MATERIAŁY ZACHODNIOPOMORSKIE

Transkrypt

1 MATERIAŁY ZACHODNIOPOMORSKIE Rocznik Naukowy Muzeum Narodowego w Szczecinie Nowa Seria tom X 2013 zeszyt 1 Archeologia Szczecin

2 Redaktor naczelny wydawnictw Muzeum Narodowego w Szczecinie Lech Karwowski Redakcja naukowa tomu, Krzysztof Kowalski, Dorota Kozłowska, Bartłomiej Rogalski Redakcja wydawnicza, Krzysztof Kowalski, Dorota Kozłowska, Bartłomiej Rogalski Korekta, Krzysztof Kowalski, Dorota Kozłowska, Bartłomiej Rogalski Tłumaczenia i korekta tłumaczeń Tomasz Borkowski Agnes Kerrigan (proofreading) Recenzenci dr hab. prof. UW Joanna Kalaga, dr hab. prof. UWr Tomasz Płonka Adres Redakcji Muzeum Narodowe w Szczecinie Szczecin, ul. Staromłyńska 27 tel. (+48) fax (+48) Projekt okładki Waldemar Wojciechowski Skład i druk XPRESS Sp. z o.o. ISSN Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie and Authors Szczecin

3 SPIS TREŚCI STUDIA I MATERIAŁY Tadeusz Galiński Bolków nad jeziorem Świdwie. Nowe materiały kultury ahrensburskiej... 7 Bolków on Lake Świdwie. New Ahrensburgian materials. Summary Paweł Gan, Tomasz Galewski, Andrzej Kasprzak Badania specjalistyczne nowych znalezisk z wczesnej epoki żelaza odkrytych na stanowisku 4 w Miechęcinie, pow. kołobrzeski Physicochemical research on pottery of the Early Iron Age from Miechęcino site 4, Kołobrzeg district. Summary Marcin Biborski, Piotr Kaczanowski, Janusz Stępiński Badania metaloznawcze mieczy z cmentarzyska z okresu rzymskiego w Czelinie, woj. zachodniopomorskie Metallurgy study on swords from the Roman period burial ground in Czelin, West Pomeranian Voivodeship. Summary Grzegorz Brzustowicz Konwent cysterek w Koszalinie. Część 1. Zarys dziejów The Cistercian convent in Koszalin. Part 1. A sketch of history. Summary Joanna Abramów, Dorota Bienias, Jacek Borkowski, Lidia Cymek, Andrzej Kuczkowski, Franciszek Rożnowski Konwent cysterek w Koszalinie. Część 2. Badania archeologiczne na cmentarzysku przyklasztornym The Cistercian convent in Koszalin. Part 2. Archaeological excavations on the convent s cemetery. Summary Jacek Borkowski, Andrzej Kuczkowski Proces lokacji średniowiecznego Koszalina w świetle źródeł archeologicznych i historycznych The process of the location of medieval Koszalin in the light of archaeological and historical sources. Summary Andrzej W. Święch Problematyka podwodnych badań archeologicznych w kontekście dyskursów kulturowych The issue of underwater archaeological research in the context of cultural discourses. Summary ODKRYCIA Michał Bugaj, Kamil Kajkowski Sztylet z miejscowości Głuszyno z Pomorza Środkowego A dagger from Głuszyno in Central Pomerania

4 Grzegorz Durdyń, Andrzej Janowski Łuskowo, gm. Wolin, stan. 8 (AZP 20-07/2) Łuskowo, Wolin commune, site 8 (AZP 20-07/2) Bernard Cedro, Bartłomiej Rogalski Dwie szpile skrzydełkowate z Kościna, gm. Dobra, pow. Police, stan. 6 (AZP 30-04/145) Two wing pins from Kościno, Dobra commune, Police district, site 6 (AZP 30-04/145) Bartłomiej Rogalski, Sławomir Słowiński Ratownicze badania osady z okresu wpływów rzymskich w miejscowości Krzęcin, gm. loco, woj. zachodniopomorskie Rescue excavations on a Roman period settlement in Krzęcin, Choszczno commune, West Pomeranian Voivodeship Andrzej Kuczkowski Wczesnośredniowieczny grot włóczni z miejscowości Bonin, gm. Manowo, pow. Koszalin An early medieval spearhead from Bonin, Manowo commune, Koszalin district Przyczynek do znajomości dziecięcego obuwia skórzanego wolinian w okresie nowożytnym A contribution to the knowledge of children s leather shoes from Wolin in the post-medieval period Ewa Górkiewicz Elementy infrastruktury wodnej ze wsi Bardy, pow. Kołobrzeg Elements of water supply infrastructure from Bardy village, Kołobrzeg district Andrzej Kuczkowski Śródleśne nowożytne miejsce obróbki kamieniarskiej w miejscowości Rosnowo, gm. Manowo (pow. Koszalin) A post-medieval stone processing site in a forest in Rosnowo, Manowo commune (Koszalin district) RECENZJE I OMÓWIENIA Bartłomiej Rogalski Henryk Machajewski, Gronowo, Ein Gräberfeld der Wielbark-Kultur in Wespommern, Warszawa Szczecin Gdańsk Krzysztof Kowalski, Wytwórczość skórzana w późnośredniowiecznej Dzielnicy Chyżyńskiej w Szczecinie. Leatherworking in Late Medieval Szczecin Chyżyńska Neighbouhood, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Instytut Archeologii I Etnologii PAN, Szczecin

5 Dorota Kozłowska Wojciech Blajer, Młodsza epoka brązu na ziemiach polskich w świetle badań nad skarbami, Kraków Marta Osypińska, Zwierzęta w gospodarce wczesnośredniowiecznego Szczecina, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Poznań Henryk Paner, Średniowieczne świadectwa kultu maryjnego. Pamiątki pielgrzymie w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, seria Fontes Commentationesque ad res gestas Gedani et Pomeraniae, t. IV, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk Błażej M. Stanisławski, Jómswikingowie z Wolina-Jómsborga studium archeologiczne przenikania kultury skandynawskiej na ziemiach polskich, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wrocław Wolin wczesnośredniowieczny, część 1, red. B. Stanisławski, W. Filipowiak, Origines Polonorum, t. VI, Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Warszawa Economies, monetisation and society in the West Slavic lands AD, red. M. Bogucki, M. Rębkowski, seria Wolińskie Spotkania Mediewistyczne, t. 2, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, s. 380, Szczecin Ewa Górkiewicz Andrzej Kuczkowski Cholin Gollennberg Góra Chełmska. Źródła archeologiczne do dziejów Góry Chełmskiej koło Koszalina, Koszalin Eugeniusz Cnotliwy, Przedmioty z poroża i kości z Janowa Pomorskiego, Studia nad Truso, t. II, red. Bogucki Mateusz, Marek F. Jagodziński, Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Elbląg Ewa Górkiewicz Child and childhood in the light of archeology, red. Paulina Romanowicz, Wrocław Od chrystianizacji do współczesności. Studia zebrane z okazji jubileuszu 750-lecia kościoła Świętego Ducha w Moryniu, red. Paweł Migdalski, seria Terra Incognita, t. 8, Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne Terra Incognita, Chojna Moryń

6 Michał Sołtysiak, Podstawy ekonomiczne powstawania średniowiecznych ośrodków miejskich na Pomorzu Zachodnim w świetle badań archeologicznych, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Gdańsku, Poznań Sławomir Słowiński XVII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2, od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. Henryk Paner, Mirosław Fudziński, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk Anna Uciechowska-Gawron Trzebiatów spotkania pomorskie 2013, red. Janina Kochanowska, Trzebiatów Marta Kurzyńska Materiały do bibliografii archeologii Pomorza Zachodniego za 2012 rok. Suplement Indeks nazw geograficznych. Suplement Marta Kurzyńska Materiały do bibliografii archeologii Pomorza Zachodniego za 2013 rok Indeks nazw geograficznych KRONIKA Archeologiczna ścieżka edukacyjna w Czelinie, gm. Mieszkowice, pow. Gryfino Eksperymentalny rejs replikami dłubanek z X wieku rzeką Odrą z Opola do Wolina w 2003 roku Zapomniane Oblicza Motyw twarzy na zabytkach archeologicznych z ziem polskich od IV tysiąclecia p.n.e. do XVII w. n.e. Wystawa czasowa XIX Sesja Pomorzoznawcza In gremio In praxi. Przedmioty skórzane na co dzień i od święta, Konferencja naukowa

7 K R O N I K A Materiały Zachodniopomorskie, Nowa Seria t. X: 2013, z. 1: Archeologia, s ISSN Archeologiczna ścieżka edukacyjna w Czelinie, gm. Mieszkowice, pow. Gryfino Obelisk stojący nad Odrą w miejscowości Czelin wraz z otaczającym go, na nowo zaaranżowanym terenem, wchodzi w skład Rejonu Pamięci Narodowej, który upamiętnia walki 1. Armii Wojska Polskiego w czasie forsowania Odry w ramach operacji wiślańsko-odrzańskiej w kwietniu 1945 roku. Rejon ten obejmuje ponadto cmentarz wojenny wraz z izbą pamięci w Starych Łysogórkach oraz Muzeum Pamiątek Wojsk Inżynieryjnych w Gozdowicach. Pomnik w Czelinie upamiętnia fakt wkopania tu w dniu 27. lutego 1945 roku pierwszego polskiego słupa granicznego nad Odrą (Pawłowski 2013). Wszystkie wymienione miejscowości położone są w gminie Mieszkowice, pow. Gryfino. W roku 2004 odkryto przypadkowo na terenie nieczynnej żwirowni w Czelinie cmentarzysko grupy lubuskiej z okresu wpływów rzymskich, badane do dziś wykopaliskowo (Rogalski 2013). W tym czasie w Urzędzie Miejskim w Mieszkowicach podjęto decyzję o przeprowadzeniu nowej aranżacji terenu wokół monumentu w Czelinie według projektu, który dość radykalnie zmieniał dotychczasowy charakter miejsca. Postanowiono, aby na pustej niezagospodarowanej dotąd przestrzeni prowadzącej do obelisku stworzyć archeologiczną ścieżkę edukacyjną poświęconą pradziejom regionu i badaniom cmentarzyska w Czelinie. Projekt opatrzony tytułem Turystyczne zagospodarowanie terenu przy I Słupie Granicznym w Czelinie współfinansowany był ze środków Unii Europejskiej w ramach działania Odnowa i rozwój wsi Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Opracowanie treści merytorycznej zlecono pracownikom Działu Archeologii Muzeum Narodowego w Szczecinie. Ostatecznie przyjęto projekt zakładający budowę na ścieżce edukacyjnej repliki grobu popielnicowego z wyposażeniem i postacią wojownika na stosie kremacyjnym (w gablotach ze szkła antywłamaniowego) oraz zrekonstruowano ustawienia stel kamiennych, a także dwujęzycznych tablic informacyjnych 445

8 w języku polskim i niemieckim (fot. 1). Bezpośrednio przy obelisku znajduje się osobna tablica, zredagowana przez pracowników Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, informująca o okolicznościach wkopania pierwszego słupa granicznego w Czelinie. Urząd Miejski w Mieszkowicach przy współpracy z Muzeum Narodowym w Szczecinie wydał ponadto przewodnik po nowym obiekcie w Czelinie z treścią rozbudowaną o monografię pradziejów mikroregionu i opis badań cmentarzyska w Czelinie (Kowalski, Rogalski 2012). Uroczyste otwarcie ścieżki edukacyjnej miało miejsce 2 marca 2013 roku i było ono elementem obchodów 68. rocznicy wkopania pierwszego słupa granicznego nad Odrą. Uroczystości rozpoczęto od polsko-niemieckiej sesji naukowej pt. Nadodrzańskie spotkania z historią, zorganizowanej w czelińskiej szkole podstawowej. Sesja ta rozpoczęła coroczne spotkania poświęcone pradziejom i historii dolnego Nadodrza organizowane przez Gminę Mieszkowice. Po zakończeniu konferencji rozpoczęto zasadniczą część obchodów. Podkreślić należy uroczystą oprawę i zaangażowanie organizatorów. Rozpoczęto od mszy św. w trzynastowiecznym kościele w Czelinie, celebrowanej przez metropolitę szczecińsko-kamieńskiego abpa. Andrzeja Dzięgę. Następnie uczestnicy przeszli pod obelisk, gdzie odbył się uroczysty Apel Poległych, poprzedzony wystąpieniami polityków i działaczy samorządowych, m.in. burmistrza Mieszkowic Andrzeja Salwy, a także posłów Joachima Brudzińskiego i Arkadiusza Litwińskiego. Szczególną postacią wśród zaproszonych gości był kmdr Henryk Leopold Kalinowski, ostatni z żołnierzy, którzy 27 lutego 1945 roku wkopali nad Odrą wspomniany na początku słup graniczny. Na uroczystości obecni byli pracownicy administracji, służb mundurowych, przedstawiciele Kościoła, a ponadto zachodniopomorscy parlamentarzyści, weterani, delegacje szkół i organizacji pozarządowych. Licznie przybyli także mieszkańcy Czelina i okolic. Obecni byli również zaproszeni goście zza Odry, m.in. przedstawiciele władz lokalnych gminy Bad Freienwalde. Wartę honorową pełniła kompania reprezentacyjna 5. Pułku Wojsk Inżynieryjnych ze Szczecina. Obecna była także orkiestra wojskowa. Wydarzenie zakończono inscenizacją walk nad Odrą w wykonaniu grup rekonstrukcji historycznej w widowiskowej oprawie pirotechnicznej i z udziałem pojazdów pancernych. Materiały pokonferencyjne zostały opublikowane wraz z relacją z omówionej wyżej uroczystości (Chludziński 2013). Ścieżka edukacyjna w Czelinie powstała z myślą o turystach odwiedzających miejscowość oraz uczniach szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Obiekt całkowicie spełnia swoje funkcje, gdyż został przystosowany do prowadzenia lekcji na świeżym powietrzu. Obecnie, po roku funkcjonowania, stwierdzić można z satysfakcją, że archeologiczna ścieżka edukacyjna w Czelinie zdecydowanie wpisała się w krajobraz turystyczny regionu. Dowodzi tego widoczny wzrost liczby osób odwiedzają- 446

9 cych Czelin położony w Rejonie Pamięci Narodowej i na trasie intensywnie użytkowanego w sezonie urlopowym Międzynarodowego Szlaku Rowerowego Zielona Odra. Obiekt stał się ponadto miejscem integracji lokalnej społeczności. Z myślą o jej aktywizacji zorganizowano w dniach września 2013 roku Czelińskie Spotkania Archeologiczne. Impreza organizowana była w ramach Europejskiej Akademii Sołtysa program i logotypy organizatorów zamieszczono na plakacie informacyjnym (fot. 2). Pierwszy dzień poświęcony był uczniom szkół podstawowych i gimnazjów, dla których przygotowano zwiedzanie archeologicznej ścieżki edukacyjnej, konkursy i prezentacje związane z archeologią, a dzień zakończono pokazem i koncertem na instrumentach dawnych w wykonaniu Stanisława Mazurka. Drugi dzień imprezy miał charakter festynu, m.in. z turniejem łuczniczym dla mieszkańców. W organizację Czelińskich Spotkań... zaangażowali się także studenci, członkowie Studenckiego Koła Archeologicznego Uniwersytetu Szczecińskiego. Z tej okazji wydano niewielki folder informacyjny dla mieszkańców gminy o cmentarzysku w Czelinie oraz ulotki promujące walory historyczno-turystyczne tej nadodrzańskiej miejscowości (fot. 3). Bartłomiej Rogalski 447

10 Fot. 1. Widok ogólny archeologicznej ścieżki edukacyjnej w Czelinie. Fot. K. Karolak 448

11 Fot. 2. Plakat anonsujący Czelińskie Spotkania Archeologiczne w dniach września 2013 r. Fot. K. Karolak Fot. 3. Ulotka promujące walory historyczno-turystyczne Czelina. Fot. K. Karolak 449

12 Literatura Chludziński A. (red.) 2013 Nadodrzańskie Spotkania z Historią. Polsko-niemiecka konferencja naukowa, Pruszcz Gdański. Kowalski K., Rogalski B Archeologia o okolicach Czelina, Mieszkowice Szczecin. Pawłowski P Pierwszy polski słup graniczny nad Odrą 27 lutego 1945 roku, [w:] Nadodrzańskie Spotkania z Historią. Polsko-niemiecka konferencja Naukowa, red. A. Chludziński, Pruszcz Gdański, Rogalski B Badania cmentarzyska w Czelinie, gm. Mieszkowice, pow. Gryfino, stan. 23. Zarys problematyki grupy lubuskiej, [w:] Nadodrzańskie Spotkania z Historią. Polsko-niemiecka konferencja Naukowa, red. A. Chludziński, Pruszcz Gdański,