactwa, klasztoru męskiego w niektórych starych zakonach (np. benedyktyni, cystersi); 3. wyższy przełożony w męskich zakonach katolickich należących do kręgu zakonów mniszych. Odpowiednikiem w zakonach żeńskich jest ksieni. Opaci mogą używać infuły (czyli mniej uroczystej mitry) oraz pastorału. Posiadają zwyczajną władzę ordynariusza wobec swoich podwładnych. Opatowi przysługują także niektóre uprawnienia liturgiczne] apát (A szó a latin abbas szóból származik, amely a héber ab v. abba ( atya ) szó arámi alakjának átvétele.) [1. monachusok, ill. reguláris kanonokok önálló házának legfőbb elöljárója, legalább részben önálló joghatósággal. - A benedeki regula szerint szerzetesei életfogytiglanra választják atyjuknak. A közösségben az apát Krisztus helyettese, minden hatalom a kezében összpontosul, de döntés előtt meg kell kérdeznie tanácsosait. 2. Régen atyának nevezték azokat, akik mások tanításával vagy szellemi irányításával foglalkoztak. Ez különösen megfigyelhető a keresztény hagyományokban: tanítóikat, lelki elöljáróikat és gondozóikat atya névvel illették. Ilyen értelemben nevezték abbas-oknak egyes szerzetesrendek alapítóit és a kiválóbb zárdák főnökeit. Francia nyelvű alakja az abbé szó, amely néha a magyarban is használatos. A katolikus egyház egyes férfiszerzetesrendjeinél a kolostor vezetője. Apátnak nevezték régebben azokat a szerzeteseket is, akik ugyan nem álltak kolostor élén, de nagy tiszteletnek örvendtek. Nem minden szerzetesrend főnöke veszi fel az apát címet, vannak prépostok, perjelek (priorok) is. Mivel azonban az apát cím régebbi, ezért rangban megelőzi a préposti vagy perjeli címet.] opatentować [otrzymać dokument poświadczający prawo wyłącznego korzystania z jakiegoś wynalazku] szabadalmazni, szabadalmi joggal felruházni; szabadalmaztatni opatentować coś szabadalmaztatni vmit opatentować wynalazek találmányt szabadalmazni opatentować wyrób terméket szabadalmaztatni opatentowanie szabadalmazás; szabadalmaztatás opatentowanie nowej metody új eljárás v. módszer szabadalmazása v. szabadalmaztatása opatentowanie programów komputerowych számítógépes programok szabadalmazása opatentowany, -a, -e szabadalmazott, szabadalmi joggal ellátott Opatija [(wł. Abbazia, pol. Abacja), miasto w Chorwacji, na półwyspie Istria (Primorskogoranska županija);] Opatija (magyarul Abbázia, németül és olaszul Abbazia) [város Horvátországban Primorsko-Goranska megyében]; Abbázia opatowy, -a, -e apáti Opatów [miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie opatowskim] Opatów (lengyel város) opatrunek [1. gaza, wata i bandaż, zwykle sterylizowane, nakładane na rany i skaleczenia, często wraz ze środkami

20 4430 leczniczymi; 2. opatrywanie rany] kötés, kötszer, sebellátás, sebkötés, sebkötözés, gondozás opatrunek błyskawiczny gyorstapasz opatrunek chirurgiczny sebészeti kötés opatrunek gipsowy [opaski z gazy przesycone gipsem nakładane na złamaną kończynę] gipszkötés opatrunek na głowę fej rögzítése opatrunek osobisty [zestaw składający się z jałowej gazy nasączonej środkiem antyseptycznym oraz bandaża i agrafki, będący w wyposażeniu żołnierza] (wojsk) elsősegélycsomag, elsősegélynyújtó csomag opatrunek prowizoryczny szükségkötés opatrunek tymczasowy ideiglenes kötés opatrunek uciskowy [opatrunek zakładany w celu wywierania stałego ucisku na żądaną okolicę] nyomókötés opatrunki poprzystawały do rany az egész kötés a sebhez ragadt opatrunkowy, -a, -e kötöző, kötözési, kötszeropatrywać (opatrzyć) ranę ellátja a sebet opatrywanie, opatrzenie (med) kötés, bekötözés, ellátás, gondoskodás, gondozás, biztosítás; szükségletek kielégítése, ellátás, támogatás opatrzenie okien ablakrések tömítése (télire) opatrzenie ran a. rany a seb bekötözése opatrzenie ubogiego a szegény ellátása, támogatása, megsegítése opatrzenie w broń fegyverrel való ellátás, felfegyverzés opatrzenie się betelni a nézéssel; magáról való gonoskodás opatrznie óvatosan, óvatossággal opatrznościowo gondviselésszerűen opatrznościowy, -a, -e gondviselő-, gondviselésszerű opatrzność [w niektórych religiach: nieustanna opieka bóstwa nad światem; też: los, przeznaczenie] előrelátás, gondosság, körültekintés; (boska) gondviselés opatrzność boska az isteni gondviselés opatrzny, -a, -e gondos, gondoskodó, körültekintő, elővigyázatos, előrelátó Opatrzny (łac. providus, circumspectus) [kwalifikator stosowany wobec ubogich rzemieślników miejskich] (lat.) providus, circumspectus; körültekintő, óvatos opatrzony, -a, -e előkészített, biztosított opatrzyć opatrywać [1. oczyścić uszkodzoną część ciała i założyć na nią opatrunek; 2. wyposażyć w coś potrzebnego; 3. naprawić, poddać konserwacji jakieś urządzenie; 4. oznaczyć dokument pieczęcią, stemplem, podpisem itp.; 5. uzupełnić tekst, publikację wstępem, komentarzem, rysunkami itp.] előkészíteni, biztosítani; (med) bekötni, bekötözni, kezelni; (kogo w co) szükségletet kielégíteni, felszerelni, ellátni (vkit vmivel); részesíteni (vkit vmiben) opatrzyć drzwi zamkiem zárral látni el az ajtót opatrzyć dzieło przypisami művet jegyzetekkel ellátni opatrzyć kogo czym; opatrzyć kogo w co ellátni vkit vmivel opatrzyć kogo w pieniądze na drogę pénzzel ellátni vkit az útra opatrzyć okno na zimę betömni az ablakréseket télire opatrzyć podpisem aláírásával v. aláírással ellátni opatrzyć ranę sebet ellátni v. bekötözni opatrzyć rannego sebesültet ellátni v. gondozásban részesíteni v. bekötözni opatrzyć sakramentami a szentségekben részesíteni (halál előtt) opatrzyć wojsko w broń fegyverrel látni el a hadsereget; felfegyverezni a hedsereget opatrzyć się opatrywać się [I. przestać być atrakcyjnym; II. opatrzyć siebie samego] elege van, csömört kap a nézéstől, megúnni vmit; biztosítja, ellátja, fölszereli magát; (dawno) észrevenni, tájékozódni opatrzyć się w broń fegyverrel látja el v. szereli fel magát opatrzyć się w przyrządy (megfelelő) szerszámokkal látja el magát opatrzyć się w żywność ellátja magát élelemmel opatrzył się że zapomniał okularów észrevette, hogy el v. ott felejtette a szemüvegét opatulić opatulać [pot. okryć, owinąć kogoś, coś dla ochrony przed zimnem, deszczem itp.] beburkolni, begöngyölni, bebugyolálni opatulić się opatulać się [pot. okryć, owinąć czymś samego siebie dla ochrony przed zimnem, deszczem itp.] bebugyolálja magát opchać [1. nakarmić zbyt obficie, przekarmić; 2. opchać się - zjeść zbyt wiele] megtömni, tömni; feltáplálni; meghízlalni opchać się opychać się [pot. zjeść zbyt dużo] tömi, teletömi magát; falni opchanie, opychanie tömés, túlterhelés opchnąć opychać [1. pot. zjeść coś, zwykle w dużej ilości; 2. pot. sprzedać coś, pozbyć się czegoś, sprzedając to] tömi, teletömi magát; falni; eladni vmit, megszabadulni vmitől opcja [1. jedna z możliwości do wyboru; 2. wybór jednej z możliwości; 3. stanowisko w jakiejś sprawie; 4. prawo swobodnego wyboru obywatelstwa przysługujące ludności w wypadku cesji części terytorium państwa;

21 w prawie autorskim: zastrzeżone prawo wydawnictwa do publikowania jakiegoś dzieła; 6. w morskim obrocie handlowym: prawo wyboru portu załadowania i wyładowania towaru i ustalenia jego ilości; 7. uprawnienie do kupna lub sprzedaży papierów wartościowych lub dewiz po z góry ustalonej cenie; 8. oficjalne zezwolenie na robienie czegoś, zwykle na działalność gospodarczą; 9. jedna z możliwości działania programu komputerowego, którą użytkownik wybiera z menu] (lat.) opció, (jog) elővételi jog; megszállt területen az állampolgárok két állampolgárság közötti választásának joga opcja zerowa [rozpoczęcie negocjacji od punktu wyjścia, bez rozliczania się z tego, co było w przeszłości] nulla v. zéró opció opcyjny, -a, -e [związany z opcją] opciós opeion (oculus) (gör.) opeion; a belső tér megvilágítását szolgáló kör alakú nyílás a kupola záradékpontján opełzać, opełznąć körülkúszni; kúszva körülcsavarni, körülvenni, ellepni OpenCL (Open Computing Language) [język obliczeń równoległych] OpenCL (Open Computing Language) 1. [egy programozási nyelv, amely lehetővé teszi, hogy az általános számítási feladatokat ne csak a rendszerek központi processzora (CPU), hanem a grafikus gyorsító egységek (pl. grafikus kártyák, GPU) is elvégezhessék. 2. Platform független, C programnyelvű kernelt alkalmazó, szabványos keretrendszer CPU-n és GPU-n futtatható alkalmazásokhoz.] Open Data-Link Interface (Otwarty Interfejs Złącza Danych ODI) [1. stworzony przez Apple i Novell, spełnia tą samą rolę co Network Driver Interface Specification (NDIS) opracowany przez Microsoft i 3Com. Początkowo, ODI zostało napisane dla środowisk NetWare i Macintosh. Podobnie jak NDIS, ODI określa reguły, które pozwalają na komunikację między stosem protokołu a sterownikiem interfejsu sieciowego, niezależnie od tego, kto ten interfejs wyprodukował. ODI znajduje się w warstwie drugiej (łącza) modelu OSI. Interfejs ten pozwala także na obsługę jednego lub więcej stosów protokołu przez pojedynczy sterownik sieciowy. 2. opracowana przez Novella technologia udostępniająca niezależny od sprzętu i protokołu interfejs, pozwalający wielu protokołom transportowym na bezkonfliktowe korzystanie z jednej karty sieciowej. Driver ODI jest wielomodułowy i składa się m.in. z dostarczanych zazwyczaj z kartami modułów obsługujących konkretne karty sieciowe oraz dostarczanych z niektórymi systemami sieciowymi modułów obsługujących protokoły sieciowe.] Open Data-Link Interface (nyílt adatkapcsolati interfész). OpenDoc [wieloplatformowy zbiór komponentów oprogramowania przeznaczony do tworzenia złożonych dokumentów, którego inspiracją był dawny system Xerox Star, a który miał być alternatywą dla techniki Microsoftu OLE.] OpenDoc [Egyetlen dokumentumban található a szöveg mellett a kép, a grafika, a táblázat, stb. és a hozzájuk tartozó kezelők, amelyek vezérlik, hogy az adott objektumhoz tartozó szoftvert.] OpenDocument (znany również jako ODF oraz ISO/IEC 26300, pełna nazwa: Open Document Format for Office Applications) [to otwarty standard ISO formatu plików pakietów biurowych. Obejmuje dokumenty tekstowe, arkusze kalkulacyjne, wykresy i prezentacje multimedialne. Pierwsza wersja formatu bazowała na XML-owym formacie pakietu OpenOffice.org. Obecnie OpenDocument jest rozwijany przez niezależną organizację OASIS (Organization for the Advancement of Structured Information Standards). OpenDocument jest alternatywą dla zamkniętych formatów dokumentów, kontrolowanych najczęściej przez firmy, które je opracowały przede wszystkim dla formatów DOC, XLS i PPT, używanych w starszych wersjach pakietu biurowego Microsoft Office.] OpenDocument vagy ODF (eredetileg OASIS Open Document Format for Office Applications) [egy nyílt fájlformátum-szabvány irodai programcsomagok dokumentumainak, úgymint szöveges dokumentumok, táblázatok, adatbázisok és bemutatók tárolására és cseréjére. A szabványt az OASIS ipari konzorcium készítette az OpenOffice.org XML-alapú formátumát alapul véve.] OpenGL (ang. Open Graphics Library) [specyfikacja uniwersalnego API do generowania grafiki. Zestaw funkcji składa się z 250 podstawowych wywołań, umożliwiających budowanie złożonych trójwymiarowych scen z podstawowych figur geometrycznych. OpenGL wykorzystywany jest często przez gry komputerowe i wygaszacze ekranu, spełnia rolę analogiczną, jak konkurencyjny Direct3D (część DirectX) w systemie Windows firmy Microsoft Również programy do przedstawiania wyników badań naukowych, CAD, oraz wirtualnej rzeczywistości używają OpenGL.] OpenGL (Open Graphics Library) [1. A Silicon

22 4432 Graphics által kifejlesztett API, melyet nemcsak játékok, hanem 3D-s tervezőproramok is használnak. Előnye a platformfüggetlensége, mivel nemcsak Windows alatt használható, hanem akár Linux vagy Macintosh alatt is. Az ActiveXhez hasonló funkciókat bocsát a szoftverek rendelkezésére. 2. egy részletesen kidolgozott szabvány, melyet a Silicon Graphics nevű amerikai cég fejlesztett ki 1992-ben. Olyan API-t takar, amely segítségével egy egyszerű, szabványos felületen keresztül valósítható meg a grafikus kártya kezelése és a háromdimenziós grafika programozása. Az interfész több ezer különböző függvényhívásból áll, melynek segítségével a programozók szinte közvetlenül vezérelhetik a grafikus kártyát, segítségükkel 3 dimenziós alakzatokat rajzolhatnak ki, és a kirajzolás módját szabályozhatják. Széleskörűen használják a számítógéppel segített tervezésben/gépészetben/gyártásban (CAD/CAM/CAE), a virtuális valóság létrehozatalában, a tudományos élet különböző területein, és szimulátorok esetében is. Ezenkívül használják a különféle videojátékokban, Windows, Linux, BSD platformokon (ez a,,desktop avagy hagyományos OpenGL) illetve mobiltelefonokon, játékkonzolokon (OpenGL ES).] Open Language Archives Community [Sieć instytucji i ludzi, którzy tworzą językowe zasoby online takie jak narzędzia do nauki, porady, dokumentacje i analizy języka ludzkiego.] OLAC Open Language Archives Community (nyelvészeti dokumentumtár) The Open Society Institute (pl. Instytut Społeczeństwa Otwartego) [prywatna fundacja założona przez amerykańskiego milionera pochodzącego z żydowskiej rodziny węgierskiej, George'a Sorosa. Jej celem jest promowanie demokracji, praw człowieka i reform społecznoekonomicznych. Open Society Institute finansuje polską Fundację Batorego.] OSI Open Society Institute (Nyilt Társadalom Intézete) Open Software Foundation {rzecz.} [komp.] [zł.] (też: OSF); Fundacja na rzecz Oprogramowania Otwartego {f.} [komp.] [zł.] [organizacja założona w 1988 w celu utworzenia otwartego standardu systemu operacyjnego Unix, w 1996 połączyła się z konsorcjum X/Open Company, tworząc The Open Group.] OSF (Open Software Foundation) [a Unix szabványosítására létrehozott szervezet (tagjai többek között: Novell, HP, DEC, Sun)] Open Sound System (OSS) [to system obsługi dźwięku dla systemów operacyjnych z rodziny UNIX, składający się z modułów jądra pełniących funkcję sterowników dla kart dźwiękowych. Open Sound System został opracowany przez firmę 4Front Technologies, która wprowadziła także jego komercyjną wersję dla systemów uniksopodobnych takich jak np. system operacyjny Solaris czy FreeBSD.] - OSS angol betűszó: Open Sound System. [A 4Front Technologies terméke, mely sok operációs rendszerre, például Linuxra, Solarisra, FreeBSD-re és UnixWare-ra érhető el.] Open Source Development Labs [założona w 2000 roku organizacja niedochodowa, której celem było wspieranie rozwoju Linuksa. 22 stycznia 2010 połączyła się z organizacją Free Standards Group tworząc Linux Foundation.. Członkami założycielami są IBM, HP, CA, Intel i NEC.] Open Source Development Labs (OSDL); a nyílt forrású szoftverek népszerűsítésével, terjesztésével és fejlesztésével is foglakozó szervezet Open Source Initiative [amerykańska organizacja pożytku publicznego, założona w lutym 1998 roku przez Erica Raymonda oraz Bruce'a Perensa w celu promocji Otwartego Oprogramowania] Open Source Initiative (OSI) [Eric S. Raymond és Bruce Perens kezdeményezésére, a szabad szoftverek vállalati körben való népszerűsítésére 1998-ban megalapult az Open Source Initiative (OSI) közhasznú társaság, amely a nyílt forráskódot hangsúlyozza az angolban félreérthető szabad helyett. (A szabad szoftver angol nevében szereplő free ingyenes jelentéssel is bír, ami tévesen azt sugallhatja, hogy szabad szoftvereket nem lehet eladásra fejleszteni, vagy egyéb profitorientált módon felhasználni.) A nyílt forráskódú licenceket az OSI véleményezi és tartja nyilván. A nyílt forráskódú licencek között megtalálni a FSF GNU licenceit, de a Microsoft Ms-PL és Ms- RL licenceket is. A nyílt szoftverek licencei nem minden esetben kompatibilisek: előfordulhat, hogy két szabad licenccel rendelkező szoftvercsomag forráskódját nem lehet kombinálni és terjeszteni a licencek összeférhetetlensége miatt.] OpenSSH (Open Secure Shell) [zestaw programów komputerowych zapewniających szyfrowaną komunikację w sieci komputerowej dzięki protokołowi SSH. Został stworzony jako otwarta alternatywa dla oprogramowania Secure Shell stworzonego przez Tatu Ylönen w chwili, gdy stało się ono komercyjne.

23 4433 OpenSSH opiera się o kod ostatniej wolnej wersji tego programu, i od tego czasu rozwija się niezależnie. Projektowi przewodniczy Theo de Raadt, a program udostępniany jest na licencji BSD. Pracować może na bardzo wielu systemach uniksopodobnych, m.in. AIX, BSD, HP-UX, IRIX, Linux, Mac OS X, Solaris i innych.] OpenSSH (Open Secure Shell) OpenType [format fontów, który ma zakończyć istnienie wielu różnych formatów i pozostawienie tylko jednego do używania bezpośrednio na wszystkich platformach komputerowych.] Open Type [Az Adobe és a Microsoft által közösen kifejlesztett OpenType egy olyan platformfüggetlen fájlformátum, amely számos nyelvet támogat, és fejlett tipográfiai kezelhetőséget biztosít.] opera [z łac. l.mn. r.nij. 'dzieło; trud'; 1. sceniczny dramat muzyczny; 2. instytucja wystawiająca takie przedstawienia; też: zespół ludzi w niej zatrudnionych; 3. utwór dramatyczno-muz., w którym całe libretto jest śpiewane (por. aria; recitativo: duet, tercet, kwartet itd.; uwertura; intermezzo; antrakt); (gmach, w którym się odbywa) przedstawienie operowe.] (ol.) (utwór) opera, dalmű, daljáték, énekes színjáték, zenedráma; (budynek) operaház, dalszínház opera aperta [wł., plast., dosł. 'dzieło otwarte', wieloznaczne, dopuszczające wiele równoprawnych interpretacji, zgodnie z pewnymi tendencjami sztuki współczesnej (termin wprowadzony w 1962 przez estetyka wł. Umberto Eco).] Opera aperta (Nyitott mű) [Umberto Eco (Alessandria, január 5. ) olasz író, a modern európai kultúra nagy irodalmára és tréfamesterének könyve alapján. Umberto Eco a tudományos életben a világhírt irodalomelméleti írásaival szerezte meg, közülük a legismertebb talán A nyitott mű poétikája (ford. Zentai Éva, in Nyitott mű: válogatott tanulmányok. Gondolat, Bp. 1976).] opéra bouffe a. opera buffo, opera buffa [1. fr. opera komiczna, włoska opera komiczna o pierwiastkach ludowych, popularna w XVIII w; 2. opera parodystyczna; operofarsa] opera buffo; vígopera opéra comique [fr., opera komiczna, wodewil: opera mająca także dialogi mówione] (fr.) opéra comique ]a francia vígoperák megnevezése. Az udvari tragédie lyrique-kel ellentétben a francia polgárság kedvelt operaműfaja volt az ancien régime végén. Tematikájában keveredik a komikus, a szatirikus, a tragikus és az idillikus elem. Később a fogalom általánosodott, és tekintet nélkül a cselekmény jellegére azoknak az operáknak a francia elnevezése lett, amelyekben párbeszéd fordul elő. A legismertebb opéra comique Bizet Carmenjének eredeti változata. Hasonló külföldi műfajok az olasz opera buffa és a német singspiel.] opera heroiczna tragikus opera opera komiczna, opera buffa [włoska opera komiczna o pierwiastkach ludowych, popularna w XVIII w.] vígopera opera mydlana (ang. Soap opera) [gatunek telewizyjny bliski serialowi telewizyjnemu, często mylony z telenowelą. Różni się jednak od niej wieloma cechami. Humorystyczny, ale pogardliwy wydźwiek terminu powoduje, że jest on rzadko używany przez samych tworców.] szappanopera opera objazdowa (dawno) gördülő opera [Państwowa Opera Objazdowa w Warszawie: Állami Gördülő Opera Varsóban] opera omnia [łac., dzieła wszystkie; wydanie kompetentne dzieł pisarza] (lat.) opera omnia; összes művei opera poważna, opera seria [opera o treści poważnej, dramatycznej] háromfelvonásos opera; nagyopera opera serio a. opera seria [wł., wielka opera dramatyczna] nagyopera opera tragiczna tragikus opera opera włoska olasz opera (Monteverdi, Verdi, Rossini, Donizetti stb.) operacja [ang. operation 'działanie; czynność; operacja (finans., med., wojsk.)' 1. zabieg chirurgiczny polegający na przecięciu skóry i dotarciu do chorego narządu w celu przywrócenia mu prawidłowych czynności lub jego usunięcia; 2. działania zmierzające do wykonania określonego zadania; 3. mat. zespół działań wykonanych na pewnym wyrażeniu; 4. część procesu technologicznego wykonywana na jednym stanowisku roboczym; 5. ogół działań bojowych prowadzonych dla osiągnięcia

24 4434 określonego celu; 6. zbrojna akcja o charakterze specjalnym; 7. działania, szereg działań; zespół działań (np. mat., wojsk.); med. zabieg chirurgiczny] (lat.) operáció; művelet; (med.) műtét; hatás; (wojsk) hadművelet; (ker.) ügylet, pénzügyi, hitel-, ipari, kereskedelmi, biztosítási stb. feladat végrehajtása operacja arbitrażowa arbitrázsművelet operacja bankowa bankművelet, bankügylet operacha chirurgiczna műtét, operáció, sebészeti beavatkozás operacja clearingowa klíringművelet operacja czynna aktív művelet operacja dewizowa devizaművelet operacja emisyjna emissziós művelet operacja finansowa pénzügyi művelet operacja giełdowa tőzsdei művelet,לאה םעז עצבמ (hebr. Operacja Gniew Boży Mivtzah Zaam Ha'el) [specjalna operacja wywiadu izraelskiego rozpoczęta w 1972 roku, po zamachu palestyńskiej organizacji terrorystycznej Czarny Wrzesień.] 1972-es Isten haragja hadművelet [kiváltó oka az olimpiai túszdráma, olimpiai tragédia vagy müncheni mészárlás elnevezés a palesztin terroristák által, izraeli sportolók ellen, szeptember 5-én Münchenben, az 1972-es nyári olimpiai játékok alatt elkövetett merényletet jelenti. Ekkor a Fekete szeptember elnevezésű palesztin terrorszervezet az izraeli csapat 11 sportolóját ejtette túszul. Két sportoló rögtön a túszejtés során halálosan megsebesült, de a német hatóságok kudarcba fulladt és dilettáns kiszabadítási akciója során a többi túsz is életét vesztette, valamint meghalt öt terrorista és egy német rendőr is. Később a két túlélő (de el nem ítélt) palesztin túszejtőt, valamint az akció feltételezett kitervelőjét, az izraeliek titkos akció során kivégezték. Isten haragja hadművelet keretében felkutatták és megölték a müncheni mészárlás tetteseit.] operacja gospodarcza gazdasági művelet operacja handlowa kereskedelmi művelet operacja inkasowa inkasszós művelet operacja kasowa pénztári művelet operacja korekcyjna korrekciós operáció operacja kredytowa hitelművelet operacja łagodząca palliatív operáció; palliatív műtét; életminőséget, életkilátást javító sebészi beavatkozás operacja nagła életmentő operáció operacja odłożona elhalasztott műtét operacja oszczędzająca [zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu jedynie zaatakowanej przez nowotwór tkanki, a nie całego narządu] takarékossági v. megtakarítási művelet operacja paliatywna palliatív operáció operacja pieniężna pénzművelet operacja plastyczna [operacja mająca na celu usunięcie oszpeceń lub nieprawidłowości w budowie różnych części ciała] plasztkai műtét operacja podstawowa alapművelet operacja rozliczeniowa elszámolási művelet operacja skomplikowana bonyolult műtét v. operáció operacja słoneczna a nap hatása operacja technologiczna technológiai művelet operacja transakcyjna tranzakciós művelet operacja w trybie nagłym életmentő operáció operacja walutowa valutaművelet operacja wekjslowa váltóművelet operacja wojenna hadművelet operacje finansowe pénzügyi műveletek operacje wojenne hadműveletek operacja zaplanowana tervezett műtét operacjonizm (fil.) operacionizmus operacyjka kisebb operáció, művelet, (med.) műtétecske; kicsi hatás operacyjnie műtétileg, sebészileg, műtéti úton operacyjny, -a, -e [związany z operacją] (lat.) operatív; (med.) műtéti, sebészi, sebészeti (beavatkozás, gyógyítás); ügykezelési, ügyintézési; (wojsk) műveleti, hadműveleti operacyjne usunięcie ślepej kiszki a vakbél műtéti eltávolítása operating system [zob. system operacyjny] (ang.) operating system; operációs rendszer [számítógépek működtetéséhez szükséges alapprogram; az operációs rendszer felelős a központi mikroprocesszor és a gép hardverelemeinek (monitornak, tárolóknak, billentyűzetnek, stb.) egymásra lehangolt működtetéséért; lényeges az O.R.-t megkülönböztetni a sokfajta célt szolgáló alkalmazásoktól (levelezőprogramok, bőngészők, stb.), melyeket egy-egy operációs rendszerre adaptálva fejlesztenek, de többnyire más szoftvercégek; az O.R. megválasztásánál szerepet játszik, hogy mennyi alkalmazást lehet hozzá kapni; asztali számítógépeknél elvétve még a régebbi DOS, de ma főleg a Windows, Mac-OS és az ingyenes Linux használatosak míg kiszolgáló-gépeknél az UNIX, Windows NT/2000 és újabban a Linux is, hálózati operációs rendszer pl. a NetWare; tenyérszámítógépek (PDA) kezdetben

25 4435 egyszerű, sajátfejelsztésű O.R.-t használtak (PalmOS); Microsoft javaslata erre a célra a "Pocket PC"; időközben Linux-os tenyérszámítógépek is megjelentek; a jövő speciális "internetes készülékeinél" további operációs rendszerek megjelenése várható (pl. a Be-OS), azonkívül vannak kisérletek az operációs rendszer teljes kiiktatására (Oracle data base) illetve azoknak az alkalmazásokkal való integrálására is; személyi számítógépek bekapcsolásakor a BIOS az operációs rendszert önműködően olvassa be a gép egyik (mechanikus) tárolójából az operatív tárolóba (bootstrap loading)] operations-research [ang., ekon. badanie przedsiębiorstw, metody racjonalnego rozwiązywania problemów przedsiębiorstwa na podstawach mat.] (ang.) operations-research, operációkutatás [az alkalmazott matematikának az az ága, ami bizonyos folyamatok és eljárások optimalizálásával foglalkozik.] Operations Support Systems (ang.), w skrócie OSS [to system komputerowy używany przez dostawców usług telekomunikacji. Termin OSS najczęściej opisuje "systemy sieci" zajmującej się samą siecią telekomunikacji, wspomaga procesy takie jak: utrzymywanie inwentarza sieci, zabezpieczenia usług, konfiguracji komponentów sieci i zarządzania błędami. Uzupełniający termin Business Support Systems (ang.), w skrócie BSS, jest nowszy i typowo odnosi się on do "systemów biznesu" zajmujących się klientami, wspierających procesy takie jak pobieranie poleceń, przetwarzanie rachunków i zbieranie płatności. Dwa systemy razem często są skracane do BSS/OSS lub B/OSS. Termin OSS został historycznie użyty by zawrzeć zarówno sieć jak i Biznes Systemowy w dalszym ciągu jest on używany w tym sensie który to może zdawać się chaotyczny. Kiedy używamy tego skrótu, termin OSS może zostać odebrany jako połączenie z BSS.. Dokładny zakres obszarów objętych przez OSS zależy od posługującego się tym pojęciem - producentów oprogramowania, instytucji badawczych czy standaryzujących.] - Operations support systems (also called operational support systems or OSS) (üzemeltetést támogató rendszer) operator [późn.łac. operator 'pracownik' z łac. operatus p.p. od operari 'pracować' z opus dpn. operis 'dzieło; praca; czyn'; 1. chirurg dokonujący operacji; 2. autor zdjęć do filmu; 3. pracownik wyspecjalizowany w obsłudze jakiejś maszyny lub jakiegoś urządzenia; 4. przedsiębiorstwo obsługujące sieć telefonii stacjonarnej lub komórkowej; 5. log. wyrażenie, które po dołączeniu go do funkcji zdaniowej tworzy nowe wyrażenie: zdanie, nazwę lub funktor; 6. mat. funkcja przyporządkowująca elementom jednego zbioru elementy drugiego zbioru] (med.) sebész, műtőorvos; (film) operatőr, filmoperatőr; a film felvételét, fényképezését vezető szakember; (mt.) operátor; (ép) daruvezető operator dźwięku hangmester, hangmérnök operator filmowy [operator obrazu i operator kamery] filmoperatőr operator kamery (szwenkier) [zwany też drugim operatorem, najbliższy współpracownik operatora filmowego, własnoręcznie obsługujący pod jego kierownictwem kamerę] másodoperatőr operator maszyny gépkezelő operator telewizyjny televízió-operatőr, tévéoperatőr Operator wirtualny (ang. Mobile Virtual Network Operator, MVNO) [podmiot gospodarczy oferujący swoim klientom usługi związane z telefonią komórkową na bazie infrastruktury teleinformatycznej należącej do innego operatora telekomunikacyjnego, zwanego w tym kontekście operatorem infrastrukturalnym lub (ang.) Mobile Network Operator, MNO. W Polsce rynek operatorów wirtualnych rozwija się wolno, według szacunków dziennika Rzeczpospolita pod koniec 2008 roku w Polsce było około aktywnych klientów MVNO, co stanowi 0.4% całego polskiego rynku telefonii komórkowej. Na świecie największym operatorem wirtualnym jest Virgin Mobile, który oferuje swoje usługi w siedmiu krajach położonych na pięciu kontynentach.] - MVNO Mobile Virtual Network Operator (mobil virtuális hálózati szolgáltató) operatorski, -a, -ie; operatorowy, -a, -e (med) sebészi; operatőri operatywnie operatívan

26 4436 operatywność operativitás, vminek operatív bűvolta; serénység, ügybuzgóság, hatékonyság, tevékenység operatywny, -a, -e [1. działający energicznie, sprawnie i skutecznie; 2. sprawny, zdolny do skutecznego działania; skuteczny, efektywny] (lat.) operatív; műveleti; vmilyen operációra, műveletre vonatkozó, abból folyó, azt kísérő; (közb.) gyors, határozott, serény, ügybuzgó, hatékony, tevékeny opere citato ( s. op. cit.) [opere c-tato op. c-it] [1. łac., w cytowanym dziele; 2. w cytowanym powyżej dziele.] (lat.) opere citato, az idézett műben operetka [wł. operetta zdrobn.; 1. muzyczny utwór sceniczny o charakterze rozrywkowym; 2. instytucja wystawiająca takie przedstawienia; też: zespół ludzi w niej zatrudnionych; 3. to z początku jednoaktowa, krótka opera, charakteryzująca się lekką, melodyjną muzyką i komediową akcją. Największy rozkwit przeżyła w XIX wieku w Paryżu i Wiedniu, od których to miast wzięły nazwy dwa główne typy operetek: tzw. operetka paryska i operetka wiedeńska.; 4. komedia muz. z towarzyszeniem orkiestry, z dialogami, śpiewami i tańcami; por. musical, wodewil.] (ol.-ném.) operett, (utwór) énekes, táncos vígjáték; kisopera, tánc- és énekbetétes bohózat; (budynek) operettszínház operetkowy, -a, -e operettoperlenie begyöngyözés, permetezés operlić begyöngyözni, permetezni operować [1. przeprowadzać operację chirurgiczną; 2. działać w jakimś miejscu lub na jakimś terenie; 3. posługiwać się czymś; 4. dokonywać transakcji finansowych; 5. przeprowadzać akcję bojową; 6. o słońcu: grzać, oświetlać jakieś miejsce] (lat.) (orv.) operálni, megoperálni; műteni, műtétet végezni; (ker.) műveletet, ügyletet végrehajtani, véghez vinni; művelni, kezelni; működni, ügyködni operować frazesami üres frázisokat puffogtatni, üres frázisokkal érvelni operować kogoś műteni, operálni vkit operować pieniędzmi pénzt kezelni operowy, -a, -e opera-, operai opędzić (opędzę) opędzać [1. pot. odgonić muchy, komary itp.; 2. pot. ochronić kogoś, coś, odganiając coś od niego; 3. pot. zaspokoić najpilniejsze potrzeby] elkergetni, elűzni, elhajtani; elütni, vhogy elintézni, (úgy-ahogy, tessék-lássék módra) opędzać wydatki kijön a jövedelméből; egyensúlyba hozni a kiadásokat a bevétellel opędzić głód csillapítani, elverni vmivel az éhséget opędzić się opędzać się [1. pot. odgonić od siebie muchy, komary itp.; 2. pot. uwolnić się od kogoś, od czegoś] megvédi magát; megszabadulni opędzić się od much megszabadul a legyektől opędzić się od natarczywych myśli megszabadulni a mindenráron v. az erőszakosan fel-feltörő fűdűgondolatoktól opędzlować opędzlowywać [1. pot. dużo zjeść; 2. pot. sprzedać; 3. pot. okraść coś lub kogoś] (közb.) befalni, belakni, megtömi a hasát; túladni vmin, lepasszolni opętać opętywać [1. uzależnić kogoś, coś od siebie; 2. o uczuciach: ogarnąć kogoś] összekötni, összefonni, befonni, körülfonni; (átv.) behálózni, megigézni, hatalmába keríteni; megszáll (ördög) opętał go gniew elöntötte őt a harag v. düh opętała go baba i odczepić się od niej nie może behálózta v. megbolondította őt ez a nőszemély és nem tud tőle szabadulni opętała go myśl úrrá lett rajta a gondolat opętać się opętywać się belegabalyodni vmibe; (átv.) hálóba kerülni opętanie [obłęd] [1. opętanie, opętać * Diabeł; 2. obsesja] (orv.) ördöngösség; téboly, őrület, elmezavar; körülfonás, behálózás, megbűvöltség, megszállottság; rögeszme opętaniec [1. pot. człowiek opanowany jakąś manią; 2. pot. człowiek nieobliczalny, niespełna rozumu] megszállott, ördöngös, őrjöngő; megszállott, őrült opętany [I. 1. o człowieku: taki, który zachowuje się nieobliczalnie; 2. o zjawiskach, uczuciach itp.: szalony, gwałtowny; II. człowiek szalony, nieobliczalny] őrült, megszállott, tábolyult; dühös, veszett, bolond; megbűvölt opętana baba dühös nőszemély, mérges asszony opętany kawał drogi rettenetes nagy út opętańczo őrülten, tébolyultan, tébolyodottan

27 4437 opętańczy, -a, -e [taki, jak u kogoś niespełna rozumu: szalony, gwałtowny] őrült, tébolyult opiaty [psychoaktywne alkaloidy opium. Najważniejsze opiaty to morfina, kodeina, tebaina, narkotyna i papaweryna.] opiátok [1. opiátok, opioidok: a morfin és származékai, illetve rokon vegyületeik; ópiátoknak nevezik a természetes morfinszármazékokat; 2. Az ópium és kémiai leszármazottai, azaz a kodein, a morfium és a heroin. Központi idegrendszeri depresszánsok, enyhítik a fájdalmat, és eufóriát eredményeznek. Mindannyian erősen addiktívak. Másik elnevezésük narkotikumok.] opiąć [1. ściśle przylegać, być obcisłym, trochę za ciasnym; 2. otoczyć, okryć czymś ściśle przylegającym] opinać [1. opasać, okrywać czymś ściśle przylegającym] megszorítani, meghúzni, behúzni; körülfonni, befonni opić się opijać się [1. pot. napić się zbyt dużo; 2. pot. upić się; 3. być opiętym] leissza v. teleissza magát, berúgni opić się jak bąk leissza magát, mint a duda; iszik mint a kefekötő opiec opiekać [upiec coś, obsmażając dookoła] pörkölni, megpörkölni; pirítani, megpirítani; sütni opiec się (opiecze się) opiekać się [zostać opieczonym] megsülni, megpirulni opiec się na słońcu lesülni a napon opieczenie megpirítás, megsütés opieczenie się megpirulás, megsülés opieczętować opieczętowywać [1. przyłożyć pieczęć, pieczątkę do jakiegoś pisma, dokumentu; 2. zabezpieczyć coś za pomocą pieczęci, plomby przed otwieraniem przez osoby niepowołane] lepecsételni, pecséttel ellátni, zár alá tenni opieczętowanie lepecsételés, zár alá tevés opieka [1. dbanie o kogoś, o coś; 2. nadzór prawny ustanowiony przez sąd nad osobą małoletnią; 3. pot. człowiek lub ludzie opiekujący się kimś; 4. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Opieka i opiekunowie. W prawie polskiem małoletni, nie mający rodziców, poddani byli pod opiekę. Opieka (oprócz opieki ojca, gdy matka umrze a dobra dzieciom zostawi) była trojaka: testamentowa czyli testamentem naznaczona, prawna czyli przyrodzona i przydana. Pierwszą naznaczał ojciec testamentem lub aktem sądowym, mogąc powierzyć, komu chciał. Jeżeli zlecał matce dzieci, to wyznaczał i kuratora. Opieka z testamentu ojca wyłączała każdą inną. Prawna należała bratu rodzonemu, a w braku tego stryjom, wujom. Gdyby nie było prawnej, wyznaczał opiekę Sąd ziemski, a gdyby tego nie uczynił, udawano się do króla, jako najwyższego opiekuna. Znana była rada familijna lub rada starszych w ważnych wypadkach, gdy chodziło np. o sprzedaż dóbr, sposób wychowania małoletnich, wydanie córki zamąż, usunięcie opiekuna z opieki. Opiekun winien był przy objęciu opieki spisać inwentarz w obecności dwuch krewnych z linii ojca i podług tego liczbę składać z wszelkich dochodów (Vol. leg. II, f. 692).] gondoskodás, gondozás, gondviselés, pártfogás; gyámság, gyámkodás; oltalom, védelem, védnökség, Opieka Bogurodzicy (ros. Pokrow) [święto prawosławne ustanowione na Rusi w XE w. na pamiątkę cudownego objawienia się Bogurodzicy w cerkwi w Blachernach. W czasie całonocnego czuwania w tej cerkwi Andrzej Jurodiwy i jego uczeń Epifaniusz ujrzeli Bogurodzicę z orszakiem świętych, która rozpostarła maforion nad zgromadzonymi w cerkwi i modliła się o uratowanie ludu. Święto 1 października. Najwcześniejsze przedstawienia ikonograficzne znane od XIII w.; w XIV w. formuje się stały schemat ikony w dwóch wariantach: moskiewskim i nowogrodzkim. Wariant moskiewski ilustruje przede wszystkim samo cudowne wydarzenie, świadkami którego byli Andrzej i Epifaniusz: Bogurodzica trzymająca maforium przedstawiona jest ze świętymi w górnej części ikony na tle świątyni, a w dolnej Andrzej, Epifaniusz i inni świadkowie cudu. Wariant nowogrodzki przedstawia Bogurodzicę Orantkę, a nad Nią aniołów podnoszących zasłonę - w tym wypadku wraz z opisem cudu objawienia się Bogurodzicy opisano cotygodniowy cud dokonujący się w Blachernach: w każdy piątek podczas całonocnego czuwania (mocą anielską) podnosiła się zasłona nad przedstawieniem Bogurodzicy w absydzie i opuszczała w sobotę rano. W obu wariantach ikony przedstawia się także Romana Pieśniarza (Melodos) (pośrodku dolnego rzędu), wspomnienie którego obchodzone jest również 1 października.] Istenanya oltalma [A halál közelének tudata egyben számotvetés az életutunkkal is. Feltételezhetően így volt István királyunknál is. Szembe nézve mindazzal, amit életében tett, és amit maga után hagy, egyetlen "megoldás" létezhetett a magyarság számára, az Istenanya oltalma.]

28 4438 Gdańsk-i Szent Bertalan és Istenanya oltalma görögkatolikus konkatedrális Konkatedra greckokatolicka pw. św. Bartłomieja i Opieki Najświętszej Bogurodzicy w Gdańsku świątynia znajduje się w gdańskiej dzielnicy Młode Miasto (dawniej była główną świątynią tej dzielnicy), przy Zaułku Świętego Bartłomieja. opieka duchowa lelkigondozás (poimenika); 1. gyakorlati teológiai tudományág; 2. a lelkészek és a hívek olyan szolgálata, mely a hit megtartására, vagy krízisben lévők megsegítésére irányul opieka lekarska i sanitarna orvosi és egészségügyi ellátás opieka nad dzieckiem gyermekvédelem opieka nad matką i dzieckiem anya- és csecsemővédelem opieka nad rodziną családgondozás opieka nad zabytkami műemlékgondozás opieka paliatywna palliatív gondozás; tünetek enyhítésére de nem a betegségre irányuló gyógyítás opieka prawna törvényes gyámság opieka społeczna (dawno) népjólét; népgondozás opieka testamentowa végrendeleti gyámság opieka zdrowotna [zob. lecznictwo] gyógyászat, gyógykezelés; egészségvédelem opiekacz [urządzenie do opiekania pieczywa i robienia grzanek; toster] sütő, pirító (berendezés) opiekacz do chleba (elektromos) kenyérpirítő v. - sütő opiekować się (opiekuję, -esz) [dbać o kogoś, o coś, sprawować opiekę nad kimś, nad czymś] (kim/czym) gondosodni (vkiről/vmiről), gondját viselni (vminek), oltalmazni, gondozni, ápolni, pártfogolni (vkit); (dawno) gyámolítan (vkit), gyámkodni (vki felett) opiekować się chorym (beteget) ápolni, kezelni; ellátja a beteget opiekować się kim/czym ápolni, gondozni, pártfogolni vkit opiekować się kimś gondoskodni vkiről; törődni vkivel; ellátni vkit opiekować się sierotą árvát vesz oltalom alá v. gondját viseli opiekować się troskliwie gondosan ápolni v. gondozni opiekowanie się ápolás; gondozás, törődés opiekowanie się potomstwem ivadékgondozás opiekun [1. ten, kto się kimś lub czymś opiekuje; 2. osoba sprawująca z ramienia sądu opiekę nad osobą małoletnią], opiekunka gyám (ffi/nő); törvényes képviselője a szülői felügyelet alatt nem álló kiskorúnak; gondnok, gondozó, gondviselő; (protektor) pártfogó, védő, oltalmazó opiekun nauki i sztuki a tudomány és a művészet pártfogója opiekun ochronki a bölcsöde gondozója opiekun roku évfolyamfelelős opiekun zwierząt állatgondozó v. -ápoló opiekunka do dziecka bébiszitter; (dawno) pótmama opiekuńczy, -a, -e gyám-, gyámi, őrző, oltalmazó opiekuństwo (dawno) oltalom, pártfogás; gyámság, gondnokság; gondviselés, gondozás, pártfogás, gyámkodás opielacz [narzędzie rolnicze do niszczenia chwastów oraz spulchniania gleby] gyomlálógép opielenie kigyomlálás opielić opleć [oczyścić przeznaczoną pod uprawy ziemię z trawy, koniczyny i chwastów, przygotować tę ziemię do uprawy; opleć (rzadziej)] kigyomlálni opielony, -a, -e kigyomlált Opieńka miodowa (Armillaria mellea (Vahl) P. Kumm.) [gatunek grzyba] mézszínű gyűrűs tölcsérgomba (régi neve: Armillaria mellea volt, most a Clitocybe genuszba van sorolva); gyűrűs tuskógomba (Armillaria mellea korábban, Armillariella mellea) [az osztatlan bazídiumú gombák (Homobasidiomycetes) osztályának a kalaposgombák (Agaricales) rendjéhez, ezen belül a pereszkefélék (Tricholomataceae) családjához tartozó faj] opieńka miodowa właściwa (Armillaria mellea) Gyűrűs tuskógomba (Armillaria mellea) [A dió gyökerén élősködő sárgásbarna színű kalapos gomba]

29 4439 Gyűrűs tuskógomba (Armillaria mellea) opieprzyć opieprzać [1. pot. przyprawić pieprzem; 2. posp. zwymyślać kogoś] megborsozni, borssal fűszerezni; (közb.) lehordani, leszidni vkit opieprzyć się opieprzać się [1. posp. zwymyślać siebie nawzajem; 2. opieprzać się posp. próżnować] henyélni opierać 1 oprać [pot. wyprać komuś wszystkie brudne rzeczy] mosni, kimosni opierać kogo mosni vkire opierać 2 (opreć) könyökölni vmire opierać na czym rozumowanie vmire okfejtést gyakorolni opierać na czym swój sąd vmire alapozza az ítéletét opierać swą opinię na czymś vmire alapozza a véleményét opierać się na kim/czym támaszkodni vkire/vmire opierać się komu/czemu ellenállni vkinek/vminek opierać się na czymś alapulni vmin opierać się a. oprzeć się na dużej ilości danych pomiarów nagy mennyiségű mérésadaton alapulni opierać się na łokciu könyökölni opierać się o kogo/co támaszkodni vkire/vmire opierać się przemocy szembeszállni az erőszakkal opierać dowodzenie na analogii bizonyítékait analógiára építi v. alapozza opierać się támaszkodás; ellenkezés opierający się ellenkező; ellenálló opieranie megtámasztás opieranie się támaszkodás; ellenkezés opierdolić opierdalać [wulg.; zob. opieprzyć w zn. 2.] megszidni vkit opierdolić się opierdalać się [wulg.; zob. opieprzyć się] megszidni vkit opierdol [wulg.; zob. opieprz] [ostre upomnienie; reprymenda] dorgálás, szidás, kifogás opieprzyć opieprzać [1. pot. przyprawić pieprzem; 2. posp. zwymyślać kogoś] erkölcstelenkedni; megszidni vkit opieprzyć się opieprzać się [1. posp. zwymyślać siebie nawzajem; 2. opieprzać się: posp. próżnować] megszidják egymást; (átv.) henyélni, lustálkodni, tétlenkedni, lopni a napot opierdolić kogoś [zjebać kogoś] elpusztítani, megsemmisíteni; tönkretenni vkit opierunek [dawniej: pranie] mosás (vkire) opierzchnąć kifújja a szél; felrepedik, érdessé válik opierzchłe ręce kirepedezett v. szélkifújta kezek opierzchnienie felrepedezés, érdessé válás opierzenie tollasodás, tollazat; burkolat, faburkolat; héjalás opierzenie ogonowe (műsz.) farokmű opierzenie ptaka a madár tollazata opierzony, -a, -e [pokryty, porosły piórami] tollas opierzyć tollal borítani opierzyć się opierzać się [1. o ptakach: porosnąć, pokryć się piórami; 2. pot. stać się dorosłym człowiekiem] megtollasodni; kitollasodik (a fióka); (tréf.) meggazdagodni opieszale késlekedve, késdelmesen, lassan, lustán, hanyagul; kényelmeskedő, ráérő ember opieszałość késlekedés, késedelmesség; elnehézkedés, lassúság, huzavona; mulasztás; gondatlanság opieszały, -a, -e [ociągający się z wykonaniem czegoś] késlekedő, késedelmes; elnehézkedett, kényelmes, késedelmeskedő, lusta, hanyag opiety, -a, -e szoros, testhezálló, rásimuló opiewać [1. rozsławiać, wychwalać kogoś albo coś, zwykle w utworze literackim; 2. o dokumencie, zwłaszcza finansowym: wymieniać, zawierać jakąś kwotę lub liczbę czegoś] (sławić) megénekelni, dicsőíteni; hangzani, (na co) szólni (vmiről), hirdetni, rúgni, kitenni Opieczętowani * Zapieczętowani megpecsételtettek az ígéretnek Szentlelkével" [(Ef 1:13) és akiben ti is, az igazság beszédét üdvösségetek evangéliomát hallgatva és hittel be is fogadva, az ígéret ama Szent Lelkével megpecsételtettek ] opiewać czynny bohaterskie hőstetteket megénekelni opiewać kogoś dicsőíteni vkit opiewać swoją miłość megénekli a szerelmét opijać się (zob. zob. opić się) leissza magát; berúgni opilczy, -a, -e iszákos, részeges

30 4440 opilstwo [1. nałogowe upijanie się; 2. «pijatyka, libacja; 3. opilstwo nie jest chęcią zaspokajania pragnienia, ale nienaturalnym znajdowaniem przyjemności w podrażnianiu nerwów zmysłu smaku. Pijak nie pije po to, aby zaspokoić pragnienie, ale po to, by drażnić nerwy smaku, co jest przeciw prawom natury, ustalonym przez Boga. Podobnie jest z używaniem narkotyków i paleniem tytoniu, które czynią człowieka ofiarą i niewolnikiem nałogu. A Bóg chce, aby człowiek był wolnym. Paweł radził Tymoteuszowi, by używał nieco wina dla jego chorego żołądka, ale srodze potępił pijaństwo. Opilstwo jest chęcią upijania się nie tylko winem, ale i innymi środkami, wywołującymi stany szału, wariactwa i emocji. Pismo Święte mówi, że powinniśmy być trzeźwi.] iszákosság, részegeskedés; ivászat, tivornya; ittasság; (bibl.) részegség [Már az ókorban elterjedt bűn, még az izráeliták közt is, kivált a gazdagok körében. A Biblia tiltja (3Móz 10,9; 5Móz 21,20; Péld 23,21; 1Kor 5,11; 6,10; Gal 5,21). Beszél a Biblia Nóé (1Móz 9,21), Lót (1Móz 19,33.35), Nábál (1Sám 25,36), Úriás (1) (2Sám 11,13) részegségéről; olykor átvitt értelemben is (Ézs 29,9).] opiłek [mały kawałek metalu, który powstaje podczas piłowania], opiłki reszelék, vasreszelék, reszelékpor opiłować opiłowywać [wygładzić pilnikiem powierzchnię lub brzegi czegoś] körülreszelni, megreszelni, lereszelni opiłować klucz körülreszeli v. megreszeli a kulcsot opiłować paznokcie reszeli a körmét opiłowanie, opiłowywanie körülreszelés, megreszelés opiły, -a, -e [rzadko: odurzony alkoholem; pijany] iszákos, részeges, ittas, részeg; (átv.) mámoros opinia [łac. opinio 'pogląd; przeczucie; wyobrażenie; przesąd; (dobra) sława'; 1. przekonanie o czymś, pogląd na jakąś sprawę; 2. sposób, w jaki oceniają kogoś inni; 3. orzeczenie specjalisty na jakiś temat; 4. mniemanie, sąd, przekonanie, pogląd, zdanie; (zła a. dobra) sława u ludzi, renoma, reputacja; ocena, zaopiniowanie.] (lat.) opinio, 1. fáma, hír, híresztelés, szóbeszéd, rémhír; 2. onis f. gyanítás, vélekedés, hiedelem; híresztelés, vélemény {vkről}, híre vknek}; (zdanie) vélemény, közvélemény; meggyőződés, ítélet, nézet; (reputacja) hír, hírnév, jóhír EPICUREA OPINIO Epikureus vélekedés". [Így nevezi a Formula Concordiae azt a hamis keresztyén gondolkodásmódot, mely szerint a Szentlélek a mi részvételünk, igével és a szentségekkel élésünk nélkül is újjáteremt és bűneink ellenére bennünk marad. SD.II.46 és IV ] opinia biegłego szakember véleménye opinia rzeczoznawcy szakvélemény opinie są podzielone a vélemények megoszlanak opinia publiczna [opinia społeczeństwa lub jego części na jakiś temat] közvélemény opinia świata a világ véleménye opinio communis [wym. opinio kommunis] [łac., 1. powszechne mniemanie; 2. powszechny pogląd; 3. powszechne mniemanie, powszechny pogląd, utarte zdanie.] (lat.) opinio communis; közvélemény opiniodawca [osoba lub instytucja uprawniona do wydawania opinii o czymś] véleményadó, véleményező, bíráló, szakértő opiniodawczy, -a, -e ajánló, véleményező, bíráló opiniować (opiniuje) [wydawać opinię o kimś lub o czymś] véleményezni, bírálni opiniowanie véleményezés opiniowanie projektów tervek v. tervezetek véleményezése opioidy [grupa substancji działających na receptory opioidowe, wliczając naturalnie występujące w ludzkim organizmie peptydy, (endorfiny, dynorfiny, enkefaliny) oraz leki opioidowe. Najważniejsze substancje opioidowe to: kodeina, morfina, heroina. Są one zaliczane także do opiatów ze względu na ich naturalne pochodzenie roślinne. Kodeina i morfina są szeroko stosowane w medycynie jako narkotyczne środki w zwalczaniu silnego bólu. Najczęściej są one stosowane gdy inne leki opioidowe (słabsze) nie dają efektu. Morfina najczęściej stosowana jest przy i po zabiegach operacyjnych oraz w bólach nowotworowych u pacjentów w stanie agonii, kodeina natomiast jest stosowana jako substytut morfiny (środek zastępczy) o podobnym do niej działaniu, lecz około dwukrotnie słabszym. Heroina ze względu na silne właściwości uzależniające jest substancją nielegalną z wyjątkiem stosowania w Anglii w przypadkach nieskuteczności morfiny.] opioidok [Opioidnak nevezik mindazokat a természetes, félszintetikus és szintetikus vegyületeket, amelyek a morfinhoz hasonlóan a szervezet opioid receptorain hatnak (mu-, kappa-, deltareceptorok), és hatásuk a kompetitív

31 4441 antagonista naloxonnal (Narcanti) felfüggeszthető.] opis [1. wypowiedź lub tekst, w których są opisane jakieś osoby, przedmioty, zjawiska lub sytuacje; też: czynność opisywania czegoś; 2. objaśnienia i podpis do rysunku, mapy itp.; 3. podstawowe dane dotyczące jakiejś publikacji lub urządzenia] leírás, ismertetés, körülírás opis kraju országleírás opis literacki irodalmi leírás opis miejsca helyleírás, helyrajz opis patentowy szabadalmi leírás opis podróży útleírás opis roboty munkaleírás opis techniczy műszaki leírás opisać opisywać [1. przedstawić szczegóły dotyczące osoby, przedmiotu, zjawiska lub sytuacji; 2. opatrzyć objaśnieniami, podpisem rysunki, mapy itp.; 3. dokonać spisu czyjegoś majątku dla pokrycia nim zadłużenia] leírni, ismertetni; ecsetelni, körülírni, lerajzolni, körülrajzolni; befeketíteni; (mt.) síkidomot rajzolni (más idom köré); ívet rajzolni v. ívelni (repülésben) opisać co z dużym realizmem nagy realizmussal v. nagyon reálisan írni vmit opisać coś leírni vmit opisać a. opisywać coś z naukową dokładnością leírni vmit tudományos pontossággal opisać kogo w gazecie befeketíteni vkit az újságban opisać kraj országot leírni, leírást adni az országról v. tájról opisać meble leírja a bútorokat opisać sytuację leírni, ismertetni a helyzetet opisać swoje położenie leírja, írásba foglalja a saját helyzetét opisać się opisywać się [opisać samego siebie] leíeja saját magát opisanie, opisywanie leírás, ismertetés opisanie kwadratu na kole a kör négyzetbe írása opisany, -a e leírt opisowo epikailag; elbeszélő v. leíró módon opisowość elbeszélő v. epikai jelleg opisowy, -a, -e leíró, elbeszélő opisuj! írd le! opisywacz vmit leíró v. elbeszéllő ember opisywać (opysuje) leírni, ecsetelni opisz! írd le! opisz swój formularz! írd le a saját iratmintádat! opity, -a, -e részeg, iszákos, ittas opity jak bąk részeg, mint a tök opium [wysuszony sok niedojrzałych makówek stosowany jako środek przeciwbólowy i przeciwskurczowy, używany też jako narkotyk] (gör.) ópium, mákony; éretlen mákfejek bemetszésével nyert s megszárított tejnedv; fájdalomcsillapító és altató-, ill. kábítószer opiumista [narkoman; uzależniony od opium] ópiumszívó opiumować [dodawać do czegoś opium] ópiumot adni; ópiummal kezelni opiumowanie [nasycanie czegoś opium; mieszanie czegoś z opium] ópium adás; ópiumos kezelés; ópiumkészítés opiumowy, -a, -e ópiumos oplatać cały świat; oplatać cały glob behálózza az egész világot; behálózza az egész Földet oplatanka [butelka oplatana] fonott v. kosaras üveg v. palack; kis demizson oplatany, -a, -e körülfont, fonadékkal körülvett oplątać (oplaczę, oplacze) oplątywać [1. wielokrotnie owinąć coś czymś długim i cienkim; 2. owinąć się wokół kogoś lub czegoś; 3. podporządkować kogoś sobie całkowicie] körülkötni becsavarni, körülcsavarni; (átv.) befonni, behálózni, kelepcébe csalni oplątać intrygami ármánykodással v. fondorlattal kelepcébe csalni oplątać słodkimi słówkami mézes-mázos szavakkal levenni a lábáról v. behálózni oplątać sznurkiem zsineggel becsavarni v. körülcsavarni oplątać nitką cérnával körülcsavarni oplątać się oplątywać się [1. owinąć samego siebie czymś długim i cienkim; 2. owinąć się wokół kogoś lub czegoś] csavarodni, körülcsavarodni, fonódni, (növény) kúszni oplątanie, oplątywanie körülcsavarás; (átv.) befonás, behálózás oplątanie się körülcsavarodás; (átv.) befonódás, behálózódás oplątany, -a, -e becsavart, körülcsavart; (átv.) befont, behálózott, kelepcébe csalt oplecenie körülfonás opleciony, -a, -e körülfonott

32 4442 opleć (opielę, opiele) [oczyścić przeznaczoną pod uprawy ziemię z trawy, koniczyny i chwastów, przygotować tę ziemię do uprawy; opielić (częściej)] kigyomlálni oplerka, oplerek [gruba parówka] [Słowniczek języka śląskiego] vastag virsli opleść (oplotę, oplecie) oplatać [1. okręcić coś długiego i cienkiego wokół kogoś lub czegoś; 2. owinąć się wokół kogoś lub czegoś; 3. objąć kogoś] befonni, körülfonni opleść kogo ramionami karjába zár vkit; megölelni vkit opleść się oplatać się [1. okręcić czymś długim i cienkim samego siebie; 2. owinąć się wokół kogoś lub czegoś; 3. objąć się wzajemnie] körülfonja magát opleśniała chleba penészes kenyér opleśniałość penészes volta vminek opleśniały, -a, -e penészes; (átv.) őszhajú opleśnieć köröskörül v. jól megpenészedni opleśnienie megpenészedés oplewić (zob. opielać) (táj) kigyomlálni oplombować oplombowywać [nałożyć plombę na drzwi, paczkę itp. dla zabezpieczenia przed otwarciem] beplombálni, betömni, leplombálni; ólomzárral ellátni v. lezárni oplot metalizowany, lamówka metalizowana [produkowana z nitki alux w srebrnym lub innym kolorze; wątek i osnowa są z jedwabiu wiskozowego. Ma szerokość 8 mm - 40 mm i jest stosowana na różne dekoracyjne cele.] fémfonalas díszítőszalag [Ezüst vagy más színű alumíniumoxid fonalból készült 8-40 mm széles szalag. A ritka beállítású vetülékfonal és a széleken a láncfonalak viszkózból készülnek. Díszítésre használják.] oplotkować oplotkowywać [wymyślić lub powtórzyć plotki o kimś, o czymś] kibeszélni, kipletykálni vkit oplucie leköpdösés opluć opluwać [1. opryskać kogoś lub coś śliną lub jakimś płynem trzymanym w ustach; 2. rozpowszechnić kłamstwa o kimś, o czymś, obrzucić kogoś obelgami] leköpni, teleköpni; ócsárolni opluć się opluwać się [1. opluć siebie samego; 2. opluć jeden drugiego; 3. oczernić się nawzajem, obrzucić się obelgami] leköpi magát, leköpik egymást opluskać (opluczę, opluszcze) opluskiwać [oblać, obmyć lub ochlapać kogoś albo coś wodą] befröcskölni, bepacskolni opluskać się opluskiwać się [1. obmyć, ochlapać samego siebie; 2. obmyć lub ochlapać siebie nawzajem] telefröcsköli magát opluskanie befröcskölés, bepacskolás opluskany, -a, -e befröcskölt, bepacskolt opłacalność rentabilitás; jövedelmezőség, a gazdálkodással szemben az a követelmény, hogy a bevétel meghaladja a ráfordítást, azaz hogy az eredmény nyereség legyen opłacalność cenowa árrentábilitás opłacalność gospodarcza gazdasági rentabilitás opłacalność produkcji termelési rentabilitás opłacalność reklamy reklámok rentabilitása opłacalny, -a, -e [przynoszący zysk] rentábilis, jövedelmező, kifizetődő, gazdaságos opłacalny interes kifizetődő üzlet opłacanie pénzelés, a költségek viselése, finanszírozás opłacenie megfizetés, befizetés opłacić (opłacę) opłacać [1. zapłacić za coś; 2. ponieść negatywne konsekwencje czegoś] megfizetni, lefizetni; kiegyenlíteni, kifizetni; pénzelni, viselni a költségeket opłacać asekurację biztosítási díjat fizetni opłacać taką samą monetą (átv.) szeget szeggel; ugyanazzal a pénzzel fizetni opłacać coś pénzelni vmit opłacić abonament na obiady ebédre előfizetni opłacić długi megfizetni v. leróni az adósságot opłacić kogo kifizetni vkit opłacić podatki kiegyenlíteni az adót opłacić podróż utazást befizetni opłacić podróż samolotem repülőutat befizetni opłacić rachunek za usługi telekomunikacyjne befizeti a telefonszámlát opłacić ryczałtem átalányt fizetni opłacić się opłacać się [1. płacąc, uwolnić się od kogoś lub od jakiegoś obowiązku; 2. przynieść zysk, korzyść] kifizetődni; érdemes, megéri; megváltja magát opłacony, -a, -e megfizetett, lefizetett; kiegyenlített, kifizetett; pénzelt opłakać (opłacze), opłakiwać siratni, megsiratni, elsiratni opłakać kogo/co megsiratni vkit/vmit opłakanie 1, opłakiwanie megsiratás, siratás opłakanie 2 sajnálatra méltó módon; szánalmasan opłakany, -a, -e [nędzny, godny politowania] (nędzny) siralmas, szánalmas, sajnálatra méltó, tönkretett opłakiwać opłakać [odczuwać głęboki żal po stracie kogoś lub czegoś] siratni, megsiratni, elsiratni opłata [1. pieniądze płacone za świadczenia, usługi itp.; 2. opłacenie albo opłacanie czegoś] fizetés, bér, díj, viteldíj, illeték

33 4443 opłata bankowa bankilleték opłata celna vámilleték opłata członkowska tagdíj, tagsági díj v. illeték opłata czynszowa lakbér opłata czynszu bérfizetés opłata dodatkowa pótdíj opłata drogowa útvám, kövezeti vám; úthasználati illeték opłata importowa importilleték opłata konsularna konzuli illeték opłata licencyjna licencdíj opłata manipulacyjna kezelési díj opłata notarialna közjegyzői illeték opłata parkingowa parkolási díj opłata patentowa szabadalmi díj opłata pieniężna pénzilleték opłata płacowa bérköltség opłata pobrana bérmentesítve opłata pocztowa postadíj, postaköltség, postai díj opłata pracy munkadíj opłata przeładunkowa átrakási díj opłata przewozowa fuvar- v. szállítási költség; fuvardíj, szállítási díj opłata przy odbiorze átvételkor fizetett díj v. összeg opłata ryczałtowa [opłata ustalona niezależnie od liczby świadczeń] átalánydíj opłata sądowa bírósági költség opłata skarbowa [opłata uiszczana przez interesanta za czynności urzędowe] adóköltség v. díj; illeték, bélyegilleték opłata składowa raktározási díj opłata spadkowa örökösödési illeték opłata stemplowa illeték; bélyegilleték, bélyegben lerótt adó v. illeték opłata szkolna tandíj opłata ubezpieczeniowa biztosítási díj opłata uiszczona ryczałtem átalány opłata ulgowa fizetési kedvezmény, fizetési könnyítés opłata uzdrowiskowa üdülőhelyi díj opłata wagowa mérési díj opłata za autostradę autópályadíj opłata za godzinę lekcyjną óradíj, tanóradíj opłata za ładowanie dźwigiem (w portach) daruhasználati díj (kikötőkben, rakodásnál) opłata za naukę tandíj opłata za kurs (samochodowy) menetdíj (gépkocsin, taxin) opłata za postój (ker.) álláspénz opłata za postój wagonu vagonállási díj opłata za pośrednictwo közvetítés díja opłata za prowadzenie konta számlavezetési költség opłata za przechowanie ruhatári, megőrzési díj opłata za przejazd utazási költség, viteldíj opłata za przestój állásdíj opłata za przetrzymanie fekbér opłata za przewóz szállítási díj, fuvardíj, viteldíj opłata za składowanie tárolási díj opłata za słowo (távirat) szódíj opłata za transport fuvardíj, szállítási díj opłata za uczestnictwo részvételi díj opłata za wstęp belépődíj opłata załadunkowa rakodódíj opłatę za rozmowę telefoniczną ureguluje pan/pani razem z rachunkiem za hotel a telefonszámlát a hotelszámlával együtt kell kifizetni opłatek [1. cienki płatek ciasta używany jako hostia w liturgii chrześcijańskiej i przy wieczerzy wigilijnej; 2. uroczystość dzielenia się opłatkiem; 3. krążek z cienkiego ciasta zawierający lekarstwo w proszku] ostya (łamać się opłatkiem: törni ) opłatek kościelny templomi ostya opłatkowy, -a, -e ostyás, ostyaopłaty (bez czynszu) rezsi (villany, gáz, víz, fűtés); közüzemi díjak opłaty wynoszą forintów a rezsi forintot tesz ki opłomieniać, opłomienić lángba borítani, tűzfénnyel elárasztani, lánggal megvilágítani opłotek, opłotki [1. drewniany płot; 2. wąskie przejście między płotami sąsiadujących gospodarstw; 3. miejsce ogrodzone płotem; 4. granice czegoś, ograniczony zakres czegoś] sövény; két kerítés közti szűk átjáró sikátor; kecskeút; útmenti kerítések opłowiały, -a, -e fakó, színehagyott opłucna [błona okrywająca płuca i wyściełająca wnętrze klatki piersiowej] mellhártya

34 4444 opłukać (opłuczę, opłucze) opłukiwać [umyć coś, polewając wodą] leöblíteni opłukać coś leöblíteni vmit opłukać filiżanki leöblíteni a csészéket opłukać coś w dużej ilości wody bő, folyó vízben leöblíteni vmit opłukać się opłukiwać się [1. opłukać samego siebie; 2. opłukać siebie nawzajem] leöblíti magát opłukanie, opłukiwanie leöblítés opłukany, -a, -e leöblített opłynąć (dok.) opływać (niedok.) [1. płynąc, okrążyć coś; 2. otoczyć, spowić kogoś, coś; 3. mieć czegoś bardzo dużo, korzystać z czegoś w obfitości] körülfolyni; megtelni, ellepi a folyadék; körülúszni; (okrętem) körülhajózni; bővelkedni, dúskálni (vmiben) opłynąć przylądek földfokot körülhajózni, hegyfokot megkerülni opłynąć a. opływać w dostatki úszik a jólétben; dúskálni vmiben opłynąć wyspę körülfolyja a szigetet opływać (zob. opłynąć) körülúszni, (okrętem) körülhajózni; dúskálni; (o wodzie) körülfolyni; (átv.) (w co) úszni, dúskálni, bővelkedni vmiben opłynięcie, opływanie körülfolyás; körülhajózás; dúskálás opływka sonaru; kopuła sonaru (termin nie zalecany) szonárdóm opływowy, -a, -e [mający wydłużony i łagodnie zaokrąglony kształt] áramvonalas; lágy, gömbölyded, elfolyó vonalú opływowe ciało áramvonalas test opływowy kształt samochodu a gépkocsi áramvonalas alakja opoczysty, -a, -e [starop. skalisty] kaviccsal borított, kavicsos, köves opodający, -a, -e eső, ereszkedő opodająca intonacja ereszkedő intonáció opodal [I przyimek komunikujący o małej odległości przedmiotu lub zdarzenia od danego miejsca, np. Konie pasły się opodal lasu II przysłówek komunikujący, że coś znajduje się lub dzieje się w małej odległości, np. Mieszkam opodal] kissé odébb, nem messze, a közelben opadatkować (opadatkuje) opadatkowywać (opadatkowuje) [nałożyć podatek] megadóztatni, adót kivetni, adóval megterhelni opodatkować kogoś/coś adóztatni v. megadóztatni vkit/vmit opodatkować się opodatkowywać się [zobowiązać się do składania datków na jakiś cel] adózni, adót befizetnii, adóval megterhelődni; kötelezettséget vállalni opodatkowanie megadóztatás, adókivetés v. adókirovás opodatkowanie osob mieszkajacych za granica külföldiek személyek megadóztatása opodatkowanie zagranicznych przedsiębiorstw külföldi vállalatok megadóztatása opodatkowany, -a, -e megadóztatott opodatkowany dochód adózott jövedelem opodeldok [lek przeciwgośćcowy] (gyógysz.) (dawno) opodeldok [reumagyógyszer: (Linimentum saponato-camphoratum), kedvelt szer a reumás fájdalmak, duzzanatok enyhítésére és gyógyítására; külsőleg, bedörzsölve alkalmazzák. Lágy, kocsonyás összeállásu, melegben elfolyósodó, fehér, kissé kékesbe játszó szinü, áttetsző, kámforszagu anyag, mely a bőrre dörzsölve, azt enyhén megvörösíti. A Magyar Gyógyszerkönyv szerint 120 g. reszelt legfehérebb szappanból, 500 g. higított borszeszből, 10 g. kámforból, 5-5 g. levendula- és rozmarin-olajból és 20 g. ammonia-oldatból készül. A folyékony O. 120 kámforspirituszból, 360 szappanos borszeszből, 24 ammoniából készül 2 kakukfűoaljjal és 4 rozmarinolajjal.] opoka [1. to, co daje komuś lub czemuś oparcie i pozwala przetrwać; 2. skaliste podłoże; 3. biała lub kremowa skała osadowa, odmiana kredy] (skała) szikla, kő, sziklás talaj; (átv.) biztos, erős, megbízható alap opola föld, tájék, határvidék, vidék, hon, ország (u Zygmunta Glogera) Opola. Kraina, nazwana później od licznych pól Polską, była pierwej tak, jak cała środkowa Europa, jednym wielkim lasem, w którym znajdowały się tylko rozsiane pojedyńczo sadyby ludzi, żyjących z polowania, rybołówstwa, chowu bydła, oraz miodem dzikich pszczół i owocem leśnym. O ile taki tryb życia wymagał obierania sobie siedlisk w zapadłych kniejach, najdalej od innych ludzi, o tyle sadyby, które skutkiem rozmnożenia zmuszone zostały do rolnictwa, wprost przeciwnie, z wynikłej potrzeby zabezpieczenia swych zbóż przed dzikiemi zwierzętami, gromadziły się w jak najbliższe sąsiedztwo, tworząc sioła czyli wioski. Takie sioła i wioski w przeciwstawieniu do pojedyńczych sadyb leśnych, że otoczone były polami, więc nazywano opolami, bo z brzmieniem o łączy się w języku polskim pojęcie zewnętrznego otoczenia. W dokumentach zaś łacińskich opola takie, jako grupy sąsiadów, nazywały się sąsiedztwami vicinia. Kilka wiosek razem używało wspólnie lasów sąsiednich, pastwisk, wód i dróg. Z tej wspólności używania ekonomicznego wynikała potrzeba wspólnego sądownictwa i solidarności w pilnowaniu porządku i bezpieczeństwa życia i mienia. To też wszyscy członkowie opola mieli obowiązek ścigania złoczyńcy a w razie przeciwnym odpowiadali solidarnie. Rząd opola stanowili zapewne naczelnicy rodów, w skład jego wchodzących, którzy schodzili się na obrady w miejscowości zwanej czołem opola. Tak więc opole było w Polsce pierwotnej rodzajem gminy, najniższą jednostką administracyjną. Ponieważ kraina między Odrą, Notecią i Gopłem posiadała wcześniej duże wsie rolnicze i szerokie pola, niż Mazowsze i Małopolska, więc też pierwotnie nazwa Polski do niej się stosowała i tylko w dokumentach

35 4445 wielkopolskich z doby piastowskiej spotykamy często wzmianki o viciniach i opolach. W opolach tych zarówno mieszkała szlachta (nobiles, milites), t. j. wolni dziedzice, jak i chłopi (simplices). Były to związki rozmaitego rodzaju osad chłopskich, książęcych, kościelnych i prywatnych, do składu których należały i grunta małej niezależnej własności szlacheckiej. Jak wogóle jednak posiadłości księcia panującego przeważną jeszcze część kraju za Piastów zajmowały, tak też i w każdem opolu najwięcej osad było własnością księcia. Były jednak opola, w których książę nic już prawie nie posiadał, albo nadaniami dla zasłużonych wojowników większą część obszaru na ich własność odstąpił, wreszcie przywilejem dozwolił komuś z prywatnych dóbr utworzyć odrębne opole, uwalniając tem samem od rozlicznych ciężarów gromadzkich, do których każde opole było solidarnie obowiązane. Ciężary zaś te były rozmaite, z natury położenia sąsiedzkiego wynikające. W razie np. sporu granicznego sam książę albo jego urzędnik zwoływał sąsiednie opola i obchodził z niemi granice, żądając zaświadczeń i wskazówek. Jeżeli świadectwo okazało się błędne, kara za nie spadała na całe opole. Opole odpowiadało solidarnie za przestępstwa, popełnione w jego obrębie i przez jego mieszkańców, co przy braku policyi było jedyną rękojmią utrzymania porządku i spokojności. Opola odgrywały ważną rolę w zarządzie pierwotnej skarbowości i w ustroju administracyjnopolitycznym miały znaczenie gmin, z których składały się powiaty i kasztelanje. Od gminy jednak niemieckiej różniło się słowiańskie opole swoją różnolitością części składowych i brakiem istotnej organizacyi. Znajdowanie tysiącznych popielnic w rozległych cmentarzyskach przy wielu wsiach wielkopolskich dowodzi, że już w czasach pogańskich musiała posiadać ta kraina liczne i ludne opola. Np. z 24 wiosek kasztelanii żnińskiej, opisanych w dyplomacie gnieźnieńskim z XI wieku, jedna miała 30- tu chłopów, dwie po 27-miu, reszta od 3-ech do 17-tu. Wyraz opole spotykamy już w dokumentach naszych z lat: 1136 i W dokumencie z r mamy wzmiankę o lasce opolnej. Rycerzy wzywał książę na wiece lub wojnę przez swoich komorników czyli dworzan okazaniem pierścienia lub odcisku pieczęci książęcej. Lud zaś opolny czyli chłopów, kmieci i drobnych posiadaczy, pozywano do sądu biciem we drzwi laską opolną, lub zwoływano do gromady i do grodów obsyłaniem takowej od domu do domu. Starożytny zwyczaj, dochowany do niedawnych czasów, nakazywał, aby laskę taką czyli wić lub znamię, podaną przez władzę do pierwszej w siole chaty, kmieć natychmiast odnosił z ustnem wezwaniem do następnej. Laskę, która w ten sposób wszystkich kolejno okrążyła, ostatni odnosił na miejsce zebrania. Samorządowi opola zadały ciężki cios liczne immunitates, nadawane od początku XIII w. przez książąt polskich biskupom, kapitułom, kościołom, klasztorom i stanowi rycerskiemu czyli szlachcie, które poddawały ludność wiejską pod jurysdykcję właścicieli wzmagających się liczebnie i przestrzeniowo terytorjów wielkiej prywatnej własności. Właściciele owi wraz z ziemią wchodzili w prawa książęce nad ludnością na ziemiach tych osiadłą, a władza ich patrymonjalna sama przez się znosiła organizację opolną, nie dającą się przystosować do nowych warunków społeczno-ekonomicznych, tembardziej że nadawanie pojedyńczych wsi książęcych różnym właścicielom rozrywało opola. Do ostatecznego zaniku tej prastarej słowiańsko-polskiej organizacyi gminnej przyczyniło się wreszcie osadzanie kmieci i wszelkiego rodzaju przybyszów na zasadach zapożyczonego prawa niemieckiego, polegającego na dobrowolnej umowie obustronnej, obowiązującej osadników do płacenia dziedzicom czynszów w pieniądzach i płodach. O opolach pisali R. Roeppel (Geschichte Polens, 2 Beilage. Ueber vicinia oder opole, str ), Wac. A. Maciejowski, Józef Przyborowski, Stan. Smolka ( Mieszko Stary i jego wiek, str ), Al. Winiarz i inni. opole [1. jednostka administracyjna w Polsce średniowiecznej obejmująca kilkanaście wsi; 2. w średniowieczu: terytorialna organizacja sąsiedzka u Słowian zachodnich] (tört.) zsellér-telepek és falucskák csoportja a középkori Lengyelországban (amelyek egyetemlegesen feleltek a biztonságért és a rendért) Opole (niem. Oppeln, cz. Opolí, śl. Uopole) [miasto na prawach powiatu w południowozachodniej Polsce. Stolica Górnego Śląska. Od 6 lipca 1950 roku stolica województwa opolskiego. Główny ośrodek gospodarczy, naukowy, kulturalny i administracyjny województwa. Siedziba władz ziemskiego powiatu opolskiego. Jedno z najstarszych miast w kraju. Przez Opole przepływa rzeka Odra, która rozdziela się w centrum miasta na główny nurt oraz starorzecze - Młynówkę. Lokalne rzeki: Czarnka, Malina, Olszanka i Swornica, a także 2 kanały: Kanał Wiński oraz kanał ulgi dla Odry. Wysokość najwyższego punktu 183,1 m n.p.m. (wzgórze przy ulicy Stara Droga, ok. 3 km od granicy z Winowem w Gminie Prószków).] Opole (lengyel város), (dawno) Oppeln [(régi magyar formában:opoly, németül Oppeln, csehül Opolí, latinul Opolia) város Dél- Lengyelországban az Odera partján. Opolei vajdaság székhelye, lakossága fő, az egykori Felső-Szilézia fővárosa, jelentős német kisebbséggel.] opona [1. gumowa obręcz stanowiąca zewnętrzną część koła pojazdu; 2. daw. ozdobna zasłona] köpeny, takaró, ponyva; (anat.) hártya; (obręcz gumowa) gumiköpeny, gumiabroncs, külső; (dawno) díszes függöny, kárpit, függöny, faliszőnyeg opona bezdętkowa belső nélküli gumiköpeny opona konia lótakaró opona (rowerowa) abroncs, gumiabroncs

36 opona samochodowa külső autógumi, gumiabroncs, köpeny 4446 opona mózgowa, opony mózgowe agyhártya oponent [przeciwnik], oponentka (lat.) opponens; ellentmondó, ellenző, ellenszegülő; vitatkozó férfi/nő; ellenfél a vitában; az előadóval szembeszálló zemély; (tud.) tudományos fokozat elérésére benyújtott értekezést megbízás alapján bíráló tudós oponować (lat.) opponálni; ellenvetni, ellenezni, ellenkezni, ellenszegülni, ellenkező véleményen lenni, ellentmondani, vkinek a véleményével vitába szállni; (tud.) tudományos fokozat elérésére benyújtott értekezést opponensi minőségben megbírálni oponowanie ellentmondás, ellenkezés, ellenszegülés oponowy, -a, -e takaró-, ponyva-; (bonc.) burokopony mózgowo-rdzeniowe [trzy błony utworzone z tkanki łącznej, otaczającej mózg i rdzeń kręgowy] agyhártya-velő opończa [1. obszerny płaszcz bez rękawów, z kapturem, noszony dawniej jako strój podróżny; 2. (u Zygmunta Glogera) Płaszcz od deszczu, kopieniak. Orjentalista Muchliński twierdzi, że Turcy (którzy na oznaczenie płaszcza mają swój wyraz jakrmurłuk) pożyczyli od Polaków i Ukraińców drugą nazwę przerobioną podług siebie na japondża, przyczem twierdzi o słowiańskości źródłosłowu wyrazów: opona, oponka, oponeczka. 3. wierzchnia luźna suknia męska z kapturem, bez stanu, z szerokimi rękawami. Jako płaszcz chroniący od deszczu i zimna przejęta została podobno w Polsce od Tatarów, po bitwie w 1512 r. Ze względu na możliwość zupełnego zakrycia postaci stanowił ulubiony strój złoczyńców i złodziei, zwłaszcza w galicyjskiej sensacyjnej powieści XIX wieku.. 4 rodzaj płaszcza przeciwdeszczowego; 5. przykrycie skrzyni ładunkowej samochodu lub przyczepy, wykonane z materiału wodoszczelnego; plandeka; 6. płaszcz z kapturem noszony dawniej jako strój podróżny] köpönyeg, csuklyás köpeny opończa opora [1. daw. to, na czym coś się opiera; 2. daw. coś, co stanowi przeszkodę] támasz, támaszték, tám, támaszpont, támszerkezet opora armaty (wojsk) ágyú kerékvetőgerenda; kerékakasztógerenda opora skłepienie (ép.) támgerenda oporna praca nehézkességekkel járó, küzdelmes munka opornica (villamosság) ellenállás, rosztát (ellenállásszekrény) opornie nehezen, nehézkesen, kénytelen-kelletlen, ellenállással opornik (villamosság) ellenállási dugó opornik antyparazytowy fékezőrács oporność [1. niepoddawanie się działaniu czynników zewnętrznych; 2. skłonność do przeciwstawiania się czyimś poleceniom; 3. zob. opór elektryczny] ellenállás, nehézség; (vill.) ellenállás oporność bierna passzív ellenállás oporność dźwięku hangellenállás oporność przepływu áramlási ellenállás oporny, -a, -e [1. opierający się czemuś; 2. niepoddający się wpływom; 3. niepoddający się działaniu jakiejś siły fizycznej; 4. o mechanizmach, ruchomych elementach czegoś: zacinający się, stawiający opór; 5. o drobnoustrojach chorobotwórczych: niepoddający się działaniu środków chemicznych] ellenálló, dacoló; makacs, konok, csökönyös, önfejű; nehéz oporny koń csökönyös ló oporowy, -a, -e támasz-, támoportunista, oportunistka [człowiek bez zasad, przystosowujący się do okoliczności dla doraźnych osobistych korzyści] (lat.) opportunista; megalkuvó, elvtelen (ffi/nő);a pillanatnyi előnyökért a fontosabb célokat eláruló, a mindenkori helyzethez alkalmazkodó, kiegyezésre hajló személy

37 4447 oportunistyczny, -a, -e (lat.) oportunista; megalkuvó, elvtelen; az ilyen személyre v. az opportunizmusra jellemző (magatartás, politika stb.) oportunizm [Pojęcie oportunizmu wywodzi sie z języka łacińskiego i pochodzi od słowa opportunus, które oznacza korzystny, wygodny. Z proweniencji tegoż pojęcia można wywnioskować jego współczesne znaczenie opisujące postawę polegającą na postępowaniu adekwatnym do zainstniałej sytuacji, warunków (często politycznych lub społecznych), mające na celu odniesienie pewnych korzyści. Wiąże się to jednoznacznie z brakiem pewnych niezmiennych zasad, wg których postępowałoby się w życiu. Wiele wspólnego z oportunizmem ma konformizm.] (lat.) oppotunizmus, megalkuvás, alkalmazkodás, elvtelenség; megalkuvó, elvtelen alkalmazkodás; olyan magatartás, amikor valaki kizárólag saját érdekét és hasznát tartja szem előtt opory [przeszkody natury psychicznej powstrzymujące kogoś przed zrobieniem czegoś] gátlás, komplexus oporządzenie felszerelés, ellátás; rendbehozás, előkészítés oporządzenie żołnierskie katonai felszerelések (u Zygmunta Glogera) Oporządzenie wojskowe. Rzeczy, należące do żołnieża w wojsku polskiem, dzieliły się na: ubiór, oporządzenie wielkie i małe oraz broń. Do pierwszego należały: surduty, kurtki, kaftany, rajtuzy ze skórą, spodnie sukienne, furażerka, płaszcze, kamasze, nauszniki, galony, taśma dobosza. Do oporządzenia małego: koszule, czechczery, onuczki, trzewiki, buty, halsztuchy, rzemień do płaszcza, daszek do furażerki, mantelzaczek, kalitka, torba płócienna. Do oporządzenia wielkiego należały: kaszkiet, blacha do kaszkietu, kordony do kaszkietu, kutasy podoficerskie do kordonu, pompony, podpinki do kaszkietu, kokardy, feldcechy, kitki, tornister z pasem, mantelzak, patrontasz z pasem, granatka, bandolier, pendent kawaleryjski, fandekel, flintpas, feldflasza z rzemieniem, bęben z pasem i futerałem, instrument muzyczny, kociołek z pokrywą, rzemień do tegoż. B. Gemb. oporządzić (oporządzę) oporządzać [1. posprzątać lub wykonać inne codzienne prace w gospodarstwie lub przy kimś; 2. oprawić zabite zwierzę] rendbehozni, előkészíteni; felszerelni, ellátni; kizsigerelni, kibelezni, felbontani; (átv.) kifosztani, kivetkőztetni oporządzić co rendbehozni vmit oporządzić komu kieszeń könnyíteni vkinek a pénztáráján v. zsebén oporządzić rybę felbontani a halat oporządzić się oporządzać się [zadbać o swój wygląd, o swoje rzeczy osobiste] rendbehozza magát; ellátja v. felszereli magát oporządzony, -a, -e rendbehozott, előkészített; felszerelt, ellátott; kizsigerelt, kibelezett, felbontott oposum (indián ang.) (állat) oposszum (Didelphys); Észak-Amerikában honos erdei erszényes patkány; (div.) ennek értékes szőrméje; oposszum-bunda, -prém oposy oposszum-bunda, -prém opowiadacz mesélő, elbeszélő ember opowiadać (zob. opowiedzieć) elbeszélni, elmondani, elmesélni; előadni opowiada krewko élénken mesélni v. elbeszélni opowiadać bajdy nemlétező dolgokról v. dolgokat mesélni opowiadać bajkę, opowiadać bajki mesét mondani v. mesélni opowiadać co czym (opowiadam, -asz, -ają) (bajki) elbeszélni, elmesélni opowiadać co swoimi a. innymi słowami elbeszél v. elmond vmit saját szavaival v. más szavakkal v. más szóval opowiadać co zajmująco érdeken ad elő vmit opowiadać historię történetet elbeszélni opowiadać kawałki vicceket mesélni v. mondani opowiadać kawały adomákat v. vicceket mesélni opowiadać o czymś szól vmiről opowiadać półsłówkami félszavakkal válaszolni, foghegyről beszélni opowiadać wymogom megfelelni a követelményeknek opowiadać się nyilatkozni vki/vmi mellett opowiadaj! mondd el! beszéld el! meséld el! opowiadał tę scenę bez komentarzy ezt a jelenetet kommentár nélkül mesélte el opowiadania babuni dajkamese

38 4448 opowiadania erotyczne erotikus elbeszélések opowiadanie [1. to, co jest opowiadane; 2. niewielki utwór pisany prozą, ograniczony zwykle do jednego wątku fabularnego; 3. krótki utwór epicki o prostej akcji, niewielkich rozmiarach o jednowątkowej fabule, pisany prozą] elbeszélés (irodalmi), történet; előadás; elmesélés; elmondás opowiadanie anegdotyczne tréfás elbeszélések opowiadanie o duchach szellemekről szóló történet, szellemhistória opowiadanie się jelentéstétel; nyilatkozás opowiadanie się przy kim/czym nyilatkozás vki/vmi mellett opowiadanie tytułowe címadó elbeszélés opowiadanko (opowiadanie kics.) történetecske odpowiedzialność dyscyplinarna [odpowiadanie przez pracownika przed organem dyscyplinarnym w razie poważnego naruszenia obowiązków; też: konieczność odpowiadania przez członka stowarzyszenia za naruszenie przepisów statutowych] fegyelmi tárgyaláson a dolgozó nyilatkozata v. elmondása v. története opowiastka (opowieść kics.) történetecske opowiedz mondd el, beszéld el, meséld el opowiedzieć (opowiem, opowiesz, opowiedzą) + Ac=T. opowiadać [przedstawić coś słowami] elbeszélni, elmondani, elmesélni, regélni; előadni; (közb.) fecsegni opowiedział w streszczeniu elmesélte, összefoglalta opowiedzieć co swoimi słowami a saját szavaival mond el vmit opowiedzieć co z detalmi aprólékosan v. tövirőlhegyire elbeszélni; részletesen elmondani vmit opowiedzieć komu anegdotkę anekdotát mesél v. mond el vkinek opowiedzieć swą odyseję elmondja viszontagságait opowiedzieć swoje przygody elmeséli élményeit opowiedzieć ze wszytkimi szczegółami apró részletességgel mesél el vmit opowiedzieć się opowiadać się [1. uprzedzić kogoś o zamiarze odejścia lub odjechania; 2. stanąć po czyjejś stronie, poprzeć coś] jelentkezni, tudósítani; igazolja magát; mentegetőzni; (za kim/czym) nyilatkozni, kiállni (vki/vmi mellett), pártjára állni vkinek; nem mondja el célját, okát opowiedzieć się przeciw czemuś vmit ellenezni opowiedzieć się przy kim/czym igazolja magát vki/vmi által opowiem ci całą rzecz elmondom neked az egészet v. az egész ügyet v. dolgot opowiem to zdarzenie pokrótce röviden elmondom az esetet opowieściowy, -a, -e elbeszélő opowieść [1. opowiadana historia; 2. utwór na pograniczu noweli i powieści, o bogatej fabule i gawędziarskim toku narracji] elbeszélés, regény, történet; (dawno) beszély; kisregény opowieść biblijna bibliai történet opozycja [(z łac.) 1. przeciwstawienie się komuś lub czemuś; 2. grupa ludzi wewnątrz parlamentu lub poza nim, mająca odmienne niż rząd poglądy i broniąca ich wszelkimi dostępnymi środkami; 3. przeciwieństwo dwóch pojęć, idei itp.; 4. położenie, w którym planeta obserwowana z Ziemi znajduje się po przeciwnej stronie sfery niebieskiej niż Słońce i zarazem najbliżej Ziemi; 5. w szermierce: zabezpieczenie ręki gardą; 6. w szachach: przeciwstawne położenie królów, gdy stoją na jednej linii i na polach tej samej barwy; 7. ugrupowanie lub grupa ugrupowań, w szczególności partii politycznych, będąca przeciwna polityce rządu, nie tworzących rządu i dążąca do przejęcia władzy] (lat.) oppozíció; ellenállás, szembenállás, szembehelyezkedés; ellentmondás; ellenzés, ellenkezés, ellenvetés; szembenálló, szembeforduló v. ellenzéki magatartás; (pol) ellenzék, ellenpárt; (csillagászat) aspecta, bolygóállás, szembenállás (az a helyzet, amikor két égitest egymással 180 fokos szöget zár be) opozycja reakcyjna reakciós ellenzék opozycjonista, opozycjonistka ellenzéki (ffi/nő) opozycyjność ellenzékiség opozycyjny, -a, -e (lat.) oppozíciós; ellenzéki opój ívó, iszákos opół [skrajna deska z kloca z jednej strony płaska, z drugiej półokrągła; okorek; oblader; okrajka] tábla; födém; lehántolt fa opór [1. przeciwstawianie się czyjeś woli lub przemocy; też: nieuleganie jakiejś sile; 2. siła powstająca przy wprawianiu ciał w ruch lub wywołana ruchem tych ciał i skierowana przeciwnie do kierunku ruchu; 3. zob. pług: a. narzędzie rolnicze służące do orania; b. sposób hamowania polegający na zbliżeniu ku sobie dziobów nart i oddaleniu piętek] ellenállás, ellenszegülés; dac; (fiz.) közegellenállás [a súrlódás egy speciális esete, amikor a közegben haladó test az azt körülvevő közeggel súrlódik. Ezáltal a közegben való mozgás irányával ellentétes irányú erő jön létre, tehát akadályozza a testnek a közegben

39 4449 való mozgását, csökkenti annak a közeghez viszonyított sebességét.] opór aerodynamiczny [opór powietrza powstający przy ruchu dowolnego ciała i skierowany przeciwnie do kierunku tego ruchu] légellenállás v. levegő ellenállás opór elektryczny [właściwość ciała powodująca przeciwstawianie się przepływowi prądu elektrycznego] villamos v. elektromos ellenállás; a vezetőnek a töltött részecskék áramlását gátló hatása; egyenesen arányos a feszültséggel, fordítottan arányos az áramerősséggel; elektromos ellenállás [jele az R mértékegysége az Ohm, aminek jele a Ω ] opór elektryczny właściwy [zob. rezystywność] saját villamos v. elektromos ellenállás opór magnetyczny mágneses ellenállás opór katodowy katódellenállás opór ośrodka [siła przeciwstawiająca się ruchowi ciała stałego w ośrodku płynnym] belső v. közegellenállás opór pojemnościowy [opór stawiany przepływowi prądu zmiennego przez kondensator] térfogatellenállás opór seksualny szexuális ellenállás opóźniający, -a, -e késleltető, késést okozó, hátráltató opóźnić opóźniać [zmniejszyć szybkość przebiegu, rozwoju czegoś lub odwlec wykonanie czegoś] késleltetni, hátráltatni, későbbre halasztani opóźnić się opóźniać się [1. wykonać coś nie na czas; 2. nastąpić, odbyć się, przybyć itp. później, niż należało; 3. o zegarze: wskazywać godzinę wcześniejszą, niż jest w rzeczywistości] késni, elkésni; késlekedni opóźnić swój wyjazd későbbre halasztani az elutazást opóźnienie [sytuacja, w której coś przebiega później, niż miało przebiegać; też: różnica czasu wynikająca z dłuższego, niż przewidywano trwania jakiejś czynnośc] késés (spóźnić się, spóźniać się: késni); késedelem, késlekedés; (fiz.) lassulás opóźnienie fazowe fáziskésés opóźnienie pociągów vonatok késése (állomáson, pályaudvaron) opóźnienie w płatności fizetési késedelem opóźnik késleltetőáramkör opóźnik do zapalania silnika késleltetőáramkör motorgyújtáshoz opóźnik wielokrotny többszörös késleltetőberendezés opóźność skuteczna csoportkésleltetési idő opóżniony, -a, -e [1. taki, który nie zdążył czegoś zrobić w określonym czasie; 2. taki, który nastąpił, odbył się, przybył itp. później, niż należało] elkésett, elmaradt opóźniona automatyczna regulacja wzmocnienia késleltetett erősítésszabályozás opóżniona dostawa késedelmes szállítás opóźnione słuchowe sprzężenie zwrotne késleltetett akusztikai visszacsatolás opóżniony w rozwoju [wykazujący stopień rozwoju niższy od normalnego w danym wieku] szellemileg visszamaradott oppidum [miasto gród; miasto zależne od zamku] (lat.) oppidum; mezőváros [1. a megerősített település középkori megjelölése; 2. kifejezés a történettudományi szakmunkákban a késő vaskori Európa többnyire erődített, városias kelta településeit jelöli. Az i. e század folyamán megjelenő, a korai urbanizáció egyik fontos állomását képviselő oppidumok kézműipari, kereskedelmi, ritkán regionális vagy törzsi politikai központként funkcionáltak. Fennállásuk és gazdasági virágzásuk időtartamát rövidre szabta az i. e. 1. századtól folyamatosan terjeszkedő Római Birodalom: a meghódított területek oppidumai az i. sz. 1. század közepéig elnéptelenedtek vagy helyükön romanizált jellegű városok alakultak ki. 3. a történelmi és jogi értelemben vett mezőváros latin neve. Földesúri joghatóság alatt álló, de a közönséges jobbágyfalvaknál szabadabb, vásártartási joggal és bizonyos autonómiával rendelkező település.] opportunus [1. łac. 'wygodny, korzystny'; 2. wiatr wiejący w kierunku portu] (lat.) opportunus; alkalmas, hasznos, célszerű, előnyös; időszerű, tanácsos; kedvező, megfelelő, kellő; kedvezően fekvő; használható, előnyös, ügyes, rátermett; vmnek kitett, veszélyeztetett hely opracować (opracuje) opracowywać [pracując nad czymś, nadać temu określoną formę] feldolgozni, kidolgozni, átdolgozni opracować choreografię koreografálni; koreográfiát írni opracować dane adatot feldolgozni opracować a. opracowywać interesujący temat érdekes témát dolgoz fel opracować plan tervet kidolgozni opracować a. opracowywać projekt tervrajzot készíteni opracować szczegóły kidolgozni a részleteket opracować temat témát feldolgozni opracować temat naukowy tudomános témát v. tárgykört feldolgozni opracować zadanie feladatot dolgoz ki opracowanie, opracowywanie [rozprawa, praca poświęcona jakiemuś zagadnieniu lub

40 4450 czyjejś działalności] feldolgozás, kidolgozás, átdolgozás opracowanie choreograficzne baletu a balett koreográfiája opracowanie monograficzne mografikus feldolgozás v. tanulmány oprać (opiorę, opierze) opierać [pot. wyprać komuś wszystkie brudne rzeczy] mosni vki számára; (közb.) mosni rá oprać się opierać się [pot. wyprać wszystkie swoje rzeczy] kimossa a dolgait opranie mosás vki számára oprany, -a, -e kimosott vki számára oprawa [1. okładka książki, albumu itp.; 2. to, w czym jakiś przedmiot jest osadzony; 3. zespół elementów muzycznych, plastycznych, scenograficznych, efektów specjalnych itp., stanowiących tło jakiegoś wydarzenia; 4. zdjęcie skóry z zabitego zwierzęcia, wypatroszenie i podzielenie na części; 5. zrobienie okładki książki, ramy obrazu, fotografii itp.; 6. (daw) Oprawa, inaczej zwana reformacją, dosłownie znaczy: ubezpieczenie czegoś, opatrzenie.] foglalat, fogantyú, markolat, keret; (książki) kötés, bekötés; bekeretezés; elkészítés, kiállítás oprawa introligatorska [jest to jeden z rodzajów produktów poligraficznych który posiada wkład i okładkę z tym,że okładka została wykonana w oddzielnym procesie] (książki) kötés, bekötés oprawa kartonowa kartonkötés oprawa kopalniana ácsolat, ácsozat oprawa książki könyvkötés, könyvtábla oprawa literacka irodalmi kísérőszöveg oprawa muzyczna zenei aláfestés, kísérőzene oprawa noża a kés nyele, késnyél oprawa obrazu képkeret oprawa okularów szemüvegkeret oprawa ozdobna díszkötés oprawa papierowa papírkötés oprawa płócienna vászonkötés oprawa skórzana bőrkötés oprawa w półpłótno félvászonkötés oprawa w półskórę félbőrkötés oprawca [ten, kto torturuje lub morduje kogoś z czyjegoś polecenia] (hist.) hóhérlegény, hóhérsegéd, a hóhér v. bakó segédje; (hycel) gyepmester, sintér segédje oprawianie, oprawienie megerősítés, beékelés; bekötés, bekeretezés; előkészítés; megnyúzás, kibelezés oprawianie książek [(u Zygmunta Glogera) Introligatorstwo dosyć kwitnęło w dawnej Polsce, tylko stare bibljoteki czas poniszczył, ludzie pomarnowali a nikt nie zajął się zebraniem wiadomości o tej sztuce z przeszłych wieków.] könyvkötés oprawić oprawiać [1. zaopatrzyć książkę, album itp. w okładkę; 2. osadzić coś w oprawie; 3. wzbogacić jakieś wydarzenie pewnymi elementami muzycznymi, plastycznymi, scenograficznymi itp.; 4. zdjąć skórę z zabitego zwierzęcia, oczyścić ptaka z pierza, rybę z łuski; 5. wyposażyć coś w część służącą do trzymania] megerősíteni, beékelni, betenni, behelyezni, beszorítani; befoglalni (vmibe), bekeretezni, berámázni; (książkę) bekötni; lenyúzni, (rybę) tisztítani, megtisztítani, kibelezni; előkészíteni oprawiać zdjęcie fényképet bekeretezni oprawić a. oprawiać książkę w coś bekötni v. beköttetni a könyvet vmibe oprawiać rybę halat pucolni oprawiać żaby békát nyúzni oprawić a. oprawiać zająca a. królika nyulat nyúzni oprawić brylant w złoto aranyba foglalni a brilliánst oprawić a. oprawiać książkę bekötni a könyvet oprawić kurę kibelezni v. megtisztítani a tyúkot oprawić lampę előkészíteni a lámpát (meggyújtásra) oprawić obraz bekeretezni v. berámázni a képet oprawić rybę halat tisztítani v. megtisztítani oprawić siekierę megékelni a baltát; megerősíteni a nyelen a baltafokát oprawić świecię a gyertyát gyertyatartóba tenni oprawić w ramę bekeretezni; keretbe foglalni oprawić zająca megnyúzni a nyulat oprawił książkę w półpłótno félvászonba kötötte a könyvet oprawka [to, w czym jakiś mały przedmiot jest osadzony] foglalat, tartó oprawka (okularowa) szemüvegkeret oprawka żarówki foglalat oprawny, -a, -e bekötött, befoglalt opresja [1. kłopotliwe, trudne położenie; 2. daw. ucisk, uciemiężenie] (lat.) opresszió; (dawno) elnyomás; (átv.) baj opresyjny, -a, -e elnyomási

41 4451 oprocentować oprocentowywać [wyznaczyć procent od sumy] százalékolni, kamatoztatni oprocentowanie [procent, o jaki suma złożona w banku powiększa się po upływie określonego czasu; też: procent, o jaki zwiększa się spłata zaciągniętego kredytu po upływie określonego czasu] kamatoztatás; kamat oprocentowanie kredytów mieszkaniowych lakossági hitelek kamatoztatása oprogramować oprogramowywać [opracować program lub programy umożliwiające użytkowanie komputera w określonym celu] (számítógépet) programozni oprogramowanie 1 [zbiór programów wprowadzonych do komputera] (műszaki) beprogramozás (számítógépé) oprogramowanie liniowe lineáris programozás [egy matematikai módszer egy többváltozós lineáris függvény minimumának (vagy maximumának) meghatározására, a változókon értelmezett véges számú lineáris feltétel mellett.] oprogramowanie modularne moduláris programozás oprogramowanie niskiego poziomu [to oprogramowanie bezpośrenio obsługujące sprzęt] alacsony szintű programozás oprogramowanie o otwartym kodzie źródłowym, otwarte oprogramowanie (open source software) [rodzaj oprogramowania i związany z nim ruch programistów wywodzący się z ruchu wolnego oprogramowania. Różnica między wolnym i otwartym oprogramowaniem sprowadza się w dużej mierze do różnicy w nazewnictwie. Patrz też: wolne oprogramowanie.] (ang. open source software) nyílt szoftver; nyílt forráskódú szoftver [A nyílt forráskódú szoftver olyan programot jelent, amelynek működése szabadon, bárki által megismerhető, tanulmányozható, felhasználható, fejleszthető, a fejlesztés pedig szabadon terjeszthető és továbbadható.] oprogramowanie wysokiego poziomu [służące do realizacji automatu oraz generacji emocji współpracuje z modułem warstwy niższej] magas szintű programozás oprogramowanie 2 (ang. software) [całość informacji w postaci zestawu instrukcji, zaimplementowanych interfejsów i zintegrowanych danych przeznaczonych dla komputera do realizacji wyznaczonych celów. Celem oprogramowania jest przetwarzanie danych w określonym przez twórcę zakresie. Oprogramowanie to dział informatyki.] szoftver (angol: software) [elektronikus adatfeldolgozó berendezések (például számítógépek) memóriájában elhelyezkedő, azokat működtető programok. Körülbelül ez volt a John W. Tukey által 1958-ban bevezetett angol software kifejezés eredeti értelme is.] A programvezérelt gépek célszerű működését a szoftverek több rétege biztosítja. Aszerint, hogy egy szoftver specifikusan mennyire inkább a gép puszta működtetését, avagy az ember által igényelt feladatmegoldást segíti elő, a következő funkcionális csoportokat különböztetjük meg: indítóprogram vagy alapszoftver a felhasználó által a legkevésbé manipulálható, a gép üzemszerű működését beállító program(ok), ide tartozik a firmware is; rendszerszoftverek a gép és perifériái kommunikációját lebonyolító programok, beleértve a felhasználó oly mértékű kiszolgálását, amely lehetővé teszi a számára más szoftverek elkészítését és üzembe helyezését is; alkalmazói szoftverek vagy alkalmazások a felhasználót a számítógép használatán túl mutató céljainak elérésében támogató specifikus programok. Rendszerszoftverek Operációs rendszerek Meghajtóprogramok (driverek) Segédprogramok o Fájlkezelők o Szövegszerkesztők (editorok) o Tömörítők Fejlesztési környezetek o Fordítóprogramok (compilerek) o Értelmezők (interpreterek) és futtatókörnyezetek o Nyomkövetők és hibakeresők (debuggerek) o Programszerkesztők (linkerek) Alkalmazói szoftverek Irodai szoftverek o Szervezőprogramok o Prezentációkészítők o Kiadványszerkesztők o Táblázatkezelők Üzleti alkalmazások o Számlázó programok o Könyvelő programok o Adatbázis-kezelők o Vállalatirányítási rendszerek Tervezőrendszerek o CAD-rendszerek Grafikai szoftverek o Rajzprogramok o Képszerkesztők Média szoftverek o Médialejátszók o Médiaszerkesztők

42 4452 Kommunikációs szoftverek o Levelező programok o Csevegő programok o Távbeszélő programok Hálózati alkalmazások o Webböngészők o Fájlcserélők Rosszindulatú alkalmazások o Vírusok o Férgek o Kémprogramok Biztonsági programok o Vírusellenőrzők o Kémprogram-felderítők o Titkosító programok o Tűzfalak Játékszoftverek oprogramowanie otwarte (ang. open source movement, dosł. ruch otwartych źródeł) [odłam ruchu wolnego oprogramowania (ang. free software), który proponuje nazwę open source software jako alternatywną dla free software, głównie z przyczyn praktycznych, a nie filozoficznych.] nyílt szoftver oprogramowanie zamknięte a. prawnie zastrzeżone (ang. proprietary software) [oprogramowanie objęte restrykcjami dotyczącymi używania, kopiowania lub modyfikacji, rozpowszechniane zwykle w postaci binarnej, bez kodu źródłowego. Pojęcie przeciwstawne oprogramowaniu Open Source lub Wolnemu Oprogramowaniu.] zárt szoftver opromienić opromieniać [1. wysyłając promienie oświetlić; 2. uczynić sławnym; 3. uczynić przyjemnym] beragyogni, besugározni, körülragyogni, körülsugározni opromienić się opromieniać się [1. stać się rozjaśnionym promieniami; 2. stać się przyjemnym, miłym, radosnym] kisugározza magát opromienie körülsugárzás, beragyogás, körülragyogás oprosić [urodzić prosięta jako samica świni lub dzika, stać się maciorą, lochą] malacot fialni oprosić się [o samicy świni, dzika: urodzić potomstwo] malacot fialni, malacozni; (átv.) koldulni oproszenie malacozás oprowadzający po wytawie tárlatvezető; kiállításvezető oprowadzanie kalauzolás, vezetés oprowadzenie kalauzolás, körülvezetés oprowadzić (oprowadzę) oprowadzać [prowadząc kogoś z miejsca na miejsce, zapoznać go z jakimś obiektem, miejscowością itp.] vezetni, körülvezetni, elvezetni, kalauzolni; (murem) körülvenni oprowadzić turystów po mieście körülvezetni a turistákat a városban oprowadzony, -a, -e elvezetett, kalauzolt, körülvezetett oprócz kogo/czego [1. przyimek wyłączający z zakresu odniesienia zdania element, którego nazwa użyta jest po tym przyimku, np. Zwiedzili cały pałac oprócz ostatniego piętra. 2. przyimek włączający do zakresu odniesienia zdania element, którego nazwa użyta jest po tym przyimku, np. Oprócz niego byli tam i inni.] vkin/vmin kívül; vkit/vmit kivéve, vki/vmi kivételével oprócz tego [partykuła nawiązująca do poprzedzającego kontekstu, wprowadzająca nową informację na omawiany wcześniej temat, np. Przyniósł ciasto, oprócz tego trochę owoców.] ezen kívül, ezenkívül, azonkívül; azon kívül v. felül oprószyć oprószać [1. obsypać czymś miałkim; 2. o śniegu, szronie itp.: pokryć coś cienką warstewką] beszórni, behinteni oprószyć czymś megszórni vmivel opróżnianie 3 razy dziennie ürítés naponta 3-szor opróżnić opróżniać [1. uczynić coś pustym; 2. usunąć ludzi z jakiegoś miejsca; 3. ustąpić z zajmowanego miejsca, stanowiska] üríteni, kiüríteni opróżniać butelkę wina kiüríteni egy üveg bort opróżniać lodówkę kiüríteni a hűtőszekrényt opróżnić miejsce helyet csinálni, szabaddá tenni a helyet opróżnić naczynie kiüríteni az adényt opróżnić a. opróżniać skrzynkę kiüríteni a postaládát opróżnić się opróżniać się [stać się pustym, pozbawionym czegoś lub kogoś] ürülni, kiürülni, megürülni, megüresedni opróżniać się, opróźnić się kiürülni opróżnienie megüresedés, kiürülés opróżniony, -a, -e kiürített, kiürült, megüresedett, üres oprych [człowiek, który napada na ludzi i kradnie], opryszek [ktoś, kto grabi, rabuje; rabuś] rabló, útonálló, gazember, gazfickó oprymować [<łac. opprimo> daw. uciskać, gnębić, nękać; zadawać gwałt] sanyargatni, búsítani, gyötörni oprysk [opryskanie roślin rozpyloną płynną substancją chemiczną] permetezés opryskać opryskiwać [1. pryskając, zmoczyć kogoś lub coś; 2. skropić rośliny płynnymi substancjami chemicznymi] bepermetezni, (átv.) befröcskölni, bepermetezni

43 4453 opryskać błotem sárral befröcskölni opryskiwać coś permetezni vmit opryskać się opryskiwać się [1. opryskać samego siebie; 2. opryskać siebie wzajemnie] befrölcskölődni opryskiwacz [1. aparat lub maszyna służące do opryskiwania roślin płynnymi środkami chemicznymi; 2. urządzenie do opryskiwania, stosowane przy ochronie chemicznej i nawożeniu roślin uprawnych oraz drzew i krzewów. W podstawowej wersji składa się ze zbiornika na ciecz roboczą, pompy oraz dyszy lub zestawu dysz] permetezőgép; öntözőgép opryskiwanie permetezés opryskliwie nyersen, gorombán, heveskedőn, durván opryskliwość gorombaság; felfortyanó természet, felfortyanás opryskliwy, -a, -e [1. odpowiadający nieuprzejmie, półsłówkami; 2. wypowiadany lub brzmiący nieuprzejmie] nyers, goromba, felfortyanó, harapós opryskowy, -a, -e permetezési opryszczka [wirusowa choroba zakaźna, powodująca powstawanie na skórze, śluzówkach ust lub narządów płciowych ropiejących pęcherzyków] (orv.) kiütés Opryszczka zwykła lub opryszczka pospolita, potocznie zimno lub febra (łac. Herpes simplex) [choroba zakaźna wywołana przez wirusy HSV1 i HSV2 (Herpes simplex virus).] - Herpes simplex [vírus által okozott betegség. A mai tudásunk szerint a herpes simplex vírusnak (HSV) 8 alcsoportja létezik, amelyek emberben betegséget okozhatnak. Ezek közül két fajta a legelterjedtebb: a HSV I és a HSV II altípusok. Az I. típusú herpesz fertőzés a bőrön (ajakherpesz, erpes labialis) és nyálkahártyákon (szájüregi herpesz, ingivostomatitis herpetica) elentkezik. A II. típus a nemiszerveket érinti.] opryszkowie [Tak nazywano rozbójników karpackich, napadających na dwory podgórskie i podróżnych, zwłaszcza kupców. Czacki powiada, że pierwszą wzmiankę o opryszkach znalazł w rękopisie Ocieskiego z czasów Zygmunta I. W roku 1588 wydano ustawę, iż każdy pan chłopa z dóbr swoich, który do opryszków należał, miał obowiązek stawić przed sędzią grodzkim i skoro go obadwa uznali za winnego, mógł go wziąć z sobą do domu, ale musiał dać za niego rękojmię, a skarżącemu wolno było oponować równie jak i w tym razie, gdyby i urząd grodzki uznał za niewinnego.] (daw) rablók, haramiák, betyárok oprząść (oprzędę, oprzędzie) oprzędzać [opleść coś oprzędem] megfonni, körülfonni oprząść się oprzędzać się [zwykle o gąsienicy motyla: owinąć się oprzędem] körülfonja v. körülfonja magát; begubózik oprzeć (oprę, oprze) opierać [1. przystawić coś do czegoś tak, by dotykało do tego, ustawić coś przy czymś albo na czymś, by się nie przewróciło; 2. potraktować coś za podstawę działania lub rozumowania] odatámasztani, támasztani, támogatni, megtámasztani; (o co) nekitámsztani vminek; támasztani v. hozzátámasztani vmihez oprzeć co na czym támasztani vmit vmire oprzeć co na podstawie czego (átv.) vmire támaszkodni oprzeć co o co odatámasztani vmit vmihez v. vminek oprzeć drabinę o ścianę falhoz támasztani a létrát oprzeć łokcie na stole az aztalra támasztja könyökét oprzeć swoje mniemanie na czym alátámasztja a véleményét vmivel; elgondolását indokolja oprzeć się opierać się [1. dotykając czegoś, spocząć na tym całym ciężarem; 2. potraktować coś za podstawę w czymś; też: znaleźć w czymś swoje uzasadnienie, motywację, punkt wyjścia; 3. zaufać komuś; też: uzyskać czyjeś poparcie, czyjąś pomoc; 4. nie dać komuś, czemuś zapanować nad sobą lub nie zgodzić się na coś; 5. daw. po długiej wędrówce, włóczędze zatrzymać się gdzieś, dotrzeć dokądś] (stawiać opór)

44 4454 ellenállni, ellenkezni, ellenszegülni, védekezni; támaszkodni, (o co) nekitámaszkodni vminek v. vmire; támaszkodni v. hozzátámaszkodni vmihez; (na czym) alapulni, nyugodni vmin; eltol (magától) oprzeć się komu czemu ellenállni, ellenszegülni vkinek/vminek oprzeć się na artykule prawa (átv.) törvénycikkre hivatkozik v. támaszkodik oprzeć się na decyzji ministra miniszter döntésére támaszkodni v. hivatkozni oprzeć się na czym támaszkodni vmire oprzeć się na łokciach könyökölni, mindkét könyökre támaszkodni oprzeć się na łokciu könyökölni; könyökére támaszkodik oprzeć się o kogo/co támaszkodni oprzeć się o ścianę falhoz támaszkodni oprzeć się plecami o ścianę hátával a falnak támaszkodik oprzeć się pokusie ellenállni a kísértésnek oprzęd [1. otaczająca poczwarkę osłonka wytwarzana z wydzieliny gruczołów gębowych przez larwy m.in. owadów (na przykład motyli, błonkówek), pająków, widłogonków i przędziorków. Wydzielina gruczołów gębowych krzepnie na powietrzu tworząc nić. Oprzęd motyli nazywany jest kokonem. Oprzęd jedwabnika wykorzystywany jest do produkcji jedwabiu.2. osłona z cienkich niteczek, wytwarzana z wydzieliny gruczołów gębowych larw wielu owadów] fonadék; gubó, selyemgubó oprzędowy, -a, -e selyemgubóoprzędzenie megfonás, körülfonás oprzędziony, -a, -e megfonott, körülfont oprzyrządować (műsz.) berendezni, felszerelni oprzyrządowanie [środki techniczne stanowiące uzupełnienie wyposażenia maszyn i urządzeń, umożliwiające lub ułatwiające wykonanie albo naprawę jakiegoś przedmiotu, przeprowadzenie jakiejś operacji itp.] (műsz.) berendezés, felszerelés oprzytomnieć [1. odzyskać przytomność; 2. odzyskać zdolność właściwej oceny sytuacji, logicznego myślenia] felocsúdni, magához tér oprzytomnienie eszméletre térés, magához térés OPSEC (Open Platform for Security [[dawniej Open Platform for Secure Enterprise Connectivity]), którego celem jest integrowanie różnego typu aplikacji pochodzących od innych producentów z systemem zaporowym FireWall-1. Zgodność danego produktu z FireWall-1 potwierdzana jest w procesie certyfikacji realizowanym przez Check Point. Firma ta udostępniła bezpłatnie także API - OPSEC Software Development Kit - obejmuje środowisko tworzenia oprogramowania. Zawiera kompletny pakiet dokumentacji, biblioteki programistyczne oraz definicje interfejsów, które mogą zostać wykorzystane do zintegrowania tworzonej aplikacji z FireWall-1. SDK wyposażone jest w następujące biblioteki API i definicje interfejsów: Content Vectoring Protocol API, URL Filtering Protocol API, Log Export API, Suspicious Activity Monitoring Protocol API oraz OPSEC Management Interface.] OPSEC Open Platform for Secure Enterprise Connectivity (nyilt biztonsági platform) optant [osoba uprawniona do wyboru obywatelstwa, korzystająca z prawa opcji] (lat.) optáns; olyan személy, akinek joga van két állampolgárság közül választani; állampolgárságot igénylő optical character reader [1. optyczny czytnik znaków; 2. optyczny czytnik pisma; 3. czytnik] OCR, Optical Character Reader; optikai karakterolvasó optical character recognition (też: OCR); optyczne rozpoznawanie pisma OCR, Optical Character Recognition; optikai karakterfelismerés optimum [1. zespół najlepszych, najbardziej sprzyjających czemuś warunków; 2. najkorzystniejsze stadium czegoś; 3. najlepsze rozwiązanie] (lat.) optimum; a legjobb, a csúcsérték; a legjobb lehetőség, helyzet, eredmény, teljesítmény stb. Optima est legum interpres consuetudo [Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa.] (lat.) Optima est legum interpres consuetud v. Optima est enim legum interpres consuetudo; a szokás a legjobb törvénymagyarázat; a törvények legjobb tolmácsa a szokás. optima fide [wym. optima fide] [w najlepszej wierze] (lat.) optima fide; a legjobb hittel, egészen jóhiszemüleg, jóhiszeműen optima forma [wym. optima forma] [w najlepszej formie] (lat.) optima forma; a legjobb formában optofon [przyrząd do akustycznego odczytywania pisma dla niewidomych] (gör.) optofon; a vakok részére a fényváltozások és az útjukba eső akadályok megfigyelésére szolgáló készülék, mely lényegében fényérzékeny villamos elemekkel ellátott sötétkamra optometr [przyrząd do mierzenia i oznaczania siły wzroku] (gör.) optométer

45 4455 optotyp, optotypy [tablica do badania ostrości wzroku] (gör.) optotip; szemorvosi szövegtábla v. olvasótábla optować [1. opowiadać się za czymś; 2. korzystać z prawa opcji] (lat.) optálni; két lehetőség közötti választás jogával élni; állampolgárságot választani; két állampolgárság közül az egyiket választani optowanie optálás; állampolgárság választása optycznie optikailag; fénytanilag optyczny, -a, -e [1. odnoszący się do wzroku i zjawisk świetlnych; 2. dotyczący optyki działu fizyki] (gör.) optikai, fénytani optyczny czytnik pisma, OCR [rodzaj automatycznego czytnika przeznaczony do rozpoznawania pisma i przetwarzający sczytane dane.] (Optical Character Reader) optikai karakterleolvasó optyk [1. fachowiec zajmujący się wyrobem i sprzedażą przyrządów optycznych; 2. specjalista w dziedzinie optyki] (gör.) optikus, látszerész optyka [1. to dział fizyki, zajmujący się badaniem natury światła, prawami opisującymi jego emisję, rozchodzenie się, oddziaływanie z materią oraz pochłanianie przez materię; 2. to dział fizyki, zajmujący się badaniem natury światła, prawami opisującymi jego emisję, rozchodzenie się, oddziaływanie z materią oraz pochłanianie przez materię. Optyka wypracowała specyficzne metody pierwotnie przeznaczone do badania światła widzialnego, stosowane obecnie także do badania rozchodzenia się innych zakresów promieniowania elektromagnetycznego - podczerwieni i ultrafioletu - zwane światłem niewidzialnym.] (gör.) optika, fénytan, a fizika fényjelenségek leírásával foglalkozó ága [a fizikának a fény és általában az elektromágneses hullámok terjedésével foglalkozó tudományága. A fénytan (optika) a fény tulajdonságait, a fényjelenségeket (fénytörés, fényvisszaverődés stb.) vizsgálja]; (műsz.) fénytani tárgyak előállítása; (ker.) a velük való kereskedés; (fényk.) a fényképezőgépek szerkezete, felszerelése; (átv.) látszat, megvilágítás, színezet optyka elekronowa [dział elektroniki zajmujący się budową przyrządów, w których wykorzystuje się wpływ pól magnetycznych i elektrycznych na tor elektronu] elektronoptika [Az elektronsugár és az elektronmágneses tér kölcsönhatásán alapuló jelenségekkel, elsősorban az elektronsugár fókuszálásával és eltérítésével foglalkozó tudományág.] optyka geometryczna geometriai fénytan optyka kryształów [zob. krystalooptyka] kristályoptika optyka teoretyczna elméleti fénytan optymalizacja [1. to metoda wyznaczania najlepszego rozwiązania (poszukiwanie ekstremum funkcji) z punktu widzenia określonego kryterium (wskaźnik) jakości (np. kosztu, drogi, wydajności). 2. w badaniach operacyjnych, gdzie wykorzystywana jest do rozwiązywania praktycznych problemów (np. ekonomicznych). 3. W programowaniu komputerowym optymalizacja oznacza sposoby i metody poprawy kodu programu komputerowego by czas jego działania oraz wielkość pamięci potrzebnej do jego uruchomienia były jak najmniejsze.] optimalizálás optymalizacja handlu zagranicznego külkereskedelem optimalizálása Optymalizacja Procesu Dostarczania Oprogramowania (Software Delivery Optimization - SDO) [ktora z kolei pomaga przekształcić tworzenie i rozwoj oprogramowania w zarządzalny proces biznesowy, zapewniając tym samym zwiększoną kontrolę, przewidywalność oraz wydajność w całym procesie dostarczania oprogramowania.] SDO Software Delivery Optimization (optimalizált szoftverfejlesztés) optymalnie optimálisan optymalny, -a, -e [najlepszy z możliwych w jakichś warunkach] (lat.) optimális; a legkedvezőbb esetben várható optymalne natężenie dźwięku optimális hangnyomás optymista, optymistka [1. człowiek przeniknięty optymizmem; 2. człowiek dostrzegający pozytywne strony każdej sytuacji i wierzący w pomyślny rozwój wydarzeń] optimista; derűlátó, bizakodó, a jóban, a dolgok jó alakulásában hívő [bądź optymistą: légy optimista]

46 4456 optymistycznie optimistán, optimisztikusan, derülátóan optymistyczny, -a, -e optimista; derűlátó optymistyczny pogląd na świat derülátó v. optimista világnézet optymizm [1. skłonność do dostrzegania we wszystkim dodatnich stron i wiara w pomyślny rozwój wydarzeń; 2. pogląd filozoficzny, według którego istniejący świat jest najlepszy z możliwych i racjonalnie urządzony, a życie jest dobre, można więc osiągnąć w nim szczęście i doskonałość moralną. 3. jest przeciwieństwem pesymizmu. Podkreśla stosunek do życia w którym świat postrzegamy przede wszystkim jako pozytywne miejsce, jako coś dobrego. Optymiści generalnie postrzegają ludzi i zdarzenia jako dobre. Mają tak zwany '"pozytywny" stosunek do życia, wierząc w to iż rzeczy z czasem ułożą się poprawnie.] (lat.) optimizmus; derűlátás; a dolgok jó alakulásában hívő; derült, bizakodó életszemlélet [Olyan magatartás, amely a dolgokat a kedvező oldaláról fogja fel és mindenben jó kimenetelt remél (derülátás). A filozófiában a világot minden lehető világok legjobbikának tekinti. (Leibniz).] opublikować [podać do publicznej wiadomości; też: ogłosić drukiem] publikálni; közzétenni; (książkę) kiadni; (ogłosić) hirdetni, kihirdetni, nyilvánosságra hozni opublikować coś megjelentetni vmit opublikowanie publikálás; kihirdetés, közzététel opublikowanie prawa doraźnego kivételes állapot kihirdetése opucha, opuszka, bramowanie [1. obłożenie brzegów sukni a zwłaszcza wyłogów kosztownem futrem; 2. to obramowanie lub wyłogi, najczęściej z futra] (dawno) szegés, beszegés; bundával, prémmel való beszegés opuchlizna, opuchlina, opuchnięcie [miejsce napuchnięte; też: nabrzmienie tkanek ciała], opuchłość (orv.) vizenyősség, ödéma opuchły, -a, -e; opuchnięty, -a, -e, [nabrzmiały na skutek zgromadzenia się płynu w tkankach ciała] dagadt, duzzadt, puffadt, püffedt opuchnąć (opuchnie) [powiększyć się na skutek nagromadzenia się płynu w tkankach ci] megdagadni, feldagadni, megduzzadni, felpuffadni, felpüffedni opuchnięcie megdagadás, megduzzadás, felpuffadás, megpüffedés opuchnięte wargi duzzadt ajkak opukać opukiwać [1. pukając po całej powierzchu czegoś, ustalić coś; 2. zbadać kogoś, pukając opuszką palca po chorym narządzie] (med.) megkopogtatni, megvizsgálni, megvizsgálgatni (az orvos) opukać kogo kikopogtatni vkit opukuje korę drzewa megkopogtatja a fa kérgét opukiwanie megkopogtatás; (orv.) kikopogtatás opukowo perkussziósan opukowy, -a, -e [polegający na opukiwaniu] perkussziós; ütős, kopogtatási opuncja [roślina o okazałych, żółtych lub czerwonych kwiatach, rosnąca w Ameryce] opuntia; (növény) fügekaktusz; fügéhez hasonló termésű kaktuszfajta (Opus görög város nevéből) opus (łac. dzieło; skr. op.; fr. oeuvre) [1. łac., r.nij., muz. dzieło, utwór (a. zbiór utworów) numerowany według kolejności wydania; 2. utwór lub zbiór utworów jednego kompozytora, numerowany według kolejności pierwszych wydań; 3. jest to oznaczenie utworu lub niewielkiego zbioru utworów, zwykle numerowany wg kolejności wydawania dzieł przez kompozytorów. Technika ta była powszechnie stosowana w XIX wieku, obecnie zanika] (lat.) opus, mű, alkotás; (zene) vmely zenemű elején egy szám előtt az illető szerző megfelelő számú (pl. 25.) művét jelöli (röv. Op) opus alienum [obce dzieło] opus alienum; Idegen munka; Istennek a törvénnyel végzett munkája. opus caementicum [rzymska technika budowy murów. Mur z drobnych kamieni spajanych zaprawą z naturalnego cementu (tj. tufu wulkanicznego działającego pod wpływem wody). Popularny w starożytnym Rzymie - jako mało efektowny stosowany głównie do fundamentów, lub też oblicowywany.] (lat.) opus caementicum [a vastag (2,5-3 m) római falakat készítő eljárás, amelyeknél a falazat két oldalfalát terméskőből felfalazták, míg a köztük lévő részt a falmagot kő- és téglatörmelékkel töltötték ki és természetes cementtel kevert híg mészhabarccsal öntötték föl] opus citatum, op. cit. (łacińskie = dzieło cytowane), [skrót obowiązujący w przypisach będących objaśnieniem, naukowym komentarzem podanym przez autora lub wydawcę dzieła literackiego. Zapis stosowany w wypadku, gdy wskazane wcześniej źródło cytowanej wypowiedzi zostało przedzielone tekstem innego cytatu, a zaistniała konieczność przywołania tego pierwszego. Obowiązuje wówczas ponowne podanie nazwiska autora,

47 4457 skrótu op. cit. i liczby strony.] (lat.) opus citatum, op. cit.; az idézett mű opus incertum [sposób układania kamieni zewnętrznej warstwy w murach wykonanych techniką opus caementicum. Rzeczona warstwa składała się z kamieni ociosanych tylko z jednej strony, ułożonych w nieregularny wzór, skąd też pochodzi nazwa. Sposób ten powstał w II wieku p.n.e.] (lat.) opus incertum vagy opus antiquum (Vitr. 1, 8) [1. a római építészet leggyakoribb falazási módja Pannoniában, amellyel a nagy vastagságú, tömbszerű testű falakat készítették. Általában megdolgozatlan, terméskőből épített szabálytalan falakat jelentett. 2. a római falazásnak egy neme, a melyhez a termésköveket legfölebb nagyjában készítették elő, úgy, hogy főkép a mészhabarcs kötőerejétől függött a fal szilárdsága. Italiában csak elvétve fordul elő, ellenben általános volt a tartományokban. Aquincumban úgyszólván csakis ezzel találkozunk.] opus magnum [1. Magnum opus, opus magnum (łac. wielkie dzieło): raza oznaczająca najwybitniejsze, najbardziej znaczące dzieło w dorobku artysty. 2. główne, najważniejsze dzieło jakiegoś twórcy; 3. w alchemii: mistrzostwo w poznaniu tajemnic przemiany metali nieszlachetnych w złoto; 4.wybitne dzieło artystyczne lub literackie] opus magnum (a Nagy Mű) opus meritorum (lat.) opus meritorum; érdemszerző jócselekedet [Római katolikus tanítás szerint erre az ember nem képes, csak a kegyelem állapotában lévő hívő.] opus operans (lat.) opus operans; cselekvő cselekedet, Krisztus cselekedete cselekvő (megigazulástan). opus operatum (łac. dzieło dokonane ), [wyrażenie, które od w. XI. weszło do nauki katol. o sakramentach i oznacza sam znak sakramentalny spełniony przez szafarza sakr. (np. wymówienie słów formy chrztu św. i polanie wodą), w odróżnieniu od o p u s o p e r a n t i s (dzieło spełniającego), t. j. czynności, dyspozycje i zasługi szafarza i przyjmującego. Według nauki kościoła katol. właśnie o. o., sam znak sakramentalny, dzieło objektywne, mocą nadaną mu przez Boga jest przyczyną łaski dla tych, którzy nie stawiają łasce przeszkody.] (lat.) opus operatum (lat. 'létrehozott mű') [1. hitbölcseleti műszó, a. m. a cselekedet magában véve, nem tekintve a személy lelki állapotát s egyéb körülményeit, amelyek között a cselekményt végbeviszi, csak szándéka legyen meg ugy tenni, amint tenni kell. 2. szentségtani szakkifejezés, mely azt a kérdéskört jelzi, hogy a megfelelően kiszolgáltatott szentség mennyiben közli saját erejéből a kegyelmet. Fogalompárja az opus operantis. 3. elvégzett cselekedet; Krisztus cselekedete által végbement emberi cselekedet (megigazulástan)]. opus posthumum [dzieło wydane po śmierci autora] opus posthumum; a szerző halála után kiadott mű opus proprium Dei in Christo per Evangelium [właściwe dzieło Boże w Chrystusie przez Ewangelię] (lat.) opus proprium; saját munka; Istennek az evangéliummal végzett munkája. opus reticulatum [rzymska technika budowy murów] (lat.) opus reticulatum; falazat hálószerű mintát alkotó kövelből [római falazásmód: átlós vonalban négyzethálós rendszerben rakott falazás] opus spiccatum [rzymska technika budowy murów] (lat.) opus spiccatum [a római falazás búzakalász v. halszálka formájára emlékeztető rakása két-három ferdén rakott kősorral, majd kiegyenesítése vízszintesen rakott (esetleg tégla) sorokkal] opus supererogationis [praca nadobowiązkowa] (lat.) opus supererogationis; fölösleges, vagyis többlet-jócselekedet. opusculum (l.mn. opuscula) [wym. opusku...] [łac., opuskuł, dziełko, rozprawka, drobne studium] (lat.) opusculum; kis mű, művecske [kis irodalmi mű; ennek többese opuscula, több ily mű gyűjteménye.] opust [1. zniżka ceny kupna, przyznawana przy zakupach hurtowych; 2. w ćwiczeniach gimnastycznych: ruch kończyn lub tułowia ku dołowi] engedmény, árengedmény, rabatt; (med.) vizenyő opust od ceny árengedmény opustka [opuszczona przy składaniu część tekstu, którą należy dopisać przy korekcie] (nyomdászat) kihagyás, üresen hagyott hely, hézag (szövegben) opustoszałość pusztaság, vadon; néptelen vidék; elhagyatott, lakatlan hely opustoszały, -a, -e [o obszarze, terenie: taki, który został opuszczony przez ludzi] kihalt, puszta, elhagyott, elhagyatott, néptelen, kopár, sivár opustoszeć [o obszarze, terenie: zostać opuszczonym przez ludzi] elnépteleníteni, kihalni opustoszenie elnéptelenedés, elkietlenedés; elpusztítás

48 4458 opustoszony, -a, -e feldúlt, elkietlenedett, elpusztított, kihalt opustoszona kraina kihalt vidék v. táj opustoszyć [1. uczynić jakieś miejsce bezludnym; 2. zniszczyć coś doszczętnie] elpusztítani, pusztává változtatni opuszczanie lekcji mulasztás opuszczenie 1 elhagyás, elhanyagolás, elmulasztás, mellőzés; kihagyás; (orv.) süllyedés opuszczenie żołądka gyomorsüllyedés opuszczenie się elhagyatottság, elhanyagoltság opuszczenie 2 bepihézés, bepelyhezés; pelyhesség; (orv.) felfúvódás opuszczony, -a, -e [1. taki, którego wszyscy opuścili; też: pozbawiony opieki; 2. bardzo zniszczony wskutek zaniedbania; też: opustoszały] puszta; elhagyott, elhagyatott, egyedül maradt (ember), kifelejtett, elfelejtett, kihagyott, elszalasztott, elhanyagolt; gondozatlan opuszczony przez swoich saját emberei által elhagyatva v. elhagyatottan opuszka [1. wypukła końcowa część palca; 2. kuliste wydęcie aorty, żyły, tętnicy itp.; też: miejscowe zgrubienie niektórych narządów ciała; 3. zob. rdzeń przedłużony] (dawno) bundával, prémmel való beszegés, bevonás; (bonctan) bulbus (hagyma); az anatomiában bunkószerű megvastagodások megjelölésére használatos kifejezés opuszka aorta a főütőér eredésének kiöblösödése opuszka palca ujjbegy opuszka u czapki prém a sapka szélén, sapkaprém opuszka węchowa szaglógumó opuścić (opuszczę) opuszczać [1. zmienić położenie czegoś przez skierowanie ku dołowi lub umieszczenie niżej; 2. pominąć coś, np. w czytaniu lub w piśmie; 3. nie stawić się gdzieś; 4. zerwać łączący kogoś z kimś związek i przestać się z nim kontaktować; 5. oddalić się od czegoś, odejść, wyjechać skądś; 6. obniżyć cenę] (na dół) leengedni, leereszteni, lebocsátani, lehajtani, lehorgasztani; (pozostawić) elhagyni, otthagyni, feladni; (przez zapomnienie) kihagyni, kifelejteni, mellőzni, elnézni (vmit), (w dół) mulasztani, elhalasztani; (árat) engedni, csökkenteni opuszczać elhagyni (vmit), mulasztani opuścić błąd w korekcie kifelejteni v. elnézni, bennhagyni a hibát a korrektúrában opuścić bezradnie rece tanácstalanul állni; nem tudja mit csináljon; ölébe hull a keze (a tanácstalanságtól) opuścić a. opuszczać cenę engedni az árból opuścić głowę lehajtja a fejét, fejet hajtani; lehorgasztja, lecsüggeszti fejét opuścić hotel szállodát elhagyni opuścić kogo/co elhagyni, cserben hagyni vkit/vmit opuścić kraj kivonulni az országból opuścić kraj nielegalnie disszidálni; illegálisan elhagyni az országot opuścić kurtynę na co (átv.) fátylat bortani vmire opuścić lekcję órát mulasztani opuścić mieszkanie otthagyni a lakást opuścić mury uczelni elhagyni az iskola falait; befejezni a tanulmányokat opuścić, opuszczać (kogo) elpártolni (vkitől) opuścić ognisko domowe felrúgni, elvetni v. otthagyni az otthont v. a családi tűzhelyt opuścić ojczyznę elhagyja a hazáját opuścić okazję alkalmat elszalasztani opuścić padół ziemski elhagyja ezt a földet opuścić posadę feladja v. elhagyja v. felmondja az állást opuścić pracę kilépni a szolgálatból opuścić stolicę elhagyni a fővárost opuścić szlaban leengedni a sorompót opuścić śluzę leengedi a zsilipet opuścić świat elköltözni (ebből) az árnyékvilágból opuścić ten świat elköltözik ebből az árnyékvilágból opuścić towarzystwo elszakadni v. elválni a társaságtól opuścić uszy lógatja az orrát, inába száll a bátorsága opuścić zagłówek fejtámlát letolni opuścić zastawę leereszteni a zsiliptáblát opuścić się opuszczać się [1. zostać skierowanym ku dołowi lub umieszczonym niżej; 2. zaniedbać się w pracy, w ubiorze itp.] leereszti magát, leereszkedni; elhanyagolja, elhagyja magát; nem törődik önmagával opuścić się w nauce elhanyagolja a tanulást opuścić się w pracy elhanyagolja a munkát opuścił nos na kwintę (átv.) lógatja az orrát opychać (zob. opchać) megtömni, tömni; megtömni, tömni; feltáplálni; meghízlalni

49 4459 opylacz [maszyna lub urządzenie do opylania roślin w celu zwalczania chwastów, szkodników itp.] porozógép opylenie beporozás; leporolás; (közb.) eladás, elseftelés opylić opylać [1. posypać rośliny lub lasy preparatami chemicznymi przeciwko szkodnikom lub chorobom; 2. pokryć pyłem, kurzem; 3. pot. sprzedać coś] beporozni; leporolni; (közb.) eladni, elseftelni opylać coś porozni vmit opylić się opylać się [pokryć się pyłem, kurzem] por befedi, beporozódni opylony, -a, -e beporozott; leporolt; (közb.) eladott, elseftelt ora pro nobis! könyörögj érettünk! (gyakori fohász rk. imákban) 'ora pro nobis' (łac.); 'módl się z nami' - ora pro nobis! könyörögj érettünk! (gyakori fohász rk. imákban) oracja [1. uroczyste, często długie przemówienie, wygłaszane z jakiejś okazji; 2. w liturgii rzymskiej: uroczysta modlitwa; 3. (u Zygmunta Glogera) Oracje. W szkołach, akademjach, seminarjach duchownych i domach pańskich już od wieków średnich w Polsce uczono młodzież wymowy, rzecz więc prosta, że nie odbyła się żadna uroczystość w domu polskim bez oratora i oracyi. Z dworów książęcych, i magnackich zwyczaj przechodził zwykłą koleją popularyzacyi i naśladownictwa do szlachty średniej, mieszczan, zagrodowców i wreszcie do chat całego ludu polskiego. Szlachta na sejmikach miała świetną sposobność do doskonalenia się i popisywania w wymowie.] (lat.) oratio; oráció; beszéd, szónoklat; (vallás) egyház, könyörgés, ima, imádság ORATIO DOMINICA; Ojcze nasz, Modlitwa Pańska, Modlitwa wzorcowa, (łac. Oratio Dominica, Pater Noster) [najstarsza modlitwa chrześcijan, którą według Nowego Testamentu przekazał swoim uczniom sam Jezus w czasie kazania na górze. Jest to formuła chwaląca wspaniałość Boga, jednocześnie mająca formę błagalną. Według Ojców Kościoła stanowi ona wzór modlitwy chrześcijańskiej. Ojcze nasz jest często używanym narzędziem w językoznawstwie porównawczym.] ORATIO DOMINICA; A Miatyánk, az Úrtól tanult imádság. ORATIO MENTALIS [Modlitwa myślna] ORATIO MENTALIS; Csendes imádság. oracz [rolnik orzący pole] szántóvető, földművelő férfi oraczka szántás; szántóvető, földművelő nő orać (orzę, orze) (niedok.) [1. przygotowywać ziemię pod zasiew poprzez tworzenie w niej bruzd i jednoczesne odkładanie skib za pomocą stosownych narzędzi, maszyn; 2. potocznie: ciężko pracować, harować] szántani; (átv.) nehezen, keményen, küzdelmesen dolgozni orać głęboko mélyszántani, mélyszántást végezni orać pługiem ekével szántani orać płytko laposan v. alacsonyan szántani orać rżysko rozsföldet szántani orać w kogo (átv.) agyondolgoztatni vkit orać wołami ökörrel szántani orać ziemię földet szántani Oradea (węg. Nagyvárad; dawno: Wielki Waradyn) [miasto w Rumunii w okręgu Bihor, stolica krainy historycznej Kriszana] Nagyvárad (románul Oradea, németül Grosswardein, szlovákul Vel'ký Varadín, latinul גרויסווארדיין) Magnowaradinum, jiddisül [municípium a Partiumban, a Körösvidéken, a Sebes-Körös partján. Az Osztrák Magyar Monarchiában Bihar vármegye központja volt, jelenleg a romániai Bihar megye székhelye.] orangutan (Pongo) [1. rodzaj dużych małp człekokształtnych. Wyraz Orangutan jest wywodzony od malajskiego Orang Hutan oznaczającego człowiek leśny. 2. rodzaj dużych małp człekokształtnych. Można je znaleźć jedynie w lasach deszczowych na Borneo i Sumatrze. Wyraz Orangutan jest wywodzony od malajskiego Orang Hutan oznaczającego człowiek leśny.] (maláji, áll.) orángután (Simia satyrus); Borneó és Szumátra erdeiben élő, nagy testű, vörösesbarna színű, hosszú karú emberszabású majom [az embertől legtávolabb álló emberszabású majmok neme. Fejlődési vonala (Ponginae) alcsalád) mintegy 14 millió éve vált el a többi emberszabásúétól (Homininae és Dryopithecinae alcsaládok). Neve malájul erdei embert jelent.] Dwie małe, izolowane populacje na Borneo i Sumatrze, klasyfikowane niegdyś jako podgatunki, są obecnie dzielone na dwa gatunki: orangutana borneańskiego Pongo pygmaeus i orangutana sumatrzańskiego Pongo abelii (nieco mniejszego i jaśniejszego, z białymi włosami na talerzach

50 4460 policzkowych). Orangutana borneańskiego prymatolodzy dzielą na trzy podgatunki: orangutana sarawaskiego P. p. pygmaeus występującego w północno-zachodniej części wyspy, orangutana wschodnioborneańskiego P. p. morio spotykanego na północnym wschodzie (w malezyjskiej prowincji Sabah) i na wschodzie, oraz orangutana centralnoborneańskiego P. p. wurmbii żyjącego w centralnej i południowej części indonezyjskiej prowincji Kalimantan). közelmúltig két alfajt különböztettek meg, a szumátrai orangutánt (Pongo pygmaeus abelii) és a borneói orangutánt (Pongo pygmaeus pygmaeus). Újabban a két elkülönült populációt külön fajoknak tekintik, Pongo abelii és Pongo pygmaeus néven. Sőt, a borneói orangutánokon belül további 3 alfajt különítettek el, a Pongo pygmaeus pygmaeus-t (Északnyugat-Borneó), Pongo pygmaeus morio-t (Északkelet- és Kelet- Borneó) és a Pongo pygmaeus wurmbii-t (Délnyugat-Borneó). orangutan (Pongo) orakulum [Orakulum w Delfach] (gör.) orákulum [1. Hely, ahol az istenség megszólal. Maga az isteni szózat, jóslatszerű ige. 2. jóslóhely; az ókorban; 3. olyan hely, ahol az istenek különösen hajlandók voltak akaratukat a halandókkal közölni; 4. az általuk sugallt és a papok által a hivőknek kiadott jóslat maga; 5. jósda, jóshely; jóslat; mindentudó bölcs.] oranie szántás, földművelés orant, orantka (łac. orans, orantis od orare 'modlić się') [1. postać przedstawiona w modlitewnej pozie, z podniesionymi rękoma; 2. w sztukach plastycznych przedstawienie postaci (zazwyczaj kobiecej) modlącej się, na stojąco, ze wzniesionymi rękoma, symbolizującej duszę zbawioną. Przedstawienie postaci w tej pozie, było szczególnie popularne w sztuce wczesnochrześcijańskiej.] imádkozó, fohászkodó, könyörögő (ffi/nő) Święty Apolinary w pozie oranta - fragment mozaiki z absydy bazyliki Sant'Apollinare in Classe w Rawennie, VI wiek orantka (łac. modląca się) [jeden z typów przedstawiania Bogurodzicy, sięgający wczesnochrześcijańskich przedstawień dusz zmarłych, które modlą się za pozostałych na ziemi żywych; przedstawia postać Bogurodzicy bez Dzieciątka, z podniesionymi rękoma, czyli w tradycyjnym geście modlitwy orędowniczej (porównaj modlitwę Mojżesza w czasie bitwy Izraelitów z Amalekitami, Wj 17,8-16). Po ustaleniu programu ikonograficznego kościołów bizantyjskich (poczynając od IX w.) Bogurodzica Orantka jest przedstawiana z zasady w górnej części absydy ołtarzowej. W kontekście ikonografii cerkwi temat orędownictwa nabiera szerszego znaczenia: modlitwa Bogurodzicy wiąże w jedno królestwo niebieskie, przedstawione w górnych partiach cerkwi, ze światem niższym" - pod Jej nogami. Bogurodzica Orantka jakby wychodzi naprzeciw piersi oznaka godności biskupiej - nieduża ikona (na jednej stronie okrągła, owalna, romboidalna), z przedstawieniem Zbawcy lub Trójcy Świętej, a na drugiej Bogurodzicy z Dzieciątkiem. 3. Tytuł ikon Bogurodzicy Znak" (niekiedy Wielka Panagia"), wyjaśniający sens przedstawienia Chrystusa w medalionie jako odnoszący się do jego symbolicznego archetypu, baranka paschalnego.] Orans - "A Jel Istenanya" [szemből ábrázolható. Mária ovális medalliont visel, amelyben oda festik Krisztus- Immánuelnek a Megváltó megtestesülés előtti képét. Ennek alapja egy Ószövetségi jövendölés: "Ezért az Úr maga ad nektek jelet: Igen, a szűz fogan, fiút szül, és Immánuelnek nevezi el" (Izajás 7.14). (Istenanya egyik ábrázolási módja)]

51 4461 [ MB - Orantka (ORANS) ] - Bogurodzica ma wzniesione ręce. W rękach lub za paskiem ma chustkę, która jest zmoczona Jej łzami wylanymi za ludzkość przed przyjściem na świat Zbawiciela. oranż [kolor pomarańczowy] (perzsa fr.) oranzs, (kolor) narancsszín oranżada [chłodzący napój musujący] (fr.) oranzsád; narancslé, narancsszörp oranżada cytrynowa citromos üdítő oranżada pomarańczowa naracsüdítő oranżadowy, -a, -e narancsszörpös oranżeria [budynek ogrodowy z dużymi oknami, w którym hoduje się rośliny tropikalne] oranzséria (fr. orangerie); télikert, pálmaház, melegház oranżeryjny, -a, -e télikerti, pálmaházi, melegházi [ogród oranżeryjny: télikert] oranżowy, -a, -e (perzsa fr.) oranzs; (kolor) narancsszínű, narancssárga orator, oratorka (z gr. rhetor, łac. orator) [mówca, który opanował sztukę retoryki, potrafi przemawiać publicznie i przekonywać słuchaczy do swoich racji.] (lat.) orátor; szónok, ékesszóló, szónoki képességekkel rendelkező személy; oráturiánus; vallásos egyesülés v. rend tagja, híve; oratorianin (n.łc. Oratorium oratorianie wg wł. Oratorio di San Filippo Neri miejsce nabożeństw oratorian od p.łc. oratorium miejsce modlitwy ) [1. członek katolickiego stowarzyszenia religijnego skupiającego osoby duchowne i świeckie prowadzące wspólne życie bez obowiązku składania ślubów zakonnych; 2. religiozn. członek katolickiego stowarzyszenia osób duchownych lub świeckich, w którym nie ma obowiązku składania ślubów zakonnych, założonego w XVI w. przez Filipa Neri, zajmującego się gł. pracą z młodzieżą] (lat.) oratoriánus; fogadalmat nem tett, világi közösségben élő pap; szónok; (dawno) udvarmesterféle (Lengyelországban) Oratorianie, filipini [stowarzyszenie katolickie stowarzyszenie religijne założone w 1551 przez F. Nerię, zwanego Apostołem Rzymu. Zrzeszało kapłanów, którzy prowadzili pracę duszpasterską w środowiskach religijnie zaniedbanych, organizowali pielgrzymki i wygłaszali kazania dla dzieci. Na wzór rzymskich oratorian Ch. de Beulle założył zgromadzenie francuskich oratorian pod nazwą Oratorium Pana naszego Jezusa Chrystusa, w celu kształcenia kleru i prowadzenia apostolatu parafialnego.] - (lat.) oratoriánusok [1. Congregatio Oratorii, COr: világi papok kongregációja. 1565: Rómában Néri Szt Fülöp alapította az oratórium lelkipásztori ellátására. 1575: nyertek p. jóváhagyást. Szabályzatukat : dolgozták ki. 1942: módosították. Kezdetben minden rendház teljesen önálló, 1942 óta laza szövetséget alkotnak. - Tagjai: novíciusok (3 é. tanulják az oratórium életét), triennálisok (3-10 éves tagok), decennálisok (10 évnél idősebbek). A papok mellett laikus tagjai is vannak. Szerz. fogadalmak szerint élnek, de nem tesznek fogadalmat, javaik fölött szabadon rendelkeznek, ellátásukért bizonyos összeget közösbe adnak. Az esti imánál, étkezéskor és a bűnbánó kápt-on vannak együtt Confoederatio/Institutum Oratorii S. Philippi Nerii, Or: a Néri Szt Fülöp Oratóriumainak Szövetsége tagjai.]

52 4462 oratorium [1. monumentalny utwór wokalnoinstrumentalny, o tematyce przeważnie religijnej; 2. miejsce wydzielone na modlitwę; też: kaplica w klasztorze lub w seminarium duchownym] (lat.) oratórium (a lat. orare, 'imádkozni' szóból); (zene) több tételes, rendszerint vallásos tárgyú drámai elbeszélő mű énekkarra, magánénekszólamra és zenekarra; többnyire bibliai tárgyú egyházi zenemű, énekkarra és zenekarra, magánszólamokkal. (dawno) imaház, kápolna; (ép) a szentély emeleti falából nyíló helyiség, a templom kegyura, vagy a király számára fenntartott imaterem; házi kápolna [1. az imádság helye, imaterem: a) kisebbnagyobb közösségek számára fenntartott kápolna; b) kolostorokban a szentély mögötti, ablakkal a templomba nyíló (emeleti) helyiség; c) kegyúri templomokban a kegyúr vagy az előkelőségek számára fönntartott helyiség; d) hazánkban a protestáns templomok hivatalos neve még a Türelmi rendelet után is.] oratorski, -a, -ie [odnoszący się do oratora; krasomówczy, związany z przemową] szónoki oratoryjny, -a, -e [dotyczący oratorium (utworu muzycznego), np. koncert oratoryjny, muzyka oratoryjna] (zene) uratórium- Orawa [1. rzeka w Słowacji; 2. (słow. Orava, węg. Árva, niem. Arwa) kraina historyczno-etnograficzna na Słowacji i w Polsce; 3. (ukr. Орява) wieś na Ukrainie] Árva (folyó és helység Szlovákiában); (ukr. Орява) Ukrán falu oraz [spójnik używany do łączenia zdań lub innych wyrażeń, które odnoszą się do tych samych przedmiotów, osób lub faktów] valamint, továbbá, és, meg; úgymint, egyúttal orbita [1. tor, po którym porusza się ciało niebieskie lub obiekt kosmiczny względem innego ciała niebieskiego; 2. tor, po którym porusza się elektron wokół jądra atomu; 3. zakres występowania czegoś lub oddziaływania kogoś; 4. zob. oczodół] (lat.) orbita; (csill.) csillagpálya, bolygópálya; keringési pálya; (oka) szemgödör, szemüreg; (átv.) a tevékenység v. tudás terjedelme orbita okołoziemska (űrh.) föld körüli pálya orbita planety bolygó pályája orbita satelitarna [droga, po której porusza się ciało niebieskie krążące wokół ciała centralnego] csillagpálya; műholdas pálya; a műhold pályája orbitalny, -a, -e [1. przymiotnik od: orbita (w znaczeniu toru lotu), np. ruch orbitalny, lot orbitalny; 2. orbitalna liczba kwantowa - wielkość określająca kształt orbitalu] (csill., űrh.) orbitális; valamely égitest, kül. a Föld körüli; föld körüli pályával kapcsolatos; szemüreghez tartozó, szemüregbeli orbitał elektronowy orbitál; elektronpálya [egy elektron útvonala, amint az atomban a mag körül kering] orbitować [1. o pojeździe kosmicznym, stacji kosmicznej itp.: poruszać się w kosmosie po orbicie; 2. o kosmonaucie: poruszać się w kosmosie po opuszczeniu pojazdu kosmicznego; 3. pot. o kimś, kto nadużył alkoholu: poruszać się chwiejnym krokiem] (csill., űrh.) orbitális pályán keringeni; űrsétát tenni orchidea [1. egzotyczny gatunek storczyka; 2. roślina z rodziny storczykowatych, hodowana jako ozdobna, o pięknych kwiatach; storczyk] (gör.) orchidea [a phalaenopsisok nem képeznek álgumót, van viszont számos gyökerük, melyekkel minden kínálkozó tárgyat körülölelnek. A levelek nyelvformájúak és meglehetősen szélesek, a virágok formája, színe és mintázata a legkülönfélébb lehet. Csaknem egész éven át virítanak, fehér, sárga, rózsaszín, vörös, ibolyakék, barna és zöld színben. A kereskedelemben a fajokat és a kezdők számára ideális hibrideket is megtaláljuk, melyeket mind hasonló módon kell öntözni. A phalaenopsis hibridek ajánlhatók a kezdők számára, melyekből színpompás választék áll rendelkezésre. Származási hely: India, Dél- Kelet Ázsia, Indonézia, Fülöp-szigetek, Észak- Ausztrália]; kosbor orchidea orcza boldo (łac. Peumus boldus, Boldea fragrans lub Ruizia fragrans) [zwana też jako boldoa aromatyczna] Boldó(fa) (Boldea fragrans)

53 4463 orczyk [1. pozioma dźwignia dwuramienna służąca do wychylania steru kierunku samolotu; 2. drewniany drążek przy narzędziu rolniczym albo wozie, służący do zaczepienia pasów i łańcuchów od uprzęży; 3. drążek zawieszony na dwóch linach, służący do ćwiczeń gimnastycznych; 4. drążek stanowiący część jakiejś maszyny lub urządzenia; 5. drążek przymocowany do poruszającej się do góry stalowej liny, służący narciarzom jako uchwyt; też: wyciąg narciarski z takimi uchwytami] hámfa, szélső hám, kisefa (kocsin) orczykowy wyciąg narciarski tárcsás sífelvonó orda (zob. horda) (tatár) horda, banda; féktelenül garázdálkodó vad tömeg v. fegyveres csapat ordalia [zob. ordalium; sąd boży; środek dowodowy w średniowiecznym procesie, szczególnie karnym, ale czasami również cywilnym.] istenítélet (latinul: ordalium); (t.sz.) istenítéletek [ellentétes érdekű felek vitájában a bizonyítás egyik formája volt, isten segítségül hívásával az ártatlanság vagy bűnösség bizonyítására.] order [wysokiej rangi odznaczenie] (lat.) ordó; rendjel, érdemjel, érdemrend, kitüntetés order kawalerski lovagrend order kotylionowy táncrend order legii honorowej a becsületrend keresztje Order Orła Białego [najstarsze i najwyższe odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej Polskiej, nadawane za znamienite zasługi cywilne i wojskowe dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, położone zarówno w czasie pokoju jak i w czasie wojny. Nie dzieli się na klasy. Nadawany jest najwybitniejszym Polakom oraz najwyższym rangą przedstawicielom państw obcych. Order został ustanowiony 1 listopada 1705 przez króla Augusta II na zamku w Tykocinie, małym mieście na Podlasiu, położonym nad rzeką Narew, gdzie bywali królowie, magnaci i książęta polscy. 23 grudnia 1992 został restytuowany ustawą z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (Dz. U. Nr 90, poz. 490 ze zmianami).] Fehér Sas Rend Order Podwiązki [najwyższe odznaczenie angielskie] Térdszalag-rend Order pracy munkaérdemrend Order pracy socialistycznej Szocialista Munka Hőse (érdemrend) Order Sztandar Pracy (dawno) a Munka zászlója érdemrend Order Ducha Świętego (fr. L'Ordre du Saint-Esprit) [najwyższy order królestwa Francji, nadawany przez królów francuskich, którzy byli jego Wielkimi Mistrzami (Souverain Grand Maître). Ustanowiony 31 grudnia 1578 przez Henryka III Walezego dla uczczenia Ducha Świętego, ponieważ Henryk został wybrany królem Polski (11 maja 1573) i uznany królem Francji (1574) w dniu Zesłania Ducha Świętego.] Szentlélek Rend, Ordo Hospitalarius SS. Spiritus, OSSpOrder Wołności] (dawno) Szabadság Éremrend (magyar kitüntetés) Order Złotego Runa (fr. Ordre de la Toison d'or, hiszp. Orden del Toisón de Oro, łac. Ordo Velleris Aurei, niem. Orden vom Goldenen Vlies), początkowo Zakon Złotego Runa [jest obecnie najwyższym odznaczeniem państwowym Królestwa Hiszpanii oraz rycerskim orderem domowym b. austriackiego domu panującego Habsburgów] Aranygyapjasrend [(el tusan, el toison de Oro, Ordre de la toison d'or). Ezt a lovagrendet Jó Fülöp burgundi herceg január 10-én Brüggeben alapította, harmadik neje, Izabella portugál hercegnővel, történt egybekelése alkalmával, a Megváltó, Mária és Szent András tiszteletére, a keresztény hit és szentegyház védelmére, az erény és jó erkölcsök növelésére. A rendet IV. Jenő (1433- ban) és X. Leó (1517-ben) pápák megerősítették.] orderomania rendjelvadászat; (tréf.) (dawno) gomblyukfájdalom orderowy, -a, -e rendjel; rendjelekkel kitüntetett Ordery polskie lengyel rendjelek

54 4464 ordnung [niem. Ordnung; porządek] [Słowniczek języka śląskiego] rend, sorrend ordo (łac. porządek; l.mn. órdines) [1. porządek; zakon; 2. powtarzające się lub zmienne grupy rytmiczne w utworach w rytmice modalnej] (lat.) ordo; rend, állapot, rang, papi rend ordo divini officii [łac., dosł. 'porządek służby bożej', rubrycela] (dawno) egyházközségi naptár, leltárkönyv [pl. Ordo divini officii recitandi sacrique peragendi iuxta calendarium..., 1933.] Ordo Hungariae Ordo Hungariae (Magyar Rend) [1754-ben Magyar főrendi urak Báró Sina György vezetésével alapították meg az elnémetesítés ellen valamint a haza érdekében és védelmében tanúsított hős hadicselekedetek jutalmazására. A főrendi urak Mária Teréziát uralkodásának megkezdésétől kérték, hogy alapítson magyar rendi kitüntetést, amire uralkodásának első 20 évében nem volt hajlandó. A Szent István Vitézei Katonai Lovagrendet is 1765 és 1775 között alapította Mária Terézia, kizárólag a császárság, hü kiszolgálói számára. A Magyar Rend titkos lovagrendi társaságként működött, és titokban adományozta lovagi, és nagykereszt lovagrendi kitüntetéseit. Rendnek saját rendi ruházata nem volt, az akkori más rendi szokásokkal ellentétben. Rend tagjai a díszmagyart tekintették rendi ruházatnak, katonáknál az egyenruhát. Rendi láncot csak a mindenkori nagymester viselte. Az Ordo Hungariae (Magyar Rend) legitimitását, jogfolytonosságát, a Lovagrend védelmét az alapítok egyhangú döntése alapján a Magyar Szent Korona biztosítja.] Ordo Sancti Pauli Primi Eremitae (łac.stosowany skrót: OSPPE Zakon Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika, potocznie paulini) Pálos Rend [A Pálos Rend az egyetlen magyar alapítású férfi szerzetes remete rend.] Ordo Salutis (Porządek Zbawienia) Ordo Salutis; Az üdvösség rendje, vagyis az üdvösség megszerzésének és elsajátításának sorrendje. Ordo Sancti Benedicti, używany skrót: OSB; Benedyktyni, (Zakon Świętego Benedykta) (lat.) Ordo Sancti Benedicti O.S.B.; Szent Benedek rendje, a bencés rend Ordo Sancti Francisci; Ordo Tertius Regularis Sancti Francisci; Zakon Trzeci Regularny św. Franciszka, [Franciszkanie, Franciszkanki] Ordo Sancti Francisci, O.S.F.; Szent Ferenc rendje. Ordo Sorores Hospitalariae Sanctae Elisabethae T. O. S. Francisci / skrót: OSE Erzsébetapácák v. Szent Erzsébet Nővérek (hivatalos nevükön: Szent Erzsébetről Nevezett Betegápoló Nővérek, latinul: Ordo Sanctae Elisabethae, O.S.E.; illetve Szent Ferenc Szabályozott Harmadrendjének Szent Erzsébetről Nevezett Betegápoló Nővérei, Sorores Hospitalariae Sanctae Elisabethae Tertii Ordinis Sancti Francisci, S.S.E.) [a ferences harmadrend női ágának több kongregációja és társulata. Céljuk Szent Erzsébet példája szerint a szegény beteg és öreg nők gondozása. Lelkiségük: Szent Erzsébet és Szent Ferenc szellemében vidám istendicséret és emberszolgálat, egyszerű életvitel, bensőséges közösségi élet. Életeszményük a szemlélődő és tevékeny élet szintézise.]; Az Aacheni Erzsébet-apácák vagy elizabetánusok egy egyházmegyei jogú betegápoló szerzetesi kongregáció május 5-én Aachenben alapította Apollonia Radermecher. Eleinte jezsuita, 1624-től obszerváns ferences lelkivezetés alatt álltak ben Grazban, 1709-ben Bécsben telepedtek meg. Bécsből jöttek nővérek ban Pozsonyba (Árpád-házi Szent Erzsébettemplom és kolostor), 1785-ben pedig Budára ben 3 rendházban 55 nővér élt. ordynacja [1. zbiór przepisów i zarządzeń prawnych dotyczących jakiejś dziedziny; 2. majątek rodowy, który przechodził jako niepodzielny i niezbywalny na jednego spadkobiercę; też: ustawa spadkowa regulująca taki sposób dziedziczenia; 3. w

55 4465 Kościele katolickim: udzielanie święceń, na mocy których wyświęcona osoba nabywa prawa do wykonywania określonych czynności liturgicznych; 3. (u Zygmunta Glogera) Ordynacje. Prawo polskie nie dozwalało rozporządzać testamentem dobrami ziemskiemi, które po rodzicach szły w równy podział pomiędzy synów. Wobec tego niektórzy magnaci, chcąc zabezpieczyć świetność swoich rodów na zawsze, wystarali się o prawomocne takie urządzenie sukcesyi na przyszłość, aby takowa nie mogła być dzielona ani zbyta, ani obciążona długami. Urządzenie takie od wyrazu łac. ordinatio nazwano u nas ordynacją, a wskazanego przez to prawo sukcesora ordynatem. Ponieważ prawo to czyniło syna najstarszego majornatu sukcesorem, nazywano więc także ordynację majoratem. Pierwszą ordynację usiłowali ufundować Tarnowscy na Jarosławiu, lecz kr. Zygmunt I, jako superarbiter od stron zapisany r. 1519, ordynację zamierzoną uchylił.] (lat.) ordinatio; ordináció; (hist.) hitbizomány, majorátus; intézkedés, rendelet, szabályzat, eljárási rendelkezés; (med.) kórházi igazgató főorvos tisztsége v. állása; orvosi előírás; (egyház) papszentelés, lelkészavatás, pappá szentelés; lelkészszentelés ordynacja wyborcza [ordynacja wyborcza do rad gmin, radpowiatów i sejmiku województw z dnia 16 lipca 1998 Dz.U. z 1998r. Nr 95, poz. 602 stan prawny na dzień 13 września 2006 roku] választási törvény v. eljárás ordynacki, -a, -ie [związany z ordynacją (w znaczeniu majątku rodowego) lub ordynatem, np. dobra ordynackie, majątek ordynacki] hitbizományi ordynans [1. w dawnym wojsku: żołnierz pełniący stałą służbę przy oficerze; 2. daw. rozkaz lub zarządzenie; 3. daw. służba, dyżur; 4. żołnierz, zazwyczaj szeregowy lub podoficer, pozostający w dyspozycji oficera, do wszelkiego rodzaju posług pomocniczych (np. utrzymanie w czystości munduru i butów, przenoszenie przedmiotów, sprzątanie kwatery itp.)] (fr.-ném.) ordonánc; (wojsk) tisztiszolga, csicskás; küldönc; (ordonánctiszt) szolgálattevő v. ügyeletes tiszt; parancsőrtiszt, segédtiszt; (dawno) rendelet, meghagyás ordynansowy, -a, -e [przymiotnik od: ordynans (w znaczeniu osoby), np. oficer ordynansowy, służba ordynansowa] (wojsk) szolgálattevő ordynaria [1. część płacy służby i oficjalistów dworskich otrzymywana w naturze, np. zbożu, ziemniakach, a także drewnie itp.; 2. część zarobków oficjalistów dworskich i stałych robotników rolnych w folwarku wypłacana w naturze] (mezőgazdaság) természetbeni fizetés, járandóság, szegődmény, kommenció; rendes évi költségvetés Ordynariat püspökség Ordynariat polowy [jednostka administracyjna w Kościele katolickim i Cerkwi prawosławnej, odpowiadająca diecezji. Obejmuje żołnierzy i ich rodziny na terenie jednego kraju. Na czele ordynariatu stoi biskup polowy. Posługują w nim kapelani wojskowi. Aktualny status katolickich ordynariatów polowych został określony przez Jana Pawła II w konstytucji apostolskiej Spirituali Militum Curae.] Tábori Püspökség Ordynariat wojskowy na Węgrzech (węg. Tábori Püspökség) [rzymskokatolicka diecezja wojskowa (ordynariat polowy) ze stolicą w Budapeszcie, na Węgrzech. Należą do niej członkowie węgierskiego wojska i policji oraz ich rodziny wyznania rzymskokatolickiego.] tábori püspökség; tábori vikariátus, 1986-tól tábori ordinariátus: a katonaság és a tábori lelkészségek püspöksége. Ordinarium (łac. ordinarius znaczy zwyczajny) [w liturgii katolickiej zbiorcze określenie tych jej części (tekstów), które - w odróżnieniu od proprium - z zasady nie podlegają zmianie, mimo różnych okresów roku liturgicznego i okazji, dla których sprawowany jest obrzęd. Polskim odpowiednikiem tego łacińskiego terminu jest określenie części stałe.] - (lat.) ordinárium; (rel.) rk. egyház istentiszteleti rendje; szertartáskönyv ordynariusz [1. w Kościele katolickim: duchowny sprawujący na jakimś obszarze władzę kościelną; 2. robotnik rolny w folwarku otrzymujący ordynarię] (lat.) ordinarius; ordinárius; (isk.) tanszékvezető egyetemi tanár; (dawno) egyetemi nyilvános rendes tanár; az egyetemi oktatásban rendes tanszék betöltője; (med.) rendelő orvos; szegődményes munkás földbirtokon; gazdasági cseléd; (egyh.) megyéspüspök, vagy az adott közösségben teljes hatalommal bíró elöljáró (pl. apát, apostoli kormányzó stb.) [Az egyházon belül joghatósággal rendelkező személy. A római katolikus egyházban valamely egyházi tisztség jogos birtokosa. A pápa az egyetemes egyház ordináriusa, aki teljes törvényhozói, kormányzói és végrehajtási joghatósággal rendelkezik. Az általános szóhasználat ordináriusnak a megyés püspököt nevezi, aki saját egyházmegyéjében rendelkezik joghatósággal.]

56 4466 ordynarnie ordináré módon; közönségesen, durván, otromba módon, gorombán ordynarnieć közönségessé válni, durvulni ordynarność közönséges volta vminek; közönséges dolog ordynarny, -a, -e [1. wulgarny i prostacki; 2. pospolity, w złym guście] (fr.) (biz.) ordináré; goromba, közönséges, nyers, faragatlan (magatartás); durva, illetlen (beszéd) ordynarny cham! durva v. közönséges alak! ordynat [właściciel ordynacji rodowej] hitbizományos, majorátus tulajdonosa ordynator [lekarz kierujący oddziałem szpitala] intézkedő ember; (med.) osztályvezető orvos; osztályorvos, főorvos, rendelőorvos ordynatorski, -a, -ie főorvosi ordynek [1. daw. rozstawienie, zwłaszcza wojska; 2. daw. pewna liczba rzeczy lub osób stojących w jednej linii; 3. daw. ustalony porządek] (fr.) ordré;(biz.) rendelet, parancs, utasítás; (wojsk) (tört.) elrendeződés, alakzat, rend ordynek bojowy (fr.) Ordre de bateille; harci rend, csatarend; vmely magasabb parancsnok alá rendelt csapatokról szóló grafikai kimutatás ordyniec [Tatar należący do ordy] tatár ordynka [zob. czeczuga w zn. 1.] tatárszablya ordynować [1. przepisywać leki lub inną kurację; 2. pełnić obowiązki ordynatora; 3. daw. polecać, rozkazywać; 4. daw. wysyłać, wyprawiać] (lat.) ordinál; (med.) osztályvezető orvosként működni v. rendelni; rendelni, előírni; (rel.) szentelni, felszentelni; papot felszentelni ordynować brom na uspokojenie brómot rendelni idegcsillapításra ordynować na śmierć a betegnek v. elítéltnek feladni az utolsó kenetet ordynujący, -a, -e rendelő ordynus [człowiek nieokrzesany i wulgarny] (közb.) goromba, durva, faragatlan oregano (zob. Lebiodka pospolita) [1. roślina zielna używana jako ziele lecznicze i przyprawa; 2. przyprawa z suszonych liści tej rośliny] oregánó orędować [wstawiać się za kimś lub za czymś u kogoś; przyczyniać się] közbenjárni, pártfogolni orędować za kimś szót szólni, közbenjárni vkiért orędowanie közbenjárás, pártfogás orędownictwo [wstawianie się za kimś lub za czymś] védnökség, a pártfogó hivatala orędownik [ten, kto wstawia się za kimś lub za czymś], orędowniczka szószóló, közbenjáró, pártfogó, oltalmazó, védnök (ffi/nő) Orędownik [Jezus Chrystus jest naszym Orędownikiem, bo On nas broni od oskarżeń szatana przed Bogiem. Przekład Biblii Tysiąclecia nazywa Go Rzecznikiem, co jest nawet lepszym przekładem greckiego wyrazu Parakletos. On się za nami wstawia, interweniuje (grec. entunchano).] közbenjáró [Közvetítő személy, aki két vagy több, egymástól elidegenedett ember közt segít helyreállítani a jó kapcsolatot (1Sám 2,25; Jób 33,23); Krisztus az Újszövetség közbenjárója Isten és az emberek közt (1Tim 2,5; Zsid 8,6; 9,15; 12,24).] orędzie (od wyrazu arunti zlecenie) [1. uroczyste oświadczenie osoby wysoko postawionej, skierowane do ogółu w sprawach wielkiej wagi; 2. uroczyste oznajmienie, rzecz wypowiedziana przez poselstwo] szózat; (manifest) kiáltvány orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich (List biskupów polskich do niemieckich z 1965) a lengyel püspökök szózata a német püspökökhöz Orędzie "Prawdziwe Życie w Bogu" [zob. posłannictwo Vassuli] Igaz Élet Istenben Kiáltvány oręż [1. broń, uzbrojenie; 2. siły zbrojne; 3. środki wykorzystywane do pokonania kogoś lub czegoś; 4. łow. poroże samca jelenia lub szable i fajki dzika] fegyver; fegyveres erő orężnie fegyveresen orężny, -a, -e [zbrojny, zaopatrzony w broń] (gör.) fegyveres, fegyver- Orfa, Orpa (uparta, o sztywnym karku) [Moabitka, żona Cheliona, Kiliona, syna Elimelecha. Nie poszła z teściową do ziemi Kanaan, jak to uczyniła Rut, ale wróciła do ziemi moabskiej. Jest typem człowieka (może i fałszywego kościoła), który poznał drogę Królestwa Niebieskiego, obcował z tymi, co posiadają prawdziwego Boga, ale wrócili do świata, w którym serce ich zawsze tkwiło.] Orpa (nyak, nyakszirt, hát; csökönyös, ellenálló, hátat fordító; gazella, zerge) [Moábita nő, Naómi fiának, Kiljonnak felesége (Ruth 1,4.14; 4,9-10).]

57 4467 orfeum (lokal muzyczny) (gör.) orfeum; zenés, műsoros mulató; zeneegylet, mulatóhely; dal- vagy zeneegyesületek, továbbá az ilyen egyesületek helyiségei, hol előadásokat tartanak [Ujabban olyan kétes hirü mulatóhelyek, hol ledér és sikamlós dalokat, énekes szinműveket adnak elő, gyakran bohócok és erőművészek, meg kitanított állatok mutatványaival vegyesen.] Orfeusz (Orpheus) (gr. Ὀρφεύς Orpheus) [w mitologii greckiej to syn boga Apollina i muzy Kaliope. Pochodził z Tracji. Wymienia się go niekiedy jako władcę jednego z ludów tej górzystej krainy. Uważany za największego śpiewaka, muzyka i poetę greckiego. Wtórował on swej pieśni grą na lirze lub kitarze, którą ulepszył, powiększając liczbę jej strun z siedmiu do dziewięciu.] (gör.) Orfeusz (Orpheus); 1. görög eredetű férfinév, jelentése bizonytalan, esetleg szép hangú; szélvihar, sötét; árva. 2. kiváló dalnok az ókori görög mitológiában, aki énekével még a fákat és a sziklákat is megindította, a vadállatokat megszelídítette (a költészet és a zene varázsos erejének megtestesítője) orficki, -a, -ie [dotyczący orfizmu doktryny filozoficzno-religijnej] (gör.) orfikus (túlvilági élet) orficzny, -a, -e [dotyczący orfizmu kierunku w malarstwie] (gör.) orfikai, orfikus; titkos tanokkal kapcsolatos, ezekre vonatkozó, titkos, rejtelmes orfika (gör.) orfikus költészet orfizm [Orfizm to mistyczny nurt religijny, który zaspokajał potrzebę indywidualnego przeżycia religijnego starożytnych Greków. Odpowiadał na pytania dotyczące losu duszy po śmierci i miał duży wpływ na rozwój ważnych kierunków filozofii greckiej: pitagoreizmu i platonizmu. ] (műv.) orphismus, orfizmus: modern festészeti irányzat, a kubizmus utódiránya (az elnevezés G. Apiollinaire-től származik) organ [1. część organizmu ludzkiego, zwierzęcego lub roślinnego o określonej budowie i określonych funkcjach; 2. urząd lub instytucja o określonej funkcji, zwłaszcza związanej ze sprawowaniem władzy; 3. dziennik lub czasopismo reprezentujące poglądy organizacji politycznej, społecznej itp.; 4. część układu automatycznego sterowania i regulacji] (gör.) orgánum; (anat) szerv, érzékszerv; (urząd) intézmény, hatóság, szerv, közeg, hivatal; (prasa) sajtóorgánum, lap, sajtótermék organum (gr. ὄργανον organon "instrument") [gatunek średniowiecznej heterofonii, a następnie polifonii. Początkowo znaczenie terminu organum związane było z instrumentem organami, później jednak tylko z muzyką harmonijnie zestrojoną w konsonansach. Od XII wieku organum oznaczało zwłaszcza utwory z długonutowym głosem tenorowym (zwykle jako cantus prius factus zaczerpniętym z chorału) i znajdującymi się nad nim bardziej ruchliwymi głosami.] (muz) organum [1. a többszólamú zenei kompozíciók összefoglaló neve a században; 2. prózai előadásra használt, már létező gregorián dallamra alapozó liturgikus zene] organ administracji państwowej államigazgatási szerv organ administracji publicznej közigazgatási szerv organ administracyjny igazgatási szerv organ bezpieczeństwa narodowego nemzetbiztonsági szerv organ centralny központi szerv; központi hírlap, orgánum organ doradczy tanácsadó szerv v. testület organ finansowy pénzügyi szerv organ gospodarczy gazdasági szerv organ kierowniczy vezető szerv, irányítószerv organ kontroli, organ kontrolny ellenőrző szerv organ kontroli finansowo-gospodarczej pénzügyigazdasági ellenőrző szerv organ mowy beszédszerv organ o zasięgu krajowym országos hatáskörű szerv organ opiniodawczy véleményező szerv organ pastwowy állami szerv organ planowania tervező szerv organ płciowy ivarszerv [kobiecy organ płciowy a. żeński organ płciowy: női ivarszerv; męski organ płciowy: hím ivarszerv] organ prasowy sajtószerv organ porządkowy rendészeti szerv organ promulgacyjny [dziennik urzędowy, w którym ogłasza się teksty aktów prawnych] kihírdető orgánum organ przedstawicielski narodu népképviseleti szerv organ przedstawicielski samorządu képviselőtestület organ rozrodczy ivarszerv organ rudymentarny csökevényes szerv organ rządowy kormányszerv; kormánylap organ słuchu hallószerv

58 4468 organ szczątkowy ivarszerv; csenevész v. rudimenter szerv organ ustawodawczy törvényhozó szerv organ wewnętrzny belső szerv organ władzy hatósági közeg organ władzy państwowej államhatalmi szerv organ wykonawczy végrehajtó szerv organ wymiaru sprawiedliwości igazságszolgáltatási szerv organ wzroku a látás szerve; látószerv organ zewnętrzny külső szerv organ związku plastyków a Képzőművészek Szövetségének lapja organdyna (niem. Organdin, fr. organdi) [1. cienka, sztywna i przezroczysta tkanina bawełniana; 2. cienka, rzadka, sztywna tkanina bawełniana; 3. cienka, czasami przewiewna, lekka bawełniana tkanina o bardzo małym nabieraniu; w splocie płóciennym i produkowane z czystych, lekko skręconych przędz, które mogą być usztywnione za pomocą dodania znacznej ilości krochmalu. Stosowane do wzmocnienia damskiej odzieży i nakrycia głowy, do ozdób i kostiumów teatralnych.] (fr.) organdi; organtin [A legfinomabb pamutanyag. Merevített, ritka szövésű pamutszövet. Használjuk függönyök könnyű, fésülködő asztalok, lámpaernyők anyagaként. Mosható és nedvesen kell vasalni]; (text.) merevített, hálószerű pamutszövet [Könnyű, vékony, áttetsző, gyakran fényes pamutszövet, finom, laza sodratú, de gyakran erősen írelt fonalakból (emiatt ilyenkor kemény fogású), rendkívül ritka vetülékbeállítással vászonkötésben készül. Női ruhák és kalapok merevítő anyagaként, valamint dekorációs célokra és színházi kosztümökhöz használják.] organdynowy, -a, -e organtinorganecznik [(zoologia) koralowiec szesciopromienny] orgonakoráll organiczanie wartości szczytowej csúcsvágás organicząć, organiczyć korlátozni organiczenie modulacji modulációs elnyomás organiczyć budżet korlátozni a költségvetést organicznik amplitudy w pasmie częstotliwości słyszalnych) hangfrekvenciás amplitúdóhatároló organicznik szczytowy csúcsvágó organicznik tonów niskich mélyelnyomó szűrő organiczny, -a, -e [1. należący do świata zwierzęcego lub roślinnego; 2. o negatywnych uczuciach: niedający się zwalczyć ani niczym uzasadnić; 3. ściśle ze sobą lub z czymś związany] (gör.) organikus; szerves, szervi; az élőlények világába tartozó; szervvel kapcsolatos; az élő szervezetek rendezettségére emlékeztetően rendezett, összefüggő; (vegyt.) szerves; szenet tartalmazó organiczna i nierozerwalna więź z narodem a néppel való eleven és elszakíthatatlan kapcsolat Organiczna dioda elektroluminescencyjna, OLED (ang. Organic Light-Emitting Diode) [to dioda elektroluminescencyjna (LED) wytwarzana ze związków organicznych. OLED oznacza także klasę wyświetlaczy graficznych, opartych na tej technologii. Wyświetlacze tego typu charakteryzują się dość prostą metodą produkcji warstwa organiczna, składająca się z pikseli-diod w trzech kolorach (lub czterech dodatkowy biały), jest nakładana na płytę bazową w procesie podobnym do drukowania stosowanego przez drukarki atramentowe. Dodatkowe wprowadzenie warstwy pośredniej pomiędzy płytą a emiterem podnosi sprawność i jasność ekranu.] OLED (Organic Light Emitting Diode) [Kijelző eszköz, melyben szerves molekula elektromos mező hatására fotont bocsát ki.] organista [1. osoba zwodowo trudniąca się grą w kościele, zwykle na organach; 2. muzyk grający na organach], organistka orgonista (ffi/nő); kántor organistowski, -a, -ie kántororganistówka [dom, w którym mieszka organista kościelny] kántorlak organistyczny, -a, -e organizmusi, szervezeti organizacja (org.) [1. (gr. - uporządkowanie) to celowa grupa społeczna, która funkcjonuje według pewnych reguł i zasad, współpracująca ze sobą - by osiągnąć określony cel. Istotą organizacji jest świadomość zasad, reguł, misji, celów oraz

59 4469 synergia (dopasowanie, wspomaganie działań innych). 2. grupa ludzi lub państw mających ustaloną strukturę i działających razem, aby osiągnąć wspólne cele; 3. sposób zorganizowania czegoś; 4. organizowanie czegoś] (lat.) organizálás; szervezet (szerv.) (csoport), politikai v. társadalmi egység v. szervezet; (czynność) szervezés, megszervezés; a teljes egész, felépítettség, rendezés, elrendezés, rendszer; szervezkedés, szervezettség organizacja administracji państwowej államigazgatási szervezet Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, OBWE (ang. Organization for Security and Co-operation in Europe, OSCE) [organizacja międzynarodowa uznawana za organizację regionalną w rozumieniu rozdziału VIII Karty Narodów Zjednoczonych. Jej celem jest zapobieganie powstawaniu konfliktów w Europie. Oprócz państw europejskich jej członkami są także Stany Zjednoczone i Kanada. OBWE powstała 1 stycznia 1995 w wyniku przekształcenia Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w organizację.] Európai Biztonsági és Együttműködési Szervezet, EBESZ [Célja az emberi jogok tiszteletben tartatása, a fegyveres konfliktusok megelőzése és a válságkezelés Európában.] organizacja bojowa [organizacja polityczna prowadząca walkę zbrojną z przeciwnikiem politycznym] harci v. katonai szervezet organizacja budżetowa költségvetési szervezet organizacja dołowa alsóbb szerv, alsóbb szervezet organizacja ciała ludzkiego az emberi test felépítése v. alkata organizacja funkcjonalna funkcionális szervezet organizacja gospodarcza gazdasági v. gazdálkodó szervezet organizacja handlu kereskedelmi szervezet organizacja handlu zagranicznego külkereskedelmi szervezet organizacja koncernowa konszernszervezet organizacja masowa tömegszervezet organizacja międzynarodowa nemzetközi szervezet organizacja międzynarodowa praw człowieka emberjogi nemzetközi szervezet organizacja młodzieżowa [dobrowolne zrzeszenie młodzieży zmierzające do realizacji wyznaczonych zadań. Na terenie wyższych uczelni i szkół działają m.in.: organizacje studenckie Niezależne Zrzeszenie Studentów i Zrzeszenie Studentów Polskich oraz skupiający młodzież szkolną Związek Harcerstwa Polskiego i Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. Osobnym typem organizacji jest samorząd uczniowski, którego celem jest współudział w rozwiązywaniu problemów dotyczący życia szkolnego] ifjúsági szervezet Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych (OM TUR) Munkásegyetemek Társaságának Ifjúsági Szervezete Organizacja Narodów Zjednoczonych [(ang. United Nations, UN, fr. Organisation des Nations Unies, hiszp. Organización de las Naciones Unidas, ros. Организация Объединенных Наций /Organizacyja ال تحدة األم م arab. Objedinionnych Nacyj/, /al-umam al-muttahida/, chiń. /Lianheguo/) ONZ uniwersalna organizacja międzynarodowa, z siedzibą w Nowym Jorku, powstała 24 października 1945 r. w wyniku podpisania Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligi Narodów.] Egyesült Nemzetek Szervezete (ENSZ) [az Egyesült Nemzetek Szervezete az 1919 és 1945 között működött Népszövetség utódszervezeteként jött létre a II. világháború után. Magyar rövidítése ENSZ, a szervezet angol nevéből, a United Nationsból ered az UN rövidítés. Az ENSZ franciául L'Organisation des Nations unies (ONU), spanyolul Naciones Unidas (ONU). Az Egyesült Nemzetek kifejezés Franklin Delano Roosevelt amerikai elnöktől származik.] Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (ang. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) [Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury; łac. unesco łączę się w jedno) organizacja wyspecjalizowana ONZ, której podstawowym celem jest wspieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury, sztuki i nauki, a także wzbudzanie szacunku dla praw człowieka, bez względu na kolor skóry, status społeczny i religię.] az Egyesült Nemzetek Nevelésügyi, Tudományos és Kulturális Szervezete, UNESCO [(angolul: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization), november 16-án alakult meg]

60 4470 organizacja nauczycielska oktatási, tanítói szervezet [Tajna Organizacja Nauczycielska (TON) konspiracyjna organizacja Związku Nauczycielstwa Polskiego powstała w październiku 1939 r. w Warszawie.] organizacja nielegalna illegális szervezet Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego [ang. North Atlantic Treaty Organisation (NATO), fr. Organisation du Traité de l Atlantique Nord (OTAN), organizacja międzynarodowa o charakterze polityczno-wojskowym, utworzona na podstawie Traktatu północnoatlantyckiego zawartego 4 IV 1949 w Waszyngtonie, obowiązującego od 24 VIII 1949] az Észak-atlanti Szerződés Szervezete [ang.: North Atlantic Treaty Organisation, rövidítve NATO, franciául Organisation du Traité de l Atlantique Nord, OTAN 28 északamerikai és európai ország szövetsége, amelyet a II. világháború után április 4-én alapítottak Washingtonban. A szövetség célkitűzéseit az Észak-atlanti Szerződés foglalja magában, amelynek értelmében a tagállamok minden politikai és katonai eszközt igénybe vesznek a tagországok szabadságának és a biztonságának megőrzése érdekében. Hivatalos nyelvei az angol és a francia. Magyarország Csehországgal és Lengyelországgal közösen 1999-ben vált a szövetség tagjává.] Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (ang. North Atlantic Treaty Organization, NATO, fr. Organisation du Traité de l'atlantique Nord, OTAN), w skrócie NATO, potocznie Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego lub Pakt Północnoatlantycki organizacja politycznowojskowa powstała 24 sierpnia 1949 w wyniku podpisania 4 kwietnia 1949 Traktatu Północnoatlantyckiego przez 10 krajów europejskich: państw-członków Unii Zachodniej (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania) wraz z pięcioma dodatkowymi krajami (Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Włochy) oraz USA i Kanadę. Początkowym celem istnienia organizacji była obrona militarna przed atakiem ZSRR. Potem stał się on elementem utrzymania równowagi strategicznej między Wschodem i Zachodem. Po rozpadzie Układu Warszawskiego spełniał rolę stabilizacyjną podejmując działania zapobiegające rozprzestrzenianiu konfliktów lokalnych. 18 lutego 1952 do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja, 5 maja 1955 RFN, a 30 maja 1982 Hiszpania. 3 października 1990 NATO powiększyło się o terytorium NRD, po przyłączeniu jej landów do RFN. 12 marca 1999 do NATO przystąpiły pierwsze państwa należące dawniej do Układu Warszawskiego: Czechy, Węgry i Polska, 29 marca 2004 Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia, a 1 kwietnia 2009 Albania i Chorwacja organizacja państwowa [państwo] állami szervezet; államszervezet organizacja partyjna pártszervezet organizacja podstawowa alapszervezet, alapszerv organizacja podziemna földalatti szervezet Organizacja Polska (OP) Lengyel Szervezet organizacja pracowni zajmowała mu masę czasu a műhely v. munkahely megszervezése tetemes időt vett el tőle v. idejének nagy részét lefoglalta v. igénybe vette organizacja pracy a munka megszervezése; munkaszervezés, munkaszervezet organizacja produkcji a termelés megszervezése; termelési szervezet organizacja prosta egyszerű szervezet organizacja przemocy erőszakszervezet organizacja przestępcza bűnszervezet organizacja rolnicza parasztszervezet; gazdakör organizacja rośliny a növény felépítése organizacja sądowa bírósági szervezet, felépítés, fokozatok organizacja skupu i zbytu begyűjtő és értékesítő szervezet Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych (Osa) Különleges Katonai Akciók Szervezete ( ) organizacja społeczna társadalmi szervezet organizacja sportowa sportszervezet organizacja szpiegowska kémszervezet Organizacja Tajnej Armii; Organisation de l'armée Secrète, OAS [założona w 1961, zaliczana do skrajnie prawicowych grup terrorystycznych, zwalczająca ideę przyznania niepodległości Algierii, która była w tym czasie francuską kolonią, zamieszkiwaną przez liczną mniejszość francuską.] (fr.) Organisation de l'armée Secrète (titkos fegyveres szervezet); a szélsőséges francia gyarmattartók terrorszervezete organizacja terrorystyczna terrorszervezet organizacja wojska posuwała się szybko a hadsereg megszervezése gyors ütemben haladt Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organization for Economic Co-operation and Development, OECD, fr. Organisation de Coopération et de Développement

61 4471 Economiques, OCDE) [organizacja międzynarodowa o profilu ekonomicznym skupiająca 32 wysoko rozwinięte i demokratyczne państwa. Utworzona na mocy Konwencji o Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju podpisanej przez 20 państw 14 grudnia Siedzibą OECD jest Château de la Muette w Paryżu. W ramach systemu OECD funkcjonuje Międzynarodowa Agencja Energetyczna (IEA).] Gazdasági Együttműködési és Fejlesztési Szervezet, OECD (angol nevének Organisation for Economic Co-operation and Development rövidítéséről hazánkban is főként OECD néven ismert nemzetközi szervezet. [Székhelye: Párizs (Château de la Muette). A szervezetnek Magyarország 1996 óta a tagja.] organizacja zbytu értékesítési szervezet organizacja złożona összetett szervezet organizacja związkowa szakszervezet organizacyjny, -a, -e szervezeti, szervezési; szervező, rendező organizator [1. osoba organizująca jakieś przedsięwzięcie; 2. część zarodka zwierząt i człowieka wpływająca na przekształcenie się sąsiednich części w określone narządy; 3. był najniższym stopniem instruktorskim wprowadzonym w okresie PRL w polskim harcerstwie. Oznaczany był białą podkładką pod krzyżem harcerskim. Obecnie stopień ten jest wycofany.], organizatorka (lat.) organizátor; szervező, rendező (ffi/nő) organizator targów vásárszervező organizatorski, -a, -ie szervezői, rendezői organizer [1. kalendarz z notatnikiem, z wymiennymi wkładami; 2. notes elektroniczny] menedzsernaptár; elektronikus jegyzet organizm [1. (ustrój) - istota żywa charakteryzująca się procesami życiowymi (przede wszystkim przemianą materii). 2. twór biologiczny, którego poszczególne części i struktury tworzą zharmonizowaną pod względem funkcjonalnym całość, wykazującą wszelkie cechy życia; 3. ustrój cielesny człowieka; 4. całość złożona z wielu współpracujących ze sobą elementów] (gör.-fr.-lat.) organizmus, szervezet, élő szervezet, élőlény; (átv., pol.) élő szervezet organizm autochtoniczny [zwierzę lub roślina pochodzące z tego terenu, na którym aktualnie występuje] autochtonikus szervezet v. organizmus organizm autotroficzny autotróf szervezet [autotróf (görög eredetű szó autos = "saját" és trophos = "táplálkozás") organizmusok egyszerű szervetlen anyagokból bonyolult szerves vegyületek felépítésére képes szervezetek. Ezt vagy kemoszintézis vagy a napenergia felhasználásával érik el. Ide tartoznak azok a fotoszintézisre képes növények, amelyek a szerves vegyületek szintézise során fő forrásként a légköri széndioxidot használják, illetve azok a mikroorganizmusok, amelyek az anyagcseréhez szükséges energiát szervetlen anyagok oxidációja útján nyerik (kemotróf organizmusok). organizm ciepłolubny, termofilny [zob. termofil] melegkedvelő v. termofil szervezet organizm cudzożywny, organizm heterotroficzny, heterotrof [organizm odżywiający się cudzożywnie, są to bakterie saprofityczne i pasożytnicze, protisty zwierzęce i grzybopodobne, rośliny pasożytnicze, grzyby i zwierzęta. Heterotrofy takie jak bakterie i grzyby są zaliczane do reducentów, czyli organizmów rozkładających martwą materię organiczną do prostych związków mineralnych, niezbędnych dla organizmów samożywnych.] heterotróf organizmus [Heterotróf az az organizmus, amely szerves anyagokat használ a túléléséhez szükséges kémiai energia biztosításához. A heterotrófokat konzumenseknek is nevezik a táplálékláncban, mert autotrófokat vagy más heterotrófokat fogyasztanak el hogy szerves szénforráshoz jussanak. Minden állat heterotróf a legtöbb gombával és sok baktériummal egyetemben. Néhány állat, például a korall szimbiotikus kapcsolatot építenek ki autotrófokkal és így jutnak hozzá a szerves szénhez. Vannak olyan parazita növények is, melyek részben vagy teljesen heterotróffá váltak. Léteznek húsevő növények, melyek állatokat fogyasztanak ezzel pótolva a nitrogénhiányt, ezek azonban autotrófok.] Organizmy cudzożywne dzielimy ze względu na pozycje w łańcuchu pokarmowym na: saprobionty (saprofagi i saprofity) holozoiki o roślinożercy o zoofagii drapieżniki padlinożercy o wszystkożercy Niekiedy dzieli się je ze względu na strategie metaboliczną na: Fotoorganoheterotrofy Fotolitoheterotrofy Chemoorganoheterotrofy Chemolitoheterotrofy

62 4472 organizm kosmopolityczny zwierzę lub roślina występujące na różnych kontynentach i w różnych strefach klimatycznych] kozmopolita szervezet organizm kserotermiczny [zob. kseroterm] szárazságtűrő szervezet organizm mcholubny [zob. briofil] tűzkedvelő organizmus organizm mięsożerny húsevő (zofág) szervezet organizm naśnieżny, niwalny, hiemalny [zimnolubny bezkręgowiec lub glon żyjący na śniegu] hidegkedvelő szervezet organizm odporny na jakąś chorobę vmely betegségnek ellenálló szervezet organizm państwowy államszervezet organizm polifagiczny (polifag) mindenevő (polifág) szervezet organizm roślinożerny növényevő (fitofág) szervezet [növényevőnek nevezzük mindazokat az élőlényeket, amelyek elsődlegesen autotróf szervezeteket fogyasztanak] organizm samożywny (autotrof) [organizm samodzielnie wytwarzający związki organiczne. Potrzebuje do tego wody, dwutlenku węgla i energii słonecznej (zachodzi proces fotosyntezy) bądź energii chemicznej, którą uzyskuje ze spalania (utleniania) związków nieorganicznych (chemosynteza).] autotróf szervezet organizm wapieniolubny [zob. kalcyfil] mészkedvelő szervezet organizm wskaźnikowy [zob. bioindykator] indikátor szervezet organizm wszystkożerny (wszystkożerca) mindenevő mindenevők (omnivora) [olyan állatfajok, amelyek növényeket és állatokat is egyaránt esznek. Nem táplálékspecialisták, tehát nem egyféle táplálékot fogyasztanak. A fogazattal rendelkező állatokat gumós zápfogaikról lehet azonosítani. Jól ismert mindenevő fajok például a sertés, a holló vagy az ember.] organizmy pelagiczne [organizmy, których tryb życia nie jest związany ze stałym podłożem, żyjące w pelagialu] tengeri szervezet organizmy przewodnie [gatunki roślin lub zwierząt najbardziej typowe dla danego środowiska lub zbiorowiska] vezető v. vezérszervezet organizować (organizuje) [1. planować i koordynować poszczególne etapy jakichś działań; 2. tworzyć zespół do wspólnego działania lub zakładać instytucję, organizację itp.; 3. być czynnikiem, od którego zależy układ i funkcjonowanie elementów jakiejś całości; 4. pot. zdobywać jakieś rzeczy, czasem nielegalnie] (lat.) organizlni; szervezni, megszervezni; rendezni organizować coś szervezni vmit organizować kampanię reklamową reklámkampányt, reklámhadjáratot szervezni organizować konferencję konferenciát rendezni v. szervezni organizować konferencję międzynarodową nemzetközi konferenciát szervezni v. összehívni organizować spotkanie wyborcze választói gyűlést szervezni organizować stonnictwo pártot szervezni organizować targi vásárt szervezni organizować się [1. zrzeszać się w organizację lub tworzyć grupę w celu wspólnego działania; 2. być organizowanym urządzanym] szerveződni, szervezkedni organizowanie [jako element zarządzania, obejmuje strategię organizacji i wszystkie jej cele] szervezés, rendezés organki (harmonijka; w znaczeniu instrumentu muzycznego) szájharmonika organki [broń palna wielolufowa, używana w XVI i XVII w. wielostrzałowa broń palna, używana od XVI do XVII w. Składała się z wielu luf karabinowych na wspólnym łożu np. działa. Była ładowana odprzodowo, a ładunki przeważnie były odpalane kolejno wspólnym lontem.] (broń) orgonaágyú; (zene) szájharmonika, kis orgona organki orgonaágyú organki elektroniczne elektromos játékorgona organmistrz [wytwórca, konserwator lub stroiciel organów] orgonaépítő mester; orgonaművész organmistrzostwo orgonaépítés organmistrzowski, -a, -ie orgonaépítő-, orgonaépítői organogen (lat.-gör.) organogén [A szervezetet felépítő anyagokat hívjuk organogén elemeknek. Ilyenek a szén, a hidrogén, az oxigén és a nitrogén.]; (földt.) szerves eredetű organografia [dział morfologii roślin zajmujący się ukształtowaniem i rozwojem ich organów] organográfia, szervtan organoleptyczny, -a, -e [zrozumiany, oceniony dzięki zmysłom] organoleptikus, empirikus; tapasztalati

63 4473 organoterapia (gör.) organoterápia; (orv.) állati eredetű szervekkel, szövetekkel v. mirigyekkel történő gyógykezelés organoleptyczny, -a, -e [zrozumiany, oceniony dzięki zmysłom] organoleptikus; érzékszerviorganoleptyka [1. metoda oceniania jakości środków spożywczych na podstawie ich wyglądu, smaku i zapachu; 2. metoda badawcza polegająca na sprawdzeniu właściwości badanego obiektu za pomocą zmysłów] a nyersanyagok, ételek, italok érzékszervi tulajdonságaival (ízével, illatával, állományával, hőmérsékletével) foglalkozó tudományág; érzékszervi kutatás v. vizsgálat v. eljárás (látás, szaglás, ízlelés stb.) organon lentikon organon lentikon; a megragadó szerv (a hit megjelölése az ortodoxia teológiájában.) organowy, -a, -e [przeznaczony na organy, przygotowany do wykonania na organach (np. fuga organowa, utwór organowy) lub stanowiący część tego instrumentu (np. manuał organowy, piszczałki organowe)] orgona-; organy [1. (organy piszczałkowe) największy instrument muzyczny klawiszowy, dęty; 2. największy instrument muzyczny klawiszowy, dęty; to klawiszowy, dęty instrument muzyczny, budowany najczęściej w kościołach, filharmoniach, salach koncertowych. O organach mówimy, kiedy instrument posiada trzy zasadnicze cechy: dźwięk jest wydobywany przez powietrze przelatujące przez piszczałki, instrument posiada trakturę i miech.] (gör. organon); (muz) orgona; a legtökéletesebb, leghatalmasabb polifon fúvóhangszer; (a vízorgonát a Kr.e. II. sz.-ban Alexandriában, a XIV. század elején a pedált találták fel) organy administracji közigazgatási szervek organy bezpieczeństwa publicznego közbiztonsági v. államvédelmi szervek organy elektronowe Baldwina Baldwin (elektronikus) orgona organy generatywne roślin [organy wytwarzające komórki płciowe, tworzące się głównie na gametoficie] (él.) a növény generatív szervei organy Hammonda [organy elektryczne z dwiema klawiaturami, rejestrami barwy i pedałem] Hammond-orgona [egy amerikai feltaláló, Laurens Hammond (1895. január július 3.) által 1933-ban tervezett és megépített elektromos hangszer, melyet január 19- én szabadalmaztatott.ű] organy kinowe [organy mające rejestry o barwach dźwięku odpowiednich dla muzyki rozrywkowej] moziorgona organy łączności hírközlési szervek organy multipleksowe multiplexorgona, multiplex orgona (orgona) [egy sípot több regiszterben is használnak, ilyen megoldás esetén a sípok egy része megtakarítató] organy planujące tervező szervek organy płciowe nemi szervek organy propagandy propagandaszervek organy rozrodczy nemző- v. nemi szervek organy specjalne különleges szervek organy spichrzowe [zgrubiałe narządy roślin przystosowane do magazynowania substancji pokarmowych] (növ.) magtárszervek; (biol.) magtárszervek (máj, szív, lép, tüdő és vese) organy trawienne emésztőszervek organy władzy [instytucje, osoby rządzące czymś] hatósági közegek organy władzy wykonawczej a végrehajtó hatalom szervei organy zabrzmiały az orgona felzúgott organy zmysłów érzékszervek organza (1) [1. sztywna, lekka tkanina z naturalnego lub chemicznego jedwabiu, w splocie płóciennym. Stosowana do damskich lekkich sukienek. 2. Delikatna, cienka, sztywna i przezroczysta tkanina z jedwabiu lub włókien sztucznych.] organza [1. Valódi selyemből vagy mesterséges alapanyagú filamentfonalból készült, merev, áttetsző, vászonkötésű szövet, könnyű női ruhák alapanyaga. 2. Hasonló az organtinhoz és selyemből, poliészterből vagy viszkózból készül. Nagyon rugalmas és használjuk nagyon finom anyagok szövetvégeinek merevítéséhez. Rolónak, hogy megszűrje a fényt és védje a függönyt. Több réteget is használhatunk, vagy Különféle színekben pasztellszínekben egymásra téve.] organza (2) [bardzo delikatna, przewiewna, lekka jedwabna tkanina; w splocie płóciennym z naturalnego jedwabiu w osnowie i surowego jedwabiu lub jedwabiu syntetycznego w wątku. Tkanina jest głównie drukowana i

64 4474 wykorzystywana na letnie sukienki.] organzin [Nagyon finom, könnyű, áttetsző selyem típusú szövet. Vászonkötésben készül, a láncfonal valódi selyem, a vetülékfonal grege vagy szintetikus filamentfonal. Női ruhákat készítenek belőle, leggyakrabban nyomott mintával.] Lányoknál a pusztán kíváncsiságból történő (vagy a fiú kikényszerítette) első néhány szexuális kapcsolat szinte bizonyosan nem eredményez orgazmust, sőt a tanulási folyamatot később a házasélet során akár évekre is visszavetheti. 3. A nemi aktus csúcspontja. Az orgazmus az idő- és a térélmény átmeneti megszűnésével jár. A férfiaknál szinte minden magömlés orgazmussal társul (bár a kettő elválasztható, s az orgazmus megélhető magömlés nélkül). A nőknek meg kell tanulni az orgazmus elérésének módjait. A nemi aktus csúcspontja. Az orgazmus az idő- és a térélmény átmeneti megszűnésével jár. A férfiaknál szinte minden magömlés orgazmussal társul (bár a kettő elválasztható, s az orgazmus megélhető magömlés nélkül). A nőknek meg kell tanulni az orgazmus elérésének módjait.] orgazm [1. szczytowy moment w stosunku płciowym, połączony z uczuciem rozkoszy, a u mężczyzn też z wytryskiem nasienia; 2. gr. orgasmós 'napęcznienie' od orgán 'dojrzewać; pęcznieć; pożądać'; 1. szczytowanie - moment najsilniejszego podniecenia płciowego i towarzyszącego mu równie silnego uczucia rozkoszy, będący finałem stosunku płciowego, aktu masturbacji lub innej formy zachowania seksualnego. Orgazmowi towarzyszy szereg charakterystycznych dla tego momentu reakcji fizycznych organizmu jak skurcze pochwy i dna macicy u kobiety, czy wytrysk nasienia u mężczyzny. Bezpośrednim efektem orgazmu jest zaspokojenie seksualne objawiajace się odprężeniem ciała, ustąpieniem przekrwienia organów płciowych i psychicznym uczuciem błogostanu oraz spełniania emocjonalnego. 2. szczytowanie, przesilenie, szczytowy moment stosunku płciowego] (gör.) orgazmus [1. Az orgazmus a nemi aktus tetőpontja; a szexuális stimuláció által kiváltott fizikai vagy pszichológiai örömérzet. A kifejezés a görög οργασμός izgalom, duzzadás szóból származik. 2. A szexuális öröm csúcspontja. Intenzitása változó, a férfiaknál minden magömlés orgazmussal jár, a nők nem minden esetben jutnak el az orgazmusig. Az orgazmus elérését -főleg a nőknek- tanulni kell. Az orgazmus intenzitását nagyon nagy mértékben befolyásolják a lelki tényezők, a pszichés ráhangolódás, illetve az, hogy a szexuális kapcsolat mögött mennyire áll valós és "szexre érett" szerelmi kapcsolat. orgia [łac. l.mn. z gr. 'tajemne obrzędy ku czci bogów, zwł. Dionizosa, połączone z ekstatycznymi śpiewami i tańcami'. 1. rozwiązła zabawa; 2. wielka różnorodność, bogactwo barw, dźwięków itp.; 3. w starożytnej Grecji: obrzędy religijne ku czci bogów, zwłaszcza Dionizosa] (gör.) orgia [eredetileg Bacchusnak = Dionüszosznak, a bor és a vidámság istenének tiszteletére rendezett, az ókori görögök és rómaiak tivornyáit nevezték orgiának, ahol előtérbe került az ivászat, a szexualitás és a féktelen szórakozás], tivornya, tivornyázás, tobzódás, féktelen kicsapongás; (átv.) pazar bőség (színeké, hangoké) orgia barw színorgia orgia seksualna szexorgia orgiastyczność vminek az orgiával kapcsolatos volta orgiastyczny, -a, -e orgiasztikus Orient (lat.) Oriens; Kelet, napkelet, a keleti országok orient, Orient [w kulturze europejskiej: pojęcie odnoszące się do obszarów Azji oraz północno-wschodniej Afryki] napkelet

65 4475 orientacja [1. to pojęcie związane z układami współrzędnych, bryłami oraz z przestrzenią trójwymiarową; 2. umiejętność rozpoznawania określonych miejsc i kierunków w terenie; 3. rozeznanie w sytuacji, jakimś zagadnieniu oraz umiejętność ich oceny; 4. określone poglądy polityczne lub preferencje seksualne] (lat.) orientatio; orientáció; tájékoztatás, eligazítás, tájékozódás, állásfoglalás (vízirányban), eligazodás, tájékozódási képesség, tájékozottság; beállítottság; (átv.) iránykeresés, irányzat; (egyh.) keletelés; a keresztyén templomépítés ősi szokása, mely szerint a templomokat oltárral lehetőleg kelet felé fordulva építik orientacja eksportowa exportorientáció orientacja nacjonalistyczna nacionalista beállítottság orientacja polityczna politikai orientáció v. irány orientacja przestrzenna [wrodzona u zwierząt zdolność rozeznawania kierunków] - - térbeli tájékozódás orientacja seksualna szexuális orientáció trwały, odczuwany wewnętrznie popęd płciowy, emocjonalny do osobników określonej płci. Wyróżnia się orientację seksualną: heteroseksualna - do osobników przeciwnej płci homoseksualna - do osobników tej samej płci biseksualna - do osobników obu płci orientacyjny, -a, -e [1. mający związek z orientacją w terenie; 2. określający coś w przybliżeniu] tájékoztató; tájékozódási, tájékozó, tájékozódó; hozzávetőleges orientale (wł.) [wschodni; określenie tytułowe utworów opartych na skalach dźwiękowych, rytmice lub melodyce ludów Wschodu] (ol.) orientale; kelet v. keleti; (zene) keleties orientalista, orientalistka (lat.) orientalista; keletkutató (ffi/nő) orientalistyka [1. nauka o językach i kulturze ludów Azji, Afryki i Oceanii; 2. wydział na uniwersytecie obejmujący studia w tym zakresie] (lat.) orientalisztika; keletkutatás; a keleti népek műveltségével és keleti nyelvekkel foglalkozó tudomány orientalizm [1. wyraz, zwrot lub konstrukcja składniowa przejęte z języków orientalnych lub na nich wzorowane; 2. cechy charakterystyczne dla kultury Wschodu] orientalizmus; a keleti népek, nyelvek stb. tudománya orientalizować się elkeletesedni, elkeletiesedni orientalizowanie się elkeletesedés orientalny, -a, -e [właściwy ludom, językom i kulturom Azji i północno-wschodniej Afryki] (lat.) orientális; keleti, a keletre vonatkozó; napkeleti orientować (orientuje) [1. informować o czymś lub pomagać w zrozumieniu czegoś; 2. nadawać czemuś kierunek, wyznaczać zakres lub linię postępowania; 3. ułatwiać rozeznanie się w terenie; 4. ustawiać w stosunku do czegoś] (lat.) orientálni; tájékoztatni, eligazítani, informálni, felvilágosítani; (átv.) vmilyen irányba terelni; irányítani orientować się [1. mieć rozeznanie w jakiejś dziedzinie lub sytuacji; 2. umieć określić swoje położenie w terenie; 3. kierować się w jakąś stronę; 4. podporządkowywać swoje działania jakimś celom] (lat.) orientálódni; tájékozódni, eligazodni; (átv.) kapcsolatot keresni, igazodni orientować się w czymś tisztában lenni vmivel; kiismeri magát (vmiben) orientować się w lesie tájékozódni, eligazodni az erdőben orientować się według czego vmi alapján tájékozódni orientowanie się orientálódás, tájékozódás orientowany, -a, -e [w architekturze sakralnej zwrócenie części prezbiterialnej, mieszczącej ołtarz główny, ku wschodowi (łac. oriens - wschód ) w stronę, z której ma nadejść Jezus Chrystus podczas drugiego przyjścia - paruzji ("Albowiem jak błyskawica zabłyśnie na wschodzie, a świeci aż na zachodzie, tak będzie z przyjściem Syna Człowieczego" Mt 24,27). O takich kościołach mówi się, że są orientowane.] (ép) keletelt [az olyan templom, amelynél az épület tengelye kelet-nyugati fekvésű és a belső elrendezése olyan, hogy a hívők és a celebráló pap (papok) kelet felé fordulva imádkoznak. A nyugati keresztény templomokban a főoltár (a főhajót lezáró apszis) néz kelet felé.] Original Equipment Manufacturer, OEM (dosłownie Producent Oryginalnego Wyposażenia) [przedsiębiorstwo sprzedające pod własną marką produkty wytworzone przez inne firmy. Termin jest mylący, gdyż OEM nie zawsze jest wytwórcą, a nawet nie jest producentem, lecz czasem tylko sprzedawcą sprzętu dla użytkownika końcowego, choć zdarza się też, że jest jego projektantem.] OEM (Original Equipment Manufacturer) [1. eredeti berendezésgyártó; 2. kifejezés arra a szituációra utal, amikor egy vállalat az eredeti gyártótól megvesz valamilyen terméket, majd mint sajátját adja tovább, gyakran valamilyen nagyobb termék részeként. Nem egyértelmű ugyanakkor hogy ebben a helyzetben az eladó eredeti gyártót vagy a felvásárlót nevezzük OEM-nek. Viszont ha valaki OEM terméket vásárol, akkor az azt

66 4476 jelenti, hogy gyári csomagolás nélküli termékről van szó. Általában, amikor mindez úgy történik, hogy a felvásárló vállalat a saját nevén hozza forgalomba a megvásárolt terméket, akkor a vásárló céget nevezzük így. Ez történt például, amikor az IBM a Tandontól floppy-meghajtókat vásárolt és az IBM PC részeként árulta. A keresési adatbázis szerint ez a fogalomhasználat a modern, a fordított változat csak korábbról maradt meg. 3. Egy cég, a gyártótól alkatrészként vásárolt egységeket összeszerelve, késztermékként más néven értékesíti] Orion [gwiazdozbiór równikowy; Kosiarze, łac. Orion] Orion; az égboltozat legékesebb csillagképe, mely mintegy 100, szabad szemmel látható csillagból áll; (nép.) kaszáscsillag [Orion az egyik legismertebb és leglátványosabb csillagkép az északi égbolton. Az Égi Egyenlítőn fekszik, ezért a világ minden tájáról jól látható, Magyarországról nézve télen figyelhető meg legjobban. Nyáron hajnalban keleten, ősszel késő este kel, kora tavasszal este a nyugati égbolton ragyognak csillagai. Régi csillagtérképeken Kaszás, Scytus (vagyis szkíta ), Ozirisz vagy Nimród néven is említik.] Orion [w mitologii greckiej: urodziwy olbrzym, ukochany bogini Eos] Orion (Eos, a "Hajnal" rózsás ujjú istennőjének kedvese) Orion [model samochodu marki Ford] Ford Orion (autómárka) orion [1. samochód typu Ford Orion; 2. modraszek orion - motyl z rodziny modraszkowatych, chroniony w Polsce; modraszek rozchodnikowiec] autómárka; szemes boglárka (Scolitantides orion) ork [mityczny olbrzym, potwór występujący w powieściach fantastycznych] ork orka 1 [1. czynność orania ziemi; 2. pot. ciężka lub wyczerpująca praca] szántás, a szántás végző ember, ló, eke; (átv.) nehéz, kemény munka orka elektryczna villamosszántás orka z pogłębieniem mélyszántás orka 2 [drapieżne zwierzę morskie, żyjące w Oceanie Spokojnym i Atlantyckim] (Orcinus orca) orka orkan [1. cyklon tropikalny formujący się w pewnych rejonach Oceanu Indyjskiego; 2. silny wiatr połączony z burzą] orkán; szélvész, zivatar, fergeteg orkiestra [łac. orchestra; duży zespół instrumentalny liczący od kilkunastu, do kilkudziesięciu, a nawet ponad stu instrumentów. W celu synchronizacji gry takiej ilości instrumentalistów w orkiestrze potrzebny jest dyrygent.] (gör.) orkeszter; zenekar; zenekar tagjai orkiestra dęta [orkiestra złożona z instrumentów dętych i perkusyjnych] fúvószenekar orkiestra filharmoniczna filharmónikus zenekar orkiestra grzmiała powitalnego marsza a zenekar rázendített az üdvözlő indulóra orkiestra harmonistów harmonikazenekar orkiestra jazzowa; dżezowa dzesszzenekar orkiestra kameralna [niewielki zespół orkiestrowy] kamarazenekar orkiestra ludowa népi zenekar orkiestra nie zgrała się jeszcze a zenekar még nem hangolt össze orkiestra odegrała poloneza a zenekar eljátszott egy polonézt orkiestra pod batutą kogo zenekar vkinek a vezénylete alatt v. vezényletével orkiestra powita tuszem a zenekar tust ad v. tusra zendít orkiestra rżnięta vonós zenekar orkiestra salonowa szalonzenekar orkiestra smyczkowa vonószenekar (egy olyan típusú zenekar, amelyben vonós hangszerek szerepelnek.) orkiestra stroi się a zenekar hangol

67 4477 orkiestra symfoniczna [zespół instrumentalny przeznaczony do wykonywania wielkich dzieł muzycznych symfonii, koncertów, oper i baletów w czasie koncertów w teatrach muzycznych i na otwartym powietrzu. Orkiestra symfoniczna powstała w XVII wieku. Orkiestra symfoniczna nigdy nie uzyskała ustalonego składu. Jej konfiguracja i liczebność ulega stałej ewolucji. Orkiestra symfoniczna kierowana jest przez dyrygenta] szimfónikus zenekar; vonósokat, fúvósokat, ütő- és esetleg más hangszereket is magában foglaló nagy zenekar orkiestra taneczna tánczenekar orkiestra wojskowa [formacja wojskowa (a zarazem grupa muzyczna), której głównym zadaniem w czasie pokoju jest uświetnianie uroczystości (głównie wojskowych) akompaniamentem muzycznym.] katonazenekar orkiestracja [zob. instrumentacja w zn. 1.] zenekarra való hangszerelés orkiestrant [członek orkiestry], orkiestrantka a zenekar tagja, zenész (ffi/nő) orkiestrion, orchestrion [mechaniczny instrument muzyczny działający po wrzuceniu monety] orchestrion (mechanikus hangszer) orkiestrować [1. sporządzać partyturę; 2. układać utwór muzyczny na poszczególne instrumenty wchodzące w skład orkiestry] (művet) zenekarra átírni orkiestrowany, -a, -e zenekarra hangszerelt orkiestrowy, -a, -e zenekari orkisz [1. gatunek jęczmienia o grubym, niezrośniętym z plewami ziarnie; 2. gatunek pszenicy o luźnym kłosie i łamliwej osadce kłosowej] (növ.) tönköly orkiszowy, -a, -e (növ.) tönköly- Orla (Opala, Opola, Odrza, Szaszor, Zapale) [herb szlachecki] (daw) nemesi címer Orla orlan (növ.) sasfa orlątko, orlę [pisklę orła] sasfiók; kis sas Orlean (fr. Orléans) [miasto i gmina w środkowej Francji, położone nad Loarą. Stolica Regionu Centralnego i departamentu Loiret. Ważny ośrodek przemysłowy i usługowy. Według danych na rok 2006 gminę zamieszkiwało osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 4117 osób/km².] Orléans [nagyváros Franciaország középső részén, a Loire folyó völgyében. Centre régió székhelye, és az itt található Loiret megye központja. Az Amerikai Egyesült Államokban található New Orleans erről a francia városról kapta a nevét.] Orlean [określenie początkowo używane do błyszczącej tkaniny oraz elastycznej, lekkiej wełnianej tkaniny, która jest szorstka w dotyku i ma czystą, porowatą powierzchnię; w płóciennym lub splocie Panama. Wykorzystywana do damskich sukienek i męskich garniturów. W przypadku, gdy jest ze wzorem małych kropek w splocie, jest tworzona przez wątek. Tkana na krosnach listing lub żakardowych. Ta tkanina była początkowo produkowana w Orleanie, skąd pochodzi jej nazwa.] Orleans [Eredetileg a lüszter szövet és egy könnyű, rugalmas, érdes fogású, de finoman porózus felülettel rendelkező, vászon- vagy panamakötésű gyapjúszövet elnevezése. Női ruhák és kosztümök, férfiöltönyök alapanyaga. Az utóbbi esetben a vetülékfonalból alkotott kis pöttyökkel díszítik. Nyüstös vagy jacquardszövőgépen készítik. Eredetileg a franciaországi Orléansban készítették, innen ered a neve.] Orlęta [organizacja młodzieżowa działająca od 1933 przy Związku Strzeleckim (pojedyncze drużyny powstały w 1932), a także podczas II wojny światowej w konspiracji.] Orlęta = Fiatal Sasok [a lövészegyesületek mellett 1933-tól működő ifjúsági szervezet] Orlęta Lwowskie [określenie młodych obrońców polskiego Lwowa z lat w czasie wojny polsko-ukraińskiej ( ) i polsko-bolszewickiej (1920).] Orlęta Lwowskie Fiatal Lembergi Sasok [Az 1918 novemberének elején a Lemberget megszálló ukrán katonai egységekkel jórészt a városi terepet jól ismerő, helyi gyerekekből és fiatalokból álló paramilitáris egységek szegültek szembe. A november folyamán megérkező lengyel reguláris erők segítségével az ukrán katonákat kiűzték a városból, majd 1919-re egész Kelet-Galíciából. A lengyelek (főleg a galíciai eredetűek) emlékezetében a lembergi fiatalok hősi ellenállása és

68 4478 áldozata, a galíciai ukránok emlékezetében a nyugat-ukrajnai államépítés rövid időszaka máig fontos vonatkoztatási pont.] orli, -a, -ie [charakterystyczny dla orła, pochodzący od orła] sasorli nos sasorr orli wzrok sastekintet orlica [1. samica orła, 2. wysoka paproć o liściach potrójnie pierzastych i płożących się kłączach; 3. o kobiecie odważnej] anyasas, nősténysas; (növ.) sasharaszt Orlica pospolita, orlica zgasiewka (Pteridium aquilinum (L.) Kuhn) [kosmopolityczny gatunek paproci z rodziny Dennstaedtiaceae. Występuje w strefie klimatów umiarkowanych i subtropikalnych. W Polsce gatunek pospolity z wyjątkiem wyższych terenów górskich.] Saspáfrány v. ölyvharaszt (Pteridium aquilinum (L.) Kuhn) tartozó faj. Indiai alfaját, az indiai békászó sast 2002 óta külön fajnak tekintik.] orlik krzykliwy lármás sas Orlik (Aquilegia L.) [rodzaj roślin zielnych z rodziny jaskrowatych] Harangláb (Aquilegia) Gatunek flory Polski: orlik pospolity (Aquilegia vulgaris L.) - Közönséges harangláb (Aquilegia vulgaris) Gatunki uprawiane w Polsce: orlik ciemny (Aquilegia atrata Koch) orlik kanadyjski (Aquilegia canadensis L.) orlik Karelina (Aquilegia karelini O. et B. Fedtsch.) orlik mieszańcowy (Aquilegia hybrida hort.) orlik niebieski (Aquilegia caerulea James) orlik olimpijski (Aquilegia olympica Boiss.) orlik pirenejski (Aquilegia pyrenaica DC.) orlik różnobarwny (Aquilegia discolor Lev. et Leresche) orlik rutewkowaty (Aquilegia thalictrifolia Schott.) orlik wachlarzowaty (Aquilegia flabellata S. et Z.) orlik wspaniały (Aquilegia formosa Fisch.) orlik zielonawy (Aquilegia viridiflora Pall.) orlik złocisty (Aquilegia chrysantha A.Gray) Orłosęp (orłosęp brodaty) (Gypaetus barbatus) [duży ptak padlinożerny z rodziny jastrzębiowatych] szakállas saskeselyű (Gypaetus barbatus) [a sólyomalakúak (Falconiformes) rendjébe, ezen belül a vágómadárfélék (Accipitridae) családjába tartozó Gypaetus nem egyetlen faja] Orlik grubodzioby (Aquila clanga) [1. gatunek dużego, wędrownego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych; 2. gatunek orlika żyjący w Polsce] fekete sas (Aquila clanga) [a vágómadár-alakúak (Accipitriformes) rendjébe, ezen belül a vágómadárfélék (Accipitridae) családjába tartozó faj] Orlik krzykliwy (Aquila pomarina) [gatunek dużego, wędrownego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych] békászó sas (Aquila pomarina) [a vágómadár-alakúak (Accipitriformes) rendjébe, ezen belül a vágómadárfélék (Accipitridae) családjába Orły (Aquilinae) [podrodzina ptaków z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Obejmuje gatunki drapieżne, jednak jeśli to możliwe, zjadające również padlinę, zamieszkujące cały świat poza Antarktydą.] sas [a vágómadár-alakúak (Accipitriformes) rendjén belül a vágómadárfélék (Accipitridae) családjába tartozó egyes ragadozómadár-fajok összefoglaló elnevezése. Nem rendszertani kategória.] A sasok következő fajai ismertek: Az ölyvformák (Buteoninae) osztályában: o bóbitás remetesas (Harpyhaliaetus coronatus)

69 4479 o karvalysas (Morphnus guianensis) o majomevő sas (Pithecophaga jefferyi) o dzsungelsas (Harpyopsis novaeguineae) o inka sas (Oroaetus isidori) o vitézsas (Polemaetus bellicosus) o fehérfejű vitézsas vagy szarkasas (Spizastur melanoleucus) o Cassin-vitézsas (Spizaetus africanus) o gyászos vitázsas (Spizaetus alboniger) o jávai vitézsas (Spizaetus bartelsi) o főkötős vitézsas (Spizaetus cirrhatus) o celebeszi vitézsas (Spizaetus lanceolatus) o szumátrai vitézsas (Spizaetus nanus) o hegyi vitézsas (Spizaetus nipalensis) o díszes vitézsas (Spizaetus ornatus) o fülöp-szigeteki vitézsas (Spizaetus philippensis) o fekete vitézsas (Spizaetus tyrannus) o bokrétás sas (Lophaetus occipitalis) o koronás sas (Stephanoaetus coronatus) o héjasas (Hieraaetus fasciatus vagy Aquila fasciata o törpesas (Hieraaetus pennatus vagy Aquila pennata) o vöröshasú törpesas (Hieraaetus kienerii) o ausztrál törpesas (Hieraaetus morphnoides) o foltos törpesas (Hieraaetus ayresii) o afrikai héjasas (Hieraaetus spilogaster vagy Aquila spilogastra) o szirti sas (Aquila chrysaetos) o ékfarkú sas (Aquila audax) o fekete sas (Aquila clanga) o Gurney-sas (Aquila gurneyi) o parlagi sas (Aquila heliaca) o ibériai sas (Aquila adalberti) o pusztai sas (Aquila nipalensis) o szavannasas (Aquila rapax) o békászó sas (Aquila pomarina) o indiai békászósas (Aquila hastata) o kaffersas (Aquila verreauxi) o Wahlberg-sas (Aquila wahlbergi) o maláj sas (Ictinaetus malayensis) o rétisas (Haliaeetus albicilla) o fehérfejű rétisas (Haliaeetus leucocephalus) o óriásrétisas (Haliaeetus pelagicus) o fehérhasú rétisas (Haliaeetus leucogaster) o szalagos rétisas (Haliaeetus leucoryphus) o salamon-szigeteki rétisas (Haliaeetus sanfordi) o lármás rétisas (Haliaeetus vocifer) o madagaszkári rétisas (Haliaeetus vociferoides) o szalagos vízisas (Ichthyophaga ichthyaetus) o barnafarkú vízisas (Ichthyophaga humilis) A kányaformák (Milvinae) osztályában: o Feketemellű kányasas (Hamirostra melanosternon) A kígyászölyvformák (Circaetinae) osztályában: o bukázó sas (Terathopius ecaudatus) o kontyos kígyászsas (Spilornis cheela) o celebeszi kígyászsas (Spilornis rufipectus) o fülöp-szigeteki kígyászsas (Spilornis holospilus) o andamáni kígyászsas (Spilornis elgini) o borneói kígyászsas (Spilornis kinabaluensis) o nikobári kígyászsas (Spilornis minimus) Szintén sasnak nevezik a halászsast (Pandion haliaetus), ez azonban a sólyomalakúak egy külön családját, a halászsasféléket (Pandionidae) alkotja azok egyetlen képviselőjeként, vagyis nem tartozik a vágómadárfélék családjába. orły [standardowe znaki oddziałów wojskowych] (daw., wojsk) a katonai egységet megkülönböztető jelzés Orły 5 pułku piechoty pod dowództwem Michała Gedeona Radziwiłła Ormianin [obywatel Armenii; Armeńczyk], Ormianka [obywatelka Armenii; Armenka] örmény (ffi/nő v. lány) ormiański, -a, -e [dotyczący Ormian] örmény ORMO (Ochotnica Rezerwa Milicji Obywatelskiej) [paramilitarna organizacja ochotnicza i społeczna wspierająca MO, powołana w 1946 dla "ochrony" (w rzeczywistości: spacyfikowania) wyborów i referendum; rozwiązana w 1989 przez Sejm. Maksymalnie liczyła ok. 400 tysięcy ludzi, w większości rekrutowanych spośród członków PZPR, ale również z dużym udziałem ZSL, SD i bezpartyjnych.] a Polgárőrség Önkéntes Tartaléka ormowiec [funkcjonariusz ORMO (Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej); ORMOwiec] az ORMO tagja ornamencik díszecske ornament [1. motyw zdobniczy lub zespół takich motywów stosowanych w architekturze, sztukach plastycznych, rzemiośle artystycznym itp.; 2. dźwięk lub grupa dźwięków służących do urozmaicenia i ożywienia melodii; 3. rodzaj czcionki dającej w druku odbitkę elementu zdobniczego] (lat.) ornamens; dísz, díszítmény, díszítés, díszítőelem; ornamentum; (zene) díszítmény, ékítés, ékítmény

70 4480 ornament budynku épületornamentika ornament na ścianie budynku épületdísz, az épület falán lévő ornamentika [mérmű; stukkó, falfestés, kerámia, berakás, domborítás, kovácsolás stb.] ornament cekinowy [motyw dekoracyjny w postaci rzędu płaskich krążków zachodzących na siebie] zeccino v. csecsebecse dísz ornament cęgowy [ornament w kształcie wstęg tworzących motywy podobne do rozwartych cęgów] fogó dísz ornament falowy [ornament ciągły złożony z szeregu rytmicznie powtarzanych motywów przypominających grzbiety fal] hullámos dísz ornament figuralny figurális ornamens ornament geometryczny geometriai ormanens ornament kandelabrowy [ornament składający się z motywów arabeski i groteski, ułożonych symetrycznie względem osi pionowej wyrastającej ze statycznej podstawy] kandeláber dísz ornament lambrekinowy [ornament w kształcie lambrekinu] lambrequin v. függöny v. kárpit dísz ornament małżowinowy [motyw dekoracyjny w kształcie małżowiny usznej] kagylódísz ornament roślinny növényi ornamens ornamentacja [1. całokształt motywów zdobniczych w danym dziele sztuki lub stylu; 2. sposób zdobienia za pomocą ornamentów; też: element zdobniczy; 3. środki stylistyczne stosowane w utworach literackich w celu ozdobienia i ożywienia stylu] díszítés; díszítő művészet ornamentacyjny, -a, -e [związany z ornamentacją] díszítéses, díszítő ornamentować [wykonywać ornamenty] díszíteni, ékesíteni ornamentowanie [motywy zdobnicze w danym dziele sztuki lub stylu] díszítés, ornamenssel való ellátás ornamentowy, -a, -e; ornamentalny, -a, -e (lat.) ornamentális; díszes, díszített; díszítő elemekben gazdag ornamentyka (z łac. ornamentum = ozdoba) [1. zespół elementów zdobiących dzieło sztuki, utwór literacki lub muzyczny; ornamentacja; 2. sztuka stosowania ornamentów; 3. nauka o ozdobnikach. 4. stosowanie ozdobników w utworze; stąd np. pojęcie ornamentalnej melodii] (lat.) ornamentika; díszítőművészet, díszítés művészete; díszítmény, ékítmény, vmely tárgy v. stílus díszítésének jellege, díszítménye, díszítő elemeinek összessége ornat [1. w liturgii katolickiej: wierzchnia szata używana przez księdza podczas mszy, wkładana przez głowę; 2. po łac. casula, planeta, nazwany tak po polsku od łacińskiego słowa ornatus ubiór, jako obrzędowy ubiór kapłana.; 3. Ornat (ornatus = ubiór) czyli casula (od parva casa = mała chatka, bo okrywa w całości kapłana) jest to szata, która powstała ze zwykłego rzymskiego płaszcza, zwanego penula, który okrywał ze wszystkich stron osobę tak, iż głowę jej tylko pozwalał widzieć; w górze bowiem był jedyny otwór, głowę przepuszczający. Z czasem dla dogodności kapłana, aby mógł swobodnie rękami poruszać, boki w ornacie wykrojono, tak iż obecnie ornat jest szatą jedwabną, złożoną z dwóch części, zwieszających się z ramion. Część tylna, długa 115 cm, szeroka 74 cm, spada prosto i szerokość ma wszędzie jednakową, tylko u dołu w rogach zaokrągloną. Część zaś przednia jest krótsza i także u dołu w rogach zaokrągloną. Między częścią przednią a tylną, z sobą zszytymi, a więc od przodu ornatu, jest wykrojenie tak szerokie, aby przez nie głowa przejść mogła; wykrojenie to w miejscu przystającym do szyi jest cokolwiek zaokrąglone; w miarę zniżania się zwęża się także. Cały ornat jest po brzegach na zewnątrz obszyty galonem złotym lub srebrnym, a w uboższych ornatach jedwabnym. Zwykle tak przednia jak i tylna część podzielona jest za pomocą galonów na 3 kolumny; w takim razie środkowa kolumna ma być szeroka najmniej na 16 cm. Nierzadko na tyle wyszyty jest wielki krzyż. Aby tylna część ornatu nie opadała z ramion do strony przedniej, do podszewki, pod wykrojeniem, przyszyte są sznurki czy tasiemki tak długie (3 metry lub 3,25), aby okręciwszy około ciała, można je było na piersiach zawiązać. (...) Ponieważ ornat okrywa wszystkie inne szaty i jest bogato ozdobiony, dlatego w znaczeniu symbolicznym porównywano go z miłością, najwyższą ze wszystkich cnót; że na

71 4481 ramionach się nosi, jest symbolem jarzma i ciężaru obowiązków kapłańskich.] (lat.) ornátus; (hivatalos) díszruha; (vallás) miseruha, a katolikus papok szertartási öltözéke [Az ünnepi misén használt díszesebb liturgikus öltözetek készlete a misézők és a felszentelt segédkezők számára.]; (prot.) istentiszteleti öltöny ornitolog [specjalista w zakresie ornitologii] (gör.) ornitológus; a madártan tudósa, kutatója ornitologia [nauka o budowie, życiu i zwyczajach ptaków] (gör.) ornitológia; madártan ornitologiczny, -a, -e [dotyczący ornitologii lub ornitologów (np. atlas ornitologiczny, rezerwat ornitologiczny)] (gör.) ornitológiai; madártani orny, -a, -e [nadający się pod uprawę; uprawny] szántható, megművelhető; szántóorogeneza [zob. górotwórczość] orogenezis; (földt.) hegyképződés orogeneza alpejska [potężne ruchy górotwórcze, które rozpoczęły się w triasie, a największe nasilenie osiągnęły w trzeciorzędzie] alpi hegyképződés orogeneza hercyńska, waryscyjska [1. wielkie ruchy górotwórcze, które rozpoczęły się w dewonie, a największe nasilenie osiągnęły w karbonie; 2. okres intensywnych ruchów górotwórczych zachodzących w paleozoiku, pomiędzy późnym sylurem a końcem permu. W ich wyniku powstały góry określane mianem hercynidów] Variszkuszi hegységrendszer (hegységképződés) [a karbon időszak környékén kialakult hegységrendszere. Maradványai a varisztidák. A hegységrendszer akkor jött létre, amikor a devon második felében és a karbon idején, millió évvel ezelőtt összeütközött Laurázsia és Gondwana őskontinens és létrehozták a Pangeát.] orogeneza kaledońska [1. ruchy górotwórcze, które wystąpiły w kambrze i sylurze; 2. ruchy górotwórcze trwające od kambru po wczesny dewon. Największe nasilenie w Ameryce Północnej osiągnęły u schyłku ordowiku i na początku syluru (faza takońska), a w Europie na przełomie kambru i ordowiku oraz pod koniec syluru. W wyniku fałdowania kaledońskiego powstały góry zwane kaledonidami. 3. ruchy górotwórcze trwające od końca kambru po dolny dewon, mające swoje największe nasilenie w sylurze] kaledóniai hegységképződés (ordovicium - szilur - devon időszakban, kb millió éve) [Ős- Európa és Ős-É-Amerika összekapcsolódása] orogeniczny, -a, -e (gör.) orogén; (földt.) nem szilárd, a hegyképző erők mozgásának kitett orogeniczny cykl, cykl górotwórczy [ciąg procesów geologicznych, których efektem działania jest powstanie gór fałdowych] (földt.) orogén ciklus orografia [mormografia, dział geografii zajmujący się opisywaniem form rzeźby powierzchni Ziemi] (gör.) orográfia, hegyrajz orograficzny, -a, -e; orologiczny, -a, -e orográfiai; hegyrajzi orologia (góroznawstwo) orognozia; orologia; hegyismeret orognost (specjalista od spraw góroznawstwa) orognoszt, a hegyek ismeretével foglalkozó tudós oropieć elgennyesedni oropienie elgennyesedés orosić (oroszę) [potocznie: zmoczyć rosą, zrosić] beharmatozni orosić się harmatossá válni oroszenie beharmatozás oroszenie się harmatossá válás ORP (Okręt Rzeczypospolitej Polskiej) [tradycyjny skrót poprzedzający nazwę własną polskiego okrętu wojennego, czyli takiego, który służy pod banderą wojenną w Marynarce Wojennej RP.] Lengyel Köztársaság Hajója (LKH) Orrorin tugenensis [Gatunek odkopany w 2000 roku w osadach formacji Lukeino przez badaczy B. Senut i M. Pickforda. Jego wiek szacowany jest na mniej więcej 5,6-6,2 min lat.] Orrorin tugenensis (szinonímaként Praeanthropus tugenensis) [Kenya Tugenhegységében, a Baringo-tó közelében került elő, innen a típuspéldány katalógusszáma: BAR 1002' ben a Brigitte Senut és Martin Pickford vezette francia expedíció találta, majd a 2001-es publikációjukban az egyetlen lelet alapján új fajt és nemet írtak le ben a Praeanthropus nemet javasolták. A besorolás még nem végleges. A környékbeli miocén-pliocén vulkanizmus jó lehetőséget adott a kormeghatározásra. A lelet nem régebbi 6,1 millió évnél és nem fiatalabb 5,8 millió évnél.]

72 4482 orszak [1. grono ludzi uroczyście towarzyszących komuś; 2. daw. gromada, tłum, oddział] menet, kíséret, díszkíséret orszak królewski királyi menet orszak pogrzebowy temetési v. gyászmenet, halottas menet orszak weselny lakodalmas v. lakodalmi menet Ort [1. drobna moneta srebrna bita w wielu krajach europejskich (również w Polsce); 2. pieniądz srebrny, będący czwartą częścią talara. Najwięcej ortów było w obiegu gdańskich i koronnych za Zygmunta III.] (daw) lengyel ezüstpénz ort [poziome wyrobisko w nachylonym pokładzie łączące jego strop ze spągiem] feküréteg ortalion [1. nieprzemakalna tkanina; 2. materia impregnowana o dwuwarstwowej budowie. Warstwę zewnętrzną tworzy tkanina z włókien poliamidowych. Warstwa wewnętrzna powleczona jest żywicą syntetyczną, dzięki czemu materiał nie przemaka. Stosowany do produkcji kurtek przeciwdeszczowych, płaszczy oraz dresów treningowych.] orkán; vékony, vízhatlan műszálas anyag ortalionowy, -a, -e orkán-, orkánanyagból készült ortel [(u Zygmunta Glogera) z niem. Urtheil wyrok sądowy skazujący, dekret rozstrzygający w apelacyi, w prawach zapożyczonych z Niemiec dla miast. Nie trzeba słać do siedmiu miast po żadne ortele, pisze M. Bielski. Było przysłowie: Obwiesiwszy, dopiero po ortel.] (ném. Urteil) vélemény, megítélés ortęcie [stop jakiegoś metalu z rtęcią; amalgamat, amalgam] foncsor orto- [1. pierwszy człon wyrazów złożonych mający znaczenie: prosty, prawidłowy, poprawny; 2. w złożeniach: prosty; pionowy; dokładny; równoległy; prawidłowy; prawowity; korygujący; normatywny; geol. pochodzący ze skały magmowej] (gör.) orto-; egyenes v. helyes, igaz ortochromatyczny, -a, -e [1. wykazujący niską czułość na barwę czerwoną; 2. fot. (materiał barwoczuły) o niskiej czułości na barwę czerwoną; por. panchromatyczny] (gör.) ortochromatikus; ortokromatikus; (fényk.) a vörösön kívül valamennyi szín iránt fokozottan érzékeny ortochromatyzacja; ortochromatyzowanie (gör.) ortochromatizálás; ortokromatizálás ortochromatyzm (gör.) ortokromatizmus; helyesen színezettség; a fotográfiában az olyan lemezeknek van ortokromatizmusa, amelyek az egyes színeket fehér-feketében is a megfelelő színértékben adják vissza ortodoks [człowiek ściśle przestrzegający zasad wyznawanej wiary, ideologii itp.], ortodoksa [osoba, która jest gorliwym wyznawcą jakiejś doktryny, idei, zwykle religijnej; ortodoks] (gör.) orthodox; orthodox (ortodox = óhitű, görögkatolikus, görögkeleti); óhitű, igazhitű, vmely tan lezárt dogmáihoz betű szerint ragaszkodó; az ortodoxia híve, követője; (átv.) a régihez csökönyösen ragaszkodó, maradi (vallás) a hagyományokhoz, rituális szabályokhoz mereven ragaszkodó: 1. igazhitű; 2. rituális szabályokhoz mereven ragaszkodó (zsidó); 3. görögkeleti vallású ortodoksalny, -a, -e; ortodoksyjny, -a, -e [1. o ideologii, doktrynie itp.: zakładający ścisłą wierność swoim zasadom; 2. rygorystycznie przestrzegający zasad jakiejś doktryny] ortodox; igazhitű ortodoksja [1. bezwzględne wyznawanie jakiejś doktryny i rygorystyczne przestrzeganie wszystkich jej zasad, norm; 2. wierne przestrzeganie praw religii; prawowierność; prawosławie] (gör.) orthodoxia; ortodoxia; 1. igazhitűség; (vallás) óhitűség; a hagyományokhoz, lezárt tanokhoz betű szerint való ragaszkodás; 2. a második legnagyobb egyházi közösség, mely nemzeti egyházakban él; 3. a protestantizmus egyházaiban, különösen a 16. sz. második felében az egyház tanításához való merev ragaszkodást jelentette; (átv.) maradiság ortodoksyjność vminek ortodox volta; igazhitűség ortodoncja [1. dział stomatologii, nauka zajmująca się diagnozowaniem i leczeniem nieprawidłowości zębowo-zgryzowych (nabytych lub wrodzonych) oraz zapobieganiem im; ortopedia szczękowotwarzowa; 2. dział stomatologii zajmujący się rozpoznawaniem i leczeniem wad zgryzu; 3. dział stomatologii, obejmujący leczenie wadliwego ustawienia zębów i szczęk] (gör.) ortodontia, (orv.) fogszabályozás ortodontyczny, -a, -e ortodontia-, fogszabályozási ortodonta [lekarz stomatolog specjalizujący się w dziedzinie ortodoncji], ortodontka (fogszabályozzással foglalkozó) fogász (ffi/nő) ortodoksyjność igazhitűség ortodroma [najkrótsza droga między dwoma punktami na powierzchni zakrzywionej, np. na Ziemi] ortodroma, vagy ortodromikus távolság [a földfelszín két pontja közötti legrövidebb távolsága amit Föld felszínén a két pontot összekötő főkör mentén mérünk. Mivel gömbi geometria lényegesen eltér az euklideszi

73 4483 geometriától ezért a távolságszámításra használt matematikai képletek is eltérőek. Az euklideszi geometriában a legrövidebb távolságot a két pontot összekötő egyenes, a nem euklideszi geometriában a két pontot összekötő geodetikus vonal (főkör) mentén mérjük. Az ortodroma meghatározása a navigáció egyik alapfeladata.] ortoepia, ortologia [1. dział językoznawstwa obejmujący zagadnienia poprawności i kultury języka; 2. reguły poprawnego używania form językowych; 3. dział językoznawstwa zajmujący się oceną poprawności tekstów; 4. nauka poprawnego mówienia; nauka ustalająca zasady poprawności językowej] (gör.) ortoépia, ortológia; (nyelvt.) a helyes kiejtés tana; nyelvhelyesség; a nyelv hagyományaihoz híven mereven ragaszkodó, az új jelenségeket elutasító szemlélet ortoepiczny, -a, -e ortoépiával kapcsolatos ortodoksalny, -a, -e ortodoxális ortodoksalny sen [okres snu bez marzeń sennych; por. paradoksalny sen] álom nélküli alvás ortodoksja [ścisła wierność doktrynie, dogmatowi, zwł. relig., rygorystyczne przestrzeganie jakiegoś kodeksu zasad; prawowierność; prawosławie] ortodoxia [görög összetett szó, jelentése: igaz hit. Ennek tükörfordítása a szláv pravoszláv szó. Területi eredetéből adódóan szokás keleti kereszténységről beszélni, ami azonban pontatlan, mert az ortodox kereszténység csak egyik - bár legnagyobb - ága a keleti kereszténységnek. Magyar sajátosság a görögkeleti műszó, amely történelmi összefüggéseit tekintve pejoratív, kirekesztő elnevezés, és amelyet a magyarországi ortodoxok egy része mindig is visszautasított.] ortofonia (z gr. orthós poprawny, phōné dźwięk) [1. jest to nauka o poprawnej wymowie. Ustala ona zasady poprawnej wymowy danego języka (np. języka polskiego czy języka angielskiego). Ortofonią nazywa się także proces uczenia się poprawnej wymowy; 2. nauka poprawnej wymowy; 3. proces uczenia oraz nauka o poprawnej wymowie i brzmieniu wyrazów oraz ich połączeń. Ustala ona zasady prawidłowej wymowy danego języka] összhangzat, hanghűség; a helyes kiejtés, hangsúlyozás tanítása ortogeneza, ortoewolucja, ewolucja ortogenetyczna, autogeneza [1. koncepcja zakładająca, że organizmy danego szczepu mają wewnętrzną tendencję do ewoluowania w jednym określonym kierunku, a środowisko i dobór naturalny nie mają istotnego znaczenia; 2. hipoteza głosząca, że różne formy życia tworzą jedną wspólną linię rozwojową, po której przemieszczają się dzięki pewnej wewnętrznej lub zewnętrznej sile napędowej. Ortogeneza miała swe korzenie w filozofii esencjalizmu, idei witalizmu oraz teleologii oraz proponowała istnienie wewnętrznego pędu prowadzącego do przemian gatunków. W George Gaylord Simpson atakując hipotezę ortogenezy nazwał ten mechanizm tajemniczą wewnętrzną siłą. Współczesna biologia całkowicie odrzuca ortogenezę. Różnorodność form życia tłumaczona jest przez syntetyczną teorię ewolucji opierającą się na mechanizmach losowej mutacji, rekombinacji oraz doboru naturalnego.] (gör.) ortogenezis; (él.) a külvilág ingereinek hatásától független, csak belső erőkből is bekövetkező, meghatározott, egyenes irányú fejlődést feltevő elmélet ortogenetyczny, -a, -e ortogenetikus ortognatyzm [pionowy zarys profilu twarzowej części czaszki] ortognatizmus ortogon (gör.) ortogon; derékszög [A teljes körülfordulás (az ún. teljesszög) negyede; 90, ha a teljesszög 360-ad részét, a fokot választjuk egységnek. Ha a szögnek irányt tulajdonítunk, a 90 abszolút értékű szöget az iránytól függetlenül derékszögnek mondhatjuk.] ortogonalność (z gr. ortho proste, gonia kąt) [uogólnienie pojęcia prostopadłości znanego z geometrii euklidesowej na przestrzenie z określonym iloczynem skalarnym (przestrzenie unitarne)] merőlegesség ortogonalny, -a, -e (ang. orthogonal z fr. z łc. orthogonalis z gr. orthós prosty + gonía kąt ) [1. mat. oznaczający wzajemną prostopadłość odcinków, prostych, płaszczyzn; prostopadły, tworzący kąt prosty; 2. mat. prostopadły] (gör.) ortogonális; merőleges, derékszögű; függőleges ortografia (z gr. ορθο- ortho- = "poprawny" i γραφος -grafos = "piszący") [1. ogół zasad i przepisów dotyczących poprawnej pisowni; 2. pisanie wyrazów według określonych norm; 3. nauka pisowni; zbiór zasad i przepisów poprawnej pisowni; 4. inaczej pisownia zbiór zasad i norm regulujących sposób zapisu słów danego języka za pomocą liter alfabetu lub innych symboli. W skład zasad ortograficznych wchodzą również zasady dot. interpunkcji, natomiast typografia jest osobnym zagadnieniem.] (gör.) ortográfia; helyesírás (pisownia prawidłowa) [egy nyelv írott változatának szabályozását szolgáló norma. Használatos az ortográfia elnevezés is, a görög ορθο ortho-

74 4484 ( helyes ) és γραφειν graphein ( írni ) szavakból.] ortograficznie helyesírásilag; a helyesírás szerint; helyesen írva ortograficzny, -a, -e [związany z ortografią] helyesírási ortolog (gör.) ortológus; az ortológia híve ortologia [Wraz z rozwojem nowej dziedziny nauki wprowadzone zostały nowe pojęcia ( np. paralogia i ortologia ). Paralogia - jest to zjawisko występowania genów o podobnej sekwencji w obrębie genomu jednego gatunku. Ortologia natomiast dotyczy podobieństwa sekwencji genów w genomach organizmów należących do różnych gatunków.] (gör.) ortológia; (nyelvt.) nyelvhelyesség; az új nyelvi jelenségeket általában elítélő, a hagyományokhoz ragaszkodó felfogás; (gör., tulajdonképen helyes beszéd), ellentéte a neologiának és nyelvujitásnak [Az ortologusoknak legtöbb dolguk akadt a nagy magyar nyelvujítás idejében; a Magyar Nyelvőr hiveit nevezték így.] ortologiczny, -a, -e (gör.) ortológus; az ortológiára jellemző ortolan [ptak śpiewający o brązowym upierzeniu, oliwkowoszarej głowie i żółtym podgardlu] (áll.) kerti sármány ortopeda (ortopedysta) [1. lekarz, specjalista w dziedzinie ortopedii; 2. specjalista wykonujący aparaty lub obuwie ortopedyczne] (gör.) ortopéd, ortopéd orvos; az ortopédia szakorvosa ortopedia [1. dział medycyny zajmujący się rozpoznawaniem i leczeniem wad i urazów układu kostno-mięśniowo-stawowego oraz zapobieganiem im; 2. oddział ortopedyczny w szpitalu; 3. med. leczenie zniekształceń kostno-stawowomięśniowych i zapobieganie im.] (gör.) ortopédia; (orv.) testegyenészet; az orvostudománynak az emberi testben, elsősorban a mozgásszervek csontvázában jelentkező növési v. sérülési szabálytalanságok (bénulás, baleset, tuberkolózis, angolkór, világrahozott mozgási zavar miatt) javításával és gyógyításával (műtét, masszázs, torna, gép, fűző) foglalkozó ága ortopedyczny, -a, -e (gör.) ortopéd; testegyenesítő, ortopédiai célra készült ortopedysta (ortopeda) [chirurg specjalista w dziedzinie ortopedii; specjalista wykonujący aparaty ortopedyczne] ortopéd (orvos) ortopraxis (łac.) (lat.) ortopraxis; helyes, igaz cselekvés ortoptyka [med., dział okulistyki, leczenia zaburzeń w ustawieniu i ruchach gałek ocznych (jak zez, niezborność) za pomocą ćwiczeń, reedukacji, rehabilitacji itp.] (med.) ortoptika ortotanazja [1. med. zaniechanie dalszego sztucznego podtrzymywania życia pacjenta por. eutanazja; 2. zaniechanie dalszego sztucznego podtrzymywania życia pacjenta] (gör.) ortotanázia [disztanázia: rossz, elhúzódó, szenvedéssel teli, gyötrelmes halál; eutanázia (görög eu - jó és Thanatosz - a halál), gyógyíthatatlan és nagy fájdalmakkal szenvedő betegeknél a halál tudatos előidézése] ortotropizm [1. wzrost kryształów w kierunku prostopadłym do powierzchni, na której powstały; 2. zob. geotropizm] ortotropizmus (orthotropism) [Tropizmusra (a növény növekedési válasza) való hajlam, hogy a növény az adott inger irányában helyezkedjen el. Jó példa erre a fő hajtások és gyökerek hosszanti növekedése a gravitációra adott válaszként (ortogeotropizmus).] ortyl [w dawnej Polsce: pouczenie prawne udzielane przez sądy większych miast sądom miast mniejszych] (tört.) városi dekrétum; jogszokás ortyle magdeburskie magdeburgi dektérum oryginalnie eredeti módon oryginalność [niepowtarzalność, wyjątkowość, także autentyczność] (lat.) originalitás, originális volta vminek; eredetiség, sajátosság, tősgyökeresség, valódiság; (dziwactwo) furcsaság; eredetieskedés, furcsaság, különcködés oryginalność ubioru az öltözet eredetisége oryginalny, -a, -e [1. niebędący kopią, przeróbką ani falsyfikatem; 2. nieopierający się na wzorach; 3. odbiegający od tego, co jest powszechnie znane lub przyjęte] eredeti, valódi, ősi, tősgyökeres; hiteles, szavatolt, hamisítatlan (áru); (dziwaczny) furcsa, különleges, különös, jellegzetes, sajátos, sajátságos, érdekes, rendkívüli, ritka (jelenség); eredeti, pompás, nagyszerű (ötlet) oryginalna edycja eredeti kiadás oryginalna węgierska gospoda csárda oryginalny człowiek eredeti, különleges ember oryginalny obraz eredeti kép oryginał [1. rzecz oryginalna, niebędąca kopią, przeróbką itp.; 2. człowiek o ekscentrycznym wyglądzie lub zachowaniu] (lat.) originális; (pierwowzór) eredeti, eredeti mű v. példány; eredeti szövet, eredeti nyomdai kézirat; (człowiek) eredeti ember v. alak, eredetieskedő, különc; furcsa, különös, bolondos ember oryginał dzieła sztuki eredeti műremek

75 4485 oryl [daw.; zob. flisak] (dawno) tutajos orysować körülrajzolni, körülvonalazni orzec (orzeknie, orzeknę) orzekać [1. wypowiedzieć opinię, zdanie o czymś; 2. wydać decyzję lub wyrok na podstawie obowiązujących przepisów prawnych] kijelenteni, megállapítani, határozni, dönteni; véleményezni; kimondani orzec a. orzekać o winie bűnösséget kimondani orzech [1. suchy owoc o zdrewniałej łupinie; 2. roślina mająca takie owoce; 3. drewno różnych gatunków drzew orzechowych; 4. kolor złocistobrązowy; 5. górn. gatunek węgla] dió; diófa; makktermés; diószén orzech amerykański, brazylijski [zob. orzesznica wyniosła] amerikai, brazil dió orzech arachidowy amerikai mogyoró, földimogyoró orzech areki, owoc katechu bételdió orzech brazylijski [te są nasionami drzewa orzesznicy wyniosłej Bertholletia excelsa powszechnie rosnącej w tropikalnych lasach Amazonii] brazildió [legfeljebb 50 m magas, örökzöld fa, amelynek felálló törzse csak a felső részén ágazik el] Orzech czarny (Juglans nigra L.) [gatunek drzewa należący do rodziny orzechowatych. Pochodzi z południowych i wschodnich obszarów USA. U nas jest czasami (rzadko) uprawiany.] Feketedió (Juglans nigra) orzech galasowy [zob. galas] gubacsos dió orzech kokosowy kókuszdió orzech laskowy [owoc leszczyny] mogyoró orzech makadamia Makadámdió; macadámia dió orzech pekan pekándió [mi diónknál kicsit édeskésebb, aromásabb ízű, így jól használható süteményekben, péksüteményekbe, kalácsokba, kenyérfélékbe] Orzech szary (Juglans cinerea L.) [gatunek drzewa należący do rodziny orzechowatych. Występuje w Ameryce Północnej.] Fehér dió (Juglans cinerea L.) orzech trudny do zgryzienia (átv.) kemény dió Orzech turecki - Leszczyna turecka, leszczyna drzewiasta (Corylus colurna L.) törökmogyoró Orzech włoski (Juglans regia) [1. drzewo o jadalnych owocach w twardej skorupie otoczonej zieloną, skórzastą okrywą; też: owoc tego drzewa; 2. gatunek drzewa liściastego z rodziny orzechowatych. W stanie dzikim występuje na Bałkanach, w południowo-wschodniej Europie, południowo-zachodniej, środkowej i wschodniej Azji, w Himalajach, w północnej Birmie i południowo-zachodnich Chinach. W Polsce pospolicie uprawiany.] olasz dió (Juglans regia, egôz ); pompás v. olasz diófa; közönséges dió (Juglans regia) [1. a diófafélék (Juglandaceae) családjának dió (Juglans) nemzetségébe tartozó növényfaj. A nemzetség tagjai közül ezt termesztik a legszélesebb körben ízletes terméséért. A binomiális név szó szerint királyi diót jelent. Délkeletre a Balkántól Délnyugat- és Közép-Ázsiáig, a Himalájában és Délnyugat-Kínában is honos. 2. Kaukázustól Indiáig endemikus növény, melynek faanyaga igen jó, szinte kiváló, és olajtartalmú magbele folytán is értékes. Krisztus idejében széles körben termesztették Galileában és a Libanon-hegység lábainál. A dió szerepel az Izraelt jelképező kertben (Én 6,11).] Orzech ziemny, orzech arachidowy, fistaszki, orzacha (Arachis hypogaea) [1. gatunek rośliny jednorocznej z rodziny bobowatych. Pochodzi z Brazylii. Jest często uprawiany w krajach tropikalnych i subtropikalnych. We florze Polski efemerofit; 2. brazylijska roślina uprawiana ze względu na jadalne nasiona] földimogyoró v. amerikai mogyoró (Arachis hypogaea) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályába a hüvelyesek (Fabales) rendjébe és a pillangósvirágúak (Fabaceae) családjába tartozó faj]

76 4486 orzechowiec [drzewo; to ciasto czterowarstwowe] (drzewo) dió; (czasto a. czastko) diós beigli; diós sütemény orzechowiec włoski olasz dió Orzechowiec [wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie wieluńskim, w gminie Mokrsko] Orzechowiec (lengyel település) orzechowy, -a, -e [1. odnoszący się do orzecha; 2. złocistobrązowy] diós, dió-, mogyorós, mogyoró-; (kolor) dióbarna, mogyorószínű orzechówka [1. nalewka na zielonych, niedojrzałych orzechach włoskich; 2. ptak o długim, mocnym dziobie i brązowym upierzeniu w białe plamki] (zool) magtörő, fenyőszajkó, szajkó; diópálinka orzechy jędrne telt dió orzechy laskowe mogyoró orzechy włoskie dió orzeczenie [1. część zdania informująca o czynności wykonywanej przez podmiot, stanie, w którym się znajduje, lub o procesie, któremu podlega; 2. rozstrzygnięcie konkretnej sprawy przez sąd lub inne organy, wydane w postaci wyroku lub postanowienia; 3. opinia w jakiejś sprawie, rozstrzygnięcie lub decyzja] kijelentés, megállapítás; döntés, határozat, vélemény, végzés; véleményezés, nyilatkozat, szakvélemény; (gram.) állítmány [(a nyelvtanban) a mondatnak az a főrésze, mellyel valakiről v. valamiről állitunk (v. tagadunk) valamit] 1. Orzeczenie (gramatyka) to główna część zdania ukazująca zachowanie lub właściwości podmiotu; osobowa forma czasownika. 2. Orzeczenie (medycyna): opinia lekarska na temat stanu zdrowia przebadanej osoby, zwana orzeczeniem lekarskim. 3. Orzeczenie (prawo): decyzja rozstrzygająca spór o charakterze prawnym. orzeczenie arbitrażowe döntőbírósági határozat orzeczenie czasownikowe [jęz. orzeczenie w osobowej formie czasownika] (gram) igei állítmány orzeczenie fachowe szakvélemény orzeczenie imienne [jęz. orzeczenie składające się z czasownika posiłkowego i wyrazu mającego samodzielne znaczenie] névszói állítmány orzeczenie lekarskie orvosi szakvélemény, megállapítás, lelet orzeczenie proste [jęz. orzeczenie wyrażone za pomocą jednowyrazowych form osobowych czasowników łączących się bezpośrednio z podmiotem] egyszerű állítmány orzeczenie sądowe bírósági v. bírói végzés; bírósági döntés, döntvény, határozat, ítélet orzeczenie sądu, zaskarżyć wyrok [odwołać się od wyroku lub orzeczenia sądu do sądu wyższej instancji] bírósági határozat orzeczenie złożone [jęz. orzeczenie wyrażane za pomocą kilku członów wyrazowych] összetett állítmány orzecznictwo [1. działalność sądów i innych organów, polegająca na wydawaniu orzeczeń w konkretnych sprawach; 2. ustalanie stanu zdrowia człowieka i jego zdolności do pracy] szakértelem, szakvélemény; döntőbírósági szakvéleményezés Orzecznictwo Sądu Najwyższego Legfelsőbb Bírósági határozata orzecznik jęz. [nieczasownikowa część orzeczenia imiennego] (nyelvt.) az összetett állítmány névszói része orzecznik przymiotnikowy, przymiotny [jęz. «orzecznik wyrażony za pomocą przymiotnika, zaimka i imiesłowu przymiotnikowego oraz liczebnika porządkowego zgadzający się z podmiotem w rodzaju, liczbie i przypadku] melléknévi állítmány orzecznik rzeczownikowy, rzeczowny [jęz. «orzecznik wyrażony za pomocą rzeczownika lub zaimka rzeczownego, występujący w narzędniku lub mianowniku] főnévi állítmány orzecznikowy, -a, -e állítmányi (összetett névszói állítmánynál) orzeczony, -a, -e kijelentett, megállapított orzekać (zob. orzec) kimondani, kijelenteni; ítéletet mondani, dönteni, véleményezni, véleményt mondani orzeł 1 [1. duży ptak drapieżny o zakrzywionym dziobie, ostrych szponach i opierzonych nogach; 2. znak w kształcie tego ptaka, będący godłem jakiegoś państwa, narodu, znakiem herbowym; 3. o człowieku bardzo zdolnym, wyróżniającym się; 4. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) W wojsku Księstwa Warszawskiego, tak w piechocie, jak w jeździe, używano znaków pułkowych lub bataljonowych z wyobrażeniem dętego srebrnego orła, stojącego na tablicy metalowej czarno szmelcowanej, z obwódkami złotemi, z napisem po jednej stronie: Woysko Polskie po drugiej Pułk N. Piechoty (lub jazdy). Podoficer, który nosił orła takiego przed pułkiem, nazywał się orłowym. Sam orzeł bez tabliczki miał w naturze 10 cali polskich wysokości. B.

77 Gemb.] sas; (átv.) ügyes ember; (érme) hátlap, írás 20 zloty 1925-ből Orzeł Biały Brzeziny Śląskie klub piłkarski Orzeł Biały zlikwidowana kopalnia w Brzezinach Śląskich Orzeł Biały Wałcz klub piłkarski w Wałczu Orzeł Biały spółka akcyjna notowana na GPW Orzeł Biały - organizacja konspiracyjna II Wojny Światowej w obw. Olkuskim orzeł czy reszka? fej vagy írás? orzeł dwugłowy kétfejű sas (orosz v. osztrák címerben) orzeł górski kőszáli sas 4487 Orzeł [ptak nieczysty. Służy jako symbol siły szybkości, wzlotu. Spieszy do żeru. Bóg niósł Izraela jak orzeł na skrzydłach. W Mat. 24;28 widocznie chodzi o sępy, które żywią się padliną. Prawdopodobnie chodzi o narody silne, które rzucą się na Izraela w czasie wielkiego ucisku.] sas; (bibl.) saskeselyű v. szakállas saskeselyű (Gypaetus barbatus) [Mát. 24:28 Mert a hol a dög, oda gyűlnek a keselyűk. Jób. 39,30., Hab. 1,8., Luk. 17,37.] orzeł 2 (orla) [popularny w Europie symbol państwowy] sas; sas-jelvény; (csill.) Aquila orzeł pływa w błękicie a sas úszik az ég kékjében Orzeł przedni (Aquila chrysaetos) [gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych, zamieszkujący Europę, północną Afrykę, środkową Azję i Amerykę Północną] szirti sas [(Aquila chrysaetos) a sólyomalakúak (Falconiformes) rendjébe, ezen belül a vágómadárfélék (Accipitridae) családjába tartozó faj] orzeł biały na czerwonym polu; orzeł biały w czerwonym polu fehér sas vörös mezőben Godło Polski Order Orła Białego Orzeł Biały (tygodnik) pismo 2 korpusu Orzeł Biały pseudonim Wojciecha Zaleskiego (Zalewskiego), najmłodszego poległego łącznika powstania warszawskiego orzeł skalny szirti sas, kőszáli sas orzeł zys szirti v. kőszáli sas orzeszek [owoc lub nasiono wielu roślin, okryte twardą łupinką] (áll.) sasocska; gubacs orzeszek galasowy tölgygubacs orzeszki pará, orzeszki amerykańskie, orzeszki brazylijskie [1. jadalne nasiona orzesznicy wyniosłej; 2. nasiona orzecha brazylijskiego; okryte cienką, twardą łupiną; zawierają ok. 70% tłuszczu, 17% białka i 7% węglowodanów; jadalne i smaczne; wykorzystywane w przem. spożywczym i perfumeryjnym; olej z o.p. stosuje się także do oliwienia zegarków] brazildió; legfeljebb

78 m magas, örökzöld fa, amelynek felálló törzse csak a felső részén ágazik el orzeszek ziemny, arachidowy [jadalne nasiono orzecha ziemnego] földimogyoró orzeszki buczynowe bükkmakk orzeszki mogyoró Orzesznik gorzki (Carya cordiformis (Wangenh.) K.Koch) [gatunek drzewa należącego do rodziny orzechowatych. Występuje naturalnie w Ameryce Północnej od prowincji Quebec w Kanadzie po wschodni Teksas w Stanach Zjednoczonych, jest najpowszechniejszym orzesznikiem w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, a szczególnie na ich środkowym zachodzie.] - Keserű hikori (Carya cordiformis) [keserű dió féle] Orzesznica (Muscardinus avellanarius) [gatunek niewielkiego, rudego gryzonia z rodziny popielicowatych jedynego przedstawiciela rodzaju Muscardinus, mieszkającego w lasach. Żywi się orzechami, jagodami i żołędziami] mogyorós pele (Muscardinus avellanarius) [az emlősök (Mammalia) osztályának a rágcsálók (Rodentia) rendjébe, ezen belül a pelefélék (Gliridae) vagy (Myoxidae) családjába tartozó Muscardinus nem egyetlen faja] Orzesznik pięciolistkowy (Carya ovata (Mill.) K.Koch, C. alba Nutt.) [gatunek drzewa należącego do rodziny orzechowatych. Pochodzi z Ameryki Północnej i Chin.] - Carya ovata (Fehér hikoridió) Orzeszki piniowe [obrane z łusek, jadalne nasiona niektórych gatunków sosny o wysokiej wartości odżywczej. W przemyśle spożywczym również w postaci solonej lub prażonej] (lat.) Nucleus pineus; fenyőtoboz; fenyőmandula orzeźwiająco frissítőleg, frissítően; élénkítően, üdítően orzeźwiający, -a, -e [dający orzeźwienie] frissítő, üdítő orzeźwiająca woń üdítő illat orzeźwiający napój idítő ital orzeźwiający napój owocowy idítő gyümölcslé orzeźwiający wiatr friss szél orzeźwienie felfrissülés, felüdülés orzeźwić orzeźwiać [uczynić rześkim] élénkíteni, üdíteni, felfrissíteni, felüdíteni orzeźwić się orzeźwiać się [poczuć się rześko, świeżo] felfrissülni, felüdülni; felfrissíti, felüdíti magát orzeźwić się kuflem piwa felfrissülni egy korsó sörtől orzeźwieć felfrissülni, erőre kapni orzeźwieć na duchu lélekben felfrissülni, megújhodni orzeźwienie felfrissítés, felüdítés orzeźwienie się felfrissülés, felüdülés orzeźwiony, -a, -e felfrissült, felfrissített orzęsek [1. pierwotniak mający liczne rzęski służące do pływania; 2. typ pierwotniaka, żyjący w wodzie, w glebie lub pasożytujący w innych organizmach; wymoczek] véglény, egysejtű; ciliata; csillós orzęska (áll.) csilló, csillószer; (véglényfajta) ciliata Ormuzd lub Ahura Mazda (dosł. Pan Mądry, Pan Wszystkowiedzący; staroperski: Ahuramazda, średnioperski: Ohrmazd, Ormuzd, Hormuzd, Ohrmizd) [najwyższe bóstwo w religiach irańskich: mazdaizmie i zaratusztrianizmie. Bóg stworzyciel, walczący stale ze Złym Duchem Arymanem. Stwórca świata i ładu w kosmosie i praw nim rządzących, uosobienie ładu i absolutnej mądrości. Jego symbolem jest oczyszczający ogień. Wyobrażany był w postaci uskrzydlonej tarczy słonecznej.] (per.) Ormuzd v. Ahura Mazdā (Ohrmazd, Ahuramazda, Hourmazd, Hormazd, Hurmuz, Aramazd és Azzandara) (avesztai: Bölcs Úr ), más írásmóddal ORMIZD vagy ORMAZD, az uralkodó isten az ókori iráni vallásban, különösen Zoroaszter iráni próféta vallási rendszerében (Kr. e. VII-VI. sz.). [1. Zarathusztra követőinek vallásában a világosság és a jóság istene; a perzsa mitológiában a természet embert segítő erőinek megszemélyesítője; 2. I. Dareiosz perzsa király (ur. Kr. e ) és utódai a legnagyobb istent és az igazságos király védelmezőjét tisztelték benne. Zoroaszter szerint Ahura Mazdá teremtette a világegyetemet és a kozmikus rendet, amelyet fenn is tart. Ő teremtette a két ikerszellemet, Szpenta Mainjut és Angra Mainjut (Ahriman) - az előbbi jótékony, az igazat, fényt és életet választja, az utóbbi romboló, a hazugság, sötétség és halál szelleme. A két szellem egymás elleni

79 4489 küzdelme alkotja a világtörténelmet. A Zoroaszter-hívők szent könyvében, az Avesztában tükröződő fejlettebb vallási állapotban Ahura Mazdát a jótékony szellemmel azonosították, aki nyíltan szembehelyezkedik a rombolóval. Minden bölcsesség tudója, bőkezű, egyenes, és minden jó teremtője. A jótékony és a gonosz szellemet az Avesztában úgy fogják fel, mint egymást kölcsönösen korlátozó, örökkévaló lényeket. Egyikük a magasban él, másikuk a mélyben, s közbül a világ a csataterük. Későbbi forrásokban (a III. sz.-tól) Zurvánt (Idő) tették a két iker, Ormazd és Ahriman (Angra Mainju) atyjává, akik - az ortodox mazdaizmusban - felváltva uralkodnak a világon Ormazd végső győzelméig. Ebből a felfogásból tükröződik vissza valami a manicheizmusban, ahol az Istent néha Zurvánnak hívják, Ormazd pedig az ő első emanációja, az Első Ember, akit legyőzött a sötétség romboló szelleme, de akit megment az Isten második emanációja, az Élő Szellem.] orznąć, orzynać orżnać, orżnąć [ograć kogoś w karty lub inne gry hazardowe] (közb.) megvágni, pénzt levasalni, kivasalni, pumpolni; elnyerni vkinek a pénzét orżnał go w karty kártyában kifosztotta v. megkopasztotta orznięcie orżnięcie (közb.) megvágás, pénz bevasalása, pumpolás; (kártyában) kifosztás orzygać lehányni, leokádni, lerókázni orzyganie lehányás, leokádás, lerókázás orzygany, -a, -e lehányt, leokádott, lerókázott ORZZ (Okręgowa Rada Związków Zawodowych) (dawno) Szakszervezetek Körzeti Tanácsa - egy rétegbe. os [usta, twarz] (lat.) os, oris; száj, arc [szájnyílás (rima oris); szájtornác (vestibulum oris), jama ustna (łac. cavum oris) = szájüreg (cavum oris proprium), szájfenék (diaphragma oris)] OS/2 (ang. Operating System/2) [to system operacyjny stworzony przez firmy IBM i Microsoft, później rozwijany wyłącznie przez IBM. Nazwa oznacza, że system był przygotowywany dla drugiej generacji komputerów osobistych IBM.] OS/2 (Operating System /2) - 'OS/2' operációs rendszer [1. IBM PC grafikus kezelőfelületű, multitaszkos, 32 bites operációs rendszer; 2. a Microsoft és IBM által fejlesztett operációs rendszer, melyet később az IBM egyedül fejlesztett tovább. A név az Operating System/2 kifejezés rövidítése, és azért kapta, mert az IBM Personal System/2 (PS/2) nevű második generációs személyi számítógépek előnyben részesített operációs rendszere volt. Ma már nem árulja az IBM az OS/2-t, és a támogatását is fokozatosan meg fogják szüntetni. Az OS/2-t az MS-DOS és a Microsoft Windows védett módú utódjának tervezték. Figyelemreméltó, hogy az alapvető rendszerhívásokat az MS-DOS hívások után modellezték; a nevük is DOS-szal kezdődött, és lehetőség volt arra is, hogy a szövegmódú alkalmazásokat úgy kapcsolják, hogy azok futhattak mindkét operációs rendszeren ("ugráló" programok). Ezen örökség miatt a kinézet, az érzés és a képességek terén az OS/2 nem sokban különbözik a Windowstól, de hasonlóságot mutat a Unix-szal és a XENIXszel is. 3. az IBM 1996-ban kiadott, 32 bites operációs rendszere; a Windows-95/98 a MacOS és a Linux népszerű/ ségéhez viszonyítva, csak kisebb mértékben terjedt el] osa [1. owad o czarnym ubarwieniu w żółte paski; 2. o kimś uszczypliwym, dokuczliwym] darázs osa leśna eredi darázs Osa pospolita (Vespula vulgaris) [owad uskrzydlony z rodziny osowatych] valódi darázs [A hétköznapi értelemben vett darazsak néven rendszerint a társas redősszárnyúdarazsak vagy valódi darazsak (Vespidae) családjába tartozó hártyásszárnyúakat nevezzük.] osaczyć osaczać [1. otoczyć ze wszystkich stron, uniemożliwiając wydostanie się skądś; 2. wprowadzić kogoś w trudne położenie, w sytuację bez wyjścia; 3. o psie: zatrzymać zwierzynę do chwili dojścia do niej myśliwego] bekeríteni, körülkeríteni; körülzárni, körülvenni osaczanie, osaczenie bekerítés, körülzárás osad [1. to, co się osadza na powierzchni czegoś; 2. nieprzyjemne wspomnienie, przykre doświadczenie mające wpływ na czyjeś myślenie i zachowanie] üledék, lerakódás, seprő; (vegytan) kiválasztódás, lerakódás, üledék; (földtan) hordalékos kőzet

80 4490 osad galaretowy kocsonyás v. kocsonyaszerű üledék osad kłaczkowaty gomolyagos lerakódás, üledék osad krystaliczny (vegyt.) kikristályosodás osad twarogowaty túrószerű lerakódás osad w winie borseprő osada [1. miejsce dłuższego pobytu grupy ludzi wraz z szeregiem urządzeń wykonanych przez nich dla zapewnienia sobie warunków niezbędnych do prowadzenia przyjętego przez tą grupę ludzką trybu i poziomu życia; 2. niewielka miejscowość, niemająca praw osiedla czy miasta; też: mieszkańcy takiej miejscowości; 3. załoga łodzi wioślarskiej, rzadziej bobslejów, sanek lub samochodów, biorąca udział w zawodach] telep, település, kolónia; legénység; (szerszám) foglalat, nyél Osada [wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie gostynińskim, w gminie Gostynin] Osada (lengyel település) osada (łodzi wioślarskiej) legénység osada rybacka halásztelepülés osadnictwo [1. osiedlanie lub osiedlanie się ludzi na mało zaludnionych terenach; 2. zespół osiedli, siedzib wraz z ludnością; 3. całokształt działalności grup ludzkich wywołujący zmiany w środowisku geograficznym. Obejmuje ono proces zajmowania, podziału i użytkowania terenu wraz ze wszystkimi wytworami powstałymi w ramach tej działalności i służącymi jej. (wg Z. Woźniaka)] telepítés, település, gyarmatosítás osadnictwo na prawie czynszowym telepítés bérleti jog alapján, bérleményi alapon osadnictwo na prawie niemieckim [nadawanie w XIII i XIV w. wsiom i miastom nowo zakładanym lub istniejącym ustawodawstwa wzorowanego na prawie niemieckim] (tört.) német jogú település osadnik [1. ktoś, kto osiedlił się lub kogo osiedlono na terenach mało zaludnionych; 2. odstojnik: sztuczny zbiornik wodny przeznaczony do osadzania na jego dnie cząstek stałych zawieszonych w wodzie], osadniczka telepes (ffi/nő), települő osadniczy, -a, -e telepes, telepítési, gyarmati osadowy, -a, -e üledékes osady [1. ogólne określenie utworów luźnych zgromadzonych na powierzchni Ziemi, powstałych wskutek gromadzenia się materiału w procesie sedymentacji; 2. utwory powstałe na powierzchni ziemi w wyniku nagromadzenia materiału przez wodę, lodowce, wiatr, organizmy] üledékek, üledék, lerakódás; (lat.) sedimentum osadzenie telepítés, betelepítés; benépesítés, megtöltés; betevés, elhelyezés; rátűzés, rátevés, ráhelyezés; foglalatba tevés; hirtelen megállítás v. fékezés; (vadászat) siketfajd leszállásának kilesése osadzić (osadzę) osadzać [1. osiedlić kogoś gdzieś; 2. umieścić coś gdzieś, na czymś lub przytwierdzić do czegoś; 3. umiejscowić; 4. nagle zatrzymać; 5. pohamować czyjeś zapędy lub niewłaściwe zachowanie; 6. wydzielić z roztworu jakąś substancję w postaci osadu przez dodanie odczynnika; 7. o wodzie, wietrze itp.: nanieść coś, powodując powstanie osadów] telepíteni, letelepíteni; betelepíteni; benépesíteni, megtölteni; leültetni; betenni (vhová), elhelyezni; rátűzni, rátenni, ráhelyezni, foglalatba tenni; hirtelen megállítani v. fékezni vmit; (vadászat) kiselni a süketfajd leszállását osadzić diamenty w platynę platinába foglalni a gyémántot osadzić bagnet feltűzni a szuronyt osadzić kogo (átv.) elnémítani vkit osadzić kogo na tronie (átv.) trónra ültetni vkit osadzić kogo w więzieniu börtönbe vetni v. zárni vkit, börtönbe dugni vkit osadzić konia hirtelen megállítani a lovat osadzić kosę na sztroc kiegyenesíteni a kaszát osadzić kraj ludźmi betelepíteni, benépesíteni az országot (pl. Mária Terézia királynő) osadzić most felragasztja a hidat (fogra) osadzić most na stałe felragasztja a hidat véglegesen osadzić most tymczasowo ideiglenesen felragasztja a hidat osadzić nowego kmiecia új munkást v. parasztot elhelyezni v. felvenni osadzić się osadzać się [1. zacząć gdzieś mieszkać; 2. zebrać się w postaci osadu; 3. o koniach: zatrzymać się nagle] benépesedni; letelepedni, letelepülni; lerakódni, ülepedni; (oldat) kicsapódni; hirtelen megállni, lefékezni osadzony, -a, -e [znajdujący się gdzieś, tkwiący w czymś] telepített, letelepített; betelepített; benépesített, megtöltött; leültetett; elhelyezett; rátűzött, rátett, ráhelyezett, foglalatba tett; fekvő, elhelyezkedő osadzony [osoba uwięziona], osadzona bebörtönzött (ffi/nő) osamotnić osamotniać [opuścić kogoś i pozostawić samego bez opieki, pomocy] elkülöníteni, magára hagyni, magánossá tenni; elhagyni, magára v. egyedül hagyni osamotnieć [zostać samotnym] elárvul, magára v. egyedül marad

81 4491 osamotnienie [brak towarzystwa innych osób] elhagyatottság, magányosság, visszavonultság osamotniony, -a, -e; osamotniały, -a, -e [opuszczony przez bliskich i żyjący w samotności] elárvult, elhagyatott, elzárkózott, visszavonult, magános, magányos (ember) osamotniona rodzina visszavonult család osączyć osączać [umożliwić ociekanie płynu z czegoś] leszűrni, folyadékot lefolyatni vmiről; lecsepegtetni osączyć knedle leszűrni a tésztát osąd [opinia o czymś lub o kimś] (dawno) vélemény, ítélet osądzenie, osądzanie megítélés osądzić (osądzę) osądzać [1. wydać opinię o kimś lub o czymś; 2. rozpatrzyć sprawę i wydać wyrok; 3. skazać wyrokiem sądu] elítélni; ítélni, ítélkezni, megítélni; igazságot szolgáltatni; elmarasztalni osądzić coś bezstronnie tárgyilagosan ítélni meg vmit osądzić a. osądzać kogoś/coś elbírálni vkit/vmit osądź sam, że... ítéld meg te magad v. ítélj magad, hogy... osądzić się osądzać się [wydać opinię o sobie samym, o swoim postępowaniu] megítéli saját magát; ítélkezni oschle szárazon oschłość [1. brak wrażliwości uczuciowej; 2. nieczułość; 3. oziębłość; 4. obojętność, oziębłość, chłód; 5. suchość, sztywność, oficjalność; 6. apatyczność, beznamiętność, nieczułość; 7. niewrażliwość, niesympatyczność; 8. antypatyczność, dystans] szárazság; (átv.) szárazság, ridegség, érzéketlenség; közömbösség (lat. indifferentia), közöny: [általános értelemben az akarati állásfoglalás hiánya, szoros értelemben az érzelem és az akarat mozdulatlansága az előtte álló tárgyra vonatkozóan. A régi magyar nyelvben közönbösség.] oschłości duchowe lelki szárazság [lelki állapot, melyben az ember úgy érzi, Isten elhagyta őt, nem törődik vele, nem hallgatja meg, ezért nagyon nehéz bármilyen formában Istenhez fordulni, érte dolgozni, áldozatot hozni. - Gyógyszere a lelki szegénységre törekvés és a jó lelkivezető iránti teljes engedelmesség.] oschły, -a, -e [nieskłonny do wzruszeń; też: będący wyrazem braku uczuć] kiszáradt, száraz; (átv.) rideg, érzéketlen, száraz, közömbös oschły ton száraz tónus hangszínezet v. beszédmodor osculum pacis [pocałunek pokoju; święty pocałunek (1 Kor 16,20; por. także Rz 16,16; 1 Tes 5,26); Biblia Warszawska: Pozdrówcie jedni drugich pocałunkiem świętym. Pozdrawiają was wszystkie zbory Chrystusowe; Biblia Tysiąclecia: Pozdrówcie wzajemnie jedni drugich pocałunkiem świętym. Pozdrawiają was wszystkie Kościoły Chrystusa; Biblia Gdańska: Pozdrówcie jedni drugich z pocałowaniem świętem. Pozdrawiają was zbory Chrystusowe.] (lat.) osculum pacis; békecsók [A római katolikus egyház liturgiájában még fellelhető óegyházi istentiszteleti szokás. Róm. 16,16: Köszöntsétek egymást szent csókolással. Köszöntenek titeket a Krisztus gyülekezetei.] oscylacja [1. wahanie się w wyborze między dwiema możliwościami; 2. ruch wahadłowy drgający] (lat.) oszcilláció (oscillatio); (fiz.) rezgés, lengés, ingadozás; (átv.) ingadozás, ideoda hullámzás oscylacja gwiazd csillagvibrálás oscylacyjny, -a, -e [dotyczący oscylacji] oszcillációs; lengő, rezgő oscylator [1. przyrząd do wytwarzania lub do utrzymywania drgań elektrycznych lub mechanicznych; 2. nielegalna operacja finansowa wykorzystująca opóźnienie w rozliczeniach pomiędzy bankami] (lat.) (fiz.) oszcillátor; rezgéskeltő készülék; készülék elektromos rezgések előidézésére és ezáltal elektromos hullámok előállítására oscylatorowy, -a, -e oszcillátoroscylograf [przyrząd do badania i zapisywania przebiegów różnych zjawisk, np. zmian napięcia elektrycznego lub tętna krwi] (lat.+gör.) oszcillográf; rezgésmérő, rezgésleíró, rezgésjelző készülék; készülék rezgési folyamatoknak elektromos úton való megfigyelésére és időbeli lefolyásuk tanulmányozására oscylograf elekronowy katódoscilográf oscylometr oszcillométer [az oszcilláció mérésére szolgáló eszköz, az érfal pulzálása által kiváltott térfogatváltozást jelzi] oscyloskop [przyrząd elektroniczny służący do obserwowania, obrazowania i badania przebiegów zależności pomiędzy dwiema wielkościami elektrycznymi, bądź innymi wielkościami fizycznymi reprezentowanymi w postaci elektrycznej] oszcilloszkóp [1. műszer, amely az elektromos rezgéseket láthatóvá teszi, és képernyőn, hullámrajzolatok formájában ábrázolja; 2. olyan elektronikus mérőműszer, mely időben változó elektromos feszültségek ábrázolására és mérésére szolgál. Kiegészítőkkel sokféle mérés megvalósítását teszi lehetővé.]

82 4492 oscylować [1. skłaniać się raz w jedną, raz w drugą stronę, wahać się; 2. wykonywać ruchy wahadłowe; drgać, kołysać się, falować] (lat.) oszcillálni; (fiz.) rezegni, lengeni, inogni, ingadozni; (átv.) ingadozni, habozni oscylowanie ingadozás oseina (zob. osseina) (él.) ossein (a csont kollagén része) osęk [1. długi drąg zakończony ostrzem i hakiem; bosak; osęka; 2. widły służące do łowienia ryb; osęka] kampóvégű dorong, csáklya; szigony osęka [1. rodzaj żelaznych wideł do łowienia ryb; 2. daw. zob. bosak; 3. strażacki drąg; bosak] kampóvégű dorong, csáklya; szigony osełka [1. narzędzie do ręcznego ostrzenia narzędzi metalowych; 2. owalna bryłka masła] fenőkő, kaszakő; köszörűkő, próbakő; késköszörű osełka masła oválisra formázott vajtömb osełka złotnicza próbakő osełkowy, -a, -e fenő-, köszörűosep [1. dawny podatek feudalny płacony w zbożu; osyp; 2. (u Zygmunta Glogera) danina w ziarnie, którą za doby Piastów składali poddani prywatni swoim panom a książęcy i królewscy panującym. Przy nadawaniu dóbr duchownym panujący zatrzymywali niekiedy osepy dla siebie, każąc składać je do zamków królewskich. Przy nadawaniu dóbr szlachcie uwalniali jednak od osepów dla siebie.] (hist.) gabona adó osesek [niemowlę lub młode zwierzę w pierwszym okresie życia] szopós, csecsszopó oset [roślina o kwiatach zebranych w koszyczki i sztywnych, pokrytych kolcami liściach i łodygach] (növ.) bogáncs, bogáncskóró; aszat Oset łopianowaty bojtorjánszerű kóró Oset najeżony útszéli bogáncs v. szamártövis Oset zwisły bókoló bogáncs osępiały, -a, -e [pełen smutku lub rezygnacji] komor, búskomor osępieć [stać się smutnym] búslakodni OSI (ang. Open System Interconnection a. Open Systems Interconnect reference model) [1. lub Model OSI (pełna nazwa ISO OSI RM, ang. ISO OSI Reference Model model odniesienia łączenia systemów otwartych) standard zdefiniowany przez ISO oraz ITU- T opisujący strukturę komunikacji sieciowej. 2. Model komunikacyjny opracowany przez organizację ISO aby zdefiniować wszystkie usługi, które sieć LAN powinna zapewniać. Model składa się z siedmiu części, z których każda zapewnia podkategorie wszystkich usług sieci LAN.] Open Systems Interconnection Reference Model (Open Systems Interconnection vagy Open Standard Interconnection), magyarul a Nyílt rendszerek Összekapcsolása, referencia modell (OSI Modell vagy OSI Referencia Modell röviden) (nyitott rendszerű összekapcsolás) [1. Az ISO OSI nyílt rendszerek összekapcsolása nevű referenciamodellje az a minta, amit egy hálózat fejlesztői egy hálózat megtervezéséhez használnak. Az OSI referenciamodell egymásra helyezett szinteket használ arra, hogy egy hálózatot jól definiált, funkcionális modulokra osszon. Erre a modellre valós hálózatok építhetők fel. A szintekre bontott hálózatban mindegyik szint egy-egy szint részfeladatot lát el az adatátvitelben. A 7 szint felülről lefelé:fizikai, Adatkapcsolati, Hálózati, Szállítási, Viszony, Megjelenítési, Alkalmazási szint. 2. a különféle hálózatok és az eltérő géptípusok közötti kommunikációs szabályok egységesítésére, gyártófüggetlen, nyílt szabványokra épülő számítógépes rendszerek összekötésére az ISO által létrehozott szabványegyüttes neve; a TCP/IP protokollcsomaghoz hasonló célokat szolgál, de annál

83 4493 fejlettebb, mégis lassan és inkább csak Európában terjed; a következő szintekből épül fel: 1. fizikai (bit), 2. adatkapcsolati (keret), 3. hálózati (csomag), 4. szállítási (TPDU), 5. viszony (SPDU), 6. megjelenítési (PPDU), 7. alkalmazási (APDU); 3. OSI Open Systems Interconnection Reference Model (nyílt rendszerek összekapcsolási modellje); 4. egy rétegekbe szervezett rendszer absztrakt leírása, amely a számítógépek kommunikációjához szükséges hálózati protokoll határozza meg, amelyet az Open Systems Interconnection javaslatban foglalt össze. A leírást gyakran az OSI hét rétegű modell néven is emlegetik. 5. Nyílt rendszerek összekapcsolására szolgáló szabvány. Rétegei (adat): 1.) Fizikai (bit), 2.) Adatkapcsolati (keret), 3.) Hálózati (Csomag), 4.) Szállítási (TPDU), 5.) Kapcsolati viszony (SPDU), 6.) Megjelenítési (PPDU), 7.) Alkalmazási (APDU). 6. a különféle hálózatok és az eltérő géptípusok közötti kommunikációs szabályok egységesítésére az ISO által létrehozott szabványegyüttes neve (Open Systems Interconnection vagy Open Standard Interconnection)] Open Systems Interconnection (OSI) - Angol kifejezés, jelentése: nyílt rendszerek összekapcsolása. Az ISO Nemzetközi Szabványügyi Szervezet által kidolgozott referenciamodellt (ISO OSI hivatkozási modell, röviden: OSI modell) értik alatta, amely a különböző nyílt hálózatok, rendszerek összekapcsolására vonatkozik (olyan rendszerek, amelyek nyitottak más rendszerekkel való kommunikációra). Az OSI modell az "oszd meg és uralkodj" elvet alkalmazza. A modell szerint a hálózatot legjobban úgy lehet megvalósítani, hogy azt a feladatok szerint egymástól független különböző rétegekre osztjuk, ahol aztán az egyes rétegek egymással kommunikálnak. A modell hét réteget különböztet meg. Ezek a rétegek aztán a rájuk vonatkozó protokollok szerint végzik a feladatukat. Az OSI modell az Internet felépítését, architektúráját nem adja vissza teljes mértékben, ugyanis az az ARPANET fejlesztőinek a munkáját tükrözi. A különbség az ARPANET és az OSI munkatársai közötti kisebb-nagyobb nézeteltérésekben kereshető, illetve abban a tényben, hogy a kidolgozás időpontjában (1980 körül), az OSI (illetve senki) nem gondolta volna, hogy az ARPANET internet architektúrája annyira elterjed, hogy az lesz a meghatározó az Internet fejlődésében. Az OSI modell a hálózatot mintegy réteges tortát képzeli el. Ennek a tortának hét rétege van. Szakszerűen azt mondanánk, hogy protokollveremről van szó. Minden rétegnek megvan a maga protokoll-készlete, amelyek a réteg feladatát hivatottak szabályozni. Az egyes rétegek egymással csak logikai kapcsolatban állnak, fizikailag mindig az alattuk lévő réteggel kommunikálnak. A két hálózat tényleges fizikai kapcsolatát csak a fizikai réteg adja. Az alsó négy réteg azzal foglalkozik, hogy hogyan kell egy üzenetet a hálózat két pontja között továbbítani. Ezek: Fizikai réteg (physical layer): Ez a legalsó réteg, amely a fizikai közeggel foglalkozik, azzal, hogy hogyan kell az elektromos jeleket a hálózati kábelekre ültetni. Biztosítania kell, hogy a kábelre kiküldött 1 bitet a vevő oldal is 1-nek lássa, és ne 0-nak. Mi a feltétele, és hogyan lehet megvalósítani a lehető legminimálisabb háttérzajt, stb. Az összes, internetet alkotó hálózat lényegében csak a fizikai rétegeiken keresztül kommunikál egymással. Az internetek forgalma bármilyen fizikai közegen továbbítható, ennek mikéntjét írja le a fizikai réteg, és annak protokolljai. Adatkapcsolati réteg (data-link layer): Ez a réteg a fizikai réteg felett helyezkedik el. A feladata abban áll, hogy biztosítsa: az adó oldali adatok a vevő oldalra is adatként jussanak el, és ne legyen belőle értelmetlen jelek sorozata: szemét. Ezt úgy valósítja meg, hogy az adatokat egyértelműen azonosítható adatkeretkre tördeli szét, ellátja a szükséges vezérlőbitekkel, majd sorrendben továbbítja azokat. A vevő oldal pedig a kapott kereteket megfelelő sorrendben összeállítja. Az adó oldal ezenkívül még a vevő által küldött nyugtázásokat is feldolgozza. Mivel a fizikai réteg a biteket értelmezés nélkül továbbítja, ezért az adatkapcsolati réteg feladata, hogy felismerje a keretek határait. Másik fontos feladata az, hogy a kétirányú átvitel esetén az esetleges ütközésekből adódó problémákat megoldja. Hálózati réteg (network layer): A hálózati réteg az adatkapcsolati réteg felett helyezkedik el, és alapfeladata az adatkapcsolati réteg által elkészített keretek forrás- és célállomás közti útvonalának meghatározása/kiválasztása, azaz a forgalomirányítás: merre, milyen útvonalon (kvázi melyik számítógépeken, hálózatokon keresztül) kell az adatokat küldeni, hogy a rendeltetési helyre érkezzenek. Ez történhet statikusan: olyan táblázatok segítségével, amelyek nem változnak; dinamikusan: ilyenkor a táblázatok állandóan változnak, és a hálózat aktuális helyzetét (térképét) adják. Ezzel a módszerrel figyelembe vehető a hálózat terhelése is. Természetesen igaz az, hogy két keret, amelynek ugyanaz a forrás- és célállomása is, nem biztos, hogy ugyanazon az útvonalon keresztül jut el a rendeltetési helyre, hiszen a hálózat pillanatról pillanatra változik. Amennyiben túl sok a hálózaton a küldendő adatkeret, akkor ezek egymást akadályozzák, feltorlódhatnak. Ezzel az őgynevezett torlódási problémával is a hálózati rétegnek kell szembenéznie. Ha egy adatkeretnek több hálózaton kell áthaladnia ahhoz, hogy célba érjen, akkor probléma merülhet fel olyan esetekben is, ahol a hálózatok eltérő felépítésűek. A problémát (ti. a heterogén hálózatok összekapcsolását) szintén a hálózati réteg oldja meg. A hálózati

84 4494 réteg feladatait a TCP/IP alapú hálózatokban az Internet Protocol látjael. Szállítási réteg (transport layer): A hálózati réteg felett elhelyezkedve, ez a réteg biztosítja azt, hogy minden adat érintetlenül, sértetlenül érkezzen meg a rendeltetési helyére. Az adatokat csomagokra bontja szét, ha szükséges. A szállítási réteg két végpont között réteg, ami azt jelenti, hogy itt a forrás- és a célállomás egymással kommunikál, míg az alsóbb rétegeknél ez nem igaz: ott a gazdagépek a szomszédjukkal folytatnak párbeszédet. Ez arra jó, hogy a réteg mintegy azt ellenőrzi, hogy az átvitel során a közbeeső gépek mindegyike helyesen vitte-e át az adatokat. A szállítási réteg feladatait TCP/IP alapú hálózatokban a Transmission Control Protocol látja el. A következő három réteg a felhasználók számára biztosít szolgáltatásokat. A három réteget együtt felső rétegeknek nevezik. Viszonyréteg (session layer): Közvetlenül a szállítási rétegre épül. Ez a réteg azt teszi lehetővé, hogy különböző gépek felhasználói viszonyt létesíthessenek egymással. Lényegében közönséges adatátvitelről van szó, amihez néhány kényelmes szolgáltatást adtak hozzá. Ilyen például az úgynevezett kölcsönhatás-menedzselés, ami vezérli, hogy a két oldal egyszerre ne próbálkozzon ugyanazzal a művelettel. Ez például úgy oldható meg, hogy vezérlőjelet tartanak fent, és csak az az oldal végezheti az adott műveletet, amelyiknél ez a vezérlőjel van. Egy másik fontos szolgáltatás a szinkronizáció. Képzeljük el például, hogy egy állománytovábbítás valamilyen hálózati hiba miatt megszakad. Jó lenne, ha ilyen esetben nem kellene elölről kezdeni az egészet. Ezért a viszonyréteg az adatokhoz úgynevezett szinkronizációs jeleket ragaszt, amelyek segítségével a hiba megszűnése után az adatok továbbítása az utolsó ellenőrzési jeltől folytatódhat. Megjelenítési (ábrázolási) réteg (presentation layer): A réteg a viszonyrétegen felül helyezkedik el, és olyan szolgáltatásokat ad, amelyekre a legtöbb alkalmazói programnak szüksége van, amikor a hálózatot használja. Ez a réteg foglalkozik a hálózaton továbbítandó adatok ábrázolásával: el kell döntenie, hogy milyen egységes struktúrába szervezze az adatokat, amelyeket a felette elhelyezkedő alkalmazói rétegtől kap. A legtöbb program például neveket, számokat, stb. küld egymásnak, amelyeket esetenként bonyolult adatszerkezetekként ábrázolnak. Ehhez jön még az a tény, hogy a különböző számítógépek különböző kódolásokat alkalmaznak (ASCII, EBCDIC,...). Annak érdekében, hogy a számítógépek egymással kommunikálni tudjanak, az adatokat a hálózaton egységes szabvány szerint kell bitek egymásutánjára kódolni. Ezt végzi el a megjelenítési réteg. Egyéb feladatai közé tartozhat még az adattömörítés, illetve a titkosítás is. Alkalmazási réteg (application layer): Ez a legfelső réteg, amelyhez a felhasználói programok által igényelt protokollok tartoznak. Az alkalmazási réteg léte a feltétele annak, hogy a különböző programok a hálózattal kommunikálhassanak. Többek között a réteg hatáskörébe tartozik az elektronikus levelezést, az állománytovábbítást és a terminál-emulációt irányító protokollok meghatározása. A fentiek fényében foglaljuk össze, hogy hogyan működik egy ilyen hálózat! A küldő számítógépen egy alkalmazói program adatot küld a protokollvermen. A megjelenítési réteg az adatokat tömöríti, esetleg titkosítja, majd tovább adja a szállítási rétegnek, amely a megfelelő méretű csomagokra bontja az üzenetet. Minden csomag információt tartalmaz arra nézve, hogy hová kell küldeni. A csomagok lejjebb kerülnek a hálózati réteghez, amely meghatározza az útvonalat, majd az adatkapcsolati és a fizikai réteg segítségével kiadja azokat a hálózatra. A célállomáson a folyamat fordítottja történik: az adatokat a vevő oldal fizikai és adatkapcsolati rétegén keresztül a hálózati réteg fogadja. A szállítási réteg a csomagokat megfelelő sorrendben összeállítja, a megjelenítési réteg pedig dekódolja az alkalmazási réteghez forduló programok számára. Egy ilyen kommunikációt úgy lehet elképzelni, hogy az adatok az egyik oldalon a protokoll-verem aljára (fizikai réteg) kerülnek, ott kijutnak a hálózatra, majd a másik oldalon a fizikai rétegen keresztül bejutnak a protokoll-verembe, és fel egészen az alkalmazói programokhoz. Mindebből a felhasználó nem vesz észre semmit, ő ezt úgy látja, hogy az adó oldal alkalmazási rétege kommunikál a vevő oldal alkalmazási rétegével. OSI-modell (Open System Interconnect) Az OSI a nyílt rendszerek összekapcsolása kifejezés angol eredetijéből alkotott betűszó. Nyílt rendszereknek olyan rendszereket hívjuk amelyek nyitottak a más rendszerekkel való kommunikációra. Az OSI modell hét rétegből áll, és a kialakításuknál a következő elveket vették figyelembe: - minden réteg feladata jól definiált legyen, és ez a nemzetközileg elfogadott szabványok figyelembe vételével történjen, - a rétegek közötti információcsere minimalizálásával kell a rétegek határait megállapítani, - elegendő számú réteget kell definiálni, hogy a különböző feladatok ne kerüljenek feleslegesen egy rétegbe. osi, -ia, -ie [przymiotnik od "osa"] darázsosie gniazdo darázsfészek osiać, osiewać bevetni, beszórni, behinteni osiadać (zob. osiąść) ülepedni; letelepedni, letelepülni; megtelepedni (megtelepszik) osiadać (osiąść) gdzieś letelepedni, letelepülni vhol osiadłszy [opadając, pokryć coś warstwą] leülepedett; megszállt; letelepedett osiany, -a, -e bevetett, beszórt, behintett osiądząć kogoś na podstawie wyglądu külseje alapján megítélni vkit osiąganie sukcesów érvényesülés

85 4495 osiągnąć (osiągnie) osiągać (osiąga) [1. uzyskać coś; 2. dojść, dobiec itp. do miejsca będącego celem; 3. dojść do pewnego momentu w rozwoju, będącego często kresem możliwości] utolérni; elérni (célt, eredményt) osiągać cel eléri célját osiągać jakiś wiek vmilyen kort elérni osiągać a. osiągnąć pewien obrót towarowy bizonyos áruforgalmat elérni osiągać przewagę túlsúlyba jutni, előnyt szerezni, fölénybe kerülni osiągać a. osiągnąć sukcesy érvényesülni osiągać a. osiągnąć wynik eredményt elérni osiągnąć cel elérni a célt; eléri célját osiągnąć 25-procentowy wynik 25 százalékos eredményt elérni osiągnąć co z wielkim trudem fáradságos munkával ér el vmit osiągnąć coś elérni vmit osiągnąć czysty zysk tiszta haszonra v. nyereségre tenni szert osiągnąć dobry rezultat jó eredményt érni el osiągnąć dojrzałość artystyczną művészete kiteljesedik [osiągnął już dojrzałość artystyczną: művészete már kiteljesedett] osiągnąć doskonałość elérni a tökéletességet osiągnąć metę, dobiec do mety célba érni osiągnąć najwyższy poziom tetőzni osiągnąć pełnię artystyczną művészete kiteljesedik osiągnąć porozumienie w jakiejś sprawie megállapodni vmilyen ügyben osiągnąć rangę rangot elérni osiągnąć rekordową cenę rekordárat elérni osiągnąć a. osiągać rezultat eredményt elérni osiągnąć rozgłos hírnevet, dicsőséget szerezni osiągnąć sukces sikert elérni osiągnąć szczyt sławy eléri a hírnév tetőpontját osiągnąć większość többséget elnyerni osiągnąć a. osiągać wynik eredményt elérni osiągnąć wyniki eredményeket elérni osiągnięcie, osiąganie [to, co zostało osiągnięte] teljesítmény, siker, vívmány, eredmény, elért eredmény; (czynność) elérés, utolérés osiągnięcie (credit) [wyodrębnione i ocenione efekty uczenia się, które mogą być gromadzone dla uzyskania określonej kwalifikacji lub przenoszone do innych programów kształcenia i szkolenia.] kredit [1. a hallgatói tanulmányi teljesítmény mértékegysége, amely a tantárgy, illetve a tantervi egység vonatkozásában kifejezi azt a becsült időt, amely meghatározott ismeretek elsajátításához, a követelmények teljesítéséhez szükséges. Egy kredit 30 hallgatói tanulmányi munkaóra elvégzésével egyenértékű, amely a tanórákat és az egyéni hallgatói tanulmányi munkaórákat együtt tartalmazza. 2. A felsőoktatásban a tanulmányok megszerzésére használt mértékegység. Az európai (ECTS) kredit a hallgatói tanulmányi munka mértékegysége, amely a tantárgy, illetve a tantervi egység vonatkozásában kifejezi azt a becsült időt, amely meghatározott ismeretek elsajátításához, a követelmények teljesítéséhez szükséges; egy ECTS kredit harminc tanulmányi munkaórát jelent. A magyar felsőoktatási intézmények egységesen ECTS kreditben számolnak.] osiągnięcie ekonomiczne gazdasági eredmény osiągnięcie produkcyjne termelési eredmény osiągalny, -a, -e [możliwy do osiągnięcia] elérhető; hozzáférhető osiągnięty, -a, -e elért, teljesített osiągnięte sukcesy elért sikerek v. eredmények osiąść (osiądę, osiądzie) osiadać [1. zacząć gdzieś mieszkać; 2. opadając, pokryć coś warstwą; 3. zapaść się w dół; 4. wylądować gdzieś; 5. opadając, pokryć coś warstwą] (na dno) leülepedni, leülepszik; leszállni, megszállni; (zamieszkiwać) letelepülni, letepszik; (zamieszkać) letelepedni; ráülni, megülni, megfenekleni; leereszkedni; megereszkedni, megsüllyedni osiąść na bruku (átv.) utcára kerülni osiąść na dnie (a) fenékre szállni; leülepedni osiąść na koszu (átv.) dolgavégezetlenül elmenni v. kénytelen elmenni osiąść na laurach megpihen babérjain osiąść na mieliźnie zátonyra futni; megfenekleni osiąść na tronie trónra jutni v. ülni osiąść na wsi falun letelepedni osidlać, osidlić (osidlę) behálózni, hálójába fon v. kerít osidlanie, osidlenie behálózás, körülhálózás osiec (osiekę, osiecze) [1. przestarzałe: obciąć, oberżnąć coś ze wszystkich stron; obciosać; 2. dawniej: zbić, wychłostać] megverni, elpáholni, helybenhagyni osiec korówkowy (Aphelinus mali) [1. owad o czarnym ubarwieniu z żółtym paskiem na odwłoku; 2. owad z rodziny bleskotkowatych występujący pierwotnie w Ameryce Północnej, sprowadzony do Europy] vértetűfürkésznek (Aphelinus mali) osieczenie megverés, elpáholás, helybenhagyás osieczony, -a, -e megvert, elpáholt, helybenhagyott osieć [do suszenia zboża, chmielu; na Białorusi i w Inflantach z powodu surowszego klimatu zboże i chmiel dosuszano z dawnych czasów w osieciach. Osieci te bywały dwojakie:

86 4496 jedne w kształcie budynków z piecem wewnątrz, drugim rodzajem osieci, polegających na suszeniu nie za pomocą ognia, ale przewiewu i słońca, są wysokie słupy z powtykanymi dość gęsto w ich dziury poziomymi drągami, pomiędzy które zakłada się wszystko, co jest do suszenia.] (daw) gabona- v. komló szárító osiedla podmiejskie városkörnyéki lakótelepek osiedlanie telepítés osiedlanie się település, telepedés osiedle (osada) (os.) [1. nieduże skupienie budynków w mieście lub na wsi; też: zespół bloków mieszkalnych; 2. pot. ludzie mieszkający w takim zespole budynków] lakótelep (ltp.); telep, település osiedle artystów művésztelep osiedle mieszkaniowe lakótelep osiedle podwarszawskie közvetlen Varsó környéki település osiedle przemysłowe ipartelep Osiedle Przytorze [powstałe w latach 80. XX wieku jako osiedle im. 40-lecia PRL, położone w południowej części Bełchatowa. Liczy ok. 6 tys. mieszkańców. Swoją obecną nazwę wzięło od linii kolejowej, która przebiega wzdłuż jego południowej granicy. Północną granicę wyznacza aleja księdza kardynała Stefana Wyszyńskiego, wschodnią ul.wojska Polskiego. Na terenie osiedla znajduje się m.in. nowy kościół parafialny pod wezwaniem Zesłania Ducha Świętego, Szkoła Podstawowa nr 13 im. UNICEF, Publiczne Gimnazjum nr 5 im. Mikołaja Kopernika oraz Przedszkole Samorządowe nr 2 "Akademia Bolka i Lolka". Osiedle Przytorze od północy sąsiaduje z osiedlem Dolnośląskim.] Peron melletti telep (Bełchatów déli határa mellett található negyed) osiedle robotnicze munkás-lakótelep (ld. Csepel) osiedlenie áttelepítés, letelepítés, odatelepítés osiedlenie się áttelepülés; letelepedés, megtelepedés osiedleniec [ten, kto się osiedlił lub kogo osiedlono na jakichś terenach] kitelepített, telepes osiedleńczy, -a, -e letelepedési osiedlić (dok.) (osiedlę) osiedlać [umożliwić komuś zamieszkanie gdzieś] telepíteni, letelepíteni, odatelepíteni; gyarmatosítani osiedlić się osiedlać się [zamieszkać gdzieś] telepedni, letelepedni, letelepülni; letelepszik, megtelepszik osiedlić się gdieś letelepedni vhol osiedlony, -a, -e telepített, letelepített, odatelepített; gyarmatosított osiedlowy, -a, -e telepi, települési; lakótelepi, lakóteleposiem (ośmiu) [liczebnik główny oznaczający liczbę] nyolc (8) osiem bogosławieństw nyolc áldás o Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem do nich należy królestwo niebieskie, o Błogosławieni, którzy się smucą, albowiem oni będą pocieszeni. o Błogosławieni cisi, albowiem oni na własność posiądą ziemię. o Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, albowiem oni będą nasyceni. o Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią. o Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą. o Błogosławieni, którzy wprowadzają pokój, albowiem oni będą nazwani synami Bożymi. o Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości, albowiem do nich należy królestwo niebieskie. A nyolc boldogság "Látva Jézus a tömeget, fölment a hegyre. Amikor leült, hozzá járultak tanítványai. Jézus pedig megnyitva száját, így tanította őket: 1. Boldogok a lelki szegények, mert övék a mennyek országa. 2. Boldogok a szelidek, mert ők bírják a földet. 3. Boldogok, akik sirnak, mert ők megvigasztaltatnak. 4. Boldogok, akik éhezik és szomjúhozzák az igazságot, mert ők kielégíttetnek. 5. Boldogok az irgalmasok, mert ők irgalmasságot nyernek. 6. Boldogok a tisztaszivűek, mert ők meglátják az Istent. 7. Boldogok a békességesek, mert ők Isten fiainak hívatnak. 8. Boldogok, akik üldözést szenvednek az igazságért, mert övék a mennyek országa." (Mt 5,1-10.) osiem cena wynosi złotych nyolc zloty az ára osiem godzin nyolc órát; nyolc óra hosszat osiem razy nyolcszor osiem tysiący nyolcezer (8000)

87 4497 osiemdziesiąt (B: osiemdziesięciu) [liczebnik główny oznaczający liczbę 80] nyolcvan osiemdziesiątka [1. liczba 80; 2. całość składająca się z osiemdziesięciu części lub jednostek; 3. to, co jest oznaczone liczbą 80; 4. pot. o wieku: osiemdziesiąt lat] nyolcvanas szám; (közb.) nyolcvanadik életév osiemdziesiąty, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z osiemdziesięciu jednostek lub jedną z osiemdziesięciu części, na które można coś podzielić] nyolcvanadik (80.) osiemdziesięcioletni, -ia, -ie [mający lub trwający osiemdziesiąt lat] nyolcvanéves osiemdziesięcioro (B: osiemdziesięcioga) [liczebnik zbiorowy odpowiadający liczbie 80] nyocvanan osiemnastek tizennyolcas (szarvas) osiemnastka [1. liczba 18; 2. całość składająca się z osiemnastu części lub jednostek; 3. to, co jest oznaczone liczbą 18; 4. pot. o wieku: osiemnaście lat; 5. pot. osiemnaste urodziny; też: przyjęcie urządzane z tej okazji; 6. pot. osiemnastoletnia dziewczyna] tizennyolvas szám stb.; tizennyolcadik életév osiemnastokrotnie tizennyolcszorosan osiemnastokrotny, -a, -e [1. powtarzający się osiemnaście razy; 2. taki, który osiągnął coś osiemnaście razy; 3. osiemnaście razy większy lub mniejszy od czegoś] tizennyolcszoros osiemnastolatek [1. chłopiec mający osiemnaście lat; też: zwierzę, roślina lub przedmiot mające tyle lat; 2. chłopiec osiemnastoletni; 3. zwierzę, roślina lub przedmiot mające osiemnaście lat] tizennyolc éves (pl. fiú) osiemnastolatka [kobieta albo samica zwierząt mająca osiemnaście lat] tizennyolc éves (pl. lány) osiemnastoletni, -ia, -ie [mający lub trwający osiemnaście lat] tizennyolcéves osiemnastomiesięczny, -a, -e [mający lub trwający osiemnaście miesięcy] tizennyolchónapos osiemnastowieczny, -a, -e [dotyczący osiemnastego wieku, pochodzący z osiemnastego wieku, żyjący w osiemnastym wieku, dziejący się w osiemnastym wieku itp.] tizennyolcadik századi (XVIII. sz.-i) osiemnasta [godzina szósta po południu] tizennyolc óra; d.u. 6 óra osiemnasty, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z osiemnastu jednostek lub jedną z osiemnastu części, na które można coś podzielić] tizennyolcadik (18.) osiemnasty [osiemnasty dzień miesiąca] tizennyolcadika (18.) osiemnaście (B: osiemnastu) [liczebnik główny oznaczający liczbę 18] tizennyolc (18) osiemnaścioro [liczebnik zbiorowy odpowiadający liczbie 18] tizennyolcan osiemset (osimiuset) [liczebnik główny oznaczający liczbę 800] nyolcszáz (800) osiemsetletni, -ia, -ie [mający lub trwający osiemset lat] nyolcszáz éves (fa, épület stb.) osiemsetny, -a, -e [będący ostatnim elementem zbioru składającego się z ośmiuset jednostek lub jedną z ośmiuset części, na które można coś podzielić] nyolcszázadik (800.) osiepać köröskörül leszakítani, letépni osiepanie leszakítás, letépés osierdzie [błona surowicza w formie dwuściennego worka obejmująca serce kręgowców] (anat) szívburok osierdziowy, -a, -e szívburki; szívburokosierocenie árvaság, elárvulás osierociały [taki, który stał się sierotą] elárvult osierocieć [zostać sierotą] (kompletnie) elárvulni, árvaságra jutni, árván maradni osierocić (osierocę) osierocać [umierając, uczynić kogoś sierotą] árvaságra juttatni, árvává tenni; (átv.) egyedül v. magára hagyni osierocony, -a, -e elárvult, árva osięść na piasku megfenekleni, zátonyra futni Osijek [miasto we wschodniej Chorwacji, w historycznej krainie Slawonii, nad rzeką Drawą. Zamieszkuje je 130 tys. mieszkańców i jest czwartą co do wielkości aglomeracją kraju. Jest stolicą administracyjną Osječko-baranjskiej županiji] Eszék v. Osziék (horvátul Osijek, németül Essegg, latinul Mursia) [város a mai Horvátországban Eszék-Baranya megyében] osika, osina [drzewo o korze szarej z żółtym odcieniem i okrągłych liściach na długich ogonkach; też: drewno tego drzewa], osina [1. zob. osika; 2. zagajnik lub zarośla osiny; 3. gałęzie osiny] rezgőnyárfa; rezgő nyár (Populus tremula) osikać [1. opryskać, polać coś; obsikać; 2. opryskać moczem, obsiusiać] lefröcskölni; (közb.) levizelni, lepisálni osikowy, -a, -e rezgőnyárfa-; (átv.) reszkető osiłek (közb.) erős, izmos ember, vasgyúró osinowy, -a, -e rezgőnyárfaosiodłać [1. założyć siodło na grzbiet zwierzęcia; 2. podporządkować sobie kogoś] felnyergelni; megnyergelni; (átv.) megfékezni

88 4498 osiodłanie felnyergelés, megnyergelés osioł [1. ssak z rodziny koniowatych. Charakteryzuje się dużą głową, długimi uszami, cienkim ogonem z kitą na końcu, małymi wymaganiami pokarmowymi i odpornością na brak wody. 2. zwierzę podobne do konia, ale mniejsze, o dużej głowie, szarej lub brunatnej sierści, długich uszach i krótkiej grzywie; 3. pot. o człowieku głupim lub upartym] szamár Osioł [ssak z rodziny koniowatych. Charakteryzuje się dużą głową, długimi uszami, cienkim ogonem z kitą na końcu, małymi wymaganiami pokarmowymi i odpornością na brak wody. W stanie dzikim występuje osioł afrykański (Equus africanus) z podgatunkami (osioł nubijski i osioł somalijski). Istnieją cztery rasy osła: osioł afrykański dziko żyjący, oraz rasy udomowione: osioł kataloński, osioł Poitou. W wielu regionach świata użytkowany przez człowieka jest osioł domowy (Equus asinus)] háziszamár (Equus asinus asinus) [a lónál kisebb termetű s annál kisebb elterjedtségű, háziasított emlős a páratlanujjú patások (Perissodactyla) rendjéhez tartozó lófélék (Equidae) családján belül. A lóval keresztezett hibridje az öszvér.] osioł Burydana Buridán szamara; Határozatlan ember. (Buridan francia skolasztikus egyik példázatában szereplő szamárról, aki nem tudván választani a között, hogy egyék-e, vagy igyék-e előbb, szomjan és éhen halt.) osioł dardanelski (átv.) nagy szamár, címeres ökör, kolosszális barom osioł do kwadratu (átv.) címeres ökör, hatökör osioł kwadratowy (átv.) címeres ökör osiołek [1. pogardliwie o kimś naiwnym, nierozgarniętym; 2. pieszczotliwie o ośle; 3. potocznie o nieudaczniku] csacsi osiowy, -a, -e tengelyosiowy poziom żródła (sonaru) szonáradószint osiusiać (dok.) (gyermek) lepisilni, lepipilni osiwiały, -a, -e [1. taki, który osiwiał; 2. o włosach lub głowie: taki, który stał się siwy; 3. mający siwy kolor] ősz, megőszült osiwiałe włosy ősz- v. deres haj osiwieć [1. stać się siwym; 2. pokryć się czymś koloru siwego] megőszülni, deresedni oskalpować [zedrzeć skalp z głowy zwyciężonego wroga] megskalpolni oskalpowanie megskalpolás Oskar [imię męskie pochodzenia germańskiego, oznaczające 'tego, który otrzymał miecz'. Imię to nosili m.in. królowie Szwecji. Innymi jego wariantami przyjętymi w Polsce są Ansgar i Ansgary.] Oszkár [férfinév eredete vitás. Egyesek szerint germán eredetű és jelentése: jó dárda, mások szerint kelta eredetű, és jelentése: szarvast kedevelő.] oskard [narzędzie ręczne podobne do kilofa, używane do rozbijania murów, skał itp.] csákány oskarpować támfalakkal keríteni oskarpowany, -a, -e támfalakkal megtámasztott oskarżenie [1. stwierdzenie, że ktoś zrobił coś złego; 2. skarga wniesiona do sądu przez osobę poszkodowaną lub uprawniony organ, z żądaniem ukarania sprawcy przestępstwa; 3. strona oskarżająca w procesie sądowym] vád, vádolás, bepanaszolás; hibáztatás oskarżenie bezpodstawne alaptalan vád oskarżenie prywatne - tryb ścigania przestępstw, w którym wniesienie i popieranie oskarżenia należy do pokrzywdzonego, zwanego tu oskarżycielem prywatnym (por. art kpk), nie zaś - jak zazwyczaj - do oskarżyciela publicznego. magánvád oskarżenie publiczne [oskarżenie wniesione przez oskarżyciela publicznego] nyilvános v. közvád oskarżenie uzasadnione indokolt vád oskarżony, -a, -e [osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa i postawiona przed sądem] vádlott; megvádolt oskarżony, oskarżona vádlott; megvádolt ffi/nő oskarżony o zabójstwo gyilkossággal vádolt oskarżyciel [1. ktoś, kto publicznie obwinia kogoś lub coś o coś; 2. osoba, która przed sądem żąda ukarania oskarżonego], oskarżycielka panaszos, vádló, vádoló (ffi/nő) oskarżyciel posiłkowy [osoba pokrzywdzona lub jej pełnomocnik, występujący obok oskarżyciela publicznego i popierający oskarżenie] segédvádló oskarżyciel prywatny [osoba pokrzywdzona lub jej pełnomocnik, wnoszący i popierający oskarżenie przed sądem karnym] magánvádló oskarżyciel publiczny [oskarżyciel wnoszący oskarżenie jako przedstawiciel władzy państwowej] közvádló, ügyész

89 4499 oskarżycielski, -a, -e panaszosi, vádlói, vádló, vádoskarżycielskie spojrzenie vádló tekintet oskarżyć oskarżać [1. obwinić kogoś o coś; 2. złożyć na kogoś skargę do sądu; 3. oskarżać: być oskarżycielem w procesie sądowym] feljelenteni; (o co) vádolni, megvádolni, bevádolni; hibáztatni odkażić ręce spirytusem kezet szesszel fertőtleníteni oskarżać kogoś vádolni vkit oskarżać kogoś o coś vádolni vkit vmiért oskarżać o co megvádolni oskarżyć kogo vádat emelni vki ellen; beperelni vkit oskarżyć kogo na podstawie jakiegoś artykułu vmely törvénycikk alapján vádat emelni vki ellen oskarżyć kogo o co vádolni vkit vmivel v. vmiért oskarżyć kogo z jakiegoś artykułu vmely törvénycikk alapján vádat emelni vki ellen oskarżyć o co megvádolni oskażać (odkażić) coś spirytusem szesszel fertőtlenítni vmit oskarżyć się oskarżać się [1. oskarżyć o coś samego siebie; 2. oskarżyć jeden drugiego] magát vádolja, vádolja önmagát; egymást vádolják oskoma [1. daw. chęć zjedzenia lub wypicia czegoś; 2. daw. wielka ochota na coś] (orv.) fogelvásás; ideginger; (átv.) kedv vmire oskórek [zewnętrzna warstwa ochronna ciała wielu bezkręgowców i niektórych innych organizmów] (növ.) bőrszövet oskrobać oskrobywać [skrobiąc ostrym narzędziem, usunąć z czegoś wierzchnią warstwę, skórę lub zanieczyszczenie] levakarni, lekaparni, letisztogatni; levakargatni oskrobać marchew sárgarépát pucolni oskrobać rybę z łusek; skrobać rybę (z łuski) letisztítani a halat a pikkelytől; halat lepikkelyezni oskrobać się oskrobywać się [oczyścić samego siebie z brudu, z błota] véresre vakarja magát oskrobanie köröskörül való levakarás, lekaparás oskrobki kaparék, vakarék oskrzela [drzewo oskrzelowe to część układu oddechowego, położona pomiędzy tchawicą a oskrzelikami] hörgő oskrzele [odgałęzienie tchawicy doprowadzające powietrze do płuc] (bonc.) légcső, hörgő; (hal) kopoltyúfedő oskrzeliki (łac. bronchiolae) [część układu oddechowego położona między oskrzelami a pęcherzykami płucnymi] (bonc.) bronchiola; apró hörgő oskrzelowy, -a, -e légcső-; hörgőoskrzydlenie (wojsk) átkarolás oskrzydlić (oskrzydlę) oskrzydlać [otoczyć wojsko nieprzyjaciela, zachodząc je z boków] szárnya alá vesz; (wojsk) átkarolni, körülvenni oskrzydlić nieprzyjaciela átkarolni az ellenséget oskubać oskubywać [1. pot. obrywając, wyrywając, pozbawić czegoś; 2. pot. pozbawić kogoś pieniędzy, majątku] megfosztani, megtép, megkopasztani oskubać i wypatroszyć drób baromfit pucolni oskubać kogo (átv.) megkopasztani, megvágni vkit oskubać kurczaka csirkét kopaszt oskubać się oskubywać się [pot. okraść się nawzajem] kölcsönösen meglopják egymást oskubanie megkopasztás, megtisztítás OSL (Open Subscription Licence tzw. dzierżawa oprogramowania) OSL Open Subscription Licence (előfizetés tipusú licencelés) Oslo ( : Christiania, : Kristiania) [stolica i największe miasto Norwegii] Oslo ( között Christiania, Norvégia fővárosa és Askerhus tart. székhelye) [( december 31. között Christiania, január július 11. között Kristiania, de hivatalosan január 1. óta ismét Oslo) Norvégia fővárosa, egyben az ország legnagyobb városa. A történelem során kétszer is nevet változtatott, először 1624-ben IV. Keresztély dán király tiszteletére Christiania, majd Kristiania névre, illetve másodszor január 1-jén, eredeti nevének visszavételével.] osłabiacz [roztwór substancji chemicznych przeznaczony do rozjaśniania negatywów fotograficznych] (fényk.) tompító fürdő osłabiająco gyengítően osłabianie erőtlenítés osłabieć naszą walutę meggyengíteni a valutánkat osłabić osłabiać [1. uczynić słabym lub słabszym pod względem fizycznym lub jakimkolwiek innym; 2. zmniejszyć trwałość lub siłę czegoś] gyengíteni, legyengíteni, elgyengíteni, erőtleníteni; ernyeszteni, lankasztani, tikkasztani, bágyasztani, elbágyasztani; csillapítani, tompítani; letompítani, lecsillapítani; legyengíteni; elkenni, lehalkulni osłabić się osłabiać się, osłabieć [osłabić samego siebie] elgyengülni, legyengülni, elbágyadni, ellankadni

90 4500 osłabienie [stan słabości fizycznej lub umysłowej] (niemoc) elgyengülés, meggyengülés, legyengülés, elerőtlenedés, ellankadás, gyengeség, bágyadtság; legyengítés, elgyengítés, meggyengítés osłabnąć [1. stracić siły; 2. stać się mniej aktywnym; 3. stracić na sile lub intensywności] meggyengülni, elgyengülni, legyengülni, elernyedni, elerőtlenedni, bágyadni, lankadni, ellankadni; ellanyhulni osłabiony, -a, -e meggyengült, bágyadt, lankadt, tikkadt osłaniać (kogo) falazni (vkinek) osłaniać chłodnicę palástolni a hűtőszekrényt; hűtőszekrényt palásttal ellátni osłanianie takarás, fedés, burkolás osławić osławiać rossz hírét költeni vkinek; (rossz) hírbe hozni vkit osławić się osławiać się hírhedtté válni, rossz hírbe keveredni osławiony, -a, -e [mający złą sławę] hírhedt, rosszhírű; kétes hírű osłoda [to, co przynosi ukojenie, zadowolenie lub zapomnienie] megédesítés, (átv.) csillapítás, enyhítés osłodzenie megédesítés; (átv.) enyhítés osłodzić (osłodzę) osładzać [1. uczynić coś słodkim przez dodanie cukru; 2. uczynić coś łatwiejszym do zniesienia] megédesíteni, megcukrozni; édessé tenni; (átv.) enyhíteni osłodzić komu cierpienie enyhíteni vkinek a fájdalmát osłodzić komu los enyhíteni vkinek a sorsán osłodzić komu pigułkę (átv.) megédesíteni vkinek a keserű pirulát osłona [1. ochrona przed czymś; 2. to, co osłania; 3. działania wojenne umożliwiające wykonanie zadania osłanianym oddziałom; też: jednostka wykonująca takie działania] lepel, takaró, fátyol, függöny; (wojsk) álcázás; (átv.) védelem osłona betonowa betonköpeny osłona biologiczna [gruba warstwa wody, betonu itp. otaczająca strefę aktywną reaktora jądrowego] biológiai lepel v. takaró osłona membrany zárókúp osłona mikrofonu mikforonkupak osłona przeciwsłoneczna [tuleja nasadzana na obiektyw, zabezpieczająca przed promieniami słońca padającymi wprost na powierzchnię przedniej soczewki] nappal szembeni takaró; maszk (kamerára) osłona przeciwsłoneczna do obiektywu nap elleni védőkeret az objektívhez osłona przeciwwiatrowa [wąski pas zadrzewienia chroniący sady od wiatrów] szélvédő v. szél elleni takaró osłona ubioru [Zob. napawanie] izzlap [A hónalj alá helyezett, nedvszívó kitöltőanyag, amely megakadályozza a ruhadarab látható átnedvesedését és az izzadság hatására esetleg bekövetkező maradó színváltozását.] osłonecznić osłoneczniać [1. o słońcu: opromienić coś; 2. dodać czemuś blasku lub radości] besugározni, napsugárral árasztani el; ragyogtatni; örömet szerezni vminek osłonecznienie napsugárral való elárasztás osłonić osłaniać [1. okryć coś czymś, odgrodzić od czegoś lub uczynić coś niewidocznym; 2. zasłaniając kogoś, uniemożliwić zadanie mu ciosu; 3. ochronić kogoś przed odpowiedzialnością lub złymi doświadczeniami; 4. wojsk. odeprzeć natarcie wroga] eltakarni, elfedni, befedni, beborítani, elrejteni, palástolni; leplezni; fedezni, fedni; (wojsk) álcázni; (átv.) leplezni osłonić kogo swoją protekcją pártfogolni vkit osłonić miłość pozorem przyjaźni barátsággal leplezni a szerelmet osłonić swoje zamiary leplezi szándékait osłonić się osłaniać się [1. osłonić czymś siebie samego; 2. osłonić jeden drugiego] takargatják v. leplezik egymást; álcázza v. eltakarja magát; beburkolódzni osłonienie letakarás, leplezés osłonka [1. mała osłona; 2. ochronna warstwa lub cienka, błoniasta tkanka u zwierząt, osłaniająca niektóre komórki; 3. zewnętrzna powłoka wędlin] kicsi lepel, takarócska, fátyolocska; héj, kolbászhéj osłonka mielinowa [1. osłonka występująca w całym układzie nerwowym, regulująca prawidłową czynność tego układu; 2. Komórka tworzy wzdłuż aksonów osłonkę mielinową. Osłonka ta spełnia funkcję ochronną dla aksonu, ale przede wszystkim zwiększa tempo przewodzenia impulsów nerwowych (dzięki przewężeniom Ranviera).] (med.) Mielin hártya osłuch [metoda badania polegająca na osłuchiwaniu czegoś; auskultacja] (orv.) hallgatózás, auszkuláció osłuchać osłuchiwać [1. zbadać przez przyłożenie ucha lub słuchawki do ciała chorego stan niektórych narządów; 2. zbadać słuchowo pracę maszyn] (orv.) kihallgatni, meghallgatni osłuchać chorego beteget auszkultálni; meghallgatni a beteget osłuchać się osłuchiwać się [1. zacząć rozpoznawać lub rozumieć coś, co się wiele

91 4501 razy słyszało; 2. spowszednieć dzięki częstemu powtarzaniu] eleget hallgatódzni osłuchać się z rosyjskim sok v. elég orosz beszédet hallani; füle eléggé megszokja az orosz beszédet osłuchane frazesy elcsépelt frázisok osłuchanie [znajomość czegoś dzięki częstemu słuchaniu] lehallgatás osłuchany, -a, -e [1. obeznany z czymś dzięki częstemu słuchaniu; 2. spowszedniały przez częste powtarzanie] sokat hallgatott vmit; jártas vmiben; eleget hallott, elcsépelt, az unalomig hallgatott osłuchany ze współczesną muzyką jól ismeri, jártas a modern zenében osłuchiwanie füllel történő orvosi vizsgálat, meghallgatás osłupiały, -a, -e [bardzo czymś zaskoczony; też: wyrażający zdumienie] megdöbbent, megdermedt, kővé meredt, elképedt osłupieć [znieruchomieć ze zdumienia lub z przerażenia] megdöbbenni, kővé válni v. dermedni, elképedni, megrökönyödni, meghökkenni osłupieć z przerażenia megdermedni az ijedtségtől osłupienie [1. duże zaskoczenie; 2. stan całkowitego lub częściowego zahamowania wszystkich czynności psychicznych, przy ograniczeniu i spowolnieniu ruchów] medöbbenés, elképedés, meghökkenés; (orv.) katalepszia osm [pierwiastek chemiczny, bardzo ciężki i twardy metal o barwie niebieskoszarej] (gör.) ozmium; (vegyt.) acélszürke színű kemény fém osmagać [1. obić człowieka lub zwierzę batem lub rózgą; 2. o wietrze: owiać z dużą siłą] megkorbácsolni, megvesszőzni, megbotozni osmaganie megkorbácsolás, begbotozás, megvesszőzés osmalenie megperzselés, befüstölés, megégetés, megpörkölés osmalić osmalać [1. opalić coś z wierzchu lub okopcić dymem; 2. uczynić opalonym, ogorzałym] perzselni, megperzselni, leperzselni; befüstölni, odaégetni osmalić pieczeń odaégetni a pecsenyét v. sültet osmalić prosię leperzselni a malacot osmalić słup przed wkopaniem megpörkölni, megszenesíteni a cölöpöt beásás előtt osmalić sobie włosy megpörköli a haját osmalić się osmalać się [zostać osmalonym płomieniem, sadzą, dymem] megperzselődni, megpörkölődni osman oszmán, török ffi osmański, -a, -ie [dotyczący Imperium Osmańskiego] török (Oszmánról, a török birodalom megalapítójáról) osmarkać összetaknyozni osmarkać się összetaknyozza magát osmarować osmarowywać [1. zabrudzić lub pomazać czymś ze wszystkich stron; 2. źle o kimś coś powiedzieć lub napisać] köröskörül bekenni; (átv.) leszólni, rosszat mondani, befeketíteni osmarować co köröskörül bekenni vmit osmarować kogo (átv.) befeketíteni vkit osmarować się osmarowywać się [1. pobrudzić się czymś; 2. oczernić się wzajemnie] bekenődni; befeketítik egymást osmarowanie köröskörül való bekenés; (átv.) leszólás, befeketítés osmażenie megpirítás, körülpirítás osmażyć köröskörül megpirítani osmażyć w cukrze égetett cukorral, karamellel bevonni, fényezni osmęcenie (ir.) elszomorítás, búsítás osmęcić (ir.) elszomorítani, bússá tenni osmętniały, -a, -e (ir.) elszomorodott, bús osmętnieć (ir.) elszomorodni; bús, szomorú lesz osmolelnie megpörkölés, bepiszkítás osmolić [1. pobrudzić czymś na czarno; 2. opalić coś z wierzchu] tetejét v. szélét vminek megpörkölni, bepiszkolni, bemocskolni osmolog [specjalista w zakresie osmologii] illatanyag kutató osmologia [nauka o węchu i jego zaburzeniach oraz o zapachach] oszmológia; az illatos anyagok tana; szaglással, a szagérzetet keltő anyagokkal foglalkozó tudományág osmometr [przyrząd do mierzenia ciśnienia osmotycznego roztworów] oszmométer osmotyczny, -a, -e [oparty na procesie osmozy, wynikający z procesu osmozy] (gör.) ozmózisos; ozmótikus osmowy, -a, -e [przymiotnik od: osm (pierwiastek chemiczny)] ozmium-; ozmiumos osmoza [1. samorzutne przenikanie rozpuszczalnika przez półprzepuszczalną błonę z roztworu o mniejszym stężeniu do roztworu o stężeniu większym; 2. wzajemne przenikanie wpływów kulturowych, politycznych, gospodarczych z jednego kraju, regionu do innego] (gör.) ozmózis; (fiz.) átszivárgás [gázoknak és folyadékoknak félig áteresztő válaszfalon (lyukacsos anyagon, hártyán) keresztül történő egymásba áramlása]; (vegytan) két különböző telítettségű oldat egymásba áramlása és kiegyenlítődése az oldott

92 4502 anyagot nem, de az oldószert áteresztő hártyán keresztül osmyczyć osmyczać [zob. obsmyczyć] rövidre nyírni osmyczyć się osmyczać się [zob. obsmyczyć się obsmyczać się] megnyiratkozik osnowa [1. układ nitek biegnący wzdłuż tkaniny; 2. przędza przeznaczona na te nitki; 3. sytuacja przedstawiona w utworach fabularnych, na tle której rozgrywa się akcja; 4. osnowa - system podłużnych przędz w tkaninie równoległy do krawędzi. Zwykle mniej falowana niż przędze wątkowe, dzięki czemu jest możliwe ustalenie pozycji tkaniny z małej próbki.] (przędza) vetülék, fonal, láncfonal [Szövetben vagy láncrendszerű kötött kelmében a kelme hosszában (a kelme szélével párhuzamosan) húzódó fonal. A szövetben rendszerint kevésbé hullámos, mint a vetülékfonal, ezért egy kis mintából is meg lehet állapítani, hogy melyik a láncfonal.]; (átv.) alap, lényeg; sor, folyamat, lánc; (gram) szótő osnowa dramatu a dráma szerkezete v. felépítése osnowa listu levél tartalma osnowa opony [podstawowy szkielet opony] az agyhártya alapja osnowa rozmowy a beszéd folyamata osnowa stopu [główny składnik stopu o niejednorodnej strukturze] talp alapja osnowa życia az élet fonala osnowowy, -a, -e alapvető, lényeges osnucie beszövés, befonás osnucie się beszövődés, befonódás osnuć osnuwać [1. snując nić, otoczyć nią coś; 2. zasłonić, ukryć coś; 3. oprzeć dzieło literackie, muzyczne itp. na jakiejś osnowie] fonalat felvetni; fonni, befonni, szőni, beszőni, beborítani, (átv.) felépíteni, megalkotni; tervezni, kigondolni osnuć co (átv.) kitervezni, kiagyalni vmit osnuć się befonja magát osnutka (ép.) antik főpárkány dísze osnuwanie szövögetés, fonogatás; (átv.) tervezgetés osoba (gr. πρόσωπον, prosopon - pierwotnie "twarz, maska", łac. persona - pierwotnie "maska") [1. jednostka ludzka; 2. kategoria gramatyczna czasowników wskazująca na to, w jaki sposób jest zaangażowany w przekazanie informacji wykonawca czynności oznaczanej przez czasownik, lub też kto doświadcza stanu określanego przez czasownik; 3. postać występująca w utworze literackim; 4. rzecz o rozumnej naturze, cechująca się odrębnością od innych bytów, posiadająca świadomość własnego istnienia, wolę, własny charakter i system wartości.] személy, ember, egyén; emberi test, maga az ember; (w sztuce teatralnej) szereplő, szereplő személy; (nyelvt., jog) személy osoba androgyniczna [(ang.) androgynous; osiągające wysokie wyniki w obu skalach: męskości i kobiecości] androgün (a gör. androsz, 'férfi' és güné, 'asszony' szóból) [1. azaz kétnemű ember a gör. androsz, 'férfi' és güné, 'asszony' szóból eredeztethető. Platónnak van ehhez egy jó kis története is, miszerint régen nem két nem volt, hanem három. A férfi és a nő mellett a harmadik nem, az androgün, magában hordozta mind a férfi, mind a nő tulajdonságait, egyenlő részben. Erejük és bátorságuk nagy volt, gondolkodásuk becsvágyó, így hát visszaéltek lehetőségeikkel, megpróbálták az isteneket elpusztítani az égben. Ezt viszont amazok nem nézték jó szemmel, és Zeusz méltóképpen megbüntette őket: kettévágta az androgünöket.,,kettő lett egyből, s most szüntelenül keresi ki-ki a maga másik felét." 2. teológiai-ontológiai elképzelés, amely szerint az ember eredetileg kétnemű. Platónnál, Philónál, a gnosztikusoknál, a sztatyáknál, F. v. Baadernél, V. Sz. Szolovjovnál fölbukkanó spekuláció. - Összetevői: 1. A ffi és női jelleg kezdettől a lét két pólusa: az aktív-átfogó kezdeményező elv és a passzív-megőrző, amannak tartalmat és hatékonyságot nyújtó befogadó elv. A kettő közti feszültség azonosságként oldódik föl a szellemben, nem válik szét.] Freja Beha Erichsen Freja október 18- án született, dán modell őszén fedezték fel óta szinte minden Chanel kampányban feltűnik. osoba do prowadzenia gospodarstwa domowego házvezetőnő

93 4503 osoba duchowna [ksiądz lub zakonnik] egyházi személy; pap v. szerzetes osoba fizyczna [wobec prawa: każdy człowiek od chwili urodzenia do chwili śmierci] (jog) természetes személy; fizikai lény v. személy osoba lecząca metodami naturalnymi természetgyógyász osoba majątkowo odpowiedzialna vagyonilag felelős személy osoba materialnie odpowiedzialna anyagilag felelős személy osoba narażona na działanie hałasu zajhatás alatt levő személy osoba nauczająca oktató osoba obojga płci mindkét nembeli személyek osoba pełna wdzięku nagyon bájos osoba pełnomocna meghatalmazott osoba poddana działaniu hałasu zajhatás alatt levő személy osoba podejmująca pracę munkavállaló osoba posła jest nietykalna a követ személye sérthetetlen osoba prawna [jednostka organizacyjna powołana do określonych celów, którą przepis prawny uznaje za samodzielny podmiot prawa cywilnego] jogi személy osoba prowadząca dom háztartásbeli osoba przekazująca granicę határátkelő személy osoba prywatna [osoba niereprezentująca (w danej sprawie) żadnej instytucji, urzędu, władzy itp., działająca we własnym imieniu] magánszemély osoba publiczna [osoba reprezentująca jakąś instytucję, urząd, władzę itp., działająca w imieniu tego urzędu] közszemély, közszemélyiség; közéleti személyiség osoba rozpoczynająca karierę zawodową pályakezdő osoba składająca donos feljelentő osoba szacująca becsűs, becsülő osoba świecka világi (személy) osoba towarzysząca [ktoś, kto towarzyszy zaproszonej osobie w czasie oficjalnej uroczystości] társasági v. kísérő személy (osoba) udzielająca pomocy segélynyújtó osoba upoważniona meghatalmazott személy v. egyén osoba urzędowa [osoba występująca lub działajaca z tytułu swego urzędowego stanowiska] hivatalos személy osoba wyrabiająca i naprawiająca instrumenty dęte hangszerkészítő- és javító személy osoba wysoko postawiona magas állású személy osoba zaufana bizalmas egyén, bizalmasa vkinek osobistość [osoba wybitna, ważna i wpływowa] személyiség [bardzo ważna osobistość: nagyon fontos személyiség]; egyéniség osobisty, -a, -e [1. odnoszący się do danej osoby; 2. dokonany przez daną osobę] egyéni, személyes, személyi Osobisty numer identyfikacyjny (ang. PIN Personal Identification Number) [hasło utworzone z ciągu cyfr, stosowane np. przez użytkowników bankomatów lub tokena.] PIN-kód (Personal Identification Number = személyi azonosító szám) osobista troska személyes gondoskodás osobista zasługa személyi érdem osobisty interes személyes v. magánérdek osobisty udział személyes részvétel osobiście [1. we własnej osobie, nie korzystając z niczyjego pośrednictwa; 2. w odniesieniu do własnej osoby; też: w odniesieniu do konkretnej osoby, nie do kogoś innego, np. Osobiście czuję się dotknięty. Generał jest osobiście odpowiedzialny za tę porażkę.] személyesen osobiście odpowiedzialny személy szerint felelős osobliwie mégpedig, mindenekelőtt osobliwość [1. coś, co występuje rzadko i zwraca uwagę swoją niezwykłością; 2. osobliwy charakter czegoś] sajátosság; nevezetesség, rendkívüliség,; furcsaság, ritkaság; különösség, látványosság osobliwy, -a, -e [zwracający uwagę, nie taki jak inni; też: dziwaczny] sajátos, egyéni; rendkívüli, furcsa, különös, különleges, nevezetes osobniczo egyénien, egyéni módon osobniczy, -a, -e egyéni, individuális osobnik [organizm, pojedyncza niezależna jednostka zdolna do zdobywania pożywienia. Osobnik zazwyczaj wchodzi w interakcje z innymi organizmami i środowiskiem, stając się tym samym niejako najbardziej podstawowym elementem biosfery.] egyén, egyéniség; személy, ember, egyes ember; egyed, példány (vmilyen fajból); (biol.) egyed osobnik normalny pod względem otiatrycznym fülészetileg normális személy osobno [oddzielony od innych lub mający specjalne przeznaczenie] külön, külön-külön; egyenkint osobność elkülönülés, magány osobny, -a, -e [oddzielony od innych lub mający specjalne przeznaczenie] külön, elkülönített osobny pokój különszoba osobny rodział önálló fejezet

94 4504 osobom obcym wejście wzbronione idegeneknek tilos a bemenet! osobom obcym wstęp wzbroniony idegeneknek tilos a bemenet! osobom postronnym wstęp wzbroniony! idegeneknek tilos a belépés! idegeneknek belépni tilos! osobowość [1. człowiek o cechach wyróżniających go spośród innych ludzi; 2. całość stałych cech psychicznych i mechanizmów wewnętrznych regulujących zachowanie człowieka] egyéniség, személyiség osobowość antysocjalna antiszociális személyiség [antisocial personality] [Indulatossággal, a társadalom törvényei és szokásai megtartásának képtelenségével, valamint a szorongás és a bűntudat hiányával jellemezhető személyiségzavar. Régebbi nevén pszichopátia vagy szociopátia.] osobowość autorytarna (ang. authoritarian personality) autoritariánus személyiség [authoritarian personality] [Olyan személyiségtípus, aki alázatos és engedelmeskedő a felette állókkal szemben, de lenézi azokat, és agresszív is azokkal szemben, akiket alsóbbrendűnek tart. Előítélettel viseltetik a kisebbségi csoportokkal szemben. Az Autoritariánus személyiség, a szociálpszichológia pszichoanalitikus elméleten alapuló klasszikus kutatása vizsgálta ezt a személyiségtípust.] osobowość typu A i B [personality type A and B] A és B típusú személyiség [personality type A and B] [A szívkoszurúér-megbetegedések tanulmányozásából származó két ellentétes viselkedésminta. Az A típusú emberek hajszoltak, versengőek, agresszívak és teljesítmény-központúak. A B típusúak nyugodtabbak, és kisebb nyomást éreznek magukon. Az A típusú személyiség a szívbetegségek egyik kockázati tényezője.] osobowość autorytarna [osobowość człowieka silnie identyfikującego się z własną grupą i przyjmującego postawy nietolerancji, pogardy i agresji wobec innych grup] befolyásos személyiség osobowość prawna [zdolność nabywania praw i zaciągania zobowiązań nadana przez ustawę organizatorom, władzom, stowarzyszeniom itp.] jogi személyiség v. személy osobowy, -a, -e [1. dotyczący osoby lub osób; 2. przeznaczony do przewozu ludzi i ich bagażu; 3. związany z osobą kategorią gramatyczną] személyi, személyes, személy-; egyéni; (nyelvt.) személyes osobowy [pociąg osobowy] személyvonat osocze [płynny składnik krwi, w którym zawieszone są krwinki] vérplazma osocze limfy [płynna część limfy, zbliżona składem do osocza krwi] a nyirok folyékony része osocznik [1. zarządca królewski od XVI do XVIII w. Obławnik biorący udział w osaczaniu zwierza; Według Giorgija Korcowa termin osocznik pochodzi od słowa "sok",oznaczającego śledzenie, chodzenie po śladach. 2. obławnik, szczwacz, myśliwiec pański [jakich całe gromady na większych łowach, uzbrojone zwykle w oszczepy, służyły do osoczenia czyli osaczenia grubego zwierza w kniei. Zdarzało się, że gdy w noc księżycową stado dzików wyszło z boru żerować w zboże, kilkudziesięciu osoczników starało się dziki otoczyć, a nieraz potężne odyńce padały pod ciosami ich oszczepów.] királyi intéző; hajtó, uradalmi vadász (vadászaton) Podobne wypadki zdarzają się jeszcze dotąd w Białowieży. osolić [1. przyprawić coś solą; 2. dodać soli do potrawy, posypać solą w celu uzyskania pożądanego smaku] megsózni, elsózni osolić zupę megsózni a levest osolony, -a, -e sózott, elsózott; (átv.) drága osowaty, -a, -e (áll.) hártyásszárnyú osowiałość elkomorodás, szomorúság, kedvetlenség, levertség osowiały [przygnębiony czymś; też: będący wyrazem czyjegoś przygnębienia] búskomor, szomorú, kedvetlen, levert osowieć [stać się smutnym lub apatycznym] elkomorodni, elkedvetlenedni, levert lenni OSP (Online Service Provider) [Patrz usługi online.] OSP (Online Service Provider) - hálózati szolgáltató, (kapcsolatot, alkalmazásokat és tartalmat szolgáltató cég) [hálózati tartalmat és kapcsolatot szolgáltató üzleti vállalkozás; (ellentétben az ISP-cégekkel, melyek kizárólag Internet kapcsolatot szolgáltatnak); példák: AOL, CompuServe, Oracle, T-Online stb.; ezek eredetileg egy saját, zárt hálózat mellett, terjedelmes rendezett adatbázisaikkal, önálló kommerciális tartalomszolgáltatást nyújtottak előfizetőiknek, de Internet-kapcsolat nélkül; előfizetőik nyomására azonban végül kilépőkön (gateway) keresztül, nyitni kényszerültek a még sokkal nagyobb (de rendezetlen) Internet hálózat felé; az Internet-szolgáltatások terén Európában még kevésbé, de az USA-ban óriási hatalmi koncentráció folyik: az AOL megvette a CompuServet 15 millió előfizetőjével (később a Netscape-et), majd a Microsoft részvényese lett az AOL-nek]

95 4505 ospa [1. wirusowa choroba zakaźna z charakterystyczną wysypką na skórze i błonach śluzowych; 2. choroba zakaźna bydła, owiec i koni] himlő, feketehimlő; oltáshely; (mezőg.) korpa ospa czarna, krwotoczna [1. Ospa prawdziwa, czarna ospa (łac. Variola vera, ICD-10 = B03) to wirusowa choroba zakaźna o ostrym przebiegu wywoływana przez wirus ospy prawdziwej. Okres inkubacji: 7-17 dni, średnio dni. Chorobę cechuje bardzo duża śmiertelność: u osób szczepionych 7-10%, a u nieszczepionych średnio 30% (istnieją postacie choroby o śmiertelności do 98%). Nie należy mylić ospy prawdziwej ze znacznie mniej groźną ospą wietrzną. 2. jedna z najcięższych odmian ospy, charakteryzująca się krwawymi krostami o czarnym zabarwieniu] feketehimlő [fertőző betegség, amelyet a himlő vírus (Poxvirus variolae) okoz. Ez volt az emberiség egyik legpusztítóbb ragályos kórokozója. A fertőzöttek körében rendszerint magas (az Óvilágban 15-20%, az Újvilágban gyakran 40-80%-os) mortalitást okozott, és a túlélők közül sokan (mint pl. Kölcsey Ferenc) megvakultak.] ospa przyjmuje się az oltás megfogamzik ospa wietrzna [1. wirusowa choroba zakaźna wieku dziecięcego o łagodnym przebiegu; 2. (łac. varicella) jest najczęstszą chorobą zakaźną wieku dziecięcego, charakteryzującą się znaczną zaraźliwością. Nie należy mylić tej choroby z czarną ospą.] bárányhimlő (fertőző betegség) ospale lassan, álmosan; hanyagul ospalec álmos, álomszuszék ospalstwo aluszékonyság, lassúság, restség ospaluch álomszuszék; (átv.) lassú, rest egyén ospałość (senność) (orv.) álomkór; lassúság, aluszékonyság; tunyaság ospały, -a, -e [1. odczuwający stale potrzebę snu; też: będący wyrazem czyjejś senności; 2. pozbawiony energii, ociężały i apatyczny; 3. powolny lub nazbyt spokojny] tunya, álomszuszék, aluszékony; ernyedt; (átv.) álmos, vontatott, lassú, egykedvű, nehézkes ospę szczepi się niemowlętom a csecsemőket himlő ellen beoltják OSPF (ang. Open Shortest Path First) - (protokół wyboru najkrótszej ścieżki) [1. w wolnym tłumaczeniu: "pierwszeństwo ma najkrótsza ścieżka" ("open" oznacza otwartość, podobnie jak w Open Source) protokół trasowania typu stanu łącza (ang. Link State). Zdefiniowany został jako OSPF wersji 2 w RFC 2328 (1998) dla IPv4., a aktualizacja dla IPv6 jako OSPF wersji 3 w RFC 5340 (2008). Jest zalecanym protokołem wśród protokołów niezależnych (np. RIP, ang. Routing Information Protocol). 2. Jest protokołem otwartego standardu pracującym na podstawie stanu połączenia] OSPF: Open Shortest Path First (nyílt specifkációjú SPF); nyílt legrövidebb út elõször protokoll; nyílt szabványú kapcsolat állapot alapú forgalomirányító protokoll [egy link-state protokoll, melyet az IETF Interior Gateway Protocol munkacsoportja fejlesztett ki] ospica himlőhólyag Ostropest plamisty (Silybum marianum (L.) Gaertner) [1. roczna leczn. roślina zielna z rodziny astrowatych (złożonych); pochodzi z rejonu śródziemnomor.; liście brzegiem kolczaste, biało siatkowane; w Polsce wyciąg z nasion służy do produkcji leku sylimarolu. 2. gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego: Europa Południowa, Egipt, Izrael, Turcja. Rozprzestrzenił się jako uciekinier z upraw w wielu rejonach świata. W Polsce roślina uprawna, czasami zdziczała (ergazjofigofit).] Máriatövis népies nevén őszbogáncs (Silybum marianum) [1. a őszirózsafélék családjába tartozó növényfaj; 2. A máriatövis az összes tüskésnövény közül a leggyakrabban látható Izraelben. Az utak szélén nő. Magvai a silymarin nevű hatóanyagot tartalmazzák, amelyet akut és krónikus májmegbetegedések, májelzsírosodási hajlam, sárgaság és akut hepatitis (májgyulladás) esetén alkalmazzák ma is. A silymarin támogatja a máj méregtelenítési működését, és segít regenerálódásában. A máriatövis magvai ezen kívül éteres olajat és keserűanyagokat is tartalmaznak, amelyek az epe működését serkentik. A máriatövis-kúra folyamán természetesen nem szabad alkoholt fogyasztani! ] ospowaty, -a, -e [1. pokryty bliznami po przebytej chorobie; 2. daw. chory na ospę] ripacsos (orr); himlőhelyes ospowy, -a, -e [1. przymiotnik od: ospa; 2. przymiotnik od: osep] himlős, himlő-

96 4506 osprzęt [1. pomocnicze wyposażenie urządzenia technicznego; 2. zob. takielunek] (műsz.) felszerelés, ellátás, berendezés; (haj) hajókötélzet, vitorlázat, csarnakzat, árbócozat osprzęt (műsz.) felszerelés, ellátás, berendezés osprzętować felszerelni, ellátni osprzętowienie (műsz) felszerelés, berendezés osrebrzenie ezüstözés, megezüstözés; (átv.) ezüstfényű ragyogás osrebrzyć osrebrzać [nadać czemuś srebrzystą barwę, srebrzysty połysk] megezüstözni, beezüstözni; ezüsttel bevonni osrebrzyć się osrebrzać się [pokryć się srebrnym połyskiem] megezüstöződni ossać się (ossie się) teleszívja, teleszopja magát ossarium, ossuarium [1. późn.łac. 'jw.' z łac. r.nij. od ossuarius 'kostny' ze st.łac. ossua (l.mn. od os dpn. ossis 'kość')staroż. popielnica, urna, naczynie, krypta, zawierające prochy zmarłego spalonego na stosie; kostnica.; 2. lub pomieszczenie służące do przechowywania szczątków zmarłego] (lat.) ossarium, carnarium; csontház (általában kis, kör alaprajzú kápolna, temetőkápolna; a betelt temetőben a régi, felszedett csontok elhelyezésére) osseina, oseina [pozostałość substancji międzykomórkowej kości po usunięciu soli mineralnych] (él.) ossein (a csont kollagén része) ossia = lub, albo [określenie w nutach wskazujące, że dany motyw, ozdobnik, frazę czy większą partię utworu można wykonać w inny, podany obok sposób, najczęściej w wersji ułatwionej] (ol.) ossia; (zene) vagy, vagy pedig OSTA (Optical Storage Technology Association) [stowarzyszenie, które tworzą najważniejsi producenci napędów optycznych. Jego celem jest popularyzowanie standardów i promowanie nośników cyfrowych.] Optikai Adattároló Technológiai Szövetség (Optical Storage Technology Association = OSTA) ostać (dok.) (ostanę, ostanie) (dawno) (közb.) hagyni, meghagyni ostać się I, (ostoję się, ostoi się) ostać I ostawać się, ostawać [daw. zostać, pozostać] (dawno) megmaradni, fennmaradni; fennállni, kitartani; ellenállni ostać się II, ostać II [daw. ocaleć lub przetrwać] megmenekülni, kimenekülni; eltartani, kibírni ostaniec tanúhegy; szél és erózió hatására kialakult magaslat; sziklaképződmény ostańcie z Bogiem! Isten veletek! ostateczna decyzja véghatározat ostateczna nędza végső-, kétségbeejtő nyomor ostateczna potrzeba végszükség ostateczna rozgrywka végső leszámolás ostatecznie [1. w sposób ostateczny lub do samego końca, całkowicie; 2. wreszcie lub w ostatecznym razie] végleg, véglegesen, (wreszcie) végül, végre; elvégre, utóvégre ostateczność [1. coś, do czego jest się zmuszonym sytuacją; 2. ostatni lub najwyższy stopień czegoś] véglet; (przesada) szélsőség, túlzás ostateczny, -a, -e [1. taki, który jest ostatnim etapem jakiegoś działania lub procesu i nie ulegnie już zmianie; 2. o działaniach, decyzjach itp.: radykalny i podejmowany, gdy nie ma już wyjścia; 3. mający związek ze śmiercią i sensem życia w wymiarze religijnym i filozoficznym; 4. o stanach, odczuciach itp.: taki, który jest w najwyższym stopniu] legutolsó, végső; véges, legvégső, végleges, végérvényes, utolsó; kétségbeejtő ostateczna decyzja véghatározat ostateczna nędza végső-, kétségbeejtő nyomor ostateczna potrzeba végszükség ostateczna rozgrywka végső leszámolás Ostateczne Morze * Jeziora Végső tenger (Földközi-tenger) ostateczne zwycięstwo fölényes, elsöprő, fölényes győzelem ostateczny sąd [zob. Sąd Ostateczny (ros. Strasznyj Sud)] utolsó ítélet ostateczny rezultat végeredmény ostatek [to, co zostało] maradvány, maradék; vég, csonk; vég, határ Ostatek, Ostatki, Reszta, Pozostałość (grec. kataleimma) [oznacza w Piśmie Świętym grupę ludzi, czasami bardzo małą, którzy w czasie bezczynności duchowej, zobojętnienia i odpadku stoją wiernie przy Bogu. Typowy przykład reszty w ST widzimy w I Król 19;18, gdzie mowa o 7000 mężów, którzy w czasie odstępstwa za izraelskiego króla Achaba nie zgięli kolan przed pogańskim bóstwem. Wzmianki o reszcie są często spotykane w NT. Resztę mogą czasami tworzyć trzy, dwie, nawet jedna osoba. Estera i Mordochaj, Jan Chrzciciel, Symeon, Anna i inni, którzy wypatrywali wyzwolenia Jerozolimy. Bóg zawsze ma Swoją resztę, nawet w czasie wielkiego ucisku po pochwyceniu Kościoła będzie reszta złożona z nawracających się do Pana Żydów, którzy wtedy uznają, Go jako Mesjasza.] maradék [1. Emberek, akik túléltek politikai vagy katonai válságokat (Józs 12,4; 13,12). 2. Izráel

97 4507 szellemi magva, amely túléli Isten ítéletét, és Isten megújult népének magvát alkotják (Ézs 10,20-23; 11,11-12; Jer 32,37-39; Zof 3,13; Zak 8,12).; 1 kir. 19:18: De hétezret életben hagyok Izraelben: minden térdet, amely nem hajolt meg Baal elõtt, és minden szájat, amely nem illette csókkal ] ostatek lata nyárutó ostatek liny wyrwał mu się z ręki a kötél vége kicsúszott v. kiszabadult a kezéből ostatek przytomności az eszmélet maradéka, a még megmaradt eszmélet ostatek sił az erő megmaradt része, végső erőfeszítés ostatki [ostatnie dni karnawału] farsang utóla; húshagyókedd ostatkowy, -a, -e húshagyó ostatna wola végakarat; végső akarat ostatna zdobycz nauki a tudomány legújabb vívmánya ostatne dźwięki dobrzmiały az utolsó hangok elhaltak v. elhangzottak ostatni, -ia, -ie [I. 1. znajdujący się na końcu lub taki, po którym nie będzie innego; 2. najbliższy teraźniejszości spośród minionych; 3. najmniej prawdopodobny lub najmniej odpowiedni; 4. «najniższy pod względem wartości, godności - II. 1. ktoś, kto jest ostatnim i jedynym specjalistą w jakiejś dziedzinie lub ostatnim posiadającym jakieś umiejętności; 2. człowiek najniżej stojący pod względem wartości moralnych] utolsó, legutolsó, döntő (do ostatniej kropli krwi: az utolsó csepp vérig); utóbbi, legutóbbi, újabb, legújabb; végső, legnagyobb; legrosszabb, leggyengébb ostatni dzień nauki a tanítás utolsó napja; utolsó tanítási nap ostatni dzwonek [az utolsó csengetés] a 24. óra ostatni etap pracy a munka utolsó szakasza ostatni gatunek a leggyengébb minőség ostatni krzyk mody (átv.) a legújabb v. a legutóbbi divat; divatújdonság ostatni łotr cégéres gazember Ostatni Mohikanin [przen. ostatni przedstawiciel rodu, grupy, epigon, osoba pielęgnująca ginące tradycje (nazwa wzięta z tytułu powieści z r pisarza amer. J. Fenimore Coopera, ] az utolsó mohikán; (átv.) vminek az utolsó képviselője Cím: Az utolsó mohikán Eredeti cím: The Last of the Mohicans Műfaj: kalandfilm-romantikus-western Ország: amerikai Gyártási év: 1992 Hossz: 108 perc Főszereplő(k): Sólyomszem: Szereplő(k): Cora Munro: Csingacsguk: Unkasz: Alice Munro: Magua: Heyward: rendező: író: Daniel Day-Lewis Madeleine Stowe Russell Means Eric Schweig Jodhi May Wes Studi Steven Waddington Michael Mann James Fenimore Cooper A James Fenimore Cooper regényéből készült kalandos és egyben romantikus film még abban az időben játszódik, amikor Anglia és Franciaország egymás ellen háborúzott Amerikában. Mind a két fél mellett harcoltak különböző indiántörzsek. A történet főhőse, a mohikánok között nevelkedett, Csingacsguk fogadott fia, Sólyomszem beleszeret egy angol tiszt lányába, Cora Munróba. Sorsukra, jövőjükre nézve cseppet sem közömbös, milyen lesz a háború kimenetele, különösen azután, hogy a huron törzs főnöke halálosan megfenyegeti őket. ostatni raz ci mówię utoljára mondom neked; többet nem mondom már

98 4508 ostatni uczeń a legrosszabb tanuló ostatni w rzędzie utolsó a sorban ostatni z rodu a dinasztia utolsó tagja ostatni zajazd na Litwie ["Pan Tadeusz" czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem] az utolsó nemesi támadás Litvániában ostatnia deska ratunku (átv.) az utolsó szalmaszál ostatnia instancja [praw. instancja najwyższa w jakimś systemie] utolsó instancia ostatnia moda legújabb divat ostatnia poczta utolsó posta ostatnia posługa végtisztesség ostatnia potrzeba végszükség ostatnia próba végső kísérlet v. próba ostatnia szewska pasja parywa kogo elkapja v. elfutja a méreg v. pulykaméreg Ostatnia Wieczerza [I. 1. wieczerza paschalna Jezusa z apostołami, która odbyła się w przeddzień jego śmierci. Podczas Ostatniej Wieczerzy Jezus ustanowił sakrament Eucharystii. 2. według wierzeń chrześcijańskich: wieczerza paschalna, którą spożył Chrystus z apostołami w przeddzień swojej śmierci; II. Ostatnia Wieczerza (wł. Il Cenacolo lub L'Ultima Cena) - malowidło ścienne Leonarda da Vinci, wykonane w refektarzu kościoła Santa Maria delle Grazie w Mediolanie.] Utolsó Vacsora, Úrvacsora [a keresztény vallásban Jézus és 12 apostolának utolsó közös vacsorája] Ostatnia Wieczerza według Ewangelii wieczerza paschalna Jezusa z apostołami, która odbyła się w przeddzień jego śmierci w sali zwanej Wieczernikiem. Według doktryn Kościoła podczas Ostatniej Wieczerzy Jezus ustanowił sakrament Eucharystii (Wieczerzy Pańskiej) oraz kapłaństwa. Opis Ostatniej Wieczerzy znajduje się we wszystkich czterech Ewangeliach uznanych w chrześcijaństwie za natchnione. W Ewangelii Św. Łukasza opisana jest w rozdziale 22 wersety 14-20: A gdy nadeszła godzina, zasiadł do stołu i dwunastu apostołów z Nim. Wtedy powiedział do nich: Tak bardzo pragnąłem spożywać z wami tę Paschę, zanim zacznę cierpieć. Bo mówię wam, że już nie będę jej pożywał, aż się dopełni w królestwie Bożym. A potem wziął kielich, odmówił modlitwę dziękczynną i powiedział: Weźcie go i podzielcie między siebie. Bo mówię wam, że odtąd już nie będę pił z owocu winnego szczepu, dopóki nie przyjdzie królestwo Boże. A potem wziąwszy chleb, odmówił dziękczynienie, połamał i rozdał go im mówiąc: To jest ciało moje wydane za was. Czyńcie to samo na moją pamiątkę. Podobnie po wieczerzy wziął kielich i powiedział: Ten kielich jest Nowym Przymierzem we krwi mojej, która będzie za was wylana... Jednym z najsłynniejszych przedstawień Ostatniej Wieczerzy w ikonografii jest malowidło Leonarda da Vinci. Ostatnia Wieczerza Leonardo da Vinci: Az utolsó vacsora (1498) Az utolsó vacsora a keresztény vallásban Jézusnak és 12 apostolának utolsó közös vacsorája. A Biblia szerint Jézus ezen vacsorán mondta a kenyérre és borra, hogy az az ő teste és vére; a misék során a mai napig utalnak erre. A korai keresztények az utolsó vacsora emlékére rendezték az agapékat (szeretet-vacsora.) Az utolsó vacsora emlékét a római katolikus szentmise az eucharisztia keretében jeleníti meg, amikor Jézusnak a kenyérről és borról, az utolsó vacsorán mondott szavairól és cselekedeteiről emlékeznek meg a szertartás liturgiájában. Első írásos említése Pál apostoltól származik: Mert én az Úrtól vettem, a mit néktek előtökbe is adtam: hogy az Úr Jézus azon az éjszakán, melyen elárultaték, vette a kenyeret, És hálákat adván, megtörte és ezt monda: Vegyétek, egyétek! Ez az én testem, mely ti érettetek megtöretik; ezt cselekedjétek az én emlékezetemre. Hasonlatosképen a pohárt is vette, minekutána vacsorált volna, ezt mondván: E pohár amaz új testamentom az én vérem által; ezt cselekedjétek, valamennyiszer isszátok az én emlékezetemre. Mert valamennyiszer eszitek e kenyeret és isszátok e pohárt, az Úrnak halálát hirdessétek, a míg eljövend. (Pál apostolnak a Korinthusbeliekhez írt első levele 11,23 26) Az utolsó vacsora több művészeti alkotás ihletője is volt. Az itáliai quattrocentoban és a cinquecentoban a Leonardo da Vinci híres alkotása előtt készült festmények kompozíciói élesen elkülönítették Iskarióti Júdás alakját, őt az asztal néző felőli oldalára ültették. ostatnia wola végakarat, végrendelet, (dawno) testamentum; utolsó kívánság ostatnia zdobycz nauki a tudomány legújabb vívmánya ostatnia zmiana (sp) utolsó váltás ostatnie kreacje mody a legújabb divatkreáció ostatnie namaszczenie olejem świętym (egyház) utolsó kenet ostatnie namaszczenie [zob. namaszczenie chorych] utolsó kenet

99 4509 ostatnie osiągnięciaw dziedzinie techniki a technika legújabb vívmányai v. legutóbb elért eredményei ostatnie podrygi végső vonaglások, utolsó rángatódzások; az utolsókat rúgja; (átv.) kapuzárási tünet ostatnie pożegnanie halottbúcsúztatás, halotti beszéd ostatnie słowo oskarżonego [wypowiedź podsądnego po mowach obrońcy i oskarżyciela przed ogłoszeniem wyroku przez sąd] a vádlott utolsó szavai ostatnie rozporządzenie végintézkedés, végrendelekezés ostatnie słowo oskarżonego [wypowiedź podsądnego po mowach obrońcy i oskarżyciela przed ogłoszeniem wyroku przez sąd] a vádlott utolsó szava ostatnie wiadomości legújabb v. legfrissebb hírek ostatnio [1. w ostatnich czasach, niedawno; 2. ostatnim razem] legutóbb, az utóbbi időben, utoljára, nemrég, újabban, legújabban ostatnio mam zły nastrój az utóbbi időben rossz hangulatom van ostatnio miałem/miałam trochę zły nastrój az utóbbi időben kicsit rossz hangulatban voltam ostatnio rozeszła się pogłoska legutóbb elterjedt a hír v. az a hír terjedt el ostemplować [1. odcisnąć na czymś stempel; 2. naznaczyć coś stemplem; 3. zabezpieczyć specjalnymi podporami przed zawaleniem] lebélyegezni ostemplować legitymację igazolványt lebélyegezni ostemplowanie lebélyegzés ostentacja [fr. ostentation, z łac. Ostentatio; sposób zachowania się obliczony na pokaz, demonstracyjny, manifestacyjny, mający na celu zwrócenie czyjejś uwagi] (lat.) osztentáció; fitogtatás, kérkedés, hivalkodás; tüntetés ostantacyjnie tüntetőben ostantacyjny, -a, -e (lat.) osztentatív; fitogtató, kérkedő, feltűnő, tüntető ostentacyjny gest tüntető kézmozdulat v. gesztus ostentacyjny uśmiech kérkedő v. tüntető v. feltűnő mosoly osteo- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z kością, kośćcem, tkanką kostną] (gör.) osteo-; csontosteoblast, osteoblasty [komórki tworzące kości (kościotwórcze), występujące w miejscach, gdzie odbywa się wzrost lub przebudowa tkanki kostnej. Osteoblasty wytwarzają część organiczną macierzy kostnej (tzw. osteoid), w której następnie odkładają się kryształy fosforanów wapnia. Otoczone są substancją międzykomórkową zwaną hydroksyapatytem. Powstają z komórek macierzystych w szpiku kostnym i głębszych warstwach okostnej. Czynności tych komórek są regulowane przez parathormon oraz witaminę D 3.] - csontképző sejt v. csontépítő sejt (osteoblast) [Az osteoblast nemcsak a klaszszikus csontképzést indítja el, hanem elválaszt egy osteoclast-aktiváló anyagot TRANCE, oszteoprotegerin-ligand OPG-1, Rank ligand], valamint az oszteoprotegerint OPG is, amely utóbbi a vérben keringő csapdareceptorként decoy receptor elvonja az őssejt osteoclast irányú differenciálódásához nélkülözhetetlen oszteoprotegerint.] osteocyt; osteocyty (osteocytus) [dojrzałe komórki kostne powstające z osteoblastów w wyniku ich mineralizacji. Są całkowicie otoczone zmineralizowaną częścią kości - znajdują się w tzw. jamkach kostnych, a ich wypustki cytoplazmatyczne, dzięki którymi kontaktują się z innymi osteocytami i zachowują funkcje życiowe, są położone w kanalikach kostnych.] osteocyta; oszteocita, osteocyte; csontsejt osteocytowy, -a, -e osteocyta-; csontsejtosteogeneza [proces tworzenia kości na podłożu łącznotkankowym lub chrzęstnym] (gör.) oszteogenezis; csontképződés, csontosodás osteogeniczny, -a, -e [zob. kościotwórczy] - csontképző (osteogen) osteoklazja [nadłamanie kości wykonywane wtedy, gdy do poprawienia ustawienia osi kości nie jest potrzebne jej pełne przecięcie] (orv.) oszteoklázis, csontok művi eltörése osteologia [1. dział anatomii, nauka o kośćcu; 2. dział anatomii człowieka i zwierząt zajmujący się układem kostnym] (gör.) oszteológia; csonttan; a csontok szerkezetéről szóló tan osteologiczny, -a, -e [związany z osteologią, odnoszący się do osteologii] csonttani osteolysis [zob. zanikanie rozpływne kości; rozpuszczanie kości] (osteolysis) csontfelszívódás, a csont elmésztelenedése osteoma [niezłośliwy nowotwór w postaci guza wywodzący się z tkanki kostnej, umiejscowiony zwykle w kościach lub częściach miękkich do nich przylegających; kostniak] (gör.) oszteoma; csontszövetből álló daganat; csontdaganat osteomalacja, inaczej rozmiękanie kości lub krzywica dorosłych [1. niedostateczna

100 4510 mineralizacja kości. Jest to ciężka choroba układu kostnego, polegająca na utracie wapnia i fosforu z tkanki kostnej. Pierwiastki te są podstawowymi składnikami kości i ich utrata prowadzi do osłabienia wytrzymałości. 2. Osteomalacja to zmiękczenie kości, które rozwija się w wyniku nieprawidłowej mineralizacji kości. Osteomalacja u dzieci znana jest, jako krzywica, która wcześnie wykryta, jest możliwa do wyleczenia. Objawy osteomalacji to rozproszone bóle w różnych częściach ciała, osłabienie mięśni oraz kruchość kości. Częstą przyczyną osteomalacji jest Niedobór witaminy D, którą można przyjmować w spożywanych pokarmach lub dzięki ekspozycji na światło słoneczne.] oszteomalácia, csontlágyulás (osteomalacia) [kalcium- és foszforellátás hiányából származó betegség; a csontok szilárdsága csökken, könnyen fűrészelhetővé válnak, mert a csontok állandó átépítődése alatt az újonnan képződött csontszövet hiányosan meszesedik el, és a szervezet is a már egyszer felépített csontozatból vonja el a szükséges ásványi sókat. A csontok elhajlásra, törésre hajlamosak.] osteometria [1. dział antropometrii zajmujący się pomiarami kości szkieletu ludzkiego; 2. techniki i metody pozwalające na określenie budowy ciała, wieku i płci na podstawie zachowanych kości] (gör.) oszteometria; az antropológia ama része, mely az emberi csontváz méreti jellegével foglalkozik osteomielografia (osteomyelographia) oszteomielográfia (osteomyelographia), a csontvelő röntgenvizsgálata osteon (osteonum), system Haversa [podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna tkanki kostnej zbitej, zbudowana z koncentrycznie ułożonych wokół kanału Haversa blaszek kostnych (systemowych) z komórkami kostnymi. Osteony występują u ssaków i dinozaurów, różnią się jednak szczegółami budowy i nie są ze sobą homologiczne.] csont szerkezeti egysége (osteon) osteoplastyka [remodeling kości; zabieg chirurgiczny na kości] (gör.) oszteoplasztika; csontátültetés, csontpótló műtét osteotomia [1. zabieg ortopedyczny polegający na przecięciu kości w celu przywrócenia prawidłowej osi kończyny, poprawy jej kształtu oraz wydłużenia lub skrócenia kości; 2. w ortopedii i chirurgii urazowej działanie polegające na przecięciu kości. Może ono mieć na celu poprawę kształtu kości, jej skrócenie lub wydłużenie (np. w aparacie Ilizarowa lub orthofix), poprawę mechaniki znajdującego się w pobliżu stawu lub korekcję osi kończyny. 3. zabieg chirurgiczny lub ortopedyczny polegający na przecięciu kości w celu korekcji osi kończyny lub nadania jej prawidłowego ustawienia] (gör.) oszteotómia; csontátvésés, műtéti módszer osteoporoza [1. przewlekłe odwapnienie kości, zmniejszenie ich masy i gęstości powodujące zwiększoną ich łamliwość; 2. przewlekła choroba kośćca polegająca na postępującym ubytku masy kostnej oraz uszkodzeniu architektury kości, ich odwapnieniu wskutek zaburzeń hormonalnych i po urazach; zrzeszotnienie kości] csontritkulás (osteoporosis) ostębnować (niedok.), ostebnować [obszyć coś dookoła stębnówką] letűrni, levarrni (gépen) ostęp [1. trudno dostępne miejsce w puszczy; matecznik; 2. gęstwina w głębi puszczy; 3. leśna głusza; 4. w głębi kniei] 1. (med.) anyasejt (méhkasban); 2. vadon, ősrengeteg; erdőzug; embernemlátta sűrűség (erdőben); 3. búvóhely, barlang, 4. petefészek ostinato (wł., dosł.: uporczywy) [1. termin muzyczny, oznaczający wielokrotne powtarzanie struktury melodycznej (także harmonicznej lub rytmicznej), najczęściej w głosie najniższym (basso ostinato). 2. wyrazisty motyw lub temat powtarzający się wielokrotnie i rytmicznie w utworze; najczęściej występuje w basie, jako tzw. basso ostinato] (ol.) ostinato (olasz, a latin obstinatus = 'makacs' szóból) [a zenében egy ritmikai, dallami vagy harmóniai elem, képlet tartós, értelemszerű ismételgetése.] Ostnica (Stipa L.) [rodzaj roślin należący do rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Liczy ok. 300 gatunków, z których w Polsce dziko rosną cztery. Wszystkie gatunki są kserofilami występującymi na suchych siedliskach w formacjach trawiastych, w strefach klimatu umiarkowanego i zwrotnikowego obu półkul. W strefie klimatu podzwrotnikowego i równikowego trawy te występują w wyższych partiach gór. Gatunkiem typowym jest ostnica piórkowata S. pennata L. ] árvalányhaj (Stipa) [a pázsitfűfélék (Poaceae) családjának perjefélék (Pooideae) alcsaládjába sorolt növénynemzetség. Mintegy 300 faj tartozik ide; nagyra növő, évelő, hímnős virágú fűfélék. Sok faj fontos takarmánynövény. Másokat, mint a Stipa brachytricha, S. arundinacea, S. splendens, S. calamagrostis, S. gigantea és S. pulchra dísznövényként használnak fel. Egy

101 4511 faját, az eszpartófüvet (S. tenacissima) kézműipari nyersanyagként és a papírgyártásban hasznosítják.] ostnica (Stipa pennata), ostnica Jana árvalányhaj, tollúfű; lenszínű, selymes, lengő száljájú pázsitfű Gatunki flory Polski ostnica Jana (Stipa joannis Čelak. s.str., syn. Stipa pennata subsp. joannis) [gatunek wieloletniej trawy z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Klasyfikowany czasem w randze podgatunku jako Stipa pennata subsp. joannis] Hegyi árvalányhaj (Stipa joannis) ostnica piaskowa (Stipa borysthenica Klokov, syn. Stipa sabulosa (Pacz.) Sljuss.) [gatunek z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). W Polsce stwierdzono ok. 100 kęp, m.in. w okolicach wsi Siekierki oraz we wsi Nawoda koło Chojny; oba stanowiska w województwie zachodniopomorskim.] ostnica powabna (Stipa pulcherrima K. Koch) gatunek [trawy z rodziny wiechlinowatych (Poaceae)] ostnica włosowata (Stipa capillata L.) [gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Pochodzi z obszarów Azji (Syberia, Chiny, Azja Środkowa, Kaukaz, Indie i Pakistan) oraz środkowej, wschodniej i południowej Europy. W Polsce jest bardzo rzadka. Występuje na Wyżynie Kielecko- Sandomierskiej, Lubelskiej, w Niecce Nidziańskiej i w Pradolinie Toruńsko- Eberswaldzkiej] Gatunki uprawiane ostnica kirgiska (Stipa kirghisorum P.Smirn.) ostnica Lessinga (Stipa lessingiana Trin. et Rupr.) ostnica mocna (Stipa tenacissima L.) ostnica olbrzymia (Stipa gigantea Lag.) [gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae)] ostnica rozpierzchła (Stipa effusa Nakai) ostnica stokłosowata (Stipa bromoides (L.) Brand) ostnica Szowitsa (Stipa szowitsiana Trin.) ostnica włosista (Stipa trichoides P. Smirn.) Az eszpartófű vagy alfafű (Stipa tenacissima vagy Macrochloa tenacissima) egy évelő fűféle, amely északnyugat Afrikában és Spanyolország déli részén honos. Számos kézműipari célra használják alapanyagként, így kosarakat, cipőket, köteleket vagy papírt készítenek belőle. Egyéb elnevezései: halfafű, lósörényfű. ostoja [1. to, co lub ten, kto zapewnia poczucie bezpieczeństwa; 2. to, co zapewnia trwałość jakiemuś porządkowi; 3. miejsce stałego przebywania zwierzyny; 4. obszar o lokalnych warunkach sprzyjających przeżyciu gatunku lub innej jednostki systematycznej zwierząt i roślin; 5. to rama pojazdu szynowego (np. lokomotywy, wagonu lub wózka).] rév, kis kikötő; állomás; (átv.) menedék, támasz; (wagon) alváz ostoja pokoju a béke erős bástyája v. pillére ostojnica [główna podłużna cześć ostoi] hosszgerenda ostokrzew (Ilex aquifolium) [kolcolist; ciernisty krzew z rodziny bobowatych;] (növ.) magyal; fényes, fogas levelű, fehér virágú, örökzöld díszcserje ostokrzew ciernisty; ostokrzew zwyczajny (növ.) téli magyalfa ostoskop (wziernik uszny) (med) féltükör, osztoszkóp ostowy, -a, -e bogáncsostowaty, -a, -e bogáncsszerű ostraczyzm (gör.) osztrakizmosz, osztracizmus; (tört.) az államra nézve veszélyes személyek száműzése a régi Görögországban, amely agyagcserepek segítségével, titkos szavazás útján történt; havalakire 6000 szavazat esett, az kénytelen volt hazáját 10 évre otthagyni (időközben azonban néphatározat visszahozhatta) ostrakon (z gr.; l.poj. ὄστρακον, trl. ostrakon skorupa; l.mn. ὄστρακα, trl. ostraka) [skorupa naczynia ceramicznego lub odłamek kamienny, służące jako materiał piśmienniczy, głównie w starożytnym Egipcie i Grecji.] ostraka; cserepek; ókori feliratos agyagtáblák [Az ostraka (az ostrakon egyes száma) a régi görögöknél színes cserepet jelentett, amellyel az agorán, vagy a bíróságon különféle kérdésekben, mint egyfajta szavazócédulával, hoztak döntést, vagy egyszerűen a drága papírusz helyettesítésére használták.]; esztrich [a szó a német nyelvből került át a magyarba.] ostrakon

102 4512 ostro- [pierwszy człon wyrazów złożonych określający to, co nazywa druga część złożenia jako ostre, lub będący częścią przymiotnika albo rzeczownika o charakterze dzierżawczym określającą ostrość tego, co nazywa drugi człon złożenia] élostro élesen, (átv.) szigorúan, élesen, keményen, durván; szemtelenül; erélyesen, élénken, hevesen ostro brać zakręt élesen venni a kanyart ostro brać się do pracy keményen munkához látni v. fogni ostro łajać kogo keményen megdorgálni, összeszidni vkit ostro odcinąć się od tła élesen elválni a háttértől ostro odpowiedzieć szemtelenül válaszolni ostro skrytykować lehúzni vmit; élesen kritizálni ostro ściąć zakręt élesen venni a kanyart ostro trenować keményen edzeni ostro zachamować hirtelen fékezni ostro zakończony élben, hegyes csúcsban végződő ostrobok (áll.) érdesfarkúhal; fattyúmakréla Ostrobok pospolity, ostrobok europejski (Trachurus trachurus) [gatunek morskiej ryby z rodziny ostrobokowatych. Poławiana gospodarczo i w wędkarstwie] Fattyúmakréla (Trachurus trachurus) ostroga [1. kabłąk metalowy z kolcem lub zębatym kółkiem, przypinany do butów, ułatwiający jeźdźcom prowadzenie konia; 2. bodziec do działania; 3. wyrostek kostny pokryty warstwą rogową, znajdujący się na tylnej stronie kości śródstopia niektórych ptaków; 4. szpiczasty wyrostek u nasady kielicha lub płatków korony niektórych kwiatów; 5. budowla morska w postaci przegrody wysuniętej z brzegu w poprzek rzeki lub prostopadle do brzegu morza; 6. Od najdawniejszych czasów naród polski celował w jeździe konnej, co było powodem, że i ostrogi musiały być mu znane odwiecznie. Jakoż istotnie znajdowane są już w wykopaliskach z doby pogaństwa, np. w Komarowie i innych miejscach. W zbiorach jeżewskich znajduje się ostroga bronzowa, znaleziona w popielnicy z grobowiska lechickiego w Wielkopolsce. O ile byłoby niedorzecznością twierdzić, że ostroga ta jest wyrobem krajowym, o tyle godzi się przypuszczać, że służyła do użytku rycerskiego jakiemuś bardzo starożytnemu Lechicie.] sarkantyú [sarkantyú a lábbeli sarkára erősített fémeszköz, amelyet a lovasok használnak a ló haladási sebességének fokozására, serkentésére és az állat irányítására. A sarkantyú részei: a kétíves szár, ehhez csatlakozik a sarokvas és a nyak, amelyben a tüske vagy csillag alakú taréj található (utóbbi szolgált a ló ösztökélésre).] Ostroga (łac. calcar, ang. spur) [1. część kwiatu niektórych roślin; 2. ostro zakończone, podługowate twory występujące w budowie morfologicznej roślin] (virág) sarkantyú ostroga kogucia kakassarkantyú ostroga piętowa (łac. Calcar calcanei) [1. zmiana zwyrodnieniowa kości stóp; 2. zmiany zwyrodnieniowe okolicy wyrostka przyśrodkowego guza piętowego kości piętowej, będące przyczyną powstania narośli kostnej, która powoduje zapalenie rozcięgna podeszwowego i ból ograniczający lub uniemożliwiający poruszanie się.] (bonc) a sarokcsont csőrszerű megvastagodása az Achilles ín tapadásának közelében, Calcar calcanei [a sarokcsont hátulsó felszínének csontkinövése, amit a köznyelvben sarkantyúnak is hívnak. A szakirodalom Haglund sarok-ként nevezi a jelenséget, a kórkép első leírója után. Valójában nem is valódi csontkinövésről van szó, hanem a sarokcsont csőrszerű megvastagodása az Achilles ín tapadásának közelében. E miatt a saroktájékon olyan előemelkedés jön létre, mely aztán a cipő viselést rendkívül megnehezíti. Az állandó dörzsölés, nyomás hatására azután helyi izgalom, gyulladás keletkezik. A gyulladásos reakcióban sokszor az ín fölött elhelyezkedő nyálkatömlő is részt vesz, mely megduzzad, így az előemelkedés még kifejezettebb lesz.]

103 4513 ostroga regulacyjna [kamienna lub faszynowa budowla na brzegu rzeki mająca na celu odepchnięcie nurtu rzeki dla ochrony brzegu przed podmywaniem. Ostroga jest jednym z rodzajów tam tamą poprzeczną.] (rodzaj budowli hydrotechnicznej) sarkantyú ostrogan (áll.) kardfogú, ízeltlábú ostrogi [metalowe kabłąki z kolcem (których długość zazwyczaj nie przekracza 30 mm) lub zębatym kółkiem przypinane do butów, ułatwiające jeźdźcowi subtelniejsze prowadzenie konia. Mocowane do butów za pomocą specjalnego paska. Ostrogi należą do tzw. sztucznych pomocy silnie działających.] sarkantyú ostroja [roślina z rodziny ostrojowatych, pospolita w Ameryce Południowej, w Polsce hodowana jako roślina doniczkowa] (növ.) Hoffmannia, Bársonylevél (Hoffmanniana refulgens) ostrokąt [(matematyka) 1. mający ostry kąt lub ostre kąty; 2. trójkąt, którego wszystkie kąty są ostre] hegyesszög; hegyes szög ostrokątny, -a, -e hegyesszögű; hegyes szögű, ékalakú ostrokolczasty, -a, -e hegyes tüskékkel ellátott ostrokół [palisada, częstokół] védőlapánk, cölöpfal, sáncolás Ostrokrzew kolczasty (Ilex aquifolium L.) [gatunek krzewu z rodziny ostrokrzewowatych. Występuje w stanie dzikim w Europie i Afryce. Jest szeroko rozpowszechniony w Europie Zachodniej i w Ameryce Północnej jako uprawiana roślina ozdobna. W liściach zawarte są garbniki i kwasy fenolowe, saponiny trójterpenowe, alkaloidy purynowe. Nowe badania nie potwierdziły obecności związków cyjanogennych w liściach. Ostrożnie należy stosować owoce ostrokrzewu kolczastego, bo te mogą spowodować wymioty i biegunkę.] magyal (Ilex aquifolium) [Dél- és Nyugat Európa enyhe, nedves éghajlatú tájain honos örökzöld cserje. Fehér virágai júliusban nyílnak.] Palisada, ostrokół, częstokół to ogrodzenie z drewnianych, ostro zakończonych pali, wbitych jeden przy drugim. Jest jedną z prymitywnych konstrukcji obronnych, wykorzystywanych nieprzerwanie do XIX w. W średniowieczu palisady były stosowane w obronie grodów. W warunkach ustabilizowanych frontów lub w wypadku obrony wąskich przejść odgrywały rolę fortyfikacyjnej zapory przeciwpiechotnej, niekiedy wyposażonej w strzelnice. Łatwa w konstrukcji, tania, ale podatna na ogień i raczej nietrwała palisada szczególnie często służyła jako tymczasowe zabezpieczenie lub element fortyfikacji polowych. Palisady wykonywano jako pojedyncze, podwójne (palanki) lub wieloszeregowe ostrokrzew (ostokrzew) [1. krzew lub drzewko o wiecznie zielonych, skórzastych, błyszczących liściach; 2. kolcolist; ciernisty krzew z rodziny bobowatych;] (növ.) magyal (Ilex) [fényes, fogas levelű örökzöld díszcserje] Ostrokrzew paragwajski (Ilex paraguariensis A.St.- Hil.) Yerba mate [hiszpańska nazwa potoczna) - gatunek drzewa z rodziny ostrokrzewowatych (Aquifoliaceae Bartl.). Występuje w stanie dzikim w Ameryce Południowej, między 12 a 33 szer. geogr. pd. Nazwę (Ilex paraguarensis) tej roślinie nadał francuski botanik Auguste de Saint Hilaire w 1822 roku.] Matécserje (Ilex paraguariensis) ostrołuk [zob. łuk gotycki] csúcsív ostrołukowy, -a, -e csúcsíves ostrołukowy portal csúcsíves portál v. kapuzat

104 4514 ostromlecz (wilczomlecz, euforbia) (növ.) kutyatej ostronos [ssak z rodziny szopów; zdeb] hegyesorrú; (áll.) koáti; dél és középamerikában honos, mindenevő, ormányos medve Ostronos może oznaczać: rybę z rodziny lamnowatych: o ostronos atlantycki (Isurus oxyrinchus), rekin ostronosy - lándzsafogú cápa (Isurus oxyrinchus) o ostronos długopłetwy (Isurus paucus) hosszúuszonyú makót (Isurus paucus) rybę z rodziny rozdymkowatych o ostronos czarnoplamy (Canthigaster solandri), inaczej rozdymka ostronosa - Canthigaster solandri o ostronos walentynek (Canthigaster valentini), inaczej rozdymka walentynka Nyerges gömbhal (Canthigaster valentini) o ostronos hawajski (Canthigaster jactator) - Canthigaster jactator o ostronos koroniasty (Canthigaster coronata) - Canthigaster coronata ostronos ciernisty właściwie długonos ciernisty (Macrognathus aculeatus) ryba z rodziny długonosowatych Szemfoltos tüskés angolna (Macrognathus aculeatus) Nasua (ostronosy) rodzaj z rodziny szopowatych, obejmujący 3 gatunki wszystkożernych ssaków orrmányos medve, koáti ostronos workowaty (Tarsipes spenserae), inaczej ostronóg mézrablóerszényes v. ormányos erszényes (Tarsipes rostratus; sin. Tarsipes spenserae ) Ostropest plamisty (Silybum marianum (L.) Gaertner) [gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego: Europa Południowa, Egipt, Izrael, Turcja. Rozprzestrzenił się jako uciekinier z upraw w wielu rejonach świata. W Polsce roślina uprawna, czasami zdziczała (ergazjofigofit).] Máriatövis [Latin név: Silybum marianum (Carduus marianus). Népies név: máriabogáncs, tarkabogáns, szilimarin, szilibin. Növény leírása. Ez a korai telepesek által Európából Észak- Amerikában meghonosodott növény bíborpiros vagy lilás színű virágzatával és fehér erezetű leveleivel gyakori látvány Kalifornia keleti partvidékén, gyomnövényként azonban az Egyesült Államok más vidékein és a világon mindenütt megtalálható. Júniustól augusztusig virágzik, s gyógyhatású, fényes fekete magvai a nyár végére érnek be.] ostrosłup [1. wielościan, którego podstawą jest wielokąt, a pozostałe ściany są trójkątami mającymi jeden wspólny wierzchołek; 2. bryła geometryczna w postaci wielościanu, którego wszystkie ściany prócz podstawy zbiegają się w jednym punkcie zwanym wierzchołkiem (czyli są trójkątami o wspólnym wierzchołku).] gúla ostrosłup czworokątny négyoldalú gúla ostrosłup prawidłowy [ostrosłup, którego podstawa jest wielokątem foremnym, a wierzchołek leży dokładnie ponad środkiem okręgu opisanego na tym wielokącie] szabályos gúla ostrosłup ścięty [bryła powstała przez odcięcie wierzchołka ostrosłupa płaszczyzną równoległą do jego podstawy] csonka gúla

105 4515 ostrosłup trójkątny [ostrosłup mający za podstawę trójkąt] háromszög alapú gúla ostrosłupowy, -a, -e gúlaszerű, gúla alakú ostrość élesség; hegyesség; (átv.) él, csípősség, fanyarság, szigorúság, szigor; keménység, ridegség ostrość obrazu fotograficznego [stopień odtworzenia na obrazie fotograficznym drobnych szczegółów fotografowanego obiektu] fotográfiai képélesség ostrość obrazu (fotografia) [stan w którym obraz zarejestrowany na kliszy/pamięci aparatu jest równy pod względem wyrazistości obrazowi rzeczywistemu które chcieliśmy sfotografować.] képélesség [Minél inkább elkülönülnek egymástól az egyes elemi képpontok, annál jobb élességről beszélhetünk. Alapvetően a képpont mérettől és képpont távolságtól függ.] ostrość rezonansu rezonanciaélesség ostrość widzenia látásélesség ostrowidz éleslátású, hiúz szemű ember; (átv.) (ryś) hiúz ostrożeń (növ.) aszat Ostrożeń polny (Cirsium arvense (L.) Scop.) [gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny astrowatych] Mezei aszat (Cirsium arvense) Ostrożeń siwy (Cirsium canum (L.) All.) szürke aszat (Cirsium canum L. All.) Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) [gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Nazwy ludowe: czarcie żebro, pietra ziele, carskie ziele. Występuje w Azji i w Europie (z wyjątkiem rejonu Morza Śródziemnego). W Polsce jest pospolity na całym niżu i w niższych położeniach górskich (do regla dolnego). Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy.] Halovány aszat (Cirsium oleraceum) ostrożeń żółtawy halovány aszat ostrożnie óvatosan, óvatossággal ostrożnie! óvatosan!, figyelem!, vigyázat! ostrożnie, świeżo malowane! vigyázat, frissen mázolva! ostrożnie zbliżyć się do czego elővigyázattal, közelíteni meg vmit ostrożniś rendkívül óvatos ember; (tréf.) kis óvatos ostrożność (zob. przezorność) óvatosság, elővigyázat, elővigyázatosság ostrożny, -a, -e [działający z rozwagą; też: będący wyrazem czyjejś rozwagi] óvatos, elővigyázatos ostrugać ostrugiwać [usunąć ostrym narzędziem z powierzchni czegoś zewnętrzną powłokę; też: wygładzić czymś ostrym] lehántani, forgácsolni Ostróda (dawn. Ostród, niem. Osterode, prus. Austrāti) [to miasto i gmina w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim. W latach miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Położone na Pojezierzu Iławskim, nad Jeziorem Drwęckim. Przez miasto przepływa rzeka Drwęca. Miasto i okolice są terenami atrakcyjnymi pod względem turystycznym. W 2009 roku Ostróda była organizatorem Mistrzostw Europy w Maratonie Kajakowym.] Ostróda (lengyel város) ostróg [1. dawne umocnienie drewniane w kształcie czworokąta, z narożnymi basztami, otoczone palisadą, wałem ziemnym i rowem, typowe dla krajów słowiańskich; 2. dawna czworokątna, drewniana budowla obronna, z narożnymi basztami, otoczona palisadą, wałem ziemnym i rowem, typowa dla krajów słowiańskich] megerősített vár, őrtorony; börtön Ostróg (ukr. Острог - Ostroh) [miasto na Ukrainie (obwód rówieński), nad rzeką Horyń przy ujściu Wilii, dawna rezydencja książąt Ostrogskich.] Ostróg (ukrán város) ostrów (dawno) csalit, pagony, sűrűn benőtt sziget Ostrów (40 miejscowości w Polsce) Ostrów (lengyel földrajzi név) Ostrów (dawna nazwa: Holm) [to wyspa leżąca w granicach miasta Gdańska, w dzielnicy Młyniska, ulokowana między Martwą Wisłą a Kanałem Kaszubskim. Przyłączona do Gdańska 15 listopada 1902 roku.] (földr.) Ostrów (Gdańsk határában fekvő sziget) Ostrów Lednicki [wczesnośredniowieczne stanowisko archeologiczne położone na wyspie o tej samej nazwie, na Jeziorze Lednickim] Ostrów Lednicki (koraközépkori régészeti lelőhely)

106 4516 Ostrów Lubelski [miasto w woj. lubelskim, w powiecie lubartowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ostrów Lubelski] Ostrów Lubelski (lengyel város) Ostrów Mazowiecka [miasto i gmina w województwie mazowieckim, siedziba powiatu ostrowskiego oraz gminy Ostrów Mazowiecka. W latach miasto administracyjnie należało do województwa ostrołęckiego.] Ostrów Mazowiecka (lengyel város) Ostrów Tumski (dziś najstarsza, zabytkowa dzielnica Wrocławia; niem. Dominsel) [powstał na obszarze dogodnych przepraw, gdyż Odra między ujściem rzek Oławy na południu, Ślęzy i Widawy na północy rozgałęziając się na liczne zwężające odnogi utworzyła tu mniejsze i większe wyspy ("ostrowy").] (földr.) Ostrów Tumski (Wrocław legrégebbi, műemlékekben gazdag negyede) Ostrów Tumski w Poznaniu [jedyna pozostała z licznych niegdyś w Poznaniu wysp na Warcie] (földr.) Ostrów Tumski (sziget Poznańban) Ostrów Wielkopolski (do 1920 Ostrów, łac. Ostrovia, niem. Ostrowo) [miasto w województwie wielkopolskim, w Kaliskiem, na Wysoczyźnie Kaliskiej, nad Ołobokiem, siedziba powiatu ostrowskiego i gminy Ostrów Wielkopolski; muzeum (1988)] Ostrów Wielkopolski (lengyel város) (1920-ig Ostrów, latinul Ostrovia, németül Ostrowo) [város Lengyelországban a Kaliska vidéken, a Kaliskai fennsíkon az Ołobok partján a Nagy-Lengyelországi vajdaságban, az ostrówi járás fővárosa] Ostrów [ros., miasto w obwodzie pskowskim Rosji, nad rzeką Wielką] (földr.) Ostrów [or. О стров; orosz város] Ostrów (ukr. і ) [1. wieś na Ukrainie, obwód lwowski, rejon sokalski; 2. duża wieś na Ukrainie, w rejonie sokalskim obwodu lwowskiego. Położona przy ważnej linii kolejowej Rawa Ruska- Czerwonogród, nad Sołokiją.] (földr.) Ostrów (ukr. Острів; ukrán falu) ostróżka [roślina z rodziny jaskrowatych o niebieskich lub fioletowych kwiatach; delfinium] szarkaláb; Egynyári szarkaláb Ostróżka naga (Delphinium nudicaule) kopasz szarkaláb (Delphinium nudicaule) Ostróżka ogrodowa (Delphinium cultorum) - Kerti szarkaláb (Delphinium cultorum) Ostróżka Tatrzańska (Delphinum oxysepalum) Tátrai szarkaláb (Delphinium oxysepalum) Ostróżka wielkokwiatowa (Delphinium grandiflorum) Törpe szarkaláb (Delphinium grandiflorum) ostróżka wyniosła (Delphinium elatum) - magas szarkaláb (D. elatum) Ostróżeczka (Consolida Gray) [rodzaj roślin należących do rodziny jaskrowatych] szarkaláb (Consolida) [a boglárkafélék családjába tartozó nemzetség mintegy 40 fajjal. Magyarországon két faja őshonos, a mezei és a keleti szarkaláb. Ezek egyike sem védett.] ostróżeczka ogrodowa (Consolida ajacis) [Niewielka, bardzo dekoracyjna w czasie kwitnienia jednoroczna roślina występująca na dużym obszarze Europy Południowej. W wielu rejonach jest uporczywym chwastem zasiedlającym pola uprawne, nieużytki oraz miedze. Rośliny wytwarzają delikatną łodygę wysokości około 60 cm pokrytą zielonymi silnie podzielonymi liśćmi. Na szczytach pędów w czerwcu rozwijają się niebieskie, białe lub różowe kwiaty średnicy do 3 cm zebrane w strzeliste kwiatostany. Po wycięciu przekwitłych kwiatostanów rośliny powtarzają kwitnienie w sierpniu. Przez delikatny pokrój i dekoracyjne kwiaty rośliny doskonale sprawdzają się jako wsiewka między byliny lub warzywa uprawiane w ozdobnej części ogrodu.] Szarkaláb (Consolida ajacis) ostróżeczka polna (Consolida regalis) [gatunek rośliny należący do rodziny jaskrowatych. Występuje w stanie dzikim w środkowej Europie. W Polsce pospolita na całym niżu. W polskiej florze jest archeofitem.] mezei szarkaláb v. vetési szarkaláb (Consolida regalis) [a boglárkavirágúak (Ranunculales) rendjébe és a boglárkafélék (Ranunculaceae) családjába tartozó faj] ostróżka ogrodowa (Delphinium ajacis) kerti szarkaláb (Delphinium ajacis L.)

107 4517 Ostróżka polna (Delphinium consolida) [roślina z rodziny jaskrowatych występująca jako chwast pól uprawnych w Europie i Ameryce. Wysoka do 50 centymetrów, posiada liście potrójnie sieczne i grzbieciste kwiaty, niebieskie lub białe. Surowcem zielarskim są górne części pędów wraz z rozkwitającymi kwiatami. Zawierają one działające toksycznie alkaloidy diterpenowe. Napary lub wyciągi alkoholowe wykazują skuteczne działanie w zewnętrznym niszczeniu pasożytów np. wszy głowowych. Preparatów z ostróżki polnej nie stosuje się wewnętrznie z powodu ich trującego działania.] Mezei szarkaláb v. Egynyári szarkaláb (Delphinium consolida L., sin. / Consolida regalis S.F.Gray) Ostróżka tatrzańska (Delphinium oxysepalum) [gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). Endemit zachodniokarpacki. Jedynymi miejscami na świecie, gdzie rośnie dziko to: Tatry, Niżne Tatry, Wielki Chocz, Mała Fatra. Roślina rzadka. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy.] Hegyesszirmú sarkantyúfű v. Tátrai szarkaláb (Delphinium oxysepalum) ostróżka wielkokwiatowa (Delphinium grandiflorum) Nagyvirágú szarkaláb (Delphinium grandiflorum) Ostróżka wyniosła (Delphinium elatum L.) [gatunek rośliny należący do rodziny jaskrowatych. Występuje w środkowej, wschodniej i południowej Europie oraz w Azji (Syberia, Azja Środkowa, Chiny, Mongolia). W Polsce rośnie w Sudetach, Tatrach i w Bieszczadach] nyúlánk szarkaláb (Delphinium elatum) ostruda [roślina z rodziny wiechlinowatych; zyzania, ryż wodny, zizania, owies wodny] vad vízirizs ostrugać ostrugiwać [1. usunąć ostrym narzędziem z powierzchni czegoś zewnętrzną powłokę; też: wygładzić czymś ostrym; 2. strugając, usunąć z czegoś wierzchnią warstwę 3. oskrobać, obrać] lehámozni,lehántani, forgácsolni, lefaragni ostruganie lehámozás, lehántás, lefaragás ostrugany, -a, -a lehámozott, lehántott, lefaragott ostrużyny [1. opiłki; 2. to, co odpadło przy struganiu czegoś 3. wiórki] forgács, szilánk ostry, -a, -e [1. o narzędziach, przyrządach, przedmiotach itp.: mający kłujące zakończenie lub tnącą, wyostrzoną krawędź; 2. odczuwany w dotyku jako kłujący lub szorstki; 3. surowy i bardzo wymagający; też: będący przejawem takiej surowości; 4. wyrażający naganę, krytykę lub nieprzychylny stosunek do kogoś lub czegoś; 5. o psie: bardzo groźny; 6. pełen brutalności i okrucieństwa; 7. bardzo wyraźny; 8. skręcający pod kątem mniejszym od prostego lub szpiczasto zakończony; 9. o potrawach: mający mocny i gorzki smak; 10. silnie działający na powonienie; 11. o dźwiękach: wysoki; 12. bardzo mocno świecący; 13. mocno nasycony barwą; 14. o uczuciach, wrażeniach, odczuciach: mocno odczuwany; 15. o zmysłach: wrażliwy; 16. o wietrze, mrozie itp.: przenikliwy i bardzo dokuczliwy; 17. przebiegający w gwałtownej formie; 18. mający wyraźne kontury i dobrze odcinający się od tła; 19. odbywający się w szybkim tempie; 20. pełen zaciętości, czasem brutalności; 21. stromy; 22. o chorobie i jej przebiegu: ciężki] éles, hegyes; érdes, durva; szigorú (ember); csípős, éles, erős (csípős), zord, kemény (időjárás); éles, metsző, sivító, sipító, rikácsoló, átható (hang) ostra brzytwa éles beretva ostra igła hegyes v. éles tű ostra kara kemény büntetés ostra krytyka szigorú bírálat; éles (hangú) kritika ostra niewydolność nerek (ONN, insufficientia renis akuta, acute renal failure - ARF) [oznacza nagłe zaprzestanie ich funkcji - głównie filtracyjnej] akut veseelégtelenség ostra niewydolność serca (ONS, łac. insufficientia cordis acuta, ang. acute heart failure) [szybko rozwijający się zespół objawów podmiotowych i przedmiotowych spowodowanych upośledzeniem czynności skurczowej lub rozkurczowej serca, co skutkuje niedostatecznym zaopatrzeniem komórek w tlen i substancje odżywcze oraz zaburzeniem funkcji wielu narządów i układów. Może rozwinąć się de novo lub

108 4518 jako dekompensacja przewlekłej niewydolności serca.] akut szívelégtelenség ostra odprawa erélyes visszautasítás ostra szabla éles kard ostra szpilka hegyes tű ostra trawa éles fű ostra zima zord tél, kemény tél ostre bezmienie éles hangzás ostre brzmienie dźwięku világos hangszín ostre drwiny metsző gúny ostre kły éles szemfogak v. agyarak ostre pazury éles karmok ostre przyprawy csípős v. erős fűszerek ostre spojrzenie szúró tekintet ostre strojenie finomhangolás ostre zapalenie (orv.) heveny gyulladás ostre zdjęcie fotograficzne éles (jól sikerült) fénykép v. fényképfelvétel ostry (ton) kemény (hang) ostry atak grypy súlyos lefolyású influenza ostry ból éles v. hasogató fájdalom ostry cierń hegyes v. szúrós tüske v. tövis ostry dowcip maró tréfa ostry dyżur [dzień, doba, kiedy dany szpital ma obowiązek przyjmować wszystkich zgłaszających się chorych] éjjel-nappali szolgálat v. ügyelet; non-stop ügyelet ostry dyżur w szpitalu éjjel-nappali szolgálat a kórházban ostry dźwięk éles (zenei) hang ostry grot hegyes dárda v. kopja ostry kancik éles perem v. szél ostry kant éles v. hegyes szög ostry klimat zord, rideg éghajlat ostry kłus gyors ügetés ostry kontur éles körvonal ostry kół hegyes karó v. cövek ostry materiał z wełny durva gyapjúanyag ostry mróz csípős fagy ostry nabój éles töltény ostry nóż éles kés ostry pies hamis, harapós kutya ostry przepis szigorú jogszabály ostry róg éles szöglet v. sarok ostry smak csípős íz ostry ton éles hangnem v. beszédmodor ostry wiatr csípős v. erős szél ostry wicher zmroził rośliny az éles szél lefagyasztotta a növényeket ostry wzrok éleslátás ostry zapach erős illat, csípős szag ostry zakręt éles kanyar ostryga [małż morski o ciele osłoniętym dwuczęściową muszlą przyrośniętą dolną częścią do podłoża] (ol.) osztriga (Ostrea edulis L.); ehető tengeri kagylófajta ostryga osztriga Ostrygojad zwyczajny, ostrygojad (Haematopus ostralegus) [średni ptak brodzący z rodziny ostrygojadów] csigaforgató v. európai csigaforgató (Haematopus ostralegus) [a madarak osztályának lilealakúak (Charadriiiformes) rendjébe, ezen belül a csigaforgatófélék (Haematopodidae) családjába tartozó faj; a lileszerűekhez tartozó madár (a tengterpartok fekete-fehér színű, kb. galamb nagyságú, hosszú, piros csőrű madara)] ostrygowy, -a, -e osztrigás, osztriga- Ostryż długi (Curcuma longa L.) [nazywany także kurkumą długą, ostryżem indyjskim, kurkumą, szafranem indyjskim - gatunek byliny z rodziny strelicjowatych] kurkuma (Curcuma longa) [fűszer- és gyógynövény. Angol neve: turmeric, míg a magyar népies neve: kurkunna gyökér, indiai sáfrány. Hazája Ázsia, Kína és az indiai szigetek. A fűszert, a sárga színű, gyömbérre emlékeztető gyöktörzse, és gumója (Curcumae rhizoma) a méregmentes, sárga festékanyaga (kurkumin) adja, és sajátos aromája, sárga festőszíne miatt kedvelik.] kurkuma (Curcuma longa) ostrzał (wojsk) lövés, lövetés, tűz

109 4519 ostrzał artyleryjski ágyúzás, ágyútűz ostrzałka [pot. przyrząd do ostrzenia] késköszörű ostrzarka [urządzenie mechaniczne służące do ostrzenia części roboczych (ostrzy) narzędzi skrawających. Ostrzarki mechaniczne składają się najczęściej ze szlifierki i uchwytu do mocowania ostrzonych narzędzi] szerszámköszörűgép ostrze [1. ostra, tnąca krawędź lub ostry koniec narzędzia albo broni; 2. najbardziej krytyczna, najcelniejsza i uszczypliwa część jakiejś wypowiedzi] él, vágóél; hegy, penge; szúrós hegy; (element szabli) pengeél; késpenge; vminek a hegye ostrze brzytwy borotvaél ostrze miecza kardél ostrze noża a kés éle ostrze szpilki tűhegy ostrze tnące vágó, metsző, forgácsoló, él, lapka ostrzec (ostrzegę, ostrzeże) ostrzegać [1. zwrócić komuś uwagę na niebezpieczeństwo; 2. poinformować o czymś niebezpiecznym lub niepożądanym, zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo] figyelmeztetni, inteni (óvni vmitől), óva inteni ostrzec kogo o grożącym niebezpieczeństwie figyelmeztetni vkit a fenyegető veszélyre ostrzegać kogoś przed czymś figyelmeztetni vkit vmire ostrzegać przed niebezpieczeństwem figyelmeztet a veszélyre ostrzegająco figyelmeztetően ostrzegający,-a, -e intő; figyelmeztető ostrzegam cię z góry előre figyelmeztetlek ostrzegam pana (panią), że - figyelmeztetem, hogy ostrzeganie [(teleinformatyka) oznacza przekazywanie informacji, które mogą mieć istotny wpływ na stan bezpieczeństwa systemu teleinformatycznego Klienta] figyelmeztetés, intés ostrzegawczy, -a, -e [ostrzegający przed czymś] figyelmeztető ostrzelać ostrzeliwać [1. wielokrotnie strzelić do czegoś lub kogoś; 2. przez częste strzelanie wypróbować broń i doprowadzić do sprawności; 3. oswoić z hukiem strzałów, z wybuchami pocisków] lövetni; szétlőni, összelőni, összelövöldözni; lövöldözni, lövedékkel elárasztani; (átv.) mindenhez hozzászokni, megedződni ostrzelać a. ostrzeliwać miasto lőni a várost ostrzelać się ostrzeliwać się [1. strzelić do siebie wzajemnie z broni palnej lub strzelając, osłonić odwrót; 2. nabrać wprawy w strzelaniu] meglövi magát; lövöldözéssel védekezik; (átv.) hozzászokni vmihez ostrzelanie lövetés; csatazajhoz való szoktatás; riasztás ostrzelanie twierdzy erőd lövetése ostrzelany człowiek (átv.) viharedzett ember ostrzenia ołówków ceruzahegyező ostrzenie élesítés, fenés Ostrzeń (Cynoglossum L.) [ rodzaj roślin dwuletnich lub trwałych należący do rodziny ogórecznikowatych.roślina o kwiatach czerwonych, błękitnych lub fioletowych, rosnąca przy drogach i lasach] (növény) kutyanyelv, ebnyelv, ebnyelv fű Pozostałe gatunki (wybór) Cynoglossum amabile Cynoglossum boreale Cynoglossum furcatum Cynoglossum glochidiatum Cynoglossum grande Cynoglossum hungaricum Magyar ebnyelvűfű Cynoglossum linifolium Cynoglossum microglochin Cynoglossum occidentale Cynoglossum officinale L. Orvosi ebnyelvűfű Cynoglossum penicillatum Cynoglossum virginianum Cynoglossum wallichii, syn. Cynoglossum glochidiatum Cynoglossum zeylanicum ostrzeń górski (Cynoglossum germanicum L.) [posiada błękitną koronę. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Występuje na południu Polski. Podobnie miododajny jak pospolity.] (növény) hegyi ebnyelvfű Ostrzeń pospolity (Cynoglossum officinale) [1. gatunek rośliny dwuletniej lub trwałej należący do rodziny ogórecznikowatych; 2. roślina dwuletnia lub trwała z rodziny szorstkolistnych. Łodyga wzniesiona, rozgałęziona, szaro owłosiona, cm. wysokości. Liście duże szerokolancetowate, zaostrzone, dolne długoogonkowe. Kwiaty zebrane w gęste

110 skrętki, korona brudnoczerwona, lejkowata z pięcioma zrośniętych dołem płatków, pięć pręcików. Rośnie na suchych wzgórzach i przydrożach. Kwitnie od połowy maja do połowy czerwca lub dłużej.] Cynoglossum officinale kutyanyelv. A növénynek 1640 óta ismert társneve az ebnyelv. ostrzeżenie [uwaga ostrzegająca przed czymś lub fakt, zjawisko będące sygnałem czegoś niedobrego] figyelmeztetés, intés 4520 ostrzew [1. roślina o rynienkowatych liściach i wielokwiatowych kłosach, rosnąca nad rzekami i na łąkach; 2. roślina z rodziny turzycowatych; 3. (u Zygmunta Glogera) Tak zowie się ścięty młody świerk lub jodła wielkości potężnego drąga z gęstymi i długimi sękami. Drzewo takie miało dwa ważne użytki: postawione przy murze lub ostrokole zamkowym, służyło za drabinę dla zdobywających. Położone zaś na ziemi z gałęźmi dłużej obciętemi, stanowiło rodzaj kobylicy czyli barjery, rogatki, przeszkadzającej do przejechania.] sásféle; (daw) levágott fiatal fenyő Ostrzew (Blysmus Panz. ex Schult.) [rodzaj roślin z rodziny ciborowatych. Należą do niego 4 gatunki spotykane na obszarze od północnej Afryki, poprzez Europę, Azję po Amerykę Północną. Gatunkiem typowym jest Blysmus compressus (L.) Panz. ex Link.] Blysmus [a sásfélék családjába tartozó növénynemzetség. Régebben a Scirpus nemzetséggel egyesítették. Hazai faja a B. compressus, a sásfélékre ütő, tarackos növény, vízpartokon, mocsarakban él.] Ostrzew rudy (Blysmus rufus (Huds.) Link) [gatunek rośliny z rodziny ciborowatych] Blysmus rufus ostrzeżony, -a, -e figyelmeztetett, intett ostrzyc (ostrzygę, ostrzyże) ostrzygać [obciąć lub skrócić włosy, sierść, przyciąć gałęzie drzew, krzewów] megnyírni, lenyírni, levágni ostrzyc kogo megnyírni vkit ostrzyc kogo na jeża vkit sündisznómódra megnyírni ostrzyc włosy nyírni, megnyírni; hajat vágni ostrzyc włosy na jeża kefefrizurát csinálni ostrzyc się [1. ostrzyc samego siebie; 2. zostać ostrzyżonym] megnyiratkozni ostrzyca kanáriköles Ostrzyca (niem. Spitzberg) [wzniesienie o wysokości 501 m n.p.m., w południowozachodniej Polsce, na Pogórzu Zachodniosudeckim, na Pogórzu Kaczawskim.] (földr.) Ostrzyca (ném. Spitzberg) [501 m magas csúcs Lengyelországban] ostrzyć [1. czynić ostrym; 2. pocierając o coś lub odpowiednio szlifując, czynić coś ostrym lub ostrzejszym] élesíteni, megélesíteni; élezni, fenni, kifenni, köszörülni, kiköszörülni; hegyezni, kihegyezni, meghegyezni ostrzyć coś köszörülni vmit ostrzyć kły na co feni a fogát vmire; megkívánni vmit ostrzyć kły na kogo feni a fogát vkire ostrzyć kosę kaszát fenni v. élesíteni ostrzyć (na co) zęby fáj a foga (vmire) ostrzyć na kim język (átv.) élesíti a nyelvét vkin; feni a fogát vkire ostrzyć na kimś dowcip vki rovására viccelődni ostrzyć nóż kést élesíteni v. fenni ostrzyć pazury (kot) élesíti a körmeit ostrzyć sobie apetyt na co (átv.) gerjeszti az étvágyát vmire ostrzyć sobie na kogo/co pazury (átv.) fogát feni vkire/vmire ostrzyć sobie zęby na co (átv.) vágyik vmire, megkíván vmit; feni a fogát vmire ostrzyć zęby na co lesni vmit v. vmire; számítani v. feni a fogát vmire; meg szeretne (magának) kaparintani vmit

111 4521 ostrzyć zęby na kogo fogát feni vkire ostrzyć się krótko rövidre vágatja a haját ostrzygający, -a, -e megnyíró, levágó Ostrzyhom (węg. Esztergom, czyt.: Estergom, niem. Gran, słow. Ostrihom, serchor. Ostrogon, łac. Strigonium) [węgierskie miasto nad Dunajem ( mieszkańców). Jedno z najstarszych miast na Węgrzech, miejsce koronacji św. Stefana. Ostrzyhom jest stolicą arcybiskupią prymasów Węgier. Nazywany jest także "węgierskim Watykanem".] Esztergom [fejlett iparú iskolaváros Komárom-Esztergom megyében, az Esztergomi kistérségben. Kikötőváros a Duna folyam partján. Kedvelt idegenforgalmi célpont. Az Árpád-korban Magyarország fővárosa, Esztergom vármegye, később Komárom-Esztergom megye székhelye 1950-ig. Az esztergomi érsek székvárosaként a római katolikus egyház magyarországi központja.] ostrzyżenie nyírás, levágás ostrzyżenie się megnyiratkozás ostuda, łostuda, uostuda [wstyd, obciach] [Słowniczek języka śląskiego] szégyen, szemérem [Niy rób mi uostudy = Nie przynoś mi wstydu: Ne hozz rám szégyent!] ostudzenie lehűtés ostudzenie się lehűlés ostudzić (ostudzę) ostudzać [1. obniżyć temperaturę czegoś; 2. zmniejszyć intensywność czyjegoś zaangażowania uczuciowego w coś] lehűteni, kihűteni; hűsíteni ostudzić czyjeś zapały (átv.) helűteni vkinek a lelkesedését ostudzić herbatę lehűteni v. kihűteni a teát ostudzić się ostudzać się [1. ulec ochłodzeniu; 2. zmniejszyć intensywność swojego zaangażowania uczuciowego w coś] lehűti magát; lehülni ostukać [1. stukać w coś dookoła; 2. opukać coś, kogoś dokładnie] kikopogni, megkopogtatni ostukanie megkopogtatás ostygnąć ostygać [1. stać się zimniejszym lub zupełnie zimnym; 2. zmniejszyć natężenie uczuć, emocji, własnej energii; 3. o uczuciach, stanach psychicznych: stracić intensywność, moc] kihűlni, lehűlni; elhülni; (átv.) közömbös lesz ostygnąć w zapale alábbhagy a lelkesedése, lehűl ostygnięcie kihűlés, (átv.) lelohadás osunąć (dok.) (osunie) letolni, lehúzni osunąć się osuwać się [1. o czymś: powolnym ruchem przesunąć się w dół; też: oderwawszy się, odpaść od czegoś; 2. o kimś: upaść lub bezwładnie usiąść, uklęknąć albo położyć się; 3. oderwawszy się od czegoś, odpaść, zsunąć się; przesunąć się w dół, ślizgając się; osypać się; 4. zmienić pozycję ze stojącej na leżącą lub klęczącą; opaść, obsunąć się] leomlani, lecsúszni, csuszamodni, összeomlani osunęła się masa śniegu a. lawina lezúdult a hótömeg v. lavina osunięcie letolás, lehúzás, lecsúsztatás osunięcie się csuszamlás, lecsúszás, leomlás osuszanie gruntów zagospodarowanie łąk i pastwisk talajvízlecsapoló rétjavító v. legelőjavító munkák [talajjavítás (melioráció)] osuszyć osuszać [1. pozbawić coś wilgoci, wody lub zetrzeć skądś wodę, wilgoć; 2. usunąć, wytrzeć jakąś ciecz skądś] kiszárítani, megszárítani, felszárítani; (átv.) lecsapolni, vízteleníteni osuszyć bagno lecsapolni a mocsarat osuszyć kopalnię bányát vízteleníteni osuszyć łzy (átv.) megszárítani a könnyeket; enyhíteni a bánatot osuszyć się osuszać się [1. susząc na sobie przemoczoną odzież, usunąć z niej wodę, wilgoć; też: wytrzeć się do sucha; 2. zostać osuszonym] kiszáradni, megszáradni, felszáradni osutka [mnogie wykwity na skórze w postaci plamek, grudek lub pęcherzyków, występujące w przebiegu wielu chorób zakaźnych, zatruć lekowych i jako reakcja uczuleniowa; wysypka] szeplő; kiütés, csalánkiütés osutka na twyrzy szeplő az arcon osutka polekowa [To zmiany skórne występujące jako alergiczne lub toksyczne odczyny po lekach (niezależnie od drogi ich stosowania). Rodzaj zmian skórnych nie jest na ogół typowy dla poszczególnych leków.] allergiás kiütés osutka wskutek wilgoci nedvesség okozta malterv. habarcsleválás osuwać się [zob. osunąć się] csuszamlani osuwisko [nagłe przemieszczenie się mas ziemnych, powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoża spowodowane siłami przyrody lub działalnością człowieka (podkopanie stoku lub jego znaczne obciążenie).] földcsuszamlás, hegycsuszamlás, hegyomlás oswajać (oswoić) (o zwierzętach) szelídíteni, megszelídíteni, idomítani; (kogo z czym) hozzászoktatni vkit vmihez; elsajátítani oswajanie idomítás, szelidítés, szoktatás

112 4522 oswobodzać, oswobodzić szabadítani, felszabadítani, megszabadítani, kiszabadítani oswobodzenie felszabadítás, megszabadítás; felszabadulás, megszabadulás; kiszabadítás oswobodzenie włościan a parasztság felszabadítása oswobodzenie się felszabadulás, megszabadulás oswobodzenie się z pęt alkoholizmu az alkoholizmus béklyójától való megszabadulás oswobodziciel, oswobodzicielka [ten, kto oswobodził kogoś lub coś] szabadító, felszabadító; megszabadító (ffi/nő) oswobodzić oswobadzać, oswabadzać [1. przywrócić wolność komuś; 2. usunąć coś ściskającego, utrudniającego ruchy; 3. uwolnić kogoś od kogoś lub od czegoś złego, przykrego] felszabadítani, megszabadítani, kiszabadítani oswobodzić kraj felszabadítani az országot oswobodzić się oswobadzać się, oswabadzać się [1. odzyskać wolność; 2. odzyskać swobodę ruchów; 3. pozbyć się kogoś lub czegoś przykrego, uciążliwego] felszabadulni, kiszabadulni, megszabadulni oswobodzony, -a, -e [syn.: wybawiony; wyratowany; wyswobodzony; wyzwolony; uwolniony; wyemancypowany] felszabadult oswoić (oswoję) oswajać [1. przyzwyczaić do kogoś lub do czegoś albo zapoznać z czymś; 2. przyzwyczaić dzikie zwierzęta do przebywania wśród ludzi lub do służenia ludziom] (o zwierzętach) szelídíteni, megszelídíteni, idomítani; (kogo z czym) hozzászoktatni vkit vmihez; elsajátítani oswoić kogo z czym szoktatni vkit vmire v. vmihez oswoić kogo z myślą o czym megbarátkoztatni vkit vmilyen gondolattal oswoić kogo ze światem megismertetni vkivel a világot oswoić lwa oroszlánt szelídíteni oswoić się oswajać się [1. przyzwyczaić się do kogoś, do czegoś i zacząć traktować normalnie; 2. o dzikim zwierzęciu: stracić dzikość] megszelídülni; hozzászokni, hozzáidomulni oswoić się z nowym otoczeniem megszokja az új környezetet oswoić się z nowym zajęciem beleéli magát az új foglalkozásba v. megbarázkozik vele oswojenie szelídítés, megszelídítés, idomítás, szoktatás oswojenie się megszelídülés, idomulás, megszokás, beleszokás oswojony, -a, -e szelíd, szelídtett; idomított, nevelt; jártas, otthonos oswojona sarna szelídített őz osychać száradni osypać osypywać [zob. obsypać] beszórni, körülszórni, beszórni, leszórni, teleszórni; behinteni, lehinteni; elhalmozni, elárasztani osypać kogo łaskami kegyekkel halmozni el vkit osypać się osypywać się [zob. obsypać się] behinti v. lehinti v. beszórja magát; lehullani, leszóródni osypała się ziemia w rowie a föld az árokba szóródott osypanie lehintés, leszórás, teleszórás; (átv.) elárasztás, elhalmozás osypany, -a, -e lehintett, telehinteni, teleszórt, megszórt osypisko [rodzaj procesu zboczowego, polegający na osypywaniu się pod wpływem siły ciężkości piasku, który stracił zwięzłość po wyschnięciu. Tworzą się wówczas charakterystyczne stożki usypowe, podobne do górskich piargów. Jest to bardzo powolne zjawisko] görgeteg osypka [1. zmielone w całości ziarna pszenicy lub innych zbóż; 2. karma dla zwierząt domowych] korpával kevert szecska, zöldtakarmány; kiütés osypywanie lehintegetés, leszórogatás osypywanie się leszóródás oszachrować becsapni, megvágni, rászedni oszachrowanie becsapás, megvágás, rászedés oszacować (oszacuje) [określić w przybliżeniu wartość, wielkość lub ilość czegoś] felbecsülni, megbecsülni, értékelni, (árat) megállapítani oszacować wartość starych komputerów régi számítógépek értékét megbecsülni oszacowanie becslés, értékelés, ármegállapítás oszacowanie produktu termék értékelése oszacowanie szkody a. strat kárbecslés oszacowanie szkód kárbecslés oszajca czyli osadzca [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) dawna nazwa tego, co ściągając różnych ludzi, wieś na pustkowiu osadzał, będąc jej sołtysem, dziedzicem, posesorem lub wójtem. Oszajca był zazwyczaj mieszczaninem, lennikiem dworu, rzemieślnikiem wiejskim, kmieciem a nieraz i szlachcicem. Na mocy umowy zawartej z panem wsi otrzymywał on łan zwykle kilkowłókowy, wolny od czynszu, a nadto dochody, np. z szynku, młyna, jatek, kuźni, i zwykle trzecią część dochodu z kar sądowych, sprawował bowiem we wsi sądownictwo wraz z ławnikami obieranymi

113 4523 przez gromadę zpośród kmieci. Wyruszał z panem na wojnę we własnej zbroi i na własnym koniu, co w ciągu kilku pokoleń ród jego zwykle uszlachcało. Gospodarstwa oszajców odpowiednio do tego, czy byli sołtysami lub wójtami, otrzymały nazwę sołectw i wójtostw.] betelepítő oszalały, -a, -e [1. taki, który zachowuje się gwałtownie i nierozsądnie pod wpływem silnych przeżyć; 2. będący przejawem szaleństwa lub silnie przeżywanych emocji] tébolyodott, tébolyult, megőrült, bolond; eszeveszett oszaleć [1. stracić panowanie nad sobą pod wpływem silnych przeżyć; 2. dostać pomieszania zmysłów; 3. zacząć zajmować się, interesować się kimś, czymś w sposób przesadny] megőrülni, megtébolyodni, megbolondulni oszaleć na punkcie kogo/czego őrülten beleszeretni vkibe/vmibe; megőrülni vkiért/vmiért oszaleje z radości majd megbolondul az örömtől oszalować [obić deskami ściany budynku, wykopu itp., aby je wzmocnić] bedeszkázni, zsaluzni oszalować ścianę bedeszkázza, héjalja a falat oszalowanie bedeszkázás, héjalás oszałamiać (oszołomić) elkábítani, elbódítani oszałamiający, -a, -e; oszołamiający, -a, -e [niezwykły, wywołujący ogromne wrażenie] szédítő, bódító, kábító; rábeszélő; szédületes, észbontó oszacowanie produktu a termék értékelése oszańcować [otoczyć stanowisko, obóz itp. szańcam] körülsáncolni, megerősíteni oszańcowanie körülsáncolás, megerősítés; sánc, sáncmű oszczać (oszczę, oszczy) levizelni, lehugyozni oszczanie levizelés, lehugyozás oszczedności megtakarított pénz oszczedność takarékosság oszczedność energii energiatakarékosság oszczedny, -a, -e gazdaságos, takarékos oszczekać megugatni oszczekać kogo (közb.) kibeszél vkit; pletykál vkire oszczekanie megugatás, körülugatás oszczenić się, oszczeniać się [o samicy psa i niektórych zwierząt: wydać potomstwo] elleni, megelleni; kölykedzeni, megkölykedzeni, lekölykedzeni oszczenienie kölykedzés, ellés oszczep [1. prehistoryczna broń miotana mająca postać prostego, wydłużonego pręta drewnianego, którego koniec był zaostrzony przez ociosywanie i opalany ogniem w celu zwiększenia twardości; 2. Jest to rodzaj włóczni, mającej drążek niezbyt długi i osadzony na nim grot żelazny zwykle z osękiem czyli hakiem. Oszczep na wojnie był bronią piechoty, na łowach zaś używany przez osoczników i dzielnych łowców do zabijania niedźwiedzi i dzików.; 3. zwany także włócznią. W dawniejszych czasach używany jako broń miotająca. Składał się z tyki około 2-4 m długości i grotu z ostrego kamienia, kości lub metalu.] lándzsa, kopja, (sport) gerely; dárda, hajítódárda, hajítólándzsa; (vadászat) medveölő lándzsa oszczepek, oszczypek ostyepka (hordócska alakúra préselt füstölt juhsajt) oszczepnik [1. zawodnik uprawiający rzut oszczepem; 2. żołnierz lub myśliwy uzbrojony w oszczep], oszczepniczka (sport) gerelyhajító; (wojsk) dárdavető, lándzsadobó; lándzsás SIDŁO JANUSZ JAN ( ) ps. "Łokietek", nauczyciel wf i trener, najlepszy oszczepnik w historii polskiej lekkoatletyki, rekordzista świata i dwukrotny mistrz Europy (1954, 1958), srebrny medalista olimpijski z Melbourne (1956). oszczepowy, -a, -e lándzsa-, gerelyoszczerca [osoba rzucająca na kogoś oszczerstwa] rágalmazó ember oszczerczo rágalmazó módon, rágalmazva oszczerczy, -a, -e [będący oszczerstwem lub zawierający oszczerstwa] rágalmazó oszczerstwo [potwarz, przestępstwo polegające na podnoszeniu lub rozgłaszaniu nieprawdziwych zarzutów o postępowaniu lub właściwości innej osoby, grupy osób lub instytucji w celu poniżenia ich w opinii publicznej lub narażenia na utratę zaufania potrzebnego na danym stanowisku, w danym zawodzie lub rodzaju działalności] rágalom, rágalmazás oszczędnie takarékosan

114 4524 oszczędnie obchodzić się z pieniędzmi takarékosan bánni a pénzzel oszczędności [1. to, co zostało zaoszczędzone, niezużyte; 2. zaoszczędzone pieniądze] takarékosság, megtakarítás; megtakarított pénz oszczędności ludności lakossági megtakarítás oszczędności pieniężne pénzmegtakarítás oszczędnościowy, -a, -e [dotyczący oszczędności lub służący oszczędzaniu] takarékossági, takarék-; takarékossági oszczędność takarékosság, takarékoskodás; megtakarítás; megtakarított pénz oszczędność czasu időmegtakarítás oszczędność energetyczna; oszczędność energii energiatakarékosság oszczędność materiałów anyagtakarékosság oszczędność na opale tüzelőanyagmegtakarítás oszczędność pracy munkamegtakarítás oszczędność siły roboczej munkaerőmegtakarítás oszczędność surowca nyersanyag-megtakarítás oszczędność w wydatkach takarékoskodás, megtakarítások a kiadásokban oszczędny, -a, -e [1. nietrwoniący pieniędzy, majątku; 2. taki, przy którym zużywa się niewiele jakichś zasobów lub środków; 3. nienadużywający czegoś; 4. skromny, wykorzystywany w niewielkim stopniu] takarékos, gazdaságos oszczędna gospodarka materiałem takarékos anyaggazdálkodás oszczędna gospodyni takarékos v. beosztó háziasszony oszczędny dom gazdaságos ház oszczędzanie się, oszczędzenie się saját magának v. személyének a kímélése oszczędzenie takarékoskodás oszczędzenie paliwa üzemanyag-takarékosság oszczędzić (oszczędzę, -isz) oszczędzać (oszczędzam, -asz, -ają) [1. wydawać mało pieniędzy, żeby móc część odłożyć na jakiś cel; 2. nie wykorzystywać czegoś od razu, zachowując część na później; 3. starać się zużyć czegoś jak najmniej; 4. chronić kogoś przed przykrościami lub nie eskploatować czegoś nadmiernie; 5. darowywać komuś życie] (co) takarékoskodni, spórolni vmivel; megtakarítani, beosztani vmit; (kogo/czego) kímélni vkit/vmit; takarékoskodni vmivel; oszczędzać co takarékoskodni vmivel oszczędzać energię energiával takarékoskodni oszczędzać komu pracy megkímélni vkit a munkától oszczędzać komuś czegoś megkímélni vkit vmitől oszczędzać siły; oszczędzić sił takarékoskodik az erejével oszczędzić zdrowia kíméli az egészségét oszczędzać się oszczędzić się [1. uważać na swoje zdrowie, nie przemęczać się lub nie narażać się na niebezpieczeństwo; 2. odnosić się do siebie taktownie, nie raniąc się] kíméli magát oszczędzanie się, oszczędzenie się saját magának v. személyének a kímélése oszczędzić komu przykrości megkímélni vkit a kellemetlenségektől oszczędzić pieniędzy pénz takarítani meg oszewka [obszycie brzegu ubrania; lamówka, obszywka] paszomány, sújtás, szegélyezés; szegés, beszegés, körülvarrás oszkalować [rozgłosić o kimś nieprawdziwe, oczerniające go informacje] rágalmazni, megrágalmazni; hírbe hozni, gyalázni, meggyalázni, megbecsteleníteni oszkalować się [1. oszkalować samego siebie; 2. oszkalować siebie nawzajem] hírbe hozza magát; szapulják egymást v. egymást oszkalowanie rágalmazás, meggyalázás, megbecstelenítés oszklenie beüvegezés oszklić (oszklę) [1. wprawić szkło, szyby; 2. wstawić szkło w ramy okienne, drzwiowe itp] beüvegezni oszklić balkon az erkélyt beüvegezni oszklić okna beüvegezni az ablakot oszklona szafa üvegezett szekrény oszklony, -a, -e üveg-, üveges, üvegezett, beüvegezett oszklone drzwi üvegajtó; üvegezett ajtó oszlifować oszlifowywać [1. nadać czemuś gładkość, połysk, odpowiedni kształt i wymiary przez szlifowanie; 2. dopracować lub udoskonalić coś] csiszolni, lecsiszolni, kicsiszolni; csiszolgatni, lecsiszolgatni; köszörülni (gyémántot); (átv.) csiszolni, művelni, pallérozni (embert) oszlifować diament gyémántot csiszolni v. köszörülni oszlifować się oszlifowywać się kicsiszolódni, jómodorra szert tenni oszlifowanie kicsiszolás, megcsiszolás, csiszolás; (átv.) pallérozás oszołomić oszałamiać, oszołamiać [1. wywrzeć na kimś bardzo silne pozytywne wrażenie; 2. wprowadzić kogoś w stan zamroczenia lub częściowej utraty świadomości] elkábítani, elbódítani, elszédíteni (vkit) oszołomienie elbódítás, elszédítés, rászedés; kábulat oszołomiony, -a, -e kábult, kótyagos oszpecanie csúfítás, rútítás

115 4525 oszpecanie się csúdulás, rútulás oszpecenie elcsúfítás; elcsúfító, elrútító, az ami csúfít, elrútít oszpecenie skóry a bőr elcsúfítója oszpecenie się elcsúfulás, elrútulás, elcsúnyulás oszpecić (oszpecę) oszpecać [uczynić brzydkim] elcsúfítani, elcsúnyítani, elékteleníteni, elrútítani oszpecić a. oszpecać kogoś elcsúfítani vkit oszpecić się oszpecać się [zepsuć swój wygląd nieodpowiednim ubiorem, uczesaniem itp.] elcsúfulni, elcsúnyulni, elrútulni; elcsúfítja magát; csúnya lesz oszroniały, -a, -e deres oszroniały kwiat deres virág oszronić dérrel elborítani oszronić się, oszronieć oszraniać się [pokryć się lub zostać pokrytym szronem] elderesedni, megderesedni oszronienie dérrel való elborítás; megderesedés oszroniony, -a, -e dérrel elborított; deres, zúzmarás oszukać oszukiwać [świadomie wprowadzić kogoś w błąd dla własnej korzyści] megcsalni, becsapni, rászedni, felültetni, elámítani, kijátszani; panamázni oszukać czujność nieprzyjaciela kijátssza az ellenség éberségét oszukać kogo na prima aprilis április bolondját járatni vkivel oszukać kogoś becsapni, átejteni, átverni vkit oszukać się oszukiwać się [1. nie przyjąć do wiadomości prawdy; 2. oszukać jeden drugiego; 3. pomylić się w ocenie kogoś lub czegoś] becsapódni, csalatkozni, csalódni oszukanie csalás, ámítás, kijátszás oszukanie się önámítás, csalatkozás, csalódás oszukaniec csaló ffi oszukany, -a, -e [o jakichś produktach: mający inny skład niż podany na opakowaniu lub za mało ważący] csalt, hamis oszukańczo csalárdul, család módon oszukańczy, -a, -e [opierający się na oszustwie, nieuczciwości] csaló, csalárd oszukańczy wybieg cselfogás, becsapás, rászedés oszukaństwo csalás, csalárdság, kijátszás oszukiwać (oszukać) becsapni (vkit), csalni oszukiwanie csalás, ámítás oszukiwanie samego siebie önámítás oszust [mężczyzna świadomie wprowadzający kogoś w błąd], oszustka csaló, szélhámos, szédelgő, szemfényvesztő (ffi/nő) oszust karciany (zob. szuler) hamiskártyás oszust matrymonialny házasságszédelgő oszust podatkowy adócsaló oszustka [osoba płci żeńskiej, która oszukuje] szélhámos nő oszustwo [przestępstwo polegające na doprowadzeniu innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem własnym lub cudzym za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania jej błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.] csalás, becsapás, ámítás; szélhámosság, szédelgés oszustwo komputerowe számítógépes csalás oszustwo kredytowe hitelezési csalás oszustwo podatkowe adócsalás oszustwo ubezpieczeniowe biztosítási csalás oszustwo wyborcze választási csalás oszwabić (zob. oszukać; okpić, oszukać kogoś) becsapni, megcsalni oszyć körülvarrni, bevarrni oszywka szegély, szegélydísz; sánc (hajón) oś [1. wyobrażalna prosta będąca linią centralną jakiegoś układu elementów przestrzennych; 2. ośrodek, wokół którego coś się skupia; 3. część maszyny lub urządzenia, na której osadzone są inne części, obracające się dokoła niej lub wzdłuż niej albo poruszające się ruchem wahadłowym] (műszaki, matematika) tengely; axis oś budynku épület tengelye [dłuższa oś budynku: az épület hosszabbik tengelye; centralna oś budynku: az épület középtengelye] oś ciała (bonc) a test tengelye oś elipsy az ellipszis tengelye oś główna főtengely; vonatkoztatási tengely oś hamulecowa féktengely oś korbowa forgattyús tengely oś korby hajtókar tengelye oś krystaliczna kristálytengely oś krystalograficzna [w budowie sieci przestrzennej kryształu: wyobrażalna prosta łącząca środki przeciwległych kątów lub płaszczyzn] krisztallografiai tengely oś kwiatu, oś kwiatowa [główny pęd kwiatostanu, z którego wyrastają szypułki kwiatów lub boczne gałązki w kwiatostanie złożonym] virág tengelye; virágtengely oś liczbowa [mat. linia prosta, na której obrano punkt zerowy i kierunek dodatni oraz ustalono odcinek jednostkowy] számegyenes oś obrotu forgástengely oś odciętych, oś zmiennej X [zob. odcięta] abcissza; X tengely

116 4526 oś optyczna (soczewki, zwierciadła) [wyobrażalna prosta przechodząca przez środek soczewki lub zwierciadła i przez geometryczny środek krzywizn ograniczających soczewkę lub krzywizny tworzącej zwierciadło] optikai tengely oś przednia elülső tengely v. kocsitengely oś rzędnych, oś zmiennej Y ordináta v. Y tengely oś soczewki a lencse tengelye oś symetrii [prosta, względem której dana figura geometryczna jest symetryczna] szimmetria tengely oś symetrii figury az idom v. alakzat szimmetria tengelye oś świata [prosta przechodząca przez środek sfery niebieskiej równolegle do osi Ziemi] a világ tengelye; (magyar hitrege) égig érő fa, világfa oś tylna hátsó tengely v. kocsitengely oś współrzędnych [jedna z dwóch osi liczbowych wykreślonych prostopadle do siebie] egyenlőség-tengely; koordináta-tengely oś załamania (fali akustycznej) beesési merőleges oś Ziemi, oś ziemska [wyobrażalna prosta przechodząca przez bieguny geograficzne, wokół której Ziemia obraca się w ciągu doby] a Föld forgástengelye, a föld tengelye, földtengely oś się złamała a tengely eltört ościca [roślina z rodziny traw] (pázsitfűféle) ościenny, -a, -e [położony po drugiej stronie granicy jakiegoś państwa, terytorium lub odnoszący się do sąsiedniego państwa, terytorium] határos, határ-; szomszédos, szomszédoścień [1. narzędzie - ostre widełki osadzone na drewnianym trzonku - służące do połowu ryb; 2. skaza fizyczna lub emocjonalna; 3. (inna nazwa: ość) rodzaj narzędzia w postaci ostrych stalowych widełek osadzonych na drewnianym trzonku, służącego do kłucia ryb przy połowie; dawniej ościeniem zwano także spiczasty kij (kostur) do popędzania bydła.] ösztöke, terelőrúd; szigony oścień, bodziec [było to narzędzie spełniające rolę bata, którym zmuszano oporne zwierzęta pociągowe do ciągnięcia. Składał się z mocnej tyki około 2 m długości z gwoździem na jednym końcu do kłucia zwierzęcia i nasadzonej łopatki na drugim końcu, którą oracz usuwał gliną z lemiesza. Gdy komuś radzono, aby się nie sprzeciwiał rzeczom, które mogły mu spowodować wiele bólu i przykrości, to mówiono mu, żeby nie ''wierzgał przeciwko Ościeniowi''. Te słowa słyszał także Szaweł w drodze do Damaszku, gdzie miał prześladować chrześcijan. Wyraz ten w I Kor. 15;55 w użyciu metaforycznym oznacza zwycięstwa w walce nad śmiercią duchową. Takim ościeniem Szamgar, pobił 600 Filistynów.] ösztöke [Hosszú bot, hegyes véggel, az ökrök hajtásánál használták (Bír 3,31); jelképezi a lelkiismeretfurdalást (ApCsel 9,5; 26,14).]; ökörösztöke [Hegyes bot, az igavonó ökrök noszogatására (Bír 3,31), fegyverként is használták.] oścień rybacki halász-szigony ościeże [wewnętrzna powierzchnia otworu okiennego lub drzwiowego w ścianie budynku] kitárás oścista ryba szálkás hal ościstość szálkásság ościsty, -a, -e [1. o rybach i mięsie rybim: mający wiele ości; 2. o roślinach: kłujący, kolący; 3. o pieczywie: zawierający w sobie ości, plewy itp.] szálkás, tüskés oścista ryba szálkás hal ość [część szkieletu kostnego ryby] szálka; halszálka, halcsont; átv. tüske, tövis, a halász bajúsza ośiem stopni powyżej zera nyolc fok a fagypont felett; plusz nyolc fok oślak, oślątko [małe oślę] szamárcsikó; (átv.) lüke, lajhár oślepiająco vakítóan, káprázatosan oślepiający, -a, -e [rażący wzrok światłem lub blaskiem] vakító, kápráztató; káprázatos oślepiające słońce vakító nap oślepiający blask vakító fény oślepianie megvakítás oślepić oślepiać [1. pozbawić kogoś wzroku; 2. mocnym blaskiem lub silnym światłem przeszkodzić w patrzeniu; 3. pozbawić rozsądku i panowania nad sobą] vakítani, megvakítani, elvakítani; (átv.) elvakítani, kápráztatni, elkápráztatni, elámítani oślepienie megvakítás, elvakítás; vakság; (fény okozta) káprázat oślepiony, -a, -e vak, elvakult oślepiony miłością elvakult a szerelemtől oślepnąć [1. stracić wzrok; 2. na chwilę przestać widzieć z powodu jakiejś przeszkody lub na skutek silnego wzruszenia] megvakulni oślepnięcie megvakulás oślepły, -a, -e [taki, który przestał widzieć] megvakult, vak ośleżyna (növ.) korsópáfrány [Fán lakó faj. Vastag rizóma szerű gyökerei vannak, ezek szőrösek. a

117 4527 levelek hármszöget mintáznak, bevágottak több helyen.] oślę [źrebię osła] csacsi; szamárcsikó ośli, -a, -ie [związany z osłem, charakterystyczny dla osła] szamárośla głowa szamár v. tompa fej ośla łączka (sajtóhibákat, stílushibákat kipellengérező szatírikus rovat az újságban) ośla ławka szégyenpad, szamárpad (iskolában) ośla skóra szamárbőr ośle ucho, ośle uszy szamárfül Ośle ogórki * Macicy polnej owoce 1. uborkadinnye, vadtök, vad sárgadinnye (gör. sziküosz, lat. Cucumis melo); 2. Vadtök (Citrullus colocynthis) [ Kiméne azért egy a mezőre, hogy paréjt szedjen. És holmi vad indákra találván, tele szedé az ő ruháját azokról sártökkel, és mikor hazament, belevagdalta a fazékba főzeléknek; de nem tudta, hogy mi az? Mikor azután feladták a férfiaknak, hogy egyenek, és ők enni kezdének a főzelékből, felkiáltának és mondának: Halál van a fazékban, Isten embere! És nem bírták megenni (Királyok II. könyve 4,39 40) A vadtök keserű gyümölcse erős hashajtószert tartalmaz, amelyből túl nagy adagnak halálos a hatása. A prófétákat az éhség hajtotta, azért szedtek vadtököt. A vadtökből bőven akad a Negevsivatagban és a Sínai-félszigeten. Ehető magvaiból a beduinok ínséges időkben kenyeret készítettek. A vadtök hasonlít rokonára, a görögdinnyére.] oślica [1. samica osła; 2. potocznie: kobieta niezbyt inteligentna] nőstényszamár, szamárkanca; (átv.) buta nő oślica Balaama [człowiek małomówny, potulny, nieśmiały, który nagle odważył się zabrać głos w ważnej sprawie, zaprotestował (Lb 22,27): Wstał więc Balaam rano, osiodłał swoją oślicę i pojechał z książętami Moabu. Jego wyjazd rozpalił gniew Jahwe i anioł Jahwe stanął na drodze przeciw niemu, by go zatrzymać. On zaś w towarzystwie dwóch sług jechał na swojej oślicy. Gdy oślica zobaczyła anioła Jahwe stojącego z wyciągniętym mieczem na drodze, zboczyła z drogi i poszła w pole. Balaam uderzył ją, chcąc zawrócić na właściwą drogę. Wtedy stanął anioł Jahwe na ciasnej drodze między winnicami, a mur był z jednej i z drugiej strony. Gdy oślica zobaczyła anioła Jahwe, przyparła do muru i przytarła nogę Balaama do tego muru, a on ponownie zaczął bić oślicę. Anioł posunął się dalej i stanął w miejscu tak ciasnym, że nie było można go wyminąć ani z prawej, ani też z lewej strony. Gdy oślica ujrzała znowu anioła Jahwe, położyła się pod Balaamem. Rozgniewał się więc Balaam bardzo i zaczął okładać oślicę kijem. Wówczas otworzył Jahwe usta oślicy, i rzekła do Balaama: «Cóż ci uczyniłam, żeś mnie zbił już trzy razy?» Balaam odpowiedział oślicy: «Dlatego żeś sobie drwiła ze mnie. Gdybym tak miał miecz w ręku, już bym cię zabił!» Oślica jednak rzekła do Balaama: «Czyż nie jestem twoją oślicą, na której jeździsz, odkąd jesteś, aż po dzień dzisiejszy? Czyż miałam zwyczaj czynić ci coś podobnego?» Odpowiedział: «Nie!» Wtedy otworzył Jahwe oczy Balaama i zobaczył on anioła Jahwe, stojącego na drodze z obnażonym mieczem w ręku. Ukląkł więc i oddał pokłon twarzą do ziemi. Anioł zaś Jahwe rzekł do niego: «Czemu aż trzy razy zbiłeś swoją oślicę? Ja jestem tym, który przyszedł, aby ci bronić przejazdu, albowiem droga twoja jest dla ciebie zgubna. Oślica ujrzała mnie i trzy razy usunęła się z drogi. Gdyby się nie usunęła, byłbym cię dawno zabił, a ją przy życiu zostawił».] Bálám (Bileám) szamara [1. Mózes negyedik könyvében. Moáb pogány királya Bálák meg akarja átkoztatni Bálámmal - a pogányokhoz tartozó prófétával - Isten választott népét. A prófétát, aki nem akart engedelmeskedni az úr szavának szamara oktatja ki. (4Móz ); Bálám szamara: valamely cselekvést, tevékenységet makacsul ellenző személy (lásd: 4Móz 22) 2. - Beór (2) fia, az Eufrátesz melletti Pétorból (5Móz 23,4), jövendőmondó, akit Bálák, Moáb királya pénzzel rávett arra, hogy Izráelt megátkozza. Isten azonban arra kényszerítette, hogy ehelyett háromszor is megáldja Izráelt (4Móz 22-24). Bálám azt is megkísérelte, hogy Izráelt elszakítsa Istentől (4Móz 31,16), azután Isten népe megölte őt. Az Újszövetségben azoknak a képmutató tanítóknak veszedelmes befolyását példázza, akik Isten népét félre akarják vezetni (Júd 11; 2Pt 2,15-16).] oślinić ośliniać [pobrudzić lub zwilżyć coś śliną] megnyálazni, lenyálazni, körülnyálazni; (átv.) összenyálazni oślinić ośliniać [pobrudzić lub zwilżyć coś śliną] megnyálazni, lenyálazni, körülnyálazni; (átv.) összenyálazni

118 4528 oślinić się ośliniać się [oślinić samego siebie] megnyálazza v. lenyálazza magát oślisko [zgrubienie od: osioł; pogardliwie o starym lub brzydkim ośle] címeres ökör, nagy szamár oślizgłość [1. mokra, lepka gładkość; 2. właściwość skóry ryb i niektórych płazów, np. węgorza, żaby; 3. właściwość skóry węgorza, żaby] síkosság, csúszósság oślizgły, oślizły -a, -e [1. mający śliską, gładką i wilgotną powierzchnię; 2. o mięsie i wędlinach: nieświeży i lepki; 3. budzący odrazę; 4. o śliskiej, gładkiej, wilgotnej powierzchni; najczęściej o nieprzyjemnym charakterze] síkos, csúszós oślizgnąć, ośliznąć [stać się śliskim od wilgoci] nyálkás, csúszós ośliznąć się (ośliznę się, ośliznie się) kicsúszni, megcsúszni ośliznięcie się kicsúszás, megcsúszás Ośmiał (Cerinthe) [rodzaj roślin należący do rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). Gatunkiem typowym jest Cerinthe major L] szeplőlapu (Cerinthe) [a borágófélék (Boraginaceae) családjába tartozó, főképp Európa mediterrán vidékeitől Közép-Ázsiáig elterjedt, 10 fajt magába foglaló nemzetség, illetve az ebbe a nemzetségbe tartozó egyetlen Magyarországon előforduló faj (C. minor) neve.] Ośmiał mniejszy (Cerinthe minor L.) [gatunek roślin należący do rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae)] Szeplőlapu (C. minor) ośmielam się prosić bátorkodom kérni ośmielanie biztatás, bátorítás, buzdítás ośmielenie felbátorítás, felbuzdítás ośmielenie się felbátorodás, felbuzdulás ośmielić (ośmielę) ośmielać [dodać komuś śmiałości] bátorítani, buzdítani; felbátorítani, biztatni, felbuzdítani ośmielam się prosić bátorkodom kérni ośmielić się ośmielać się [1. mieć odwagę lub czelność coś zrobić; 2. stać się śmiałym] bátorítja, buzdítja magát; merni, merészelni, merészkedni, bátorkodni, felbátorodni ośmielić się na co bátorságot venni v. meríteni vmihez; bátorkodni vmire ośmielić się prosić... kérni merni... (merem kérni...) ośmieszanie, ośmieszenie kigúnyolás, kicsúfolás, nevetségessé tevés ośmieszanie się, ośmieszenie się kinevettetés, nevetség tárgyává válás; felsülés ośmieszyć ośmieszać [spowodować, że ktoś lub coś staje się przedmiotem śmiechu i drwin] nevetségessé tenni, nevetség tárgyává tenni, gúnyolni, csúfolni vkit/vmit ośmieszyć kogo nevetségessé tenni vkit ośmieszyć się ośmieszać się [stać się przedmiotem kpin i żartów] nevetségessé teszi magát; kinevetteti magát; nevetségessé válni ośmina [1. dawna rosyjska miara pojemności; 32 garnce; 2. ósma część beczki litewskiej, obejmująca w sobie garncy litewskich 18.] (daw) régi orosz űrmérték ośmiogodzinny, -a, -e [1. mający lub trwający osiem godzin; 2. trwający osiem godzin] nyolcórás ośmiogodzinny dzień pracy nyolcórás munkanap ośmio- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący, że to, co jest wymienione w drugiej części złożenia, występuje osiem razy lub składa się z ośmiu jednostek] nyolcośmio nyolc Alphard mikser EM-8 ośmio kanałowy mono ośmio miesięczne niemowle nyolchónapos baba ośmio-kanałowy, -a, -e nyolccsatornás ośmio- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący, że to, co jest wymienione w drugiej części złożenia, występuje osiem razy lub składa się z ośmiu jednostek] nyolcośmioboczny, -a, -e [dotyczący ośmioboku, mający osiem boków, ograniczony ośmioma płaszczyznami itp.] nyolcoldalú ośmiobok, ośmiokąt [(ośmiobok, oktagon) to wielokąt o ośmiu bokach] nyolcoldalú sokszög; oktogon ośmiodniowy, -a, -e nyolcnapos, nyolcnapig tartó, minden nyolcadik napon esedékes, nyolcnapi ośmiogłosowy, -a, -e [śpiewany lub mówiony na osiem głosów] nyolchangú