HYMNY NARODOWE. VII Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna Ustroń/Gliwice Magdalena ŻYŁKO-GROELE, Uniwersytet Śląski, Katowice

Transkrypt

1 VII Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna Ustroń/Gliwice 2013 Magdalena ŻYŁKO-GROELE, Uniwersytet Śląski, Katowice HYMNY NARODOWE Prezentowany temat wchodzi w skład autorskiego projektu Nauczanie języka niemieckiego w integracji z wiedzą o kulturze i muzyce. Projekt ten został już przedstawiony w prezentacji Muzyka poważna w reklamie, dlatego tu przypomniane zostaną już tylko trzy jego najważniejsze zasady. Nauczyciel, który chce pracować z projektem powinien 1. przygotować krótkie teksty o tematyce kulturowej: np. anegdoty z życia kompozytora, o okolicznościach powstania utworu. Teksty należy przygotować w j. polskim i niemieckim ( na różnych poziomach, od A1/2 do B2). 2. W wyborze języka przekazu zachować elastyczność. Język przekazu musi być dostosowany do poziomu grupy: nie może on stanowić przeszkody podczas przekazu wiedzy/informacji. Jeśli językiem przekazu jest j. niemiecki (lub inny nauczany), należy w tekście zastosować te struktury gramatyczne i składniowe, które są tematem zajęć. Jeśli wybieramy język polski, przekaz może być dłuższy. Wybór języka polskiego do przekazywania wiedzy kulturowej na zajęciach języka obcego jest także prawidłowy i efektywny: wiadomości są łatwo przyswajane, przez co zachęca się studentów do samodzielnego poszerzania wiedzy. 3. Nauczyciel to reżyser zajęć: umiejętnie korzysta z (każdej) okazji lub sytuacji do przekazania wiedzy kulturowej (rocznice, imprezy kulturalne, sportowe, festiwale, wydarzenia polityczne i gospodarcze).nauczyciel może też sam zaaranżować krótkie przerwy w toku zajęć na dygresję kulturową. Hymny narodowe krajów niemieckojęzycznych co warto o nich wiedzieć? Wiedza z dziedziny tradycji kultury kraju (krajów) języka obcego obejmuje wiedzę o hymnach narodowych. W przypadku krajów niemieckojęzycznych chodzi o hymny czterech krajów: Niemcy, Austria, Szwajcaria i Liechtenstein. Można temu poświęcić po 10 minut na trzech (kolejnych) zajęciach, dzieląc temat: (1)hymn Niemiec, (2) hymn Austrii, (3) hymn Szwajcarii i Liechtenstein. Okazji do poruszenia tematu jest bardzo wiele: wydarzenia polityczne, gospodarcze, kulturalne, sportowe, a także festiwale i rocznice. Hymny narodowe to pieśni, w których tekst, muzyka i historia danego narodu stapiają się w jednolitą całość. Pieśni te przywołują obraz swoich narodów i są z nimi kojarzone, wzbudzają uczucia patriotyczne, religijne, ludzkie, są wyrazem jedności narodowej, radości, smutku i dumy. Okoliczności powstania tekstów i melodii hymnów związane są z ważnymi wydarzeniami historycznymi, działaniami politycznymi i wpływami kulturowymi, które - podobnie jak tekst hymnu - powinny być znane studentom. Wiedza o dziejach powstania hymnów narodowych zapobiega uprzedzeniom i uczy szacunku dla historii i kultury innych narodów.

2 2 M. Żyłko-Groele W roku 1797 kompozytor austriacki Joseph Haydn pisze melodię, która przeszła nie tylko do historii muzyki, ale również do historii powszechnej świata. 1 Melodia ta napisana została do tekstu hymnu sławiącego Cesarza Franciszka II. Jego autorem jest Lorenz Leopold Haschka. W tym samym roku Haydn opracował tę melodię jako temat z wariacjami i włączył ją do swojego Kwartetu smyczkowego C-dur (Kaiser Quartett), op.76, nr 3. jako łagodne, delikatne Adagio. Jako hymn melodia ta śpiewana była na cześć cesarzy Franciszka Wilhelma, Ferdynanda i Franciszka Józefa: Franciszka II ( ) i Franciszka I ( ) opiewano tekstem: Gott erhalte Franz, den Kaiser Unsern guten Kaiser Franz! Boże, zachowaj cesarza Franciszka, naszego dobrego cesarza! O Ferdynandzie ( ) śpiewano: Gott erhalte unsern Kaiser Unsern Kaiser Ferdinand! Boże, zachowaj naszego cesarza Ferdynanda! W 1841 roku poeta August Heinrich Hoffmann von Fallersleben pisze Pieśń Niemiecką (das Deutschlandlied) do melodii Haydna: Deutschland, Deutschland über alles Über alles in der Welt. Wenn es stets zum Schutz und Trotze Brüderlich zusammenhält, Von der Maas bis an die Memel, Von der Etsch bis an den Belt - Deutschland, Deutschland über alles Über alles in der Welt. Niemcy, Niemcy (ukochane) ponad wszystko w świecie. Trzymamy się razem, bracia, gotowi do walki i obrony. Od Mozy po Niemen, od Adygi do Beltu, Niemcy, Niemcy, ponad wszystko świecie. Jest to wyznanie przynależności do ojczyzny i głos sprzeciwu wobec rozdarcia i ucisku narodu. Związek Niemiecki składał się wówczas z 39 małych państewek, połączonych luźnym związkiem federalnym. Niemcy - Deutschland są więc w pieśni wyrazem patriotycznej tęsknoty za jednością. Kraj wyznaczony jest przez granice: na zachodzie i wschodzie są to rzeki od Mozy po Niemen, na południu i północy rzeka i cieśnina morska od Adygi po Belt. 2 Miłość do ojczyzny, tęsknota za narodową jednością, za wolnością i suwerennością, wyrażają pierwsze słowa tekstu: Niemcy, Niemcy ponad wszystko. W nazistowskich Niemczech wypaczono te słowa i użyto ich do propagowania wyższości Niemiec nad innymi krajami. W Trzeciej Rzeszy pieśń ta była wyrazem faszystowskiej ekspansji. W 1940 roku wprowadzono zarządzenie nakazujące śpiewanie przed pierwszą zwrotką hymnu narodowosocjalistycznej pieśni Horst Wessel Lied. 1 W tym samym roku Józef Wybicki pisze we Włoszech Pieśń Legionów do popularnej wówczas ludowej melodii mazurka, znanej od początku jako Mazurek Dąbrowskiego 2 Obecnie Moza płynie we Francji, Belgii i Holandii; Niemen na Litwie i w Rosji; Adyga we Włoszech i południowym Tyrolu. Belt to nazwa cieśniny morskiej.

3 Hymny Narodowe Zniekształcenie i wypaczenie pierwotnych treści patriotycznych Deutschlandlied i wykorzystanie tej pieśni do wyrażania agresji i wyniesienia narodu niemieckiego ponad inne stały się przyczyną uprzedzeń do tekstu pieśni. Również melodię Haydna zaczęto utożsamiać z terrorem i przemocą. Po II wojnie światowej zakazano śpiewania pierwszej zwrotki. Od 1952 roku oficjalnym hymnem Niemiec jest trzecia zwrotka pieśni, mówiąca o jedności i braterstwie: Einigkeit und Recht und Freiheit! Für das deutsche Vaterland! Danach lasst uns alle streben Brüderlich mit Herz und Hand! Einigkeit und Recht und Freiheit! Sind des Glückes Unterpfand - [: Blüh im Glanze dieses Glückes, Blühe, deutsches Vaterland:] Jedność, prawo i wolność dla niemieckiej ojczyzny! Dążmy do nich wszyscy w braterstwie sercem i czynem. Jedność, prawo i wolność są warunkiem szczęścia. Niech w chwale tego szczęścia kwitnie niemiecka Ojczyzna. [O zjednoczonej ojczyźnie mowa jest także w hymnie byłej NRD. To oczywiście nie było na rękę ówczesnym władzom, dlatego od 1970 roku w zastępstwie hymnu śpiewanego wykonywano jedynie melodię Hansa Eislera.] W myśl prawa każdego kraju do dorobku własnej kultury Austria chciała przez pewien czas odzyskać melodię Haydna dla swojego hymnu. Przez długi czas przedmiotem dyskusji był hymn Haydna najstarszego z trzech klasyków wiedeńskich, kompozytora, którego dzieło należy do kulturowego dziedzictwa Austrii. Jednak kojarzenie melodii z wypaczonym przez nazistów tekstem Deutschland über alles spowodowało, że ponowne śpiewanie tej melodii jako hymnu narodowego Austrii stało się niemożliwe, jak wyraził to Feliks Hurdes w 1945 roku, sprawujący wówczas urząd Ministra ds kształcenia. Jeszcze przez półtora roku po II wojnie światowej Austria nie miała swojego hymnu. 29 kwietnia 1945 roku, w dniu proklamowania niepodległości, zagrano melodię walca Nad pięknym modrym Dunajem, jako hymn zastępczy. Rok później uznano za konieczne stworzenie pieśni o charakterze hymniczny, której słowa i muzyka mogłyby godnie reprezentować państwo i naród. Zaczęto się zastanawiać nad melodią. W powojennej Austrii rozpisano więc konkurs na nowy tekst hymnu, do melodii przypisywanej W.A.Mozartowi. Spośród 1800 nadesłanych zgłoszeń wybrano w 1947 roku tekst Pauli von Preradovic Land der Berge, Land am Strome (Kraju gór, kraju nad rzeką): Kraju gór, kraju nad rzeką, kraju pól, kraju katedr, kraju pracy, która daje przyszłość! Land der Berge, Land Am Strome, Land der Äcker, Land der Dome, Land der Hämmer, zukunftsreich! Heimat bist du großer Söhne, Volk, begnadet für das Schöne, [: Vielgerühmtes Österreich:]

4 4 M. Żyłko-Groele Tyś ojczyzną wielkich synów Naród Twój wie, co piękne. Sławimy Cię, Austrio. Nowy hymn szybko zyskał popularność. Nie zmienił tego nawet wynik badań, w których stwierdzono, że melodia hymnu nie została napisana przez Mozarta. Skomponował ją Johann Holzer współwyznawca Mozarta w loży wolnomularskiej. Na jego prośbę Mozart zamieścił tę melodię w swoim ostatnim utworze, w Kantacie Wolnomularskiej KV 623, jako pieśń Brüder reich die Hand zum Bunde. Utwór ten nie został napisany ręką Mozarta, nie ma go też w spisie dokonanym przez skrupulatnego Ludwiga Köchla, autora katalogu utworów Mozarta, od nazwiska którego pochodzi Köchel Verzeichnis i numeracja utworów kompozytora (K.V.) Jedna z pieśni napisanych przez Johanna Holzera wykazuje ogromne podobieństwo do melodii obecnego hymnu austriackiego. Na autorstwo to wskazują także pewne względy muzyczne. J. Holzer prawdopodobnie poprosił Mozarta o włączenie utworu do swoich dzieł, a Mozart włożył kartkę z zapisem Holzera między strony Freimaurer Kantate. Szwajcar Alberik Zwissig wybrał muzykę psalmu religijnego Diligam, te Domine napisaną w 1841 roku jako melodię do patriotycznego tekstu Leonarda Widera. Pieśń ta znana jest pod nazwą Psalmu Szwajcarskiego (Schweizerpsalm). Patriotyzm wyrażony tu jest we wspólnej modlitwie, a jedynym władcą, wymienionym w tekście, jest Bóg. Pieśń ta jest od 1961 roku oficjalnym hymnem Szwajcarii. Jej tekst nie zawiera politycznych aluzji; przez neutralność wobec spraw świeckich zyskuje wymiar ponadczasowy: Trittst im Morgenrot daher, Seh ich dich im Strahlenmeer, Dich, du Hocherhabener, Herrlicher! Wenn der Alpenfirn sich rötet, Betet, freie Schweizer, betet. Eure fromme Seele ahnt, Eure fromme Seele ahnt, Gott im hehren Vaterland! Gott, den Herrn im hehren Vaterland! Idziesz w porannym słońcu widzę Cię w morzu promieni Ciebie, wzniosły, wspaniały! (Boże) Gdy szczyty gór się czerwienią módlcie się, wolni Szwajcarzy Dusza pobożna mówi Wam, że bóg jest Panem naszej Ojczyzny. W hymnie narodowym księstwa Liechtenstein (tekst Jakob Josef Jauch, 1850) również mowa jest o Bogu i ojczyźnie. Melodia przejęta została z hymnu Wielkiej Brytanii.Pochodzi ona z 18 wieku i od tego czasu cieszy się ogromną popularnością. Śpiewano do niej także hymn Rzeszy Niemieckiej w latach Heil dir im Siegeskranz.Obecnie jest to także melodia hymnów Australii, Kanady, Nowej Zelandii. Oben am jungen Rhein Lehnet sich Liechtenstein An Alpenhöh n. Dies liebe Heimatland,

5 Hymny Narodowe Das teure Vaterland Hat Gottes weise Hand Für uns ereh n. Wysoko nad Renem wspiera się Liechtenstein o Alpejskie wyżyny Ten ukochany kraj, tę drogą Ojczyznę wybrał dla nas Bóg. Hymny narodowe to słowno - muzyczny dokument zetknięcia się historii świata, historii narodów, cech, które różnią je między sobą i cech, które są narodom wspólne i dowodzą przez to niezbicie istnienia więzi kulturowej między nimi. Przypominanie o tej więzi jest bardzo ważne, ponieważ uzdrawia kontakty ludzi różnych narodowości, Zachęca do nabywania wiedzy o innych kulturach, zapobiega eskalacji uprzedzeń, a w skrajnych przypadkach leczy z xenofobii, często wynikającej z niewiedzy i towarzyszącej jej mitomanii. Uczy ponadto, że tradycje i zdobycze kultury są wciąż aktualnym i ponadczasowym dokumentem, dzięki któremu można tłumaczyć zjawiska dzisiejsze wydarzeniami minionej historii. Autorzy tekstów (t) i kompozytorzy muzyki (m) hymnów narodowych kr. niemieckojęzycznych Niemcy t. Heinrich Hoffmann von Fallersleben (1841) m. Joseph Haydn (1797) Austria t. Paula von Preradovic (1946) m. Johann Holzer (1790?) Szwajcaria t. Leonard Widmer (1843) m. pieśń religijna, popularna w okr. Renesansu. Adaptacja Alberik Zwissig (1841) Liechtenstein t. Jakob Josef Jauch (1850) m. 18- to wieczna pieśń patriotyczna nieznanego autorstwa; melodia hymnu Wielkiej Brytanii NRD t. Johannes Becher m. Hans Eisler (1949?) od 1970 r. Hymn Narodowy NRD wykonywano wyłącznie w wersji orkiestrowej.