RAPE CASE MANAGEMENT AT THE SWEDISH NATIONAL LABORATORY OF FORENSIC SCIENCE

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "RAPE CASE MANAGEMENT AT THE SWEDISH NATIONAL LABORATORY OF FORENSIC SCIENCE"

Transkrypt

1 by the Institute of Forensic Research ISSN RAPE CASE MANAGEMENT AT THE SWEDISH NATIONAL LABORATORY OF FORENSIC SCIENCE Ricky ANSELL Bi ol ogy Unit, Swed ish Na tional Lab o ra tory of Fo ren sic Sci ence, Linköping, Swe den Abstract In Swe den, rape case in ves ti ga tions at the na tional fo ren sic lab o ra tory have in creased con sid er ably fol low ing more strict leg is la - tion in tro duced in It is an tic i pated that more than 1,200 in di vid ual cases will be han dled by the lab o ra tory in Fo ren sic in ves ti ga tion of sex ual crime is more time con sum ing than av er age fo ren sic DNA case in ves ti ga tion, but with con sid er ably lower lev els of use ful DNA re sults and with lower match rates. Ef forts have been made to in crease qual ity as well as to op ti mise the use of lab o ra tory re sources in these cases. One cen tral pa ram e ter is hav ing a mod ern stand ard ised rape care kit, which in Swe den to - day is used by most med i cal ex am in ers per form ing trace ev i dence sam pling af ter rape. Case re lated in for ma tion pro vided by the po lice is im por tant for a rel e vant fo cus. The na tional DNA da ta base is an other cen tral fac tor that al lows on go ing com par i son be - tween gen er ated DNA pro files from bi o log i cal traces in un solved crime and DNA pro files of any sus pect or con victed per son en - tered into the da ta base. In sev eral cases, the of fender DNA pro file is en tered for a mi nor of fence, which matches DNA pro files from sex ual as sault or other se vere crime. Key words Rape; Rape-care kit; Biological samples; DNA evidence; DNA database; Cold case management; Intelligence led screens. Re ceived 15 May 2007; ac cepted 21 May In tro duc tion The num ber of re ported rape cases has in creased sig nif i cantly in Swe den over a thirty-year pe riod [4]. Sex ual crime af fects all com mu ni ties and so cial group - ings and the num ber of re ported cases are be lieved to be far be low the ac tual num bers of crimes com mit ted, es pe cially in re la tion to crime where there is a close re - la tion be tween vic tim and per pe tra tor [26]. Re ported sex ual crime in Swe den ex ceeded 12,000 in 2006 and this level was ap prox i mately con stant in pre vi ous years. How ever, the num ber of re ported rapes was 4,200 in 2006, show ing an in crease by 11% com pared to the pre vi ous year. This in crease is ex plained by changes in leg is la tion in 2005, where some cases of sex ual co er cion and ex ploi ta tion were in stead clas si - fied as rape [4, 26]. The vast ma jor ity of sex ual crime case in ves ti ga - tions sent to SKL, the Swed ish Na tional Lab o ra tory of Fo ren sic Sci ence are rape cases and with a ma jor fo cus on bi o log i cal trace re cov ery and DNA anal y sis. Tex - tile fi bre ex am i na tions are per formed oc ca sion ally, whereas mor pho log i cal hair ex am i na tions and oil and lu bri cant anal y sis are rarely per formed at all, even on a yearly ba sis. Anal y ses in other fo ren sic dis ci plines such as fin ger print or hand writ ing ex am i na tions are per formed, but not often. In 1996, some 230 rape case DNA in ves ti ga tions were per formed at the lab o ra tory com pared to 1,049 in The case load has con tin u ously in creased over this time pe riod. Fol low ing leg is la tive changes in early

2 256 R. Ansell 2005, a sig nif i cant in crease of 38% for the lab o ra tory rape case load could be seen. One ex pla na tion, due to a more strict leg is la tion, is the need for pros e cu tor to pres ent phys i cal ev i dence in court. The case load in - crease in 2005 caused a back log and pro longed han - dling time. The trend for 2007 is an in crease, though not as dra matic, pass ing some 1,200 rape case in ves ti - ga tions (Fig ure 1) might al ter dur ing the in quiry pro cess and this has to be ac counted for. Other tools used in solv ing rape cases, such as DNA da ta bases, with DNA pro files from in di vid u als and crime scene stain pro files from un solved crimes, as well as in tel li gence led DNA screens, are in the ab sence of a sus pected per pe tra tor use ful when ever an in ter est ing crime scene stain is found. The use ful - ness of DNA da ta bases in terms of hits be tween in di - vid u als and crime scene stains, some times in com bi na tion with the use of new tech nol o gies such as low copy num ber DNA anal y sis and la ser mi cro dis - sec tion [15, 16], has also brought old cold cases to the lime light [17] Fig. 1. The num ber of rape cases in ves ti gated at the bi ol ogy de part ment of the fo ren sic lab o ra tory * Prog no sis for Phys i cal ev i dence is gen er ally of cru cial im por - tance in solv ing rape cases [10, 11]. Tools avail able to the mod ern fo ren sic bi ol o gist en able anal y sis of min - ute amounts of bi o log i cal ma te rial, if pres ent, and if found, col lected and han dled prop erly. The ju di cial sys tem may not ac com plish its role in rape cases with - out ad e quately col lected phys i cal ev i dence from the crime scene, the vic tim and the sus pected per pe tra tor [8, 29]. Tools such as stand ard ised and ready-to-use kits for the sam pling of bi o log i cal ev i dence have be - come highly rel e vant [9, 11]. A match ing DNA pro file is very strong ev i dence and can, by con firm ing phys i - cal or sex ual con tact, pres ent what is needed to final ise a rape case in court. In our ex pe ri ence the fo ren sic in ves ti ga tion of sex - ual crime is more time con sum ing than the av er age lab o ra tory fo ren sic DNA case in ves ti ga tion, but with both a con sid er ably lower level of use ful DNA re sults and lower match rates. Ef forts have there fore been made to in crease qual ity as well as to op ti mise the use of lab o ra tory re sources in these cases. In the search for bi o log i cal traces, rel e vant strat e gies are cho sen due to case spe cific pa ram e ters. As the lab o ra tory in most cases must limit its re source in put, spe cific case in for - ma tion be comes im por tant for a rel e vant fo cus on the ac tions to be per formed. Ob vi ously, case in for ma tion * 2. Rape case in ves ti ga tions at the Swed ish Na tional Lab o ra tory of Fo ren sic Sci ence 2.1. Gen eral prob lems In the con text of sex ual crime, the body of the vic - tim and per pe tra tor can be viewed as spe cific crime scenes along with the phys i cal crime scene. They are cov ered by dif fer ent le gal reg u la tions con cern ing crime scene in ves ti ga tion and sam pling pos si bil i ties [8]. They all de serve the same skil ful at ten tion and re - sources in or der to solve the case. Thus, the sex ual crime in ves ti ga tion has, at its dis posal, the phys i cal crime scene(s), the vic tim(s) and the per pe tra tor(s). As to which area the fo ren sic lab o ra tory ex am i na tions will fo cus on will de pend on case spe cific pa ram e ters, as well as on the op por tu ni ties to ob tain any crime scene ev i dence. In stan dard cases, the fo cus of in ves ti - ga tion is sam ples col lected from the vic tim. Many rape al le ga tions are also re ported all too late for a fruit ful fo ren sic in ves ti ga tion to be ac com plished, and gen er - ally the rate of sus pected per pe tra tors be ing sam pled for bi o log i cal trace ev i dence is very low [8]. As men - tioned pre vi ously, fo ren sic in ves ti ga tions at the lab o - ra tory mainly con cern the ex am i na tion and anal y sis of bi o log i cal trace ev i dence ma te ri als and sam ples for DNA analysis any other fo ren sic ex am i na tions are rarely re quired to be per formed Lab o ra tory pri or i ties Ra tio nal man age ment of re sources means that each col lected item is only ana lysed if there is strong jus ti fi - ca tion for such anal y sis which is above all linked with high case load. In or der to op ti mise the work car - ried out at the fo ren sic lab o ra tory, those sam ples that have the most fun da men tal sig nif i cance are col lected

3 Rape case management at the Swedish National Laboratory first (in for ma tion on each par tic u lar case is ana lysed by lab o ra tory staff). In gen eral, a rape case with a sus - pect is pri ori tised higher than a case with an un known per pe tra tor, and a case in volv ing a child is pri ori tised higher than a case with an adult vic tim. Gen er ally, lab o ra tory ef forts are ini tially fo cused on the anal y sis of body cav ity or or i fice swab sam ples to gether with un der wear, but these pri or i ties are highly case de pend ent and vary ac cord ing to al le ga tion and what needs to be clar i fied. The num ber of per pe tra tors and in for ma tion about pre vi ous con sen sual sex ual in - ter course are fac tors that in flu ence these pri or i ties. This be cause any bi o log i cal ev i dence, may al ready have been de graded prior to med i cal ex am i na tion. The time elapsed be tween as sault and med i cal ex am i na tion might there fore di rect the fo cus to wards in ves ti ga tion of un der wear and clothes or other ob jects in stead. The length of time for which it is pos si ble to de tect sper ma - to zoa in body cav i ties var ies ac cord ing to the lit er a ture [e.g. 1, 2, 18, 34]. The pres ence of sper ma to zoa in the va gina can be de tected for a week, even though DNA pro fil ing usu ally will not be pos si ble af ter this pe riod of time ac cord ing to our lab o ra tory ex pe ri ence. The mouth and rec tal cav i ties show a much shorter time of per sis tence, with a max i mum of up to two days. The per sis tence of for eign DNA in fin ger nail sam ples has been re ported to be two days, even though the hands were washed re peat edly [13]. A penile swab pre vi - ously ex am ined in our lab, sam pled five days af ter the as sault, still proved to con tain DNA that matched the vic tim s DNA pro file Laboratory practice Af ter pri or i ties are es tab lished, ac cord ing to case spe cific pa ram e ters, in ves ti ga tions of ev i dence ma te - rial and sam ples pro ceed. If pres ent, sam ples and ev i - dence ma te rial from crime scene, vic tim and sus pect(s) are al ways to be in ves ti gated at sep a rate times or by dif fer ent staff. In cases in volv ing small chil dren, a sep - a rate area is used for the ex am i na tion of vic tims clothes and rape care kit sam ples. Swab sam ples, such as vag i nal and rec tal swabs, are tested for the pres ence of acid phosphatases (AP) as an in dic a tive marker for sem i nal fluid [23]. Ev i - dence ma te ri als such as un der wear, clothes and other ob jects are ini tially in ves ti gated for the pres ence of vis i ble stains and traces. Light source ex am i na tions on fab ric for de tec tion of stains not vis i ble to the na ked eye are per formed by us ing ei ther Crimescope CS-16 or Quaser 2000/30. The lo ca tions of the dis cov ered stains are marked with a pencil and later tested for the pres ence of AP if po ten tial sem i nal stain is of in ter est. Stains of po ten tial sa liva or vag i nal se cre tion might, de pend ing on the case, be tested for AP, but in these cases this test serves as a tool to choose the rel e vant DNA ex trac tion method, to avoid mixed DNA pro - files. The same steps are per formed when stains that con tain both ep i the lial cells and sper ma to zoa are of in - ter est. Sper ma to zoa head de tec tion is per formed by us - ing ei ther part of the stain or the swab, or by us ing an aliquot of the sam ple re cov ered dur ing the DNA ex - trac tion pro ce dure. Slide colour ing us ing the Christ - mas tree-stain tech nique de vel oped by Oppitz fa cil i tates mi cro scopic ver i fi ca tion [27]. Sper ma to zoa search and de tec tion is per formed at 400 times mag ni - fi ca tion. Found hair of head or pu bic or i gin is first in - ves ti gated to de cide hair type then checked for the pres ence of a root suit able for DNA anal y sis. How - ever, hairs are rarely found and, when they are, most hairs are not use ful for rou tine DNA anal y sis DNA analysis DNA ex trac tions on stains and sam ples from the dif fer ent par ties in the case are tra di tion ally per formed sep a rately i.e. any sam ples from the vic tim are run in - de pend ently of sam ples from the sus pect and the crime scene. This is to avoid lab o ra tory-based cross con tam i - na tion. The choice of DNA ex trac tion method de pends on the find ings in the pre-test ing pro ce dures. As a stan - dard choice, ep i the lial cell DNA is ex tracted by a chelex based method, or if re quired due to in ter fer ing back ground ma te rial, phe nol/chlo ro form is used [14, 33]. A chelex based, dif fer en tial lysis tech nique is adopted when mix tures of ep i the lial cells and sper ma - to zoa are ex tracted [14]. Prior to DNA anal y sis, the DNA ex tracts are quan - ti fied us ing the ABI Quantifiler Hu man DNA Quan - ti fi ca tion kit on the ABI 7300 Real Time PCR Sys tem. DNA anal y sis is then per formed us ing the ABI AmpFlSTR SGM Plus kit and ABI Gene Amp PCR Sys tem Frag ment sep a ra tion is per formed with cap il lary elec tro pho re sis us ing an ABI PRISM 3130xl Ge netic An a lyzer, and eval u ated with ABI Gene Map per ID v. 3.1 soft ware. When needed, due to fac tors such as close re lat ed - ness, par tial pro files or mix tures, an ex tended DNA anal y sis can be per formed us ing the ABI AmpFlSTR Profiler kit. In rare cases, Y chro mo somal STR DNA anal y sis is per formed, us ing the Promega PowerPlex Y kit. This can, for in stance, be per formed in or der to ex clude one or sev eral sus pects as the DNA do nor, if the autosomal STR re sults are poor. Y chro - mo somal STR DNA anal y sis can also be per formed to

4 258 R. Ansell strengthen the match in a mixed DNA re sult be tween fe male and male. Also, LCN DNA anal y sis is per - formed, but only oc ca sion ally, on rape case ev i dence sam ples or ma te ri als when sam ple type and han dling his tory al low this spe cial anal y sis. How ever, this tech - nique will usu ally not be ap pli ca ble on body close swab sam ples due to pres ence of in her ent DNA from the sam pled per son. 3. Rape-care sam pling kits 3.1. The ben e fits of a stand ard ised sam pling kit Rape-care kits have been in use for a long time in sev eral coun tries [12, 21, 24, 25, 29, 35]. They pro vide the ex am in ing phy si cian with a ready-to-use, stand - ard ised and up-dated tool that fa cil i tates the straight - for ward col lec tion of phys i cal ev i dence af ter rape and sex ual as sault. If used prop erly, they op ti mise the de - tec tion and anal y sis of bi o log i cal traces or other phys i - cal ev i dences dur ing fo ren sic lab o ra tory ex am i na tion pro ce dures [11, 29]. Some rape care kits are more com plete and also con tain ma te ri als and in struc tions for the med i cal and med ico-le gal ex am i na tion of vic - tims or sus pects, in addition to those for forensic trace collection [21]. The in di vid ual items mak ing up the kit are nor - mally of no par tic u lar in ter est most can be found at any hos pi tal or med i cal care cen tre. How ever, col - lected to gether in a handy box with clearly la belled en - ve lopes and con tain ers to gether with all nec es sary in struc tions (pref er a bly as an easy-to-fol low check - list), it of fers the ex am in ing phy si cian a guided and stand ard ised al ter na tive. This is ev i dent es pe cially in a sce nario where the med i cal ex am iner is not an ex pe - ri enced sex ual as sault spe cial ist or is work ing un der stressed or harsh con di tions. Even for ex pe ri enced ex - am in ers, the kit will pro vide ap pro pri ate means to suc - cess fully con duct the ex am i na tion and fo ren sic sam pling in the eas i est way possible. A stand ard ised ready-to-use kit is very easy to mod ify if sam pling rou tines or fo ren sic lab o ra tory prac tises or tech niques are changed. Fur ther more, all in tro duced changes will in ev i ta bly reach all us ers in - stantly, in clud ing the ex pe ri enced med i cal ex am iner The Swed ish rape care kit The Swed ish rape care kit orig i nates from the early nine ties. Ini tially, it was cre ated and man u ally put to - gether by a ded i cated fo ren sic med i cal prac ti tio ner, but soon af ter wards it was pro duced com mer cially by a pri vate firm [10]. A later eval u a tion of the first com mer cial ver sion showed it to be too ex ten sive (com plex). Clearly, the kit was not easy for a prac ti tio - ner to use cor rectly [7, 10]. As a con se quence, the rape care kit was mod i fied in , lead ing to a much sim pli fied kit, only cov er ing sam pling for bi o log i cal trace ev i dence and other phys i cal ev i dence and drug test sam pling [7, 11]. This mod i fi ca tion im proved sam pling qual ity con sid er ably and, as an ad di tional con se quence, use of the kit in creased [7, 8]. To day most bi o log i cal trace ev i dence sam ples from rape vic - tims are col lected us ing a rape care kit. To day, there is still one Swed ish rape care kit avail - able com mer cially and it is used through out most dis - tricts in the coun try (Ta ble I). The kit cov ers the ex am i na tion of live or dead fe male or male vic tims ir - re spec tive of age, as well as the ex am i na tion of sus - pected per pe tra tors. The Swed ish Na tional Lab o ra tory of Fo ren sic Sci ence is re spon si ble for the ex am i na tion check list form in cluded, and takes an ac tive part in eval u at ing and up dat ing the kit con tents [10]. The po lice au thor i ties or der more than 90% of the kits and the med i cal care cen tres or der the rest. In prac - tise this means that the po lice sup ply the med i cal care cen tres with the kits, or bring them to gether with the per son to be ex am ined. Dur ing 2006, some 1,990 rape care kits were pre pared and de liv ered and the trend for 2007 shows an in crease of 12%, reach ing 2,200 kits (num bers pro vided by the man u fac turer Nordkrim). Usu ally, sus pected per pe tra tors are ex am ined by a fo - ren sic med i cal prac ti tio ner, whereas rape vic tims are ex am ined by a gy nae colo gist or, when pos si ble, by ex - perts in spe cial rape care med i cal cen tres Pro posed mod i fi ca tions to the Swed ish rape care kit The rape care kit is cur rently in the pro cess of be ing mod i fied. The mod i fi ca tions are aimed at im proved sam pling and in creased user friend li ness, thereby op ti - mis ing ev i dence re cov ery and anal y sis out put. Since the last mod i fi ca tion was per formed al most a de cade ago, ef forts have also been made to mod ern ise the lay - out of the kit. Among the mod i fi ca tions is the ex clu sion of the col lec tion of pulled pu bic hair for mor pho log i cal ref - er ence. This is ex pe ri enced as both an in tim i dat ing and mostly ir rel e vant step. The par al lel pull ing of head hair for mor pho log i cal ref er ence is also ex cluded, as these hair sam ples are scarcely needed. An other mod i fi ca tion is the in tro duc tion of trans - par ent ad he sive foils to the kit. The foil is in tended for the col lec tion of loose hairs, tex tile fibres and other de -

5 Rape case management at the Swedish National Laboratory TA BLE I. THE MAJOR COMPONENTS OF THE PRESENT SWEDISH RAPE CARE KIT. IN ADDITION TO THESE ITEMS, THE KIT CONTAINS EXAMINATION CHECKLISTS AND SKETCHES FOR THE DOCUMENTATION OF WOUNDS AND BRUISES AS WELL AS INFORMATION FOR THE ACCOMPANYING POLICE OFFICER AND THE MEDICAL EXAMINER Female victim Suspect/male victim Swabs for: mouth sam ples vag i nal sam ples anal sam ples body sur face sam ples * Swabs for: penile sam ples anal sam ples body sur face sam ples fin ger/nail sam ples * Wooden sticks for nail de bris * Wooden sticks for nail de bris * Comb for pu bic comb ing * Comb for pu bic comb ing * Tubes for blood and urine col lec tion for drugs or al co hol analysis Tubes for blood for ref er ence DNA En ve lopes for: col lected hairs and other ev i dence pulled pu bic ref er ence hair * pulled head ref er ence hair * Tubes for blood and urine col lec tion for drugs or al co hol analysis Tubes for blood for ref er ence DNA En ve lopes for: col lected hairs and other ev i dence pulled pu bic ref er ence hair * pulled head ref er ence hair * Replacement underwear Replacement underwear * These items are to be changed (see text). bris found dur ing ex am i na tion. It is in tended for use on both the body sur face and in the pu bic re gion when shaved or cut short. The foil can also be used to se cure hairs col lected by comb ing the pu bic area, thereby avoid ing the use of pa per or plas tic cov ers. The foil pre serves col lected ev i dence more ef fec tively than other con tain ers and due to its trans par ency, fa cil i tates fo ren sic lab o ra tory DNA root ex am i na tion of col - lected hair. In ad di tion, use of the foil does not in ter - fere with rou tine STR DNA anal y sis [30]. Up to now nail de bris has been col lected from vic - tims by us ing small wooden sticks. Cot ton swabs have been used to col lect po ten tial cells orig i nat ing from the body cav ity on the sus pect s fin gers and nails. The col - lec tion of nail de bris is ex pe ri enced as be ing trou ble - some and the ev i dence out come is poor. In stead pointed cot ton swabs will be in tro duced for sam pling both vic tims and sus pected per pe tra tors. Small dis pos able pi pettes with ster ile phys i o log i - cal sa line will be in tro duced in the new mod i fied ver - sion of the kit. This in tro duc tion has been made pri mar ily to fa cil i tate the ev i dence sam pling of body sur face ar eas for trace sa liva (fol low ing bit ing, lick ing and kiss ing) or for se men. Also some ex tra swabs will be in tro duced to al low sam pling on the lips and around the mouth or in the gen i tal area. The ex am i na tion forms, writ ten as a sim ple step-by-step check list for fe male vic tims or male vic - tims/per pe tra tors, will be up dated ac cord ing to the above men tioned mod i fi ca tions and the lay out fea tures will be mod ern ised. Space for the sig na tures of both the ex am in ing phy si cian and the re ceiv ing po lice of fi - cer will, for in stance, be placed on the front page to - gether with per sonal de tails and short com ments on any pre vi ous con sen sual sex ual in ter course and is sues re lated to the sam pling pro ce dure (not cov ered by the gen eral sam pling pro ce dures). In for ma tion pro vided in the kit in tended for the ac com pa ny ing po lice of fi cer and the med i cal ex am iner will be re writ ten and short - ened. This in for ma tion will be placed in a trans par ent cover on the kit box front. In ad di tion, all in for ma tion and the check lists, in clud ing rel e vant lit er a ture ref er - ences will be avail able on-line at the lab o ra tory web site. 4. The Swed ish Na tional DNA Da ta base 4.1. Reference DNA profiles From 1 st of April 1999 un til 31 st of De cem ber 2005, crim i nal jus tice ref er ence DNA sam ples could only be taken for DNA databasing, if, in a crim i nal case, phys i -

6 260 R. Ansell cal ev i dence ma te rial had been col lected which could be sub jected to such anal y sis. In ad di tion, this could only be done if the sen tence for the crime in ques tion was a min i mum of two years im pris on ment. The mod i fied Swed ish leg is la tion on DNA databasing and col lec tion of ref er ence DNA sam ples be came ef fec tive from 1 st Jan u ary It now al lows crim i nal jus tice ref er ence DNA sam ples to be rou - tinely taken in case work. The DNA pro files are en - tered in the DNA Da ta base (Sus pect DNA Da ta base) when ever some one is a sus pected of fender of a crime car ry ing a po ten tial sen tence of im pris on ment. If the charge is dropped or the pen alty for the of fence stays at the level of a fine, the DNA pro file will be re moved from the da ta base. If the sus pect is con victed, the DNA pro file will re main in the DNA da ta base (Con vict DNA Da ta base) for as long as he or she re mains in the po lice con vict or sus pect re cords. This pe riod of time de pends on the se ver ity of the crime com mit ted, but is usu ally ten years af ter prison re lease. Pro lon ga tion is achieved when the per son be comes a sus pect again or is sen tenced for new of fences. The leg is la tion opens the way for a dra matic in crease in crim i nal jus tice ref - er ence DNA sam ples that can be ob tained as well as in creas ing DNA pro file en tries into the na tional DNA da ta base (Ta ble II). Ref er ence DNA sam ples should, in gen eral, be taken as buccal swabs. A cus tom de signed sam pling kit has been cre ated and the pro cess is sup ported by dig i tal re quests and newly in tro duced semi-au to mated lab o ra tory pro ce dures, as well as the da ta base hit re - ports de liv ered to the po lice dig i tally with elec tronic sig na tures [5, 19, 22]. The sam pling pro ce dure is still con sid ered as a body search and hence re quires a body search war rant, but can be per formed by the po lice with out med i cal per son nel. The digitalised and semi-au to mated pro cess in use has a sig nif i cant load ca pac ity and al lows ref er ence DNA sam ples to be han - dled through out the com plete lab o ra tory and DNA da - ta base pro cesses and re ported within two to three days Crime scene stain da ta base DNA pro files from crime scene sam ples can be en - tered into the stain DNA da ta base as long as they do not match an in di vid ual and as long as no more than a max i mum of 30 years has elapsed since the crime was com mit ted. For prac ti cal rea sons, in or der to avoid too many false pos i tive da ta base hits, a min i mum of five STR loci for se vere crime, and seven STR loci for vol ume crime are re quired for da ta base han dling. Mixed DNA pro files will not be en tered into the da ta - base, whereas DNA pro files gen er ated by spe cial anal - y sis such as the LCN DNA tech nique can be en tered de pend ing on pro file qual ity. In prac tice, all crime scene DNA pro files should be erased as soon as it is not rel e vant to keep them in the da ta base, e.g. when the case has been solved by other means, the case has been dropped or that case pre scrip tion time has passed. As soon as a con firmed match af ter a da ta base search is ob tained, the stain DNA pro file in ques tion will au to - mat i cally be erased from the da ta base. There are no da - ta base back track ing op por tu ni ties on pre vi ous hits, which could be of po ten tial value for po lice in tel li - gence work Sex ual crime and the na tional DNA da ta base In 2006 a to tal of 5,749 DNA da ta base hits be tween per son and crime scene stain, or vice versa (Ta ble III), were re ported from the Swed ish na tional DNA da ta - base [5]. The vast ma jor ity of the DNA da ta base gen - er ated hit re ports: 5,211 (82%) in 2006, re late to vol - ume crime such as bur glary, car theft and prop erty dam age. For the same year, 69 per son to stain hits or vice versa (1.1%) were re ported re gard ing sex ual crime cases. Other se vere crimes such as mur der or at - tempted mur der con sti tuted less than 0.5% of the hit re ports gen er ated from the da ta base in Ob vi - ously, the DNA da ta base does not pri mar ily fa cil i tate solv ing of se vere crime such as rape and mur der. Most TA BLE II. THE SWEDISH NATIONAL DNA DATABASE CONSISTS OF THREE SECTIONS; A DATABASE COVERING SAMPLED SUSPECTS, A DATABASE COVERING CONVICTED PERPETRATORS AND A CRIME SCENE STAIN DATABASE To tal 1st Jan u ary 2007 To tal 1st Jan u ary 2006 To tal 1st Jan u ary 2005 Con victed DNA da ta base Suspect DNA database 15,183 1,839 1,331 Stain DNA da ta base * 15,848 15,522 ** 11,894 ** * All DNA pro files from crime scene stains are de leted from the da ta base upon a full pro file hit against a per son. Dur ing 2006 more stain DNA pro files were de leted due to a hit against a per son than were en tered into the da ta base. ** Ap prox i mately 550 of the crime scene ev i dence stains come from rape and sex ual as saults.

7 Rape case management at the Swedish National Laboratory TA BLE III. RECORDED HITS FROM THE DNA DATABASES Database hits * Since ** Newly sam pled in di vid u als match ing DNA pro files from older crime scene stains (per son-to-stain hit) New stain DNA pro files match ing an in di vid ual in the da ta base (stain-to-per son hit) * Hit num bers were dur ing the ini tial years counted as hit re ports sent from the lab o ra tory. As some re ports con tained more than one hit, the num bers were cal cu lated too low. Since 2004 the ac tual num ber of hits is re ported. ** Un til 1 st of April mur der cases and rapes are han dled ac cord ing to the spe cific na ture of the par tic u lar case as in many cases they in clude sus pects, databasing is not in volved, un - less an un known DNA pro file is pre sented. Ap prox i mately 550 out of a to tal of 15,522 crime scene stains in the da ta base orig i nate from rape and sex ual as sault (3.5%). How ever, the DNA da ta base is in par tic u lar valu able for out door as sault rape with no iden ti fied sus pect at the time of the crime. The as sail - ant might strike once more, thereby leav ing new traces and/or be ing ar rested as a sus pect, or could be come the sus pect in com pletely dif fer ent of fences, lead ing to a da ta base en try of the DNA pro file. Com par ing the num bers of en tries for sex u ally re lated crime and the num ber of hits, one can con clude that the re sult is better than fair for this cat e gory of crime. There is also no doubt that in ter est ing con nec tions ex ist be tween dif fer ent crime cat e go ries and cases of sex ual crime. These cases could not have been solved with out the DNA da ta base. On one oc ca sion in 2006, a cold case rape from the early nine ties was solved when a man ac - cused of a mi nor of fence steal ing a ruck sack was swabbed, pro filed and en tered into the DNA da ta base. An other cold case rape, in volv ing an un der-aged fe - male vic tim, was solved when a man in 2006 came un - der sus pi cion for a tax swin dle and was sub se quently swabbed. His DNA pro file matched the se men pre vi - ously found, thereby solv ing the case. This man lived some 400 kilo metres from the rape crime scene. 5. In tel li gence led screen in se vere se rial sex ual assault DNA screens, also re ferred to as in tel li gence led screens, are an ef fi cient tool to elim i nate a large num - ber of in di vid u als from a case in quiry and may, when suc cess ful, iden tify a po ten tial per pe tra tor [31]. Be fore 1 st of Jan u ary 2006 tak ing ref er ence DNA sam ples from vol un teers other than vic tims was le - gally dis puted in Swe den and the prac tice was not ap - plied uni formly through out the coun try. DNA screens were con ducted in some cases only in some re gions of the coun try. The leg is la tion now al lows the po lice to col lect ref er ence DNA sam ples from any one of in ves - ti ga tive in ter est in cases in volv ing crimes car ry ing a sen tence of a min i mum of one year s im pris on ment. Thus, po lice will make use of such DNA sam ples if they are needed to solve the case, e.g. DNA ev i dence from an un known in di vid ual, pos si bly the per pe tra tor, is found on the scene of the crime. DNA sam ples from mass screen sam pling or from any vol un teer, though, are le gally re stricted in their use and DNA pro files ob - tained from these sam ples can only be used for com - par i son in the spe cific case for which the sam ples were taken. The DNA pro files will not be searched or en - tered in the na tional DNA da ta base or used in any other spe cific case. In prac tice DNA screens have up to now been per - formed in crimes such as mur der and se rial or se vere rape, but in only a few in di vid ual cases have ref er ence sam ples from more than 500 in di vid u als been taken. In sev eral cases, the of fender has been caught be fore 50 ref er ence DNA sam ples have been ana lysed, in di - cat ing that DNA screens in gen eral are not per formed ran domly with out in put from po lice in tel li gence work. A se ries of rape and at tempted mur ders through out six years in a north ern prov ince (Ta ble IV) was solved in early 2006, when screen DNA sam ple num ber 777 matched the crime scene DNA-pro files [3]. This is, up to now, in terms of sam ple num bers, the larg est DNA screen fa cil i tated solved case in Swe den. In still on go - ing crime in ves ti ga tions, the num ber of DNA ref er - ence sam ples screened is well over one thou sand. So far, no ad vanced mass screen has been per formed, such as the cov er age of a spe cific group of in di vid u als, a com plete vil lage or a city re gion.

8 262 R. Ansell TA BLE IV. ONE SINGLE RAPIST WAS ACTIVE IN A SWEDISH CITY FOR SEVERAL YEARS UNTIL HE WAS FINALLY CAPTURED IN A DNA MASS SCREEN. THE MAN, WHO WAS LIVING A NORMAL FAMILY LIFE, WAS FINALLY SENTENCED TO 14 YEARS OF IMPRISONMENT FOR THE CASES OF RAPE AND ATTEMPTED MURDER MENTIONED BELOW [35]. ANY ADDITIONAL UNSOLVED CRIMES REMAIN UNCERTAIN Date May 9 th 1999 No vem ber 6 th 1999 No vem ber 6 th 1999 March 19 th Cold case man age ment Crime committed Rape Rape December 1 st 2000 Rape Attempted rape At tempted mur der and gross rape December 10 th 2005 At tempted mur der and gross rape Cold case man age ment has dur ing re cent years been fo cused upon by the me dia old cases have been re opened and solved af ter sci en tific ad vances in DNA tech nol o gies and the in tro duc tion of na tional DNA da - ta bases. Tele vi sion se ries have also been used as a tool to bring old un solved crime cases to com mu nity at ten - tion, try ing to fi nally ob tain the miss ing pieces or en - cir cle a po ten tial of fender. In ad di tion, guide lines for cold case man age ment have been com piled to pro vide guid ance for its man age ment [17, 32]. In Swe den crime scene stains and rape case sam - ples in cases with un known per pe tra tors were rou - tinely stored at the lab o ra tory from 1986 un til the be gin ning of The ma jor ity of bi o log i cal trace sam ples stored orig i nated from rape cases oc cur ring be tween 1991 and 1999, await ing a sus pected of fender or mod ern DNA tech nol ogy and the in tro duc tion of na tional DNA da ta bases. A pi lot study in 1997, car ried out in con nec tion with the ap proach ing im ple men ta tion of DNA da ta - bases, en com passed 195 sam ples of stored cold case ev i dence ma te rial from rape cases ex pected to con sti - tute se rial rape [20]. In 156 (80%) of the cases, DNA pro files were ob tained and five case-to-case hits (6.5%) were re ported af ter match ing the pro files. This study re vealed that even among such a lim ited num ber of rape cases a high rate of stain to stain DNA matches could be obtained. As the na tional DNA da ta base be came ef fec tive in Swe den in early 1999, the na tional fo ren sic lab o ra tory halted the rou tine stor age of ev i dence ma te rial in rape cases with no sus pect. The lab o ra tory work load in - creased dra mat i cally af ter the in tro duc tion of DNA da - ta bases and (as there was no time to ana lyse them) frozen ev i dence sam ples re lat ing to most un solved cases re mained frozen. Only some spe cific cases were ac ti vated and the frozen ev i dence sam ples brought up for anal y ses. In the ma jor ity of these spe cific cases the pur pose was not to load the DNA-pro file onto the da ta - base but to see if they matched the DNA pro file of a spe cific in di vid ual or the DNA pro file of an other spe cific crime scene stain. Only when there was no match, were these DNA pro files en tered into the DNA da ta base. In 2004, the re main ing stored cases, be ing just be - low 900, were brought to at ten tion af ter a ten year old se vere sex ual as sault case was solved only one week prior to the of fence be ing pre scribed. In this par tic u lar case the po lice in ves ti ga tor ac ti vated the case prior to the pre scrip tion date and the ar chived ma te rial was ana lysed for sem i nal DNA and sub se quent DNA databasing. The DNA pro file ob tained matched that of a mid dle-aged male. He had just prior to the date of the match been swabbed for DNA un der sus pi cion of com - mit ting a mi nor of fence. As a con se quence of this stain to per son hit, the lab o ra tory raised the is sue and de - cided to ac ti vate cold rape and sex ual as sault cases. This was done by re quest ing the po lice au thor i ties to re port back to the fo ren sic lab o ra tory about cases in which DNA anal y sis was still con sid ered rel e vant. In spring 2005 the pro ject was launched by ac ti vat ing the first 24 out of 220 cold cases, the ma jor ity of them be - ing rape cases. The frozen ev i dence ma te rial was re-ex am ined and stains ana lysed and the DNA-pro files gen er ated were loaded onto the crime scene Stain DNA Database [6]. The pro ject has con tin ued by ac ti vat ing and ana lys - ing new cases ev ery three months, and will end by au - tumn 2007, when all 220 re ac ti vated cases will have been ana lysed. So far, sev eral cases have gen er ated a DNA match ei ther when en ter ing the stain DNA pro - file into the da ta base or when a sus pect DNA pro file is later en tered for the first time. In one spe cific case, a theft com mit ted in sum mer time 2006 gen er ated a match be tween the sus pect of that mi nor of fence and a se vere sex ual as sault com mit ted in The sem i - nal DNA pro file was en tered into the Stain DNA Da ta - base dur ing In one case, sem i nal stains re cov ered from a girl aged five, sex u ally at tacked back in 1992, gen er ated a match to a reg is tered per son pre - vi ously con victed for other ju ve nile sex ual as saults.

9 Rape case management at the Swedish National Laboratory Also, in ad di tion to sev eral per son to stain matches, sev eral cases has been linked to each other by stain to stain matches thereby po ten tially of fer ing the po lice link age in for ma tion that can help solve these crimes. A close fol low-up and re port of all cases ana lysed will final ise the pro ject by the end of Future perspectives In di ca tions are that the long-term trend will be a con tin ued in crease in re ported sex ual crime in Swe - den and cases sent to the fo ren sic lab o ra tory will, as a con se quence, con tinue to in crease. The de mand to pres ent phys i cal ev i dence, such as match ing DNA pro - files in court pro ceed ings will not de crease. DNA pro - files from bi o log i cal traces such as se men, vag i nal se cre tions and sa liva will con tinue to be very im por - tant in the solv ing of sex ual crimes. It is note wor thy that the ini tial med i cal ex am i na - tion and sam pling of fo ren sic trace spec i mens, from vic tims as well as sus pected per pe tra tors if pres ent, is of ten a cru cial step in solv ing sex ual crime. By mod - ern is ing rape care ex am i na tion kits, the sam pling pro - ce dures are stand ard ised and up dated, thereby op ti mis ing sub se quent fo ren sic ex am i na tion and anal - ysis. Per pe tra tor stain DNA pro files will be com pared di rectly when there is a sus pect in that spe cific case, or loaded onto and searched against the na tional DNA da ta base. Cases of im me di ate match ing of DNA pro - files orig i nat ing from anal y sis of ev i den tial sam ples with ge netic pro files stored in con tin u ally grow ing da - ta bases of con victed of fender should be come in creas - ingly fre quent. In se vere rape cases or in cases with se rial rape, DNA in tel li gence led screens will be used as a tool to solve the case(s), thereby also pre vent ing further crime. Most prob a bly, sex ual crime such as rape will con - tinue to be a dis puted crime cat e gory. This be cause crime al le ga tions in many cases are still to be dis - missed by court, due to the re quired prin ci ple of be - yond rea son able doubt not be ing ful filled. Clearly rape case in ves ti ga tions at the fo ren sic lab o ra tory will con tinue to be la bo ri ous. Also, these ex am i na tions are by ex pe ri ence known not to gen er ate use ful re sults in many of the cases. But as sex ual crime has a clear neg - a tive im pact on af fected in di vid u als as well as so ci ety in gen eral, ef forts by fo ren sic lab o ra to ries in ev ery day work as well as in de vel op ing new meth od ol o gies are highly rel e vant in fight ing and pre vent ing these crimes. References 1. Allard J. E., The col lec tion of data from find ings in cases of sexual assault and the significance of spermatozoa on vag i nal, anal and oral swabs, Sci ence & Jus tice 1997, 37, Allard J. E., The facts of life, Contact 1996, 9, Andersson C., Boström A., Den 777:e mannen polisens jakt på Hagamannen, Big Bok Anmälda brott. Preliminär statistik för år 2006, Brå, Brottsförebyggande rådet, Sveriges officiella statistik 2006, 5. Ansell R., Ett år med utvidgad möjlighet att ta DNA-prov för DNA-registerhantering, Bevis 2007, 1, Ansell R., Fryslistan bearbetas, Kriminalteknik 2005, 2, Ansell R., Läkares spårsäkring efter sexbrott förbättrad, Läkartidningen 1999, 96, Ansell R., Med fokus på misstänkt gärningsman; Ett viktigt komplement till prover och spår från våldtäktsoffer och brottsplats, Bevis 2002, 1, Ansell R., Recovery of biological traces intended for DNA anal y sis: The ad van tages of us ing a sim ple kit, Problems of Forensic Sciences 2001, 48, Ansell R., Se cur ing ev i dence af ter sex ual of fences: an im - portant task for the physician; increasing severity of crimes and use of DNA anal y sis ne ces si tate higher qual ity standards. Läkartidningen 1998, 95, Ansell R., Giulianelli S., The rape case in ves ti ga tion: Ex - pe ri ences with stand ard ised sex ual as sault kits in Swe den, Problems of Forensic Sciences 2000, 44, Clarke M. D. B., Metropolitan Police Laboratory exami - na tion for sex ual as sault of fences, Police Surgeon 1979, 15, Cook O., Dixon L., The prev a lence of mixed DNA in fin - ger nail sam ples taken from in di vid u als in the gen eral pop - u la tion, Forensic Science International Genetics 2007, 1, DNA extraction protocols, AmpFlSTR Profiler PCR Am pli fi ca tion Kit User s Man ual, Ap plied Biosystems Elliott K., Hill D. S., Lam bert C. [et al.], Use of la ser microdissection greatly im proves the re cov ery of DNA from sperm on mi cro scope slides, Fo ren sic Sci ence In ter - national 2003, 137, Gill P., Whitaker J., Flaxman C. [et al.], An in ves ti ga tion of the rigor of in ter pre ta tion rules for STRs de rived from less than 100 pg of DNA, Forensic Science International 2000, 112, Good prac tice guide, cold case re views of rape and se ri - ous sex ual as sault, Fo ren sic Sci ence Team, Po lice Stan - dards Unit, Home Of fice (Eng land), Hampton H. L., Care of woman who has been raped, The New Eng land Jour nal of Med i cine 1995, 332, Hedman J., Albinsson L., Ansell C. [et al.], DNA da ta base leg is la tion up date: a new semi-au to mated anal y sis chain

10 264 R. Ansell for ref er ence sam ples on FTA pa per, from sam pling to reg is tra tion in the Swed ish na tional DNA da ta base, 4 th Eu ro pean Acad emy of Fo ren sic Sci ence Meet ing, Hel - sinki 2006 [ab stract]. 20. Hjelm K., Beckman A., Jangblad A., Screen ing for se rial rape cases among un solved crimes in Swe den, Prog ress in Fo ren sic Ge net ics 7, In ter na tional Con gress Series 1998, 1167, Hochmeister M. N., Eisenberg A. J., Budowle B. [et al.], The de vel op ment of a new sex ual as sault kit for the op ti - mi sa tion of col lec tion, han dling and stor age of physical and bi o log i cal sam ples, Promega: The First European Sym po sium on Hu man Iden ti fi ca tion Karlsson C., Holgersson S., ForumDNA, a cus tom-de - signed lab o ra tory in for ma tion man age ment sys tem, Progress in Fo ren sic Ge net ics 9, In ter na tional Con gress Series 2003, 1239, Kind S. S., The acid phosphatase test, [in:] Meth ods in fo - ren sic sci ence, Curry A. S. [ed.], New York Lawton M., Sex ual as sault kits, New Zea land Medical Jour nal 1981, 1194, Lewington F. R., Wil liams R. L., Sex ual of fences ex am i - na tion forms, Po lice Sur geon 1979, 15, Mar tens P. L., Sexualbrott, [in:] Brottsutvecklingen i Sve - rige , Re port 2004:3, Brå Brottsförebyggande rådet 2004, Oppitz E., Eine neue färbemethode zum nachwies der spermien bei sittlichkeitsdelikten, Ar chive für Krimino - logie 1969, 144, Övre Norrland, Court of Ap peal, Feb ru ary 2006, Ap peals Court De ci sion, case num ber B Poma P. A., Sex ual as sault: Col lec tion of ev i dence, Il li - nois Med i cal Jour nal 1982, 162, Stegeryd Y., Ansell R., Fo ren sic pu bic comb ing af ter rape can be re placed or com ple mented with a sim ple tape based tech nique, 4th Eu ro pean Acad emy of Fo ren sic Sci - ence Meet ing, Hel sinki 2006 [ab stract]. 31. The Fo ren sic Sci ence Ser vice, In tel li gence-led screens, Fact sheet, ren sic.gov.uk. 32. Us ing DNA to solve cold cases, Na tional In sti tute of Jus - tice, USA, Spe cial re port 2002, pub-sum/ htm. 33. Walsh P. S., Metzger D. A., Higuchi R., Chelex 100 as a me dium for sim ple ex trac tion of DNA for PCR-based typ ing from fo ren sic ma te rial, Bio Tech niques 1991, 10, Willott G. M., Crosse M. A., The de tec tion of sper ma to - zoa in the mouth, Jour nal of Fo ren sic Sci ence Society 1986, 26, Young W. W., Bracken A. C., Goddard M. A. [et al.], Sex - ual as sault; Re view of a na tional model pro to col for fo ren - sic and med i cal eval u a tion, Ob stet rics and Gynecology 1992, 80, Cor re spond ing au thor Ricky Ansell Swed ish Na tional Lab o ra tory of Fo ren sic Sci ence Se vere Crime Sec tion, Bi ol ogy Unit S Linköping ricky.ansell@skl.polisen.se

11 BADANIA NAD PRZESTÊPSTWAMI NA TLE SEKSUALNYM W SZWEDZKIM NARODOWYM LABORATORIUM NAUK S DOWYCH 1. Wstêp W ostatn ich trzy dzies tu la tach znacz¹co wzros³a w Szwe cji licz ba zg³aszan ych przyp adków gwa³tów [4]. Przes têpstwa na tle sek sua lnym zda rzaj¹ siê we wszyst - kich œrodow iskach i gru pach spo³ecz nych, a ich zna na licz ba, jak siê po wszechn ie uw a a, jest ni sza od praw - dziwej. Statystyki te s¹ szczególnie zani one, jeœli weÿ - mie siê pod uwa gê prz est êpst wa do kon ane w ro dzi - nie [26]. Licz ba zg³oszon ych w 2006 roku przes têpstw o cha rakt erze sek sua lnym prze krac za³a i by³a po - dobna jak w la tach po przedn ich. Jed nak licz ba przy - padków gwa³tów wy nosi³a 4200, co oznac za je den as topro cent owy wzrost w sto sunku do roku po przedn iego. Wzrost ten spo wod owa ny zo sta³ zmia nami w prze pis ach praw nych, ja kie nast¹pi³y w roku 2005, w wy niku kt ó ry ch pewne przypadki stosowania przymusu i wykorzystania sek sua lne go trak tow ane s¹ obecn ie jako gwa³t [4, 26]. Zdecydowana wiêkszoœæ spraw zwi¹zanych z przes - têpstwami na tle sek sua lnym, któ re tra fiaj¹ do SKL (Szwedz kiego Na rod owe go La bor ato rium Nauk S¹do - wych) to spra wy gwa³tów, zaœ prób ki prze sy³a siê w celu zba dan ia œla dów bio log iczny ch me tod¹ anal izy DNA. Cza sami pro wad zone s¹ w tego typu spra wach ba dan ia w³ók ien, rzad ko na tom iast, na wet w ska li roku, wy kon y - wane s¹ badania morfologiczne w³osów oraz analizy olejów czy smar ów. Koni ecz noœæ wy kor zyst ania in nych dys cy plin nauk s¹do wych, jak dak tyl osk opia czy anal iza pi sma rê cznego, po jaw ia siê spo rad ycznie. W roku 1996 prze prow adz ono za led wie 230 ba dañ DNA w spra wach gwa³tów, pod czas gdy licz ba ta w roku 2006 osi¹gnê³a 1049, rosn¹c nie ustann ie. W zwi¹zku z no wymi prze pis a - mi do tycz¹cymi pr zestêpstw na tle sek sua lnym na po - cz¹tku 2005 roku od not owa no znacz¹cy wzrost (38%) licz by pro wad zony ch w la bor ato rium spraw zwi¹za nych z gwa³tami, kt óry do prow adzi³ do po wstan ia za leg³oœci i op óÿnieñ ró wnie w przy padku in nego typu ba dañ DNA. W roku 2007 prze wid uje siê dal szy wzrost licz by ta kich spraw, choæ ju nie tak dra styczny, do oko³o 1200 (ry cina 1). Dowody rzeczowe maj¹ zazwyczaj podstawowe zna - czen ie w pro wad zonym pos têp owan iu s¹do wym do ty - cz¹cym gwa³tów [10, 11]. Na rzêdzia ba dawc ze, kt órymi dys pon uje wspó³cze sny bio log s¹dowy, umo liwiaj¹ analizê nawet minimalnych iloœci materia³u biologicznego, jeœli tylko zostanie on znaleziony, zabezpieczony i od pow iednio prze chow any. Wy miar sp rawiedliwoœci mo e nie spe³niæ swo jej roli bez od pow iednio za bezp ie - czonych dowodów rzeczowych z miejsca zdarzenia, od ofiary i po dejr zane go [8, 29]. Co raz bar dziej u y teczne na tym etap ie post êpowania s¹ stan dard owe, go towe do u ycia zestawy do zabezpieczania dowodów biologiczny ch [9, 11]. Zgod noœæ pro fili DNA jest bar dzo moc nym do wod em i mo e, po przez po twierd zenie kon taktu fi - zycznego lub seksualnego, zapewniæ wystarczaj¹co wy - sok¹ wa rtoœæ do wod ow¹ do za koñ czenia po stê powania w tocz¹cej siê spra wie. Z prak tyki au tora wy nika, e ba - dan ia prowa dzone w zwi¹zku z pr zes têpstwami na tle sek sua lnym s¹ bar dziej cza soch³onne w por ównaniu z in - nymi spra wami, w któr ych za chod zi ko niec znoœæ anal izy DNA, a co wiê c ej, rza dziej koñ cz¹ siê one po zyt ywnym wy nik iem. Ni szy jest ró wni e od set ek spraw, w których no tuje siê zg odn oœæ pro fili DNA. Do³o o no w zwi¹zku z tym wie lu sta rañ, aby pod nieœæ jak oœæ bad añ i zap ewniæ optymalne wykorzystanie mo liwoœci laboratorium. Skuteczne strategie postêpowania uzale nione od rodzaju sprawy wybierane s¹ ju na etapie poszukiwania œladów bio log iczny ch. W zwi¹zku z tym, e w wiê ksz oœci przypadków jest siê zmuszonym do ograniczenia wydawanych œr od k ów fi nans owy ch, przy datne s¹ szcz egó³owe in for - m acje na te mat ok reœlonej spra wy, które po zwal aj¹ na bar dziej pre cyz yjne i sku teczne dzia³ania. Wia domo te, e in form acje do tycz¹ce da nej spra wy mog¹ ulec zmia nie pod czas trwaj¹cego postêpowania, co równie musi byæ wziête pod uwagê. Inne narzêdzia, jak baza pro fili DNA gro madz¹ca profile genetyczne uzyskane na podstawie analizy materia³u po rów nawczego oraz œl adów bio log iczny ch pobra - nych podczas prowadzenia nierozwi¹zanych spraw czy te sze rok ie ba dan ia osób ty pow any ch na pod staw ie wia - domoœci operacyjnych s¹ niezwykle u yteczne wówczas, gdy na miejscu zdarzenia zabezpieczono œlad biologiczny na daj¹cy siê do ba dañ ge net yczny ch, lecz wo bec nie - znal ezi enia po dejr zane go nie mo na do konaæ porównania pro fili DNA. U y tec znoœæ baz pro fili DNA pod wzg lê - dem do pas owa nia pro filu por ówn awczego z pro fil em uzys kanym na pod staw ie anal izy œladu bio log iczne go, czasem w po³¹czeniu z zastosowaniem najnowszych tech nol ogii, jak podw y s zona licz ba cy kli re akc ji PCR i wy odr êbnianie el eme ntów ko mór kowych za po moc¹ tech nol ogii la ser owej [15, 16], ró wni e do prow adzi³y do sukcesów w badaniach nierozwi¹zanych dot¹d spraw [17].

12 266 R. Ansell 2. Ba dan ia w spra wach do tycz¹cych gwa³tów prowadzone w Szwedzkim Narodowym La bor ato rium Nauk S¹do wych 2.1. Uwagi ogól ne W przy padku prze stêp stw na tle sek sua lnym cia³a ofiary i na pastn ika mog¹ byæ po strzeg ane jako swo iste dodatkowe elementy miejsca zdarzenia kryminalnego. S¹ one obj ête ró nego typu prze pis ami re gul uj¹cymi kwe - stie prowadzenia oglêdzin oraz zabezpieczania próbek. Za równo miej sce zda rzen ia, ofiara, jak i na pastn ik, sta - nowi¹ istotne elem enty, które po winny zo staæ wni kliw ie zba dane. Dzia³ania pro wad zone pod czas do chod zenia w spra wach prze stêpstw na tle sek sua lnym nie ogran icz a - j¹ siê za tem do miej sca pope³nie nia prz estêpstwa, ale po - szer zaj¹ siê o of iarê (ofiary) oraz na pastn ika (na past - ni ków). To, kt óry z tych el ement ów znaj dzie siê w cen t - rum uwagi osób pro wadz¹cych ba dan ia w la bor ato rium, za le ne jest od spe cyf iki da nej spra wy oraz mo l iwoœci uzys kania ma ter ia³u do wod owe go do anal izy. Zazwyczaj najwiêksz¹ uwagê poœwiêca siê analizie prób ek po bran ych od ofiary zda rzen ia. Nie stety wie le osk ar eñ o gwa³t zg³aszan ych jest zbyt póÿno, aby mo li - we by³o prze prow adz enie sku teczn ych bad añ s¹do wych, a licz ba osób po dejr zany ch o do kon anie gwa³tu, od któ - rych po biera siê pr óbki œl adów bio log iczny ch mog¹cych pos iad aæ war toœæ do wod ow¹, jest w tego typu spra wach nie wielka [8]. Jak wspo mniano wcze œniej, w spra wach przestêpstw na tle seksualnym laboratoryjne badania s¹dowe ograniczaj¹ siê zazwyczaj do badania œladów bio - log iczny ch me tod¹ anal izy DNA, a ba dan ia in nego typu s¹ pro wad zone bar dzo rzad ko Opty mal iza cja pra cy w la bor ato rium Ra cjon alne go spod aro wan ie œr odka mi fi nans owy mi spra wia, e ka dy dowód rze czowy pod daw any jest ana - li zie do piero po wy kaz aniu za sad noœ ci ta kiego ba dan ia, co zwi¹zane jest przede wszyst kim z du ¹ liczb¹ prowa - dzonych spraw. W celu zop tym ali zow ania pra cy w labo - ra torium s¹do wym w pierw szej kolej noœci zbie rane s¹ te prób ki, które po siad aj¹ naj bard ziej pod staw owe i istotne znaczenie. Pracownik laboratorium analizuje równie in - formacje na temat konkretnej sprawy. Zasadniczo sprawy gwa³tów, w któr ych wy typ owa no po dejr zane go, ba dane s¹ przed tymi, w których po dejr zany nie zo sta³ jesz cze wy typ owa ny, a spra wy z udzia³em dziec ka ba dane s¹ szyb ciej ni spra wy z udzia³em ofiary do ros³ej. Zazwyczaj jako pierwsze poddawane s¹ analizie prób ki lub wy mazy z ot wor ów cia³a oraz bie liz na osob is - ta. Prio ryt ety w tej dzie dzin ie s¹ jed nak w du ym stop niu zale ne od spe cyf iki spra wy i ró ni¹ siê w zale noœci od in form acji za wart ych w os kar eniu oraz tego, co ma zo - staæ w kon kretn ym przy padku wyja œnio ne. Istotn ym czynnikiem wp³ywaj¹cym na hierarchiê wa noœci do wo dów jest równ ie licz ba spra wców oraz in form acja o wc zeœn iej od byt ym sto sunku sek sua lnym. D³ugi okres pomiêdzy zdarzeniem a oglêdzinami medycznymi mo e za decyd owaæ o zmia nie spo sobu pos têp owania w la bor a - to rium, gdzie odst¹pi siê od badañ œladów za bezp iecz o - nych z ot worów cia³a, kt óre, jak ka dy ma ter ia³ bio - lo giczny, mog¹ ulec de grad acji jesz cze przed oglê - dzinami medycznymi, by przeprowadziæ badania bielizny osob ist ej, ubrañ czy in nych pr zedmiotów. W lite - ra tur ze przed miotu nie ma zgodn oœci co do cza su, po któ - rym mo na wyk ryæ plem niki w na tur alny ch otwor ach cia³a [np. 1, 2, 18, 34]. W po chwie mo na je od nal eÿæ na - wet po ty god niu, ch oci a, jak po kaz uje prak tyka la bor a - to ryj na, anal iza DNA po tak d³ugim cza sie nie jest mo - liwa. W in nych otwor ach cia³a (usta, od byt) plem niki mog¹ prze trw aæ znacz nie krócej (mak sym alnie dwa dni). Dane pu blik owa ne w li ter atu rze wska zuj¹, e czas, w któ - rym wci¹ mo na odna leÿæ obcy DNA pod pa znokc iami, mo e wy nieœæ dwa dni, na wet po wie lok rotnym my ciu r¹k [13]. Wy mazy z pe nisa, kt óre po brano po pi êciu dniach od pope³nie nia prz estêpstwa sek sua lne go i pod - dano analizie laboratoryjnej, wci¹ zawiera³y DNA zgod ny z pro fil em DNA ofiary Prak tyka la bor ato ryj na Po nak reœ leniu sche matu post êpo wania zale ne go od specyfiki danej sprawy, nastêpuje analiza materia³u do - wod owe go i po rów naw cze go. Ba dan ia ma ter ia³u po rów - nawczego i do wod owe go za bezp iecz onego na miej scu zda rzen ia od ofiary i po dejr zane go (po dejr zany ch) winny byæ pro wad zone w ró nym cza sie lub przez ró nych pracowników. W przy padku spraw z udzia³em ma³ych dzieci oglêdziny dowodowej odzie y i badania próbek pobranych przy pomocy specjalnego zestawu prowadzone s¹ w wydzielonych pomieszczeniach laboratorium. Wy mazy z po chwy oraz od bytu pod daw ane s¹ te stom ws têpnym na ob ecnoœæ kw aœnych fos fat az (AP), któ re stanowi¹ marker nasienia [23]. Badania zabezpieczonych do wodów rze czow ych jak bie liz na osob ista, odzi e, czy niek tóre inne przed mioty, roz poc zynaj¹ siê od ogl êdz in po zwal aj¹cych na ujawn ienie plam i œladów wi doczn ych go³ym okiem. Nastêpnie dziêki za stos owa niu ap arat ów Crimescope CS-16 lub Qu aser 2000/30 uwid aczni ane s¹ pozosta³e plamy obecne na tkaninach. Po³o enie znale - zionych plam za znac zane jest przy po mocy pi saka, a na - stê pnie istotne œlady pod daw ane s¹ te stom na obecnoœæ AP. Za plam ienia mog¹ce byæ œlin¹ lub wy dziel in¹ z po chwy, w za le noœci od ro dzaju spra wy, równ ie zo - staj¹ prze tes towa ne na obec noœæ AP. W tych przypad - kach jed nak test sto sow any jest w celu umo li wie nia wyboru w³aœciwej metody izolacji DNA pozwalaj¹cej na wyeliminowanie koniecznoœci analizy mieszanin DNA.

13 Badania nad przestêpstwami na tle seksualnym Ten sam spo sób pos têpo wania sto sow any jest w przy - padku anal izy plam, które sta nowi¹ mie sza ninê kom órek epit eli alnych i plem nik ów. Frag ment pla my, wym azówki lub czê œæ pró bki po bran ej w trak cie pro cesu izol acji DNA, wy kor zyst uje siê do po szuk iwa nia g³ówek pl emni - ków. Anal iza mi kros kopo wa u³atwiona jest dziêki za - stos owa niu tech niki bar wien ia pre para tów Chri stm as tree-stain opracowanej przez Oppitza [27]. Poszukiwanie pl emni ków od bywa siê przy 400-krot nym powi êkszeniu. Od nal ezi one w³osy pod daw ane s¹ ogl êdz inom po zwal a - j¹cym na ok reœl enie cz êœci cia³a, z kt órej po chodz¹ (np. w³osy z g³owy, ³onowe), a nast êpnie stwier dzana jest obecno œæ lub brak ce bulki w³osow ej oraz ocen iana jej u yt eczn oœæ do badañ DNA. Nale y zazn aczyæ, e ce - bulki w³osowe od najd ywa ne s¹ rzad ko, a jesz cze rza dziej ich stan po zwala na prze prow adz enie badañ DNA Anal iza DNA Izol acja DNA pro wad zona jest od dzieln ie dla œl adów zabezpieczonych na miejscu zdarzenia, a tak e dla próbek po chodz¹cych od stron w pro wad zonej spra wie ofiary oraz po dejr zane go. To po stêp owan ie po zwala na un ikni êcie w la bor ato rium kon tam ina cji krz y o wej. Wyb ór me tody izol acji DNA zale y od usta leñ wy - nik aj¹cych z prze prow adz onych test ów wstê pnych. Stan - dard owo komó rki epit eli alne pod daw ane s¹ izol acji DNA z za stos owa niem y wicy che lex, a w ra zie ko niecznoœci (nie kor zystne go wp³ywu pod³o a) u y wana jest me toda fe nol owo-chlo rof ormo wa [14, 33]. Mie szan iny kom órek epit eli alnych i plem nik ów pod daw ane s¹ izol acji DNA z wy kor zyst aniem zmo dyf iko wan ej me tody wy kor zyst u - j¹cej y wicê che lex [14]. Przed przyst¹pie niem do anal izy DNA, izol aty pod - dawane s¹ pomiarowi stê enia DNA z zastosowaniem zestawu ABI Qu ant ifi ler Hu man DNA Qu ant ifi cat ion kit i apar atu ABI 7300 Real Time PCR Sys tem. Nas têpnie prowadzona jest analiza DNA z zastosowaniem zestawu do PCR ABI AmpFlSTR SGM Plus kit i ter moc ykl era ABI Ge nea mp PCR Sys tem Do roz dzia³u fra g - mentów DNA (pro duktów PCR) wy kor zyst ywany jest analizator genetyczny do elektroforezy kapilarnej ABI PRISM 3130xl Ge net ic Anal yzer. Wy niki elekt rofo rezy anal izo wane s¹ przy u yc iu pro gramu kom put ero wego ABI Gene Mapper ID v W ra zie po trzeby, w spra wach, w któr ych ist nieje blis kie pok rewi eñstwo pom iêdzy ba dan ymi albo oznaczono czêœciowe profile genetyczne lub mieszaniny DNA, anal iza ge net yczna mo e zo staæ po szer zona o uk³ady ge - net yczne za warte w ze staw ie do PCR ABI AmpFlSTR Pro fil er kit. W rzad kich przy padk ach pro wad zona jest anal iza uk³adów STR chro mos omu Y przy wy kor zyst a - niu ze stawu do PCR Pro mega Po werp lex Y kit. Te ostatnie markery znajduj¹ zastosowanie w sprawach, w któr ych anal iza au tos oma lnych uk³adów STR nie po z - woli³a na wykluczenie podejrzanego czy podejrzanych jako Ÿród³a materia³u genetycznego. Analiza uk³adów STR chro mos omu Y pro wad zona jest rów nie w celu wzmoc nien ia si³y do wodu z ba dan ia DNA, kie dy po przez analizê markerów autosomalnych uzyskano mieszaninê DNA mê c zyzny i ko biety. W bar dzo rzad kich przypad - kach, gdy anal izo wane s¹ niek tóre ro dzaje pr óbek, a ich sp osób po bier ania i prze chow ywa nia by³ od pow iedni, pro wad zone s¹ ba dan ia wy kor zyst uj¹ce te chn ikê LCN. Ten rodzaj analizy jest jednak zazwyczaj nieodpowiedni w razie koniecznoœci analizy œladów zabezpieczanych po przez po bran ie wy mazu z po wierzchni cia³a, gdy na wymazówkê naniesiony zostaje poza œl adem ró wnie DNA osoby, która zo sta³a pod dana ogl êdz inom. 3. Zestawy do zabezpieczania próbek w sprawach gwa³tów 3.1. Kor zyœ ci wy nik aj¹ce ze sto sow ania standardowych zest awów do za bezp iecz ania próbek Zestawy do zabezpieczania próbek w sprawach do - tycz¹cych gwa³tów s¹ od daw na sto sow ane w kil kun astu kra jach na œwi ecie [12, 21, 24, 25, 29, 35]. Pro wadz¹cy ogl êdziny le karz wy posa ony jest dz iêki tego typu ze - staw owi w go towe do u ycia, stan dard owe narz êdzie, które u³atwia zabezpieczanie próbek dowodowych w sprawach do tycz¹cych gwa³tów i wy kor zyst ania sek sua lne go. Prawid³owo zastosowany zestaw pozwala na zoptymalizow anie przysz³ych badañ nad za bezp iecz onymi pr óbka - mi, a wiêc de tekc ji i anal izy œlad ów bio log iczny ch oraz in nego typu ma ter ia³u do wod owe go, kt óre pro wad zone bêd¹ w la bor ato rium s¹do wym [11, 29]. Roz szer zone wersje zestawów zawieraj¹, poza materia³ami niezbêd - nymi do zabezpieczania œladów, równie materia³y i in - strukc je po trzebne do prze prow adz enia badañ me dycznych i me dyczno-s¹do wych, kt órym pod daw ane s¹ ofiary oraz po dejr zani [21]. Wyposa enie zestawów za zwyc zaj ogran icz one jest do typowych materia³ów, które mo na znaleÿæ w ka dym szpitalu czy te w ze spole opieki me dyczn ej. Ich u ytecz noœæ zwi¹zana jest z tym, e do kon uj¹cy og lêd zin le karz dyspo - nuje porêcznym, standardowym opakowaniem zawieraj¹cym wszyst kie niezbê dne ma ter ia³y ze brane ra zem w przejrzyœcie oznak owa nych ko pert ach i po jemni kach wraz z in - strukcjami, które zazwyczaj przygotowane s¹ w formie prostych list zad añ. Po siada to oczyw ist¹ zaletê zw³asz cza w sy tua cji, gdy pro wadz¹cy ogl êdziny le karz jest niedo - œwiadczony lub pra cuje w ciê ki ch i stre suj¹cych warun - kach. Na wet jed nak dla doœ wiadczonych spe cjalistów ze - staw ten stanowi doskona³e narzêdzie wykorzystywane do prawid³owego przeprowadzenia oglêdzin i zabezpieczenia w jak najprostszy sposób próbek.

14 268 R. Ansell Na le y do daæ, e taki stan dard owy, go towy do u y - cia ze staw, jest je dnoczeœnie ³atwy do udos kona len ia wówc zas, gdy pro ced ury, tech niki lub prak tyki w la bor a - to rium ulegn¹ zmia nie. Co wiêc ej, wszyst kie wprowa - dzone zmia ny na tychm iast dotr¹ do wszyst kich u yt - kown ików, a tak e doœwia dczonych specja listów Szwedz ki ze staw do za bezp iecz ania prób ek w spra wach do tycz¹cych gwa³tów Stosowany w Szwecji zestaw do zabezpieczania próbek w przy padk ach gwa³tów po chod zi z wcze snych lat dziewiêædziesi¹tych dwudziestego wieku. Pocz¹tkowo by³ rêcz nie sk³ad any przez specjalistê z za kresu me dyc y - ny s¹do wej, wk rótce jed nak pry watna fir ma roz poczê³a jego pro dukcjê na ska lê ma sow¹ [10]. Pó Ÿniejsza ocena pierwszej kup nej wer sji ze stawu do wiod³a, e by³ on zbyt roz bud owa ny, wiêc spe cja liœ ci mie li tru dnoœci z jego po - prawnym u yciem [7, 10]. W re zult acie w la tach ze staw pod dano mo dyf ika cji, kt óra do prow adzi³a do jego znacz nego uproszc zenia. W no wej wer sji zna - laz³y siê wy³¹cznie przed mioty nie zb êd ne do zabezpie - cza nia œl adów bio log iczny ch i in nych do wodów rze czowych oraz do prze prow adz enia test ów na obec noœæ nar - ko tyków [7, 11]. To uproszc zenie zna cz¹co po prawi³o ja - koœæ pra cy u y tkowników ze stawu, a w kon sek wencji zwiêkszy³a siê czêstotliwoœæ jego u ywania [7, 8]. Obecnie wiêks zoœæ próbek œladów biolo gicznych po cho dz¹ - cych od ofiar gwa³tów za bezp iecz ana jest w oparc iu o ten w³aœnie ze staw. W dniu dzi siejs zym w Szwe cji wci¹ ist nieje je den zestaw do zabezpieczania próbek w sprawach gwa³tów. Jest on dost êpny w han dlu i sto sow any w wiê ksz oœci re - gio nów na te ren ie kra ju (ta bela I). Ze staw um o liwia przeprowadzenie oglêdzin ywych oraz martwych ofiar obu p³ci bez wzglêdu na wiek. Po zwala ró wnie na prze - prow adz enie oglê dzin po dejr zany ch o pope³nie nie prz es - t êpstwa. Szwedz kie La bor ato rium Nauk S¹do wych od - po wied zialne jest za za warty w ze staw ie for mul arz z list¹ czy nno œci ko nieczn ych do prze prow adz enia pod czas og - lê dz in. Bie rze rów nie ak tywny udzia³ w pra cach nad ocen¹ ze stawu i jego udos kona lan iem [10]. Od biorc¹ po nad 90% pro duk owa nych zes taw ów jest policja, resztê zamawiaj¹ zespo³y opieki medycznej. W prak tyce oznac za to, e po lic ja za opat ruje w ze stawy ze spo³y opieki me dyczn ej lub za biera je wraz z osob¹, któ ra ma zo staæ pod dana ogl êdz inom. W roku 2006 przy - got owa no i roz prow adz ono oko³o 1990 zes tawów do za - bezp iecz ania pr óbek w spra wach gwa³tów. W roku 2007 prze wid ywa ny jest 12% wzrost, co oznac za 2200 roz - prow adz onych zes tawów (licz by poda ne przez produ - centa zestawu firmê Nordkrim). Zazwyczaj podejrzani pod daw ani s¹ ogl êdz inom przez specjalistê do spraw me - dyc yny s¹do wej, a ofiary gwa³tów przez gi nek olo ga, lub je œli to mo li we, przez ekspertów w spe cjaln ych ze spo - ³ach opieki me dyczn ej Pro pon owa ne zmia ny w szwedz kim ze staw ie do za bezp iecz ania pr óbek w spra wach gwa³tów Zestaw do zabezpieczania próbek w sprawach gwa³tów znaj duje siê obecn ie w trak cie ko lejn ej mo dyf ika cji. Zmia ny maj¹ na celu udos kona len ie po bier ania pr óbek i pod nies ienie jak oœci ze stawu, a przez to optymalizacjê po zys kiwa nia pr óbek do wod owy ch i wy daj noœ ci anal izy. W zwi¹zku z tym, e ostatn iej mo dyf ika cji dokonano pra wie dzi esiêæ lat temu, pro wad zone s¹ rów nie pra ce nad po praw¹ wygl¹du ze stawu. Jedn¹ z in nych pla now a - ny ch zmian jest re zyg nacja z po bier ania w³osów ³onowych w charakterze materia³u porównawczego do badañ morfologicznych. Powodem rezygnacji jest fakt, e samo wy ryw anie w³osów wy stras za osoby pod daw ane bada - niom, a przy tym w wiê ksz oœci prz ypa dków dostar cza ma³o przy datn ych dowo dów. Po dobn ie, w zwi¹zku z nie - wielk¹ przydatnoœci¹, rezygnuje siê równie z pobierania w³osów z g³owy, kt óre wy kor zyst ywano do ba dañ mor - fologicznych w charakterze materia³u porównawczego. Kolejn¹ modyfikacj¹ jest wprowadzenie przeÿroczystych folii samoprzylepnych. Maj¹ one s³u yæ do zabezpiecza - nia wy padn iêty ch w³osów, w³ók ien i in nych ok ruchów zna lez iony ch pod czas pro wad zony ch oglê dzin. Samo - przylepne fo lie bêd¹ ta k e u ywane na po wierzchni cia³a, w tym ta k e okol icy ³onow ej, która jest ogol ona lub moc - no prz ystrzy ona. Fo lia mo e ró wnie byæ sto sow ana w celu zabezpieczenia w³osów zbieranych poprzez wy - czes ywa nie okol icy ³onow ej, co umo liwi wy elim ino wa - n ie do tychc zas sto sow any ch opa kow añ pa pier o wy ch lub plastikowych. Folia skutecznie pozwala na zabezpiecze - nie ma ter ia³u do wod owe go, a w zwi¹zku z tym, e jest przeÿroczysta, u³atwia badania cebulek w³osowych, któ - re prowadzone s¹ w laboratorium. Co wiêcej, u ywanie fo lii nie ma ne gat ywne go wp³ywu na ru tyn ow¹ an ali zê DNA [30]. Jak dot¹d, pozosta³oœci zza paznokci zabezpieczano od ofiary po przez za stos owa nie drew nian ych paty czków. Bawe³niane wymazówki u ywano do zabezpieczania ewent ual nych komór ek po chodz¹cych z ot worów cia³a ofiary, a obecn ych na pal cach i pa znokc iach po dejr zane - go. Doœwiadczenie pokazuje, e zabezpieczone pozos - ta³oœci zza pa znokci sta nowi¹ trud ny ma ter ia³ do anal izy, a jego wart oœæ do wod owa jest ni ska. W no wej wer sji ze - stawu do po bier ania pr óbek zza pa znokci za równo od ofiar, jak i podejrzanych, wprowadzone zostan¹ spiczaste bawe³nia ne wym azówki. W no wej wer sji ze stawu po - jawi¹ siê równie niewielkie jednorazowe pojemniki z sol¹ fi zjol ogi czn¹. U³atwi¹ one przede wszyst kim po - bier anie pr óbek œl iny na nies iony ch na po wier zchn iê cia³a po przez gry zien ie, li zan ie i ca³owan ie, a tak e bêd¹ po - mocne w za bezp iecz aniu pr óbek na sien ia. Do datk owe

15 Badania nad przestêpstwami na tle seksualnym wy mazó wki, kt óre zo stan¹ do³¹czo ne do ze stawu, po z - wol¹ na po bier anie pr óbek z warg, z okol icy ust oraz narz¹dów p³cio wych. Do pow y ej wy mien iony ch zmian do stos owa ne zo - stan¹ formularze przygotowane na zasadzie prostych list zad añ ko nieczn ych do prze prow adz enia przy ogl êdzi - nach, któr ym pod daw ane s¹ ko biety ofiary przes têpstw lub mê cz yÿni ofiary lub na pastn icy. Do kon ane zo - stan¹ równie zmiany w szacie graficznej formularzy. Na przyk³ad miej sca na pod pisy do kon uj¹cego og lêd zin le - karza oraz odpowiedzialnego policjanta zostan¹ umieszc zone na pierw szej stro nie for mul arza. Znajd¹ siê rów - nie na niej dane per son alne oraz kró tkie in form acje na temat poprzedzaj¹cych zdarzenie ewentualnych stosunków seksualnych, a tak e kwestie dotycz¹ce procedury po bier ania do datk owy ch pr óbek, kt óre nie s¹ uwzglêd - nione w procedurze standardowej. Informacje zawarte w zestawie, a przeznaczone dla odpowiedzialnego za sprawê policjanta oraz prowadz¹cego oglêdziny lekarza, zo stan¹ po praw ione i sk róco ne. Dane te zo stan¹ umiesz - czone w przeÿro czys tym opak owa niu z przo du pude³ka. Dodatkowo wszystkie niezbêdne informacje, lista czyn - noœci do wy kon ania przy og lêd zin ach oraz u yte czne od - noœ niki do li ter atu ry, do stêpne bêd¹ na stro nie in terneto wej laboratorium. 4. Szwedz ka Na rod owa Baza Pro fili DNA 4.1. Pro file DNA ma ter ia³u po rów nawczego Od 1 kwiet nia 1999 roku do 1 stycz nia 2006 roku mo na by³o pobie raæ próbki porów nawcze w celu za - mieszczania profili genetycznych DNA w bazie, jeœli w spra wie do tycz¹cej pr zestêpstwa o cha rakt erze kry minal nym za bezp iecz ono ma ter ia³ do wod owy, kt óry móg³by zo staæ pod dany ta kiej anal izie. Do datk owo pra wo uwz glêdnia³o wy³¹cznie przestêpstwa pod leg aj¹ce ka rze co naj mniej dwó ch lat wiê zienia. Od 1 stycz nia 2006 roku w Szwe cji zaczê³y obo - wi¹zyw aæ nowe prze pisy praw ne zwi¹zane z pobiera - niem prób ek poró wnawczych DNA oraz wpro wa d zaniem pro fili ge net yczny ch do bazy da nych DNA. Zno - wel izo wane prze pisy umo liw iaj¹ ru tyn owe po bier anie pr óbek po równ awc zych w spra wach kry min alny ch. Pro - file DNA wpro wad zane s¹ do bazy da nych w sy tua cji, gdy osoba po dejr zana jest o pope³nie nie prz estêpstwa zagro onego kar¹ wiêzienia. Jeœli podejrzany zostanie uniew inni ony lub gdy kara za pope³nio ne prz estêpstwo zo stan ie ogran icz ona do grzyw ny, pro fil DNA musi zos - taæ usu niêty z bazy da nych. Je œli po dejr zany zo stan ie ska - zany, pro fil DNA po zos tanie w ba zie da nych DNA skaza nych tak d³ugo, jak d³ugo osoba ta bêdz ie fi gur o wa³a w kar tot eka ch po lic yjny ch ska zan ych lub podej rzanych. W prak tyce czas ten uzal e n iony jest od wagi pope³nio - nego przestêpstwa, zazwyczaj jednak wynosi dziesiêæ lat od mo mentu zwol nien ia z wiêz ienia. Prze d³u enie cza su po zos tawa nia pro filu w ba zie na stêpuje w sy tua cji, gdy osoba powt órnie jest po dejr zana lub zo staje ska zana za inne prz est êpstwo. Nowe prze pisy pro wadz¹ do ogrom n e - go wzro stu licz by po bier any ch pr óbek po rów naw czych DNA oraz wzro stu licz by pro fili gene tycznych wprowa - dzanych do Na rod owej Bazy Da nych DNA (ta bela II). Wiêk szoœæ prób ek poró wnaw czych DNA po bier ana jest w for mie wym azów z jamy ust nej. Stwo rzony zo sta³ specjalny zestaw do pobierania wymazów na zamówie - nie, a ca³a pro ced ura jest w znacz nym stop niu zauto mat y - zowana. Zamówienie sk³adane jest drog¹ elektroniczn¹, sam pro ces od nie dawna wy kor zyst uje pó³au tom aty czne pro ced ury la bor ato ryj ne, a ra port z prze szuk iwa nia bazy da nych opat rzony elekt roni cznym pod pis em rów nie prze sy³any jest na poli cjê drog¹ cy frow¹ [5, 19, 22]. Pro - cedurê po bier ania pr óbek wci¹ trak tuje siê jako oglê dzi - ny cia³a, w zwi¹zku z czym wy maga ona spe cjaln ej zgody, lecz mo e byæ prze prow adz ona przez funkcjo nariuszy policji bez anga owania personelu medycznego. Za - stos owa nie pro ced ur wy kor zyst uj¹cych te chn ikê kom - put erow¹ na wszyst kich etap ach anal izy oraz du y stopieñ automatyzacji pozwala na osi¹gniêcie wysokiej wyda jno œci i um o l iwia wy dan ie opin ii w ci¹gu dwóch, trzech dni Baza da nych pro fili DNA uzys kany ch ze œladów Pro file DNA uzys kane na pod staw ie anal izy prób ek zabezpieczonych na miejscu zdarzenia wprowadzane s¹ do bazy da nych pro fili DNA rów nie wów czas, gdy nie wy kaz ano ich zg odn oœci z pro fil em DNA z ma ter ia³u po - rów nawczego i s¹ prze chow ywa ne w ba zie przez mak - sim um 30 lat od mo mentu pope³nie nia prz estêpstwa. Z przyczyn praktycznych, aby zminimalizowaæ liczbê fa³szy wych wyn ików zgo dnoœci pro fili DNA, w ba zie da - nych prze chow uje siê pro file ge net yczne z³o one z co najmniej piêciu loci STR w przy padku powa nych prze s - têp stw i sied miu loci STR w przy padku prze stêp stw po s - pol ity ch. Do bazy nie s¹ wpro wad zane pro file sta nowi¹ce mie sza niny DNA, lecz jeœ li po zwala na to ja koœæ pro filu DNA, wpro wad zane s¹ dane uzys kane za po moc¹ nie - stand ardo wych tech nik, jak np. LCN (ang. low copy num ber). W rze czywistoœci ka dy pro fil DNA, któ rego prze chow ywa nie w ba zie tra ci sens, tzn. gdy spra wa zo - sta³a wy jaœniona dz iêki in nym do wod om, umor zono j¹ lub jest przedaw niona, po win ien zo staæ usuw any z bazy da nych pro fili DNA uzys kany ch ze œlad ów. Pro fil DNA zo staje au tom aty cznie usuw any z bazy da nych, gdy po - twierd zono jego zg odnoœæ z pro fil em por ówn awczym w wy niku prze szuk ania bazy da nych. Pro ced ura nie umo liwia ponownej analizy wczeœniejszych trafieñ (stwier dzon ej zgodno œci pro fili DNA) w ba zie da nych,

16 270 R. Ansell co mog³oby byæ u yteczne w przy padku dzia³añ opera - cyj nych pro wad zony ch przez policjê Przestêpstwa na tle sek sua lnym a baza da nych DNA W roku 2006 zg odn oœæ pro fili DNA pom iêd zy ma - teria³em por ówn awczym a do wod owym wy nik aj¹ca z przeszukañ Szwedzkiej Narodowej Bazy Danych by³a stwier dzona 5749 razy (ta bela III) [5]. Pr zew a aj¹ca wiê k szo œæ stwier dzon ych w roku 2006 zgodno œci (5211, czy li 82%) do tyc zy³a po spol ity ch pr zest êps tw, jak w³a - mania, kradzie e samochodów i zniszczenie mienia. W tym sa mym roku od not owa no 69 zg odn oœci typu oso - ba œlad lub œlad osoba (1,1%) dla prze stêpstw na tle seksualnym. Inne powa ne przestêpstwa, jak zabójstwa czy usi³owan ie zabó jstwa, sta nowi³y nie ca³e 0,5% odno - to wanych zgo dnoœci. Wy nika z tego, e baza da nych DNA nie sta nowi naj bard ziej opty maln ego narz êdzia w spra wach powa nych, jak zabó jstwa czy gwa³ty. Wiêkszoœæ tych spraw pro wad zona jest w spo sób uwz glê d - niaj¹cy ich spe cyf ikê, któ ra umo li wia wy typ owa nie po - dej rzan ych. W ta kich spra wach nie ma koni ecznoœci przeszukiwania bazy danych, chyba e stwierdzona zo - stan ie ob ecno œæ nie znan ego pro filu DNA. Oko³o 550 pro fili DNA uzys kany ch ze œlad ów za - bezpieczonych na miejscu zdarzenia z ca³kowitej liczby za mieszc zony ch w ba zie da nych DNA po chod zi ze spraw do tycz¹cych gwa³tów i wy kor zyst ywan ia sek - sua lne go (3,5%). War to jed nak zau wa yæ, e baza da - nych DNA jest cen nym nar zêdziem w przy padku gwa³tów pope³nia nych na zewn¹trz pom ieszczeñ z udzia³em sprawców nie zid enty fik owa nych w chwi li pope³nie nia prz estêpstwa. Tego typu na pastn ik mo e do konaæ po - wtórn ego ataku, w wy niku kt óre go po zos tawi nowe œl a - dy, sta nie siê po dejr zanym lub te zo stan ie uznany za po dejr zane go o pope³nie nie prz estêpstwa o zupe³nie in - nym cha rakt erze, co do prow adzi do wpro wad zenia jego pro filu ge net yczne go do bazy da nych DNA. Je œli doko - namy po rów nan ia licz by wpro wad zony ch pro fili DNA w spra wach zwi¹za nych z pr zestêpstwami na tle sek sua l - nym z liczb¹ zgodnoœci wy nik aj¹cych z prze szuk ania bazy da nych, wy nik musi zo staæ uznany za bar dzo ko - rzystny dla tej kategorii przestêpstw. Bez w¹tpienia istniej¹ równie interesuj¹ce powi¹zania pomiêdzy ró nymi kategoriami przestêpstw a przes - têp stwa mi na tle sek sua lnym. Spra wy te nie mog³yby zost aæ roz wi¹zane bez bazy da nych DNA. Na przyk³ad w 2006 roku wyjaœniono je den z pr zypadków gwa³tu do - konanego we wczesnych latach dziewiêædziesi¹tych po tym, jak do bazy da nych DNA wpro wad zono pro fil ge - net yczny, kt óry uzys kano po anal izie wy mazu z jamy ust - nej po bran ego od mê czy zny os kar one go o kr adzi e ple caka. Inny przy pad ek gwa³tu na nie letn iej dziew - czynce wyjaœ niono w 2006 roku dziêki ba zie da nych, gdy wpro wad zono do niej pro fil DNA po chodz¹cy od mê - czyzny po dejr zane go o pr zest êpst wa po datk owe. Jego pro fil ge net yczny okaza³ siê zgod ny z pro fil em uzys - kanym uprzedn io na pod staw ie anal izy do wod owe go na - sien ia we wspo mnian ej spra wie gwa³tu. Mê c zyzna ten miesz ka³ oko³o 400 kilom etrów od miej sca pope³nie nia przestêpstwa. 5. Ba dan ia prze siew owe pro wad zone na podstawie informacji policyjnych w sprawach seryjnych przestêpstw na tle seksualnym, dokonanych ze szczególnym okrucieñstwem Szerokie badania przesiewowe DNA, okreœlane tak e jako ba dan ia prze siew owe pro wad zone na pod staw ie in - form acji po lic yjny ch, sta nowi¹ od pow iednie na rzê dzie do elim ino wan ia zwi¹zku ze spraw¹ du ej licz by osób. Zako ñczone suk ces em, rów nie mog¹ dop row adziæ do ident yfi kac ji po tenc jalne go na pastn ika [31]. Przed 1 stycz nia 2006 roku po bier anie pr óbek po - równ awc zych DNA od oc hotn ików, za wyj¹tkiem ofiar, by³o w Szwe cji dys kut owa ne przez prawników, wiêc prak tyki tej nie sto sow ano po wszechn ie na te ren ie ca³ego kra ju. Sze rok ie ba dan ia prze siew owe DNA pro wad zone by³y w nie któ rych przy padk ach i tyl ko w nie których re - gion ach kra ju. Obecne prze pisy na daj¹ po lic ji uprawn ie - nia do po bier ania pr óbek po równ awc zych DNA od ka - dej osoby, która znaj duje siê na ob szar ze in ter esuj¹cym policjê w zwi¹zku z prowadzonym dochodzeniem w sprawach za gro onych kar¹ po zbaw ienia wo lnoœ ci na okres co naj mniej 1 roku. Po lic ja ko rzys ta z nich, je œli pr óbka DNA po trzebna jest do wy jaœnia nia spra wy, na przyk³ad gdy w do wod owej pr óbce po chodz¹cej z miej sca zda - rzen ia oznac zono pro fil DNA nie znan ej osoby, prawdo - podobnie spraw cy przes têpstwa. Ba dan ia pr óbek DNA po bier any ch na sze rok¹ ska lê w celu wy kon ania ba dañ prze siew owy ch lub od osób, które od daj¹ je do brow olnie, s¹ jed nak ob war owa ne pew nymi ogran icz enia mi. Pro file DNA uzys kane w wy - niku ba dan ia ta kich pr óbek mog¹ byæ wy kor zyst ywane do anal iz poró wnawczych do tycz¹cych wy³¹cznie tych przypadków, w zwi¹zku z którymi ma ter ia³ ten po brano. Nie s¹ one wpro wad zane do bazy da nych DNA, nie s¹ te wy kor zyst ywane do anal iz poró wnawczych pro wad zo - ny ch w in nych spra wach. W prak tyce sze rok ie ba dan ia przesiewowe DNA prowadzono w razie takich przes - têpstw, jak mor ders twa i se ryjne lub ci ê kie gwa³ty. Je - dyn ie w po jed yncz ych przy padk ach wi¹za³o siê to z ko - nie czn oœci¹ po bran ia wi êcej ni 500 pr óbek. W kilku - nastu przypadkach sprawca zosta³ odnaleziony jeszcze przed anal iz¹ piêæ dziesi¹tej prób ki poró wnawczej, co wska zuje na fakt, e za sadn iczo pr óbki do ba dañ prze - siew owy ch nie s¹ zbie rane w spos ób wy rywk owy, bez wy kor zyst a nia in form acji, kt óre po siad aj¹ po lic janci.

17 Badania nad przestêpstwami na tle seksualnym Na pocz¹tku 2006 roku dzi êki ba dan iom prze siew o - wym wyja œnio na zo sta³a se ria gwa³tów i usi³owañ za bójstw, kt óra mia³a miej sce w pó³noc nej Szwe cji na prze s trzeni szeœ ciu lat (ta bela IV). Po prze bad aniu 777 prób ki okaza³o siê, e jej pro fil by³ zgod ny z pro fil em DNA ustal onym wczeœ niej na pod staw ie anal izy prób ek do wod owy ch [3]. Przy pad ek ten jest, jak dot¹d, przyk³adem naj szer zej za - kroj ony ch ba dañ prze siew owy ch DNA w Szwe cji, które po zwoli³y na wy jaœn ienie spra wy. W przy padku kil ku niewyjaœnionych, lecz wci¹ badanych przestêpstw tego typu, prze anal izo wano po nad tysi¹c pr óbek por ów naw - czych. Jak dot¹d nie prze prow adz ono prze siew owy ch badañ DNA, które objê³yby okre œlon¹ grupê lu dzi, ca³¹ wios kê lub re jon mia sta. 6. Po stê powanie w spra wach umor zony ch Pos têpowanie w umor zony ch spra wach przy ci¹gnê³o uwagê medi ów, odk¹d z po wod zeni em wr óco no do przes têpstw z przesz³oœci, których spraw cy zo stali od - kryci dz iêki za stos owa niu no woc zesn ych tech nol ogii ba - dan ia DNA i bazy da nych pro fili DNA. W celu zwr óce nia uwagi spo³ecze ñstwa na niew yjaœnione spra wy, wyko - rzystano seriale telewizyjne. W zamierzeniu mia³y one po móc w uzys kaniu bra kuj¹cych in form acji i wska zan iu po tenc jalne go na pastn ika. Do datk owo przy got owa no równie specjalne wytyczne okreœlaj¹ce postêpowanie w umor zony ch spra wach [17, 32]. W Szwecji œlady zabezpieczone na miejscu zdarzenia oraz inne pró bki po brane w przy padku niew yjaœ nionych spraw gwa³tów stan dard owo prze chow ywa no w la bor a - to rium od 1986 roku a do pocz¹tku 1999 roku. Wiêk - szoœæ zgro mad zony ch bio log iczny ch pró bek dowo dowych po brana zo sta³a w zwi¹zku z przy padk ami gwa³ - tów, które do kon ano w la tach Ma ter ia³ ten przechowywano licz¹c, e podejrzany zostanie wytypo - wa ny dz iêki no woc zesn ej tech nol ogii anal izy DNA oraz wpro wad zeniu bazy da nych pro fili DNA. Prze prow adz one w 1997 roku wraz ze zbli aj¹cym siê uruc homi eniem pro jektu na rod owy ch baz da nych ba - dan ie pi lot a owe objê³o 195 pr óbek do wod owy ch, kt óre prze chow ywa no w zwi¹zku z umor zony mi spra wami o gwa³ty, które, jak zak³ad ano, do kon ane zo sta³y przez se ryjn ego pr zest êpcê [20]. Uzys kano pro file DNA dla 156 pró bek (80%). Piê cio krotnie (6,5%) od not owa no równie zg odn oœæ pro fili DNA w ró nych spra wach. Ba - dan ie to po kaza³o, e na wet w przy padku tak ogran icz o - nej licz by anal izo wan ych przy pad ków gwa³tów, uzys - kano wy soki od set ek zg odn oœci pro fili DNA dla œla dów zabezpieczonych w ró nych sprawach. W zwi¹zku z tym, e na pocz¹tku 1999 roku Na rod o - w¹ Bazê Da nych DNA w Szwe cji mo na by³o uznaæ za sprawnie dzia³aj¹c¹, Szwedzkie Narodowe Laboratorium Nauk S¹do wych zre zyg nowa³o z prak tyki prze chow ywa - nia ma ter ia³ów do wod owy ch do tycz¹cych nie wy j aœni o - nych spraw gwa³tów. Po uruc homi eniu bazy dosz³o do ogromn ego natê e nia pra cy w la bor ato rium, w wy niku cze go nie uda³o siê powróciæ do analizy wspomnianych próbek dowodowych. Tyl ko w nie liczn ych, wyj¹tkow ych przypadkach, mo liwa by³a analiza przechowywanego w zamra arkach materia³u dowodowego. W wiêkszoœci ce lem anal izy DNA nie by³o wpro wad zenie uzys kane go pro filu ge net yczne go do bazy da nych, ale spraw dzen ie, czy by³ on zgod ny z pro fil em DNA okr eœl onej osoby lub z pro fil em DNA uzys kanym z anal izy ma ter ia³u do wod o - we go do ty cz¹cego in nej spra wy. W sy tua cji, gdy nie stwier dzano zgod no œci pro fili ge net yczny ch, dane wpro - wad zano do bazy da nych DNA. Gdy w roku 2004, po up³ywie dz iesiêciu lat od chwi li pope³nie nia prz estêpstwa wyj aœniono jedn¹ ze spraw bru taln ego wy kor zyst ania sek sua lne go, za led wie na ty - dzi eñ przed jej przedaw nien iem rozpocz êto analizê po - zos ta³ych oko³o 900 pr óbek prze chow ywa nych w zwi¹zku z po zos ta³ymi, ni ewy jaœnionymi spra wami. Dziê ki po lic janto wi od pow iedz ialnemu za do chod zenie po wró - co no do spra wy przed zbli aj¹c¹ siê dat¹ przedaw nien ia, w zwi¹zku z czym w la bor ato rium prze bad ano przecho - wy wane prób ki na sien ia, a uzys kany pro fil DNA wpro - wad zono do bazy da nych. Okaza³o siê, e pro fil DNA uzys kany z do wod owe go na sien ia by³ zgod ny z pro fil em genetycznym pewnego mê czyzny w œrednim wieku. Pró bkê por ównawcz¹ po brano od mê czy zny w zwi¹zku z po dejr zeni em o pope³nie nie prz estêpstwa po spol ite go. Spra wa ta sta³a siê dla prac owników la bor ato rium im - puls em do ro zwa enia kwe stii anal izy umor zony ch spraw gwa³tów oraz przestêpstw na tle sek sua lnym i os - tat ecznie podjê to decyz jê o rozpo czêciu badañ nad prze - chow ywa nym ma ter ia³em. W zwi¹zku z t¹ de cyzj¹ zwró - cono siê do w³adz po lic ji, aby po wtó rnie zg³aszano w la - bor ato rium spra wy, w któr ych anal iza DNA mo e byæ uwa ana za przydatn¹. Projekt zainicjowano na wiosnê 2005 roku, roz poc zynaj¹c ana lizê pierw szych 24 spoœr ód 220 umor zony ch spraw, z których wiêkszoœæ do tyc zy³a gwa³tów. Prze prow adz ono powt órne ba dan ia przecho - wy wanego ma ter ia³u do wod owe go, ujawn ione œlady pod dano anal izie DNA, a uzys kane pro file ge net yczne wpro wad zono do bazy da nych DNA [6]. Projekt zak³ada sukcesywn¹ analizê kolejnych umorzonych spraw w cy klu kwar taln ym. Po zwoli to na prze - badanie ca³ego zgromadzonego materia³u (220 spraw) i zak oñ czenie pro jektu je sieni¹ 2007 roku. Jak dot¹d, w kil kun astu przy padk ach od not owa no zg odn oœæ pro fili DNA. Mia³o to miej sce albo za raz po wpro wad zeniu do bazy DNA pro filu ge net yczne go uzys kane go z anal izo - wan ej do wod owej pla my, albo po jak imœ cza sie, gdy do bazy da nych po raz pierw szy tra fi³ pro fil DNA po - chodz¹cy z ma ter ia³u po rów nawczego od po dejr zane go. W jed nym z tego typu prz ypadków kra dzie, któ ra mia³a miej sce la tem 2006 roku, do prow adzi³a do do pas owa nia

18 272 R. Ansell pro filu DNA po dejr zane go w tej drob nej spra wie do pro - filu ge net yczne go uzys kane go z ma ter ia³u do wod owe go w spra wie bru taln ego wy kor zyst ania sek sua lne go, ma - j¹cego miej sce w 1996 roku. W in nym przy padku pla my nasienia, które zabezpieczono podczas oglêdzin piêcio - let niej dziew czynki za atak owa nej w 1992 roku, powi¹ - zano z mê czy zn¹ ska zan ym ju wcz eœn iej za wykorzys - tanie sek sua lne nie letn ich. Poza do pas owa niem typu oso - ba œlad, którego do kon ano w kil kun astu przy padk ach, wie le in nych spraw powi¹zano miêdzy sob¹ po przez do - pas owa nie typu œlad œlad. Po lic ja uzys ka³a dziê ki temu cenne informacje o zwi¹zku pomiêdzy przestêpstwami, kt óre mog¹ ok azaæ siê po mocne przy ich wy jaœn ianiu. Szczegó³owe analizy i przygotowanie raportów dotycz¹cych wszyst kich spraw po zwoli uk oñcz yæ pro jekt przed gru dn iem 2007 roku. 7. Per spekt ywy Utrzym uj¹ca siê od d³u szego cza su ten denc ja wska - zuje, e w przysz³oœci w Szwe cji licz ba zg³aszan ych przes têpstw na tle sek sua lnym bêd zie rosn¹æ. Bez w¹tpie - nia nale y za tem oc zekiwaæ ró wnie wzro stu licz by spraw tra fiaj¹cych do la bor ato rium s¹do wego. Nie ob - ni ¹ siê ta k e oczek iwa nia ze stro ny wy miaru sp rawie - dliwoœci zwi¹zane z do starc zani em do wodów, zw³asz cza do wodu ze zg odn oœci pro fili DNA. Profile genetyczne uzyskane na podstawie analizy œlad ów bio log iczny ch jak na sien ie, wy dziel iny z po chwy czy œl ina, w dal szym ci¹gu bêd¹ mia³y du ¹ war toœæ do - wod ow¹, po mocn¹ przy wy jaœnianiu pr zestêpstw na tle sek sua lnym. War to zau wa yæ, e pocz¹tkowe oglê dziny medyczne po³¹czone z zabezpieczaniem próbek dowodowy ch, kt órym pod daw ane s¹ ofiary oraz po dejr zani (je œli tacy ist niej¹), sta nowi¹ naj wa niejszy etap na dro dze do wyj aœnienia spra wy. Za stos owa nie un owoc zeœ nio nych zestawów do zabezpieczania próbek w sprawach prze - stêpstw na tle sek sua lnym po zwala na wpro wad zenie jed - nol ity ch, opty maln ych pro ced ur przy po bier aniu ma - te ria³u do wod owe go, co um o l iwia zop tym ali zow anie nas têp uj¹cych po tem ba dañ i anal iz pro wad zony ch w la - bor ato rium s¹dowym. Pro file DNA uzys kane po przez an alizê œl adów po - chodz¹cych od na pastn ika bêd¹ be zpoœr ed n io po rów ny - wane z profilem genetycznym podejrzanego, a w razie bra ku po dejr zane go pro file zo stan¹ wpro wad zone do Na - rod owej Bazy Da nych DNA i po równane z in nymi zgro - madzonymi tam profilami DNA. Coraz czêstsze powinny byæ przy padki na tychm iast o wego do pas owa nia pro fili DNA po chodz¹cych z anal izy prób ek do wod owy ch z pro fil ami ge net yczny mi zgro ma d zony mi w nie ustann ie pow iêkszaj¹cej siê ba zie da nych DNA ska zan ych. W przy padk ach gwa³tów ze szcz egól nym okru cieñ - stwem, a tak e w przy padk ach se ryjn ych gwa³tów, sto - sow ane bêd¹ ba dan ia prze siew owe prowa dzone na pod - staw ie in form acji po lic yjny ch. Ba dan ia tego typu sta - nowi¹ na rzê dzie, kt óre po zwala nie tyl ko na wyj aœnienie spra wy (spraw), ale jest równie œrodkiem prewen cyj nym. Naj prawd opo dob niej prz estêp stwa na tle sek sua l - nym, ta kie jak gwa³ty, wci¹ bêd¹ sta nowi³y kat ego riê przestêpstw budz¹cych pewne zastrze enia. Powodem ta kiego sta nu rze czy jest fakt, e w wie lu przy padk ach s¹dy oddalaj¹ oskar enia, poniewa nie zawsze spe³niaj¹ one oczekiwane kryterium ponad wszelk¹ w¹tpliwoœæ. Nadal tak e badania prowadzone w laboratoriach s¹do - wych w spra wach gwa³tów bêd¹ pra coch³onne. Prak tyka po kaz uje ró wni e, e w wie lu przy padk ach koñcz¹ siê one niepowodzeniem. Przestêpstwa na tle seksualnym uder zaj¹ jed nak w zde cyd owa nie ne gat ywny sp osób za - rów no w po szc zegó lne osoby, jak i w ca³e spo³ecz eñstwo. W ich zwal czan iu oraz za pob iega niu im bar dzo istotn¹ rolê od gryw aj¹ wiêc wysi³ki po dejm owa ne przez pracowników laboratoriów s¹do wych po leg aj¹ce za rów - no na wy kon ywa niu codziennej, mudnej pracy, jak i na prowadzeniu badañ owocuj¹cych rozwojem nowych tech nik.

SSW1.1, HFW Fry #20, Zeno #25 Benchmark: Qtr.1. Fry #65, Zeno #67. like

SSW1.1, HFW Fry #20, Zeno #25 Benchmark: Qtr.1. Fry #65, Zeno #67. like SSW1.1, HFW Fry #20, Zeno #25 Benchmark: Qtr.1 I SSW1.1, HFW Fry #65, Zeno #67 Benchmark: Qtr.1 like SSW1.2, HFW Fry #47, Zeno #59 Benchmark: Qtr.1 do SSW1.2, HFW Fry #5, Zeno #4 Benchmark: Qtr.1 to SSW1.2,

Bardziej szczegółowo

All Saints Day. Chants of the Proper of the Mass for. Adapted to English words and Edited by. Bruce E. Ford

All Saints Day. Chants of the Proper of the Mass for. Adapted to English words and Edited by. Bruce E. Ford Chants of the Proper of the Mass for All Saints Day Adapted to English words and Edited by Bruce E. Ford Copyright 2009 by Bruce E. Ford All rights reserved. All Saints Day Introit Gaudeamus i. BzzzzacscSYÎzz7czzhzzzchzygczygcFTzzzzzcgÐkÐhczíyígzzÄzzzjUc

Bardziej szczegółowo

Katowice, plan miasta: Skala 1: = City map = Stadtplan (Polish Edition)

Katowice, plan miasta: Skala 1: = City map = Stadtplan (Polish Edition) Katowice, plan miasta: Skala 1:20 000 = City map = Stadtplan (Polish Edition) Polskie Przedsiebiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera Click here if your download doesn"t start automatically

Bardziej szczegółowo

PRE-ASSESSMENT OF EVIDENTIAL VALUE OF EVIDENCES EXAMPLES FROM FORENSIC EXPERT PRACTICE

PRE-ASSESSMENT OF EVIDENTIAL VALUE OF EVIDENCES EXAMPLES FROM FORENSIC EXPERT PRACTICE by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 PRE-ASSESSMENT OF EVIDENTIAL VALUE OF EVIDENCES EXAMPLES FROM FORENSIC EXPERT PRACTICE Paulina WOLAÑSKA-NOWAK De part ment of Ge net ics, In sti tute

Bardziej szczegółowo

THE IMPORTANCE OF THE ABUSED ABUSER HYPOTHESIS IN EXPLAINING THE AETIOLOGY OF PAEDOPHILIA

THE IMPORTANCE OF THE ABUSED ABUSER HYPOTHESIS IN EXPLAINING THE AETIOLOGY OF PAEDOPHILIA by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 THE IMPORTANCE OF THE ABUSED ABUSER HYPOTHESIS IN EXPLAINING THE AETIOLOGY OF PAEDOPHILIA Maria BEISERT In sti tute of Psy chol ogy, Adam Mickiewicz

Bardziej szczegółowo

ARNOLD. EDUKACJA KULTURYSTY (POLSKA WERSJA JEZYKOWA) BY DOUGLAS KENT HALL

ARNOLD. EDUKACJA KULTURYSTY (POLSKA WERSJA JEZYKOWA) BY DOUGLAS KENT HALL Read Online and Download Ebook ARNOLD. EDUKACJA KULTURYSTY (POLSKA WERSJA JEZYKOWA) BY DOUGLAS KENT HALL DOWNLOAD EBOOK : ARNOLD. EDUKACJA KULTURYSTY (POLSKA WERSJA Click link bellow and free register

Bardziej szczegółowo

DODATKOWE ĆWICZENIA EGZAMINACYJNE

DODATKOWE ĆWICZENIA EGZAMINACYJNE I.1. X Have a nice day! Y a) Good idea b) See you soon c) The same to you I.2. X: This is my new computer. Y: Wow! Can I have a look at the Internet? X: a) Thank you b) Go ahead c) Let me try I.3. X: What

Bardziej szczegółowo

Rozwiązywanie umów o pracę

Rozwiązywanie umów o pracę Ryszard Sadlik Rozwiązywanie umów o pracę instruktaż, wzory, przykłady Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o. Gdańsk 2012 Wstęp...7 Rozdział I Wy po wie dze nie umo wy o pra cę za war tej na

Bardziej szczegółowo

Stargard Szczecinski i okolice (Polish Edition)

Stargard Szczecinski i okolice (Polish Edition) Stargard Szczecinski i okolice (Polish Edition) Janusz Leszek Jurkiewicz Click here if your download doesn"t start automatically Stargard Szczecinski i okolice (Polish Edition) Janusz Leszek Jurkiewicz

Bardziej szczegółowo

POLYMORPHISM OF X-CHROMOSOME STR LOCI: DXS8378, DXS7132, HPRTB, DXS7423 IN A POPULATION OF CENTRAL POLAND *

POLYMORPHISM OF X-CHROMOSOME STR LOCI: DXS8378, DXS7132, HPRTB, DXS7423 IN A POPULATION OF CENTRAL POLAND * by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 POLYMORPHISM OF X-CHROMOSOME STR LOCI: DXS8378, DXS7132, HPRTB, DXS7423 IN A POPULATION OF CENTRAL * Maciej JÊDRZEJCZYK, Renata JACEWICZ, Jaros³aw BERENT

Bardziej szczegółowo

ALEKSANDER GRZEGORZ G AZEK THE CREATOR OF THE MODERN SYSTEM OF FORENSIC SCIENCES IN POLAND

ALEKSANDER GRZEGORZ G AZEK THE CREATOR OF THE MODERN SYSTEM OF FORENSIC SCIENCES IN POLAND by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 ALEKSANDER GRZEGORZ G AZEK THE CREATOR OF THE MODERN SYSTEM OF FORENSIC SCIENCES IN POLAND Józef Krzysztof GIEROWSKI 1, 2 1 De part ment of Fo ren sic

Bardziej szczegółowo

Zakopane, plan miasta: Skala ok. 1: = City map (Polish Edition)

Zakopane, plan miasta: Skala ok. 1: = City map (Polish Edition) Zakopane, plan miasta: Skala ok. 1:15 000 = City map (Polish Edition) Click here if your download doesn"t start automatically Zakopane, plan miasta: Skala ok. 1:15 000 = City map (Polish Edition) Zakopane,

Bardziej szczegółowo

Rewolucja dziewczyn na informatyce

Rewolucja dziewczyn na informatyce Rewolucja dziewczyn na informatyce Wro ku aka de mic kim 2017/18 od no to wa no w Pol sce naj więk szy w hi sto rii przy rost licz by stu den tek kie run ków in for ma tycz nych o 1179 w ska li kra ju

Bardziej szczegółowo

Test sprawdzający znajomość języka angielskiego

Test sprawdzający znajomość języka angielskiego Test sprawdzający znajomość języka angielskiego Imię i Nazwisko Kandydata/Kandydatki Proszę wstawić X w pole zgodnie z prawdą: Brak znajomości języka angielskiego Znam j. angielski (Proszę wypełnić poniższy

Bardziej szczegółowo

Helena Boguta, klasa 8W, rok szkolny 2018/2019

Helena Boguta, klasa 8W, rok szkolny 2018/2019 Poniższy zbiór zadań został wykonany w ramach projektu Mazowiecki program stypendialny dla uczniów szczególnie uzdolnionych - najlepsza inwestycja w człowieka w roku szkolnym 2018/2019. Składają się na

Bardziej szczegółowo

Tychy, plan miasta: Skala 1: (Polish Edition)

Tychy, plan miasta: Skala 1: (Polish Edition) Tychy, plan miasta: Skala 1:20 000 (Polish Edition) Poland) Przedsiebiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne (Katowice Click here if your download doesn"t start automatically Tychy, plan miasta: Skala 1:20 000

Bardziej szczegółowo

Wojewodztwo Koszalinskie: Obiekty i walory krajoznawcze (Inwentaryzacja krajoznawcza Polski) (Polish Edition)

Wojewodztwo Koszalinskie: Obiekty i walory krajoznawcze (Inwentaryzacja krajoznawcza Polski) (Polish Edition) Wojewodztwo Koszalinskie: Obiekty i walory krajoznawcze (Inwentaryzacja krajoznawcza Polski) (Polish Edition) Robert Respondowski Click here if your download doesn"t start automatically Wojewodztwo Koszalinskie:

Bardziej szczegółowo

SOURCES OF UNCERTAINTY IN THE EVALUATION OF THE EVIDENTIAL VALUE OF PAINT TRACES

SOURCES OF UNCERTAINTY IN THE EVALUATION OF THE EVIDENTIAL VALUE OF PAINT TRACES by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 SOURCES OF UNCERTAINTY IN THE EVALUATION OF THE EVIDENTIAL VALUE OF PAINT TRACES Beata M. TRZCIÑSKA In sti tute of Fo ren sic Re search, Krakow, Poland

Bardziej szczegółowo

Machine Learning for Data Science (CS4786) Lecture11. Random Projections & Canonical Correlation Analysis

Machine Learning for Data Science (CS4786) Lecture11. Random Projections & Canonical Correlation Analysis Machine Learning for Data Science (CS4786) Lecture11 5 Random Projections & Canonical Correlation Analysis The Tall, THE FAT AND THE UGLY n X d The Tall, THE FAT AND THE UGLY d X > n X d n = n d d The

Bardziej szczegółowo

EVALUATION OF EVIDENCE VALUE OF REFRACTIVE INDEX MEASURED BEFORE AND AFTER ANNEALING OF CONTAINER AND FLOAT GLASS FRAGMENTS

EVALUATION OF EVIDENCE VALUE OF REFRACTIVE INDEX MEASURED BEFORE AND AFTER ANNEALING OF CONTAINER AND FLOAT GLASS FRAGMENTS by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 EVALUATION OF EVIDENCE VALUE OF REFRACTIVE INDEX MEASURED BEFORE AND AFTER ANNEALING OF CONTAINER AND FLOAT GLASS FRAGMENTS Grzegorz ZADORA 1, Dariusz

Bardziej szczegółowo

Sargent Opens Sonairte Farmers' Market

Sargent Opens Sonairte Farmers' Market Sargent Opens Sonairte Farmers' Market 31 March, 2008 1V8VIZSV7EVKIRX8(1MRMWXIVSJ7XEXIEXXLI(ITEVXQIRXSJ%KVMGYPXYVI *MWLIVMIWERH*SSHTIVJSVQIHXLISJJMGMEPSTIRMRKSJXLI7SREMVXI*EVQIVW 1EVOIXMR0E]XS[R'S1IEXL

Bardziej szczegółowo

PSYCHOPATHY AGAINST RISK FACTORS OF VIOLENCE IN JUVENILE BOYS AND GIRLS

PSYCHOPATHY AGAINST RISK FACTORS OF VIOLENCE IN JUVENILE BOYS AND GIRLS by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 PSYCHOPATHY AGAINST RISK FACTORS OF VIOLENCE IN JUVENILE BOYS AND GIRLS ukasz BARWIÑSKI 1, Józef K. GIEROWSKI 2, 3 1 In sti tute of Psy chol ogy, Jagiellonian

Bardziej szczegółowo

Revenue Maximization. Sept. 25, 2018

Revenue Maximization. Sept. 25, 2018 Revenue Maximization Sept. 25, 2018 Goal So Far: Ideal Auctions Dominant-Strategy Incentive Compatible (DSIC) b i = v i is a dominant strategy u i 0 x is welfare-maximizing x and p run in polynomial time

Bardziej szczegółowo

STUDIES ON PREDICTING PIGMENTATION PHENOTYPE FOR FORENSIC PURPOSES

STUDIES ON PREDICTING PIGMENTATION PHENOTYPE FOR FORENSIC PURPOSES by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 STUDIES ON PREDICTING PIGMENTATION PHENOTYPE FOR FORENSIC PURPOSES Wojciech BRANICKI In sti tute of Fo ren sic Re search, Krakow, Po land Abstract Dif

Bardziej szczegółowo

SUCCESS RATE OF A FORENSIC TAPE-LIFT METHOD FOR DNA RECOVERY

SUCCESS RATE OF A FORENSIC TAPE-LIFT METHOD FOR DNA RECOVERY by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 SUCCESS RATE OF A FORENSIC TAPE-LIFT METHOD FOR DNA RECOVERY Johan GUNNARSSON 1, 3, Hel ena ERIKSSON 1, Ricky ANSELL 1, 2 1 The Swed ish Na tional Lab

Bardziej szczegółowo

Jak zasada Pareto może pomóc Ci w nauce języków obcych?

Jak zasada Pareto może pomóc Ci w nauce języków obcych? Jak zasada Pareto może pomóc Ci w nauce języków obcych? Artykuł pobrano ze strony eioba.pl Pokazuje, jak zastosowanie zasady Pareto może usprawnić Twoją naukę angielskiego. Słynna zasada Pareto mówi o

Bardziej szczegółowo

Karpacz, plan miasta 1:10 000: Panorama Karkonoszy, mapa szlakow turystycznych (Polish Edition)

Karpacz, plan miasta 1:10 000: Panorama Karkonoszy, mapa szlakow turystycznych (Polish Edition) Karpacz, plan miasta 1:10 000: Panorama Karkonoszy, mapa szlakow turystycznych (Polish Edition) J Krupski Click here if your download doesn"t start automatically Karpacz, plan miasta 1:10 000: Panorama

Bardziej szczegółowo

Weronika Mysliwiec, klasa 8W, rok szkolny 2018/2019

Weronika Mysliwiec, klasa 8W, rok szkolny 2018/2019 Poniższy zbiór zadań został wykonany w ramach projektu Mazowiecki program stypendialny dla uczniów szczególnie uzdolnionych - najlepsza inwestycja w człowieka w roku szkolnym 2018/2019. Tresci zadań rozwiązanych

Bardziej szczegółowo

ERASMUS + : Trail of extinct and active volcanoes, earthquakes through Europe. SURVEY TO STUDENTS.

ERASMUS + : Trail of extinct and active volcanoes, earthquakes through Europe. SURVEY TO STUDENTS. ERASMUS + : Trail of extinct and active volcanoes, earthquakes through Europe. SURVEY TO STUDENTS. Strona 1 1. Please give one answer. I am: Students involved in project 69% 18 Student not involved in

Bardziej szczegółowo

Angielski bezpłatne ćwiczenia - gramatyka i słownictwo. Ćwiczenie 8

Angielski bezpłatne ćwiczenia - gramatyka i słownictwo. Ćwiczenie 8 Angielski bezpłatne ćwiczenia - gramatyka i słownictwo. Ćwiczenie 8 Przetłumacz na język angielski.klucz znajdziesz w drugiej części ćwiczenia. 1. to take a rest - odpocząć Muszę odpocząć. (5) Czy chcesz

Bardziej szczegółowo

www.irs.gov/form990. If "Yes," complete Schedule A Schedule B, Schedule of Contributors If "Yes," complete Schedule C, Part I If "Yes," complete Schedule C, Part II If "Yes," complete Schedule C, Part

Bardziej szczegółowo

INTERACTION MODEL OF THE CONDITIONS FOR VIOLENT ACTS IN THE FAMILY

INTERACTION MODEL OF THE CONDITIONS FOR VIOLENT ACTS IN THE FAMILY by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 INTERACTION MODEL OF THE CONDITIONS FOR VIOLENT ACTS IN THE FAMILY Danuta RODE De part ment of Clin i cal and Fo ren sic Psy chol ogy, Uni ver sity

Bardziej szczegółowo

Angielski bezpłatne ćwiczenia - gramatyka i słownictwo. Ćwiczenie 1

Angielski bezpłatne ćwiczenia - gramatyka i słownictwo. Ćwiczenie 1 Angielski bezpłatne ćwiczenia - gramatyka i słownictwo. Ćwiczenie 1 Przetłumacz na język angielski.klucz znajdziesz w drugiej części ćwiczenia. 1. to be very busy być bardzo zajętym Jestem teraz bardzo

Bardziej szczegółowo

MaPlan Sp. z O.O. Click here if your download doesn"t start automatically

MaPlan Sp. z O.O. Click here if your download doesnt start automatically Mierzeja Wislana, mapa turystyczna 1:50 000: Mikoszewo, Jantar, Stegna, Sztutowo, Katy Rybackie, Przebrno, Krynica Morska, Piaski, Frombork =... = Carte touristique (Polish Edition) MaPlan Sp. z O.O Click

Bardziej szczegółowo

www.irs.gov/form990. If "Yes," complete Schedule A Schedule B, Schedule of Contributors If "Yes," complete Schedule C, Part I If "Yes," complete Schedule C, Part II If "Yes," complete Schedule C, Part

Bardziej szczegółowo

Machine Learning for Data Science (CS4786) Lecture 11. Spectral Embedding + Clustering

Machine Learning for Data Science (CS4786) Lecture 11. Spectral Embedding + Clustering Machine Learning for Data Science (CS4786) Lecture 11 Spectral Embedding + Clustering MOTIVATING EXAMPLE What can you say from this network? MOTIVATING EXAMPLE How about now? THOUGHT EXPERIMENT For each

Bardziej szczegółowo

Fotografia kliniczna w kosmetologii i medycynie estetycznej

Fotografia kliniczna w kosmetologii i medycynie estetycznej aparatura i technika Dr n. farm. Sławomir Wilczyński Katedra i Zakład Biofizyki Wydziału Farmaceutycznego z OML w Sosnowcu, SUM w Katowicach Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. n. fiz. Barbara Pilawa

Bardziej szczegółowo

Analysis of Movie Profitability STAT 469 IN CLASS ANALYSIS #2

Analysis of Movie Profitability STAT 469 IN CLASS ANALYSIS #2 Analysis of Movie Profitability STAT 469 IN CLASS ANALYSIS #2 aaaklnictzzjb9tgfmcnadpg7oy0lxa9edva9kkapdarhyk2k7gourinlwsweyzikuyiigvyleiv/cv767fpf/5crc1xt9va5mx7w3m/ecuqw1kuztpx/rl3/70h73/w4cog9dhhn3z62d6jzy+yzj766txpoir9nzszisjynetqr+rvlfvyoozu5xbybpsxb1wahul8phczdt2v4zgchb7uecwphlyigrgkjcyiflfyci0kxnmr4z6kw0jsokvot8isntpa3gbknlcufiv/h+hh+eur4fomd417rvtfjoit5pfju6yxiab2fmwk0y/feuybobqk+axnke8xzjjhfyd8kkpl9zdoddkazd5j6bzpemjb64smjb6vb4xmehysu08lsrszopxftlzee130jcb0zjxy7r5wa2f1s2off2+dyatrughnrtpkuprlcpu55zlxpss/yqe2eamjkcf0jye8w8yas0paf6t0t2i9stmcua+inbi2rt01tz22tubbqwidypvgz6piynkpobirkxgu54ibzoti4pkw2i5ow9lnuaoabhuxfxqhvnrj6w15tb3furnbm+scyxobjhr5pmj5j/w5ix9wsa2tlwx9alpshlunzjgnrwvqbpwzjl9wes+ptyn+ypy/jgskavtl8j0hz1djdhzwtpjbbvpr1zj7jpg6ve7zxfngj75zee0vmp9qm2uvgu/9zdofq6r+g8l4xctvo+v+xdrfr8oxiwutycu0qgyf8icuyvp/sixfi9zxe11vp6mrjjovpmxm6acrtbia+wjr9bevlgjwlz5xd3rfna9g06qytaoofk8olxbxc7xby2evqjmmk6pjvvzxmpbnct6+036xp5vdbrnbdqph8brlfn/n/khnfumhf6z1v7h/80yieukkd5j0un82t9mynxzmk0s/bzn4tacdziszdhwrl8x5ako8qp1n1zn0k6w2em0km9zj1i4yt1pt3xiprw85jmc2m1ut2geum6y6es2fwx6c+wlrpykblopbuj5nnr2byygfy5opllv4+jmm7s6u+tvhywbnb0kv2lt5th4xipmiij+y1toiyo7bo0d+vzvovjkp6aoejsubhj3qrp3fjd/m23pay8h218ibvx3nicofvd1xi86+kh6nb/b+hgsjp5+qwpurzlir15np66vmdehh6tyazdm1k/5ejtuvurgcqux6yc+qw/sbsaj7lkt4x9qmtp7euk6zbdedyuzu6ptsu2eeu3rxcz06uf6g8wyuveznhkbzynajbb7r7cbmla+jbtrst0ow2v6ntkwv8svnwqnu5pa3oxfeexf93739p93chq/fv+jr8r0d9brhpcxr2w88bvqbr41j6wvrb+u5dzjpvx+veoaxwptzp/8cen+xbg==

Bardziej szczegółowo

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ Msza święta Liturgia eucharystyczna K. Pa - nie, nasz Bo - że, niech ta O - fia - ra, któ - rą skła - da - my...... Przez Chry - stu - sa, Pa - na na - sze - go. Modlitwa nad darami... Któ - ry ży - e

Bardziej szczegółowo

Egzamin maturalny z języka angielskiego na poziomie dwujęzycznym Rozmowa wstępna (wyłącznie dla egzaminującego)

Egzamin maturalny z języka angielskiego na poziomie dwujęzycznym Rozmowa wstępna (wyłącznie dla egzaminującego) 112 Informator o egzaminie maturalnym z języka angielskiego od roku szkolnego 2014/2015 2.6.4. Część ustna. Przykładowe zestawy zadań Przykładowe pytania do rozmowy wstępnej Rozmowa wstępna (wyłącznie

Bardziej szczegółowo

Opakowania na materiały niebezpieczne

Opakowania na materiały niebezpieczne Założyciel firmy Georg Utz 1916 1988 Opakowania na materiały 208 GGVS Opakowania na materiały 209 Opakowania na materiały Cer ty fi ko wa ne po jem ni ki Utz jest pro du cen tem sze ro kiej ga my opa ko

Bardziej szczegółowo

Patients price acceptance SELECTED FINDINGS

Patients price acceptance SELECTED FINDINGS Patients price acceptance SELECTED FINDINGS October 2015 Summary With growing economy and Poles benefiting from this growth, perception of prices changes - this is also true for pharmaceuticals It may

Bardziej szczegółowo

ON THE SUBTLE SOUTHERN POLISH POPULATION SUBDIVISION

ON THE SUBTLE SOUTHERN POLISH POPULATION SUBDIVISION by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 ON THE SUBTLE SOUTHERN POLISH POPULATION SUBDIVISION Paulina WOLAÑSKA-NOWAK In sti tute of Fo ren sic Re search, Krakow, Poland Abstract Pos si ble

Bardziej szczegółowo

18. Przydatne zwroty podczas egzaminu ustnego. 19. Mo liwe pytania egzaminatora i przyk³adowe odpowiedzi egzaminowanego

18. Przydatne zwroty podczas egzaminu ustnego. 19. Mo liwe pytania egzaminatora i przyk³adowe odpowiedzi egzaminowanego 18. Przydatne zwroty podczas egzaminu ustnego I m sorry, could you repeat that, please? - Przepraszam, czy mo na prosiæ o powtórzenie? I m sorry, I don t understand. - Przepraszam, nie rozumiem. Did you

Bardziej szczegółowo

A n g i e l s k i. Phrasal Verbs in Situations. Podręcznik z ćwiczeniami. Dorota Guzik Joanna Bruska FRAGMENT

A n g i e l s k i. Phrasal Verbs in Situations. Podręcznik z ćwiczeniami. Dorota Guzik Joanna Bruska FRAGMENT A n g i e l s k i Phrasal Verbs in Situations Podręcznik z ćwiczeniami FRAGMENT Dorota Guzik Joanna Bruska Autorzy: Dorota Guzik, Joanna Bruska Konsultacja językowa: Tadeusz Z. Wolański Lektorzy: Maybe

Bardziej szczegółowo

FORENSIC SPEAKER IDENTIFICATION BY THE LINGUISTIC- ACOUSTIC METHOD IN KEÚ AND IES *

FORENSIC SPEAKER IDENTIFICATION BY THE LINGUISTIC- ACOUSTIC METHOD IN KEÚ AND IES * by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 FORENSIC SPEAKER IDENTIFICATION BY THE LINGUISTIC- ACOUSTIC METHOD IN KEÚ AND IES * Katarzyna KLUS, Agata TRAWIÑSKA In sti tute of Fo ren sic Re search,

Bardziej szczegółowo

Technologia i Zastosowania Satelitarnych Systemów Lokalizacyjnych GPS, GLONASS, GALILEO Szkolenie połączone z praktycznymi demonstracjami i zajęciami na terenie polig onu g eodezyjneg o przeznaczone dla

Bardziej szczegółowo

CONTROVERSIES AROUND THE CONCEPT OF PSYCHOPATHY AND ITS USEFULNESS IN FORENSIC PSYCHOLOGICAL REPORTING CONCERNING ADOLESCENTS

CONTROVERSIES AROUND THE CONCEPT OF PSYCHOPATHY AND ITS USEFULNESS IN FORENSIC PSYCHOLOGICAL REPORTING CONCERNING ADOLESCENTS by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 CONTROVERSIES AROUND THE CONCEPT OF PSYCHOPATHY AND ITS USEFULNESS IN FORENSIC PSYCHOLOGICAL REPORTING CONCERNING ADOLESCENTS ukasz BARWIÑSKI 2, Józef

Bardziej szczegółowo

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ

Liturgia eucharystyczna. Modlitwa nad darami œ Msza święta Liturgia eucharystyczna # Modlitwa nad darami " # # K. Pa - nie, nasz Bo - że, niech ta O - fia - ra, któ - rą skła - da - my...... Przez Chry - stu - sa, Pa - na na - sze - go. lub... Któ

Bardziej szczegółowo

Angielski bezpłatne ćwiczenia - gramatyka i słownictwo. Ćwiczenie 4

Angielski bezpłatne ćwiczenia - gramatyka i słownictwo. Ćwiczenie 4 Angielski bezpłatne ćwiczenia - gramatyka i słownictwo. Ćwiczenie 4 Przetłumacz na język angielski.klucz znajdziesz w drugiej części ćwiczenia. 1. to be angry with somebody gniewać się na kogoś Czy gniewasz

Bardziej szczegółowo

Working Tax Credit Child Tax Credit Jobseeker s Allowance

Working Tax Credit Child Tax Credit Jobseeker s Allowance Benefits Depending on your residency status (EU citizen or not) there are various benefits available to help you with costs of living. A8 nationals need to have been working for a year and be registered

Bardziej szczegółowo

W I L K A P R Z E W A G A P R Z E Z J A K O Ś Ć Master Key

W I L K A P R Z E W A G A P R Z E Z J A K O Ś Ć Master Key Master Key Zalety i korzyści Ochro na praw na klu cze sys te mo we pro du ko wa ne są wy łącz nie w fir mie WIL KA. Ponad to WIL KA chro ni je przed nie upraw nio ną pro duk cją, umiesz - cza jąc na nich

Bardziej szczegółowo

Wojewodztwo Koszalinskie: Obiekty i walory krajoznawcze (Inwentaryzacja krajoznawcza Polski) (Polish Edition)

Wojewodztwo Koszalinskie: Obiekty i walory krajoznawcze (Inwentaryzacja krajoznawcza Polski) (Polish Edition) Wojewodztwo Koszalinskie: Obiekty i walory krajoznawcze (Inwentaryzacja krajoznawcza Polski) (Polish Edition) Robert Respondowski Click here if your download doesn"t start automatically Wojewodztwo Koszalinskie:

Bardziej szczegółowo

Miedzy legenda a historia: Szlakiem piastowskim z Poznania do Gniezna (Biblioteka Kroniki Wielkopolski) (Polish Edition)

Miedzy legenda a historia: Szlakiem piastowskim z Poznania do Gniezna (Biblioteka Kroniki Wielkopolski) (Polish Edition) Miedzy legenda a historia: Szlakiem piastowskim z Poznania do Gniezna (Biblioteka Kroniki Wielkopolski) (Polish Edition) Piotr Maluskiewicz Click here if your download doesn"t start automatically Miedzy

Bardziej szczegółowo

Emilka szuka swojej gwiazdy / Emily Climbs (Emily, #2)

Emilka szuka swojej gwiazdy / Emily Climbs (Emily, #2) Emilka szuka swojej gwiazdy / Emily Climbs (Emily, #2) Click here if your download doesn"t start automatically Emilka szuka swojej gwiazdy / Emily Climbs (Emily, #2) Emilka szuka swojej gwiazdy / Emily

Bardziej szczegółowo

Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy!

Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy! Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy! KLUCZODPOWIEDZIDOZADAŃZAMKNIĘTYCH zadania 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Poprawna odpowiedź D B A D C D D C B C C B D B B C B

Bardziej szczegółowo

Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy!

Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy! Kluczpunktowaniaarkusza Kibicujmy! KLUCZODPOWIEDZIDOZADAŃZAMKNIĘTYCH zadania 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Poprawna odpowiedź D B A D C D D C B C C B D B B C B

Bardziej szczegółowo

APPLICATION OF ICP-OES TO MULTIELEMENT ANALYSIS OF BIOLOGICAL MATERIAL IN FORENSIC INORGANIC TOXICOLOGY

APPLICATION OF ICP-OES TO MULTIELEMENT ANALYSIS OF BIOLOGICAL MATERIAL IN FORENSIC INORGANIC TOXICOLOGY by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 APPLICATION OF ICP-OES TO MULTIELEMENT ANALYSIS OF BIOLOGICAL MATERIAL IN FORENSIC INORGANIC TOXICOLOGY Teresa LECH 1, Tomasz LACHOWICZ 2 1 In sti tute

Bardziej szczegółowo

deep learning for NLP (5 lectures)

deep learning for NLP (5 lectures) TTIC 31210: Advanced Natural Language Processing Kevin Gimpel Spring 2019 Lecture 6: Finish Transformers; Sequence- to- Sequence Modeling and AJenKon 1 Roadmap intro (1 lecture) deep learning for NLP (5

Bardziej szczegółowo

Wybrzeze Baltyku, mapa turystyczna 1: (Polish Edition)

Wybrzeze Baltyku, mapa turystyczna 1: (Polish Edition) Wybrzeze Baltyku, mapa turystyczna 1:50 000 (Polish Edition) Click here if your download doesn"t start automatically Wybrzeze Baltyku, mapa turystyczna 1:50 000 (Polish Edition) Wybrzeze Baltyku, mapa

Bardziej szczegółowo

SHOE PRINTS ON THE HUMAN BODY AN ANALYSIS OF THREE CASES

SHOE PRINTS ON THE HUMAN BODY AN ANALYSIS OF THREE CASES by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 SHOE PRINTS ON THE HUMAN BODY AN ANALYSIS OF THREE CASES Andrzej CHOCHÓ, Maciej ŒWIÊTEK In sti tute of Fo ren sic Re search, Krakow, Po land Abstract

Bardziej szczegółowo

HAPPY ANIMALS L01 HAPPY ANIMALS L03 HAPPY ANIMALS L05 HAPPY ANIMALS L07

HAPPY ANIMALS L01 HAPPY ANIMALS L03 HAPPY ANIMALS L05 HAPPY ANIMALS L07 HAPPY ANIMALS L0 HAPPY ANIMALS L0 HAPPY ANIMALS L0 HAPPY ANIMALS L07 INSTRUKCJA MONTAŻU ASSEMBLY INSTRUCTIONS Akcesoria / Fittings K ZW W8 W7 Ø x 6 szt. / pcs Ø7 x 70 Narzędzia / Tools DO MONTAŻU POTRZEBNE

Bardziej szczegółowo

HAPPY ANIMALS L02 HAPPY ANIMALS L04 HAPPY ANIMALS L06 HAPPY ANIMALS L08

HAPPY ANIMALS L02 HAPPY ANIMALS L04 HAPPY ANIMALS L06 HAPPY ANIMALS L08 HAPPY ANIMALS L02 HAPPY ANIMALS L04 HAPPY ANIMALS L06 HAPPY ANIMALS L08 INSTRUKCJA MONTAŻU ASSEMBLY INSTRUCTIONS Akcesoria / Fittings K O G ZW W8 W4 20 szt. / pcs 4 szt. / pcs 4 szt. / pcs 4 szt. / pcs

Bardziej szczegółowo

POLA ELEKTROMAGNETYCZNE

POLA ELEKTROMAGNETYCZNE 5. Pro mie nio wa nie elek tro ma gne tycz ne (PEM) nie jo ni - zu ją ce wy stę pu je w po sta ci na tu ral nej (źró dła mi są Zie - mia, Słoń ce, zja wi ska at mos fe rycz ne) oraz sztucz nej (zwią za

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Virginia Evans Jenny Dooley

Spis treści. Virginia Evans Jenny Dooley pis treści chool... p. y things... p. ports... p. y home... p. 8 y family... p. 0 nimals... p. Free-time activities... p. 8 Food... p. Virginia vans Jenny ooley łownictwo ZZW chool like aths and nglish

Bardziej szczegółowo

Miedzy legenda a historia: Szlakiem piastowskim z Poznania do Gniezna (Biblioteka Kroniki Wielkopolski) (Polish Edition)

Miedzy legenda a historia: Szlakiem piastowskim z Poznania do Gniezna (Biblioteka Kroniki Wielkopolski) (Polish Edition) Miedzy legenda a historia: Szlakiem piastowskim z Poznania do Gniezna (Biblioteka Kroniki Wielkopolski) (Polish Edition) Piotr Maluskiewicz Click here if your download doesn"t start automatically Miedzy

Bardziej szczegółowo

PER ANNUM THE SIXTH SUNDAY AFTER PENTECOST. ANTIPHON -v`xscgcfxgchxcyxxxxxxxxxxxgxc«x] Do not leave me nor forsake me, O God of

PER ANNUM THE SIXTH SUNDAY AFTER PENTECOST. ANTIPHON -v`xscgcfxgchxcyxxxxxxxxxxxgxc«x] Do not leave me nor forsake me, O God of Per Annum Chants 1 PER ANNUM SECOND CLASS THE SIXTH SUNDAY AFTER PENTECOST GREEN INTROIT + PSALM 27.7,9,1 TONE VII -v`xscgcfxgchxcyxxxxxxxxxxxgxc«x] Hear O Lord, when I cry with my voice! -v`xhckxcvjxxjxccjchxchcjxx]

Bardziej szczegółowo

Blow-Up: Photographs in the Time of Tumult; Black and White Photography Festival Zakopane Warszawa 2002 / Powiekszenie: Fotografie w czasach zgielku

Blow-Up: Photographs in the Time of Tumult; Black and White Photography Festival Zakopane Warszawa 2002 / Powiekszenie: Fotografie w czasach zgielku Blow-Up: Photographs in the Time of Tumult; Black and White Photography Festival Zakopane Warszawa 2002 / Powiekszenie: Fotografie w czasach zgielku Juliusz and Maciej Zalewski eds. and A. D. Coleman et

Bardziej szczegółowo

Gdyńskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji jednostka budżetowa

Gdyńskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji jednostka budżetowa Z a ł» c z n i k n r 5 d o S p e c y f i k a c j i I s t o t n y c h W a r u n k Zó aw m ó w i e n i a Z n a k s p r a w y G O S I R D Z P I 2 7 1 0 1 1 2 0 14 W Z Ó R U M O W Y z a w a r t a w Gd y n

Bardziej szczegółowo

OpenPoland.net API Documentation

OpenPoland.net API Documentation OpenPoland.net API Documentation Release 1.0 Michał Gryczka July 11, 2014 Contents 1 REST API tokens: 3 1.1 How to get a token............................................ 3 2 REST API : search for assets

Bardziej szczegółowo

O rg a nic a nd Low Input Fa rm ing S ys tem s in E a s tern E urope. J a ros la w S ta leng a

O rg a nic a nd Low Input Fa rm ing S ys tem s in E a s tern E urope. J a ros la w S ta leng a O rg a nic a nd Low Input Fa rm ing S ys tem s in E a s tern E urope IU N G -P IB J a ros la w S ta leng a COS T Exploratory Workshop, B russels, 30.11.2009 P res enta tion c ontent 1. D evelopm ent of

Bardziej szczegółowo

ABOUT NEW EASTERN EUROPE BESTmQUARTERLYmJOURNAL

ABOUT NEW EASTERN EUROPE BESTmQUARTERLYmJOURNAL ABOUT NEW EASTERN EUROPE BESTmQUARTERLYmJOURNAL Formanminsidemlookmatmpoliticsxmculturexmsocietymandm economyminmthemregionmofmcentralmandmeasternm EuropexmtheremismnomothermsourcemlikemNew Eastern EuropeImSincemitsmlaunchminmPw--xmthemmagazinemhasm

Bardziej szczegółowo

przekrój prostokàtny

przekrój prostokàtny Szcze gól ne miej sce w wen ty la cji me cha nicz nej znaj du je wen ty - la cja o prze kro ju pro sto kąt nym. Co raz czę ściej sto so wa na i co raz czę ściej po szu ki wa na przez wy ko naw ców. Naj

Bardziej szczegółowo

SubVersion. Piotr Mikulski. SubVersion. P. Mikulski. Co to jest subversion? Zalety SubVersion. Wady SubVersion. Inne różnice SubVersion i CVS

SubVersion. Piotr Mikulski. SubVersion. P. Mikulski. Co to jest subversion? Zalety SubVersion. Wady SubVersion. Inne różnice SubVersion i CVS Piotr Mikulski 2006 Subversion is a free/open-source version control system. That is, Subversion manages files and directories over time. A tree of files is placed into a central repository. The repository

Bardziej szczegółowo

APPLICATION OF BIOROBOT M48 TO DNA EXTRACTION FROM BIOLOGICAL SPECIMENS ANALYSED IN FORENSIC INVESTIGATIONS

APPLICATION OF BIOROBOT M48 TO DNA EXTRACTION FROM BIOLOGICAL SPECIMENS ANALYSED IN FORENSIC INVESTIGATIONS by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 APPLICATION OF BIOROBOT M48 TO DNA EXTRACTION FROM BIOLOGICAL SPECIMENS ANALYSED IN FORENSIC INVESTIGATIONS Agnieszka PARYS-PROSZEK, Wojciech BRANICKI,

Bardziej szczegółowo

Ankiety Nowe funkcje! Pomoc magda.szewczyk@slo-wroc.pl. magda.szewczyk@slo-wroc.pl. Twoje konto Wyloguj. BIODIVERSITY OF RIVERS: Survey to students

Ankiety Nowe funkcje! Pomoc magda.szewczyk@slo-wroc.pl. magda.szewczyk@slo-wroc.pl. Twoje konto Wyloguj. BIODIVERSITY OF RIVERS: Survey to students Ankiety Nowe funkcje! Pomoc magda.szewczyk@slo-wroc.pl Back Twoje konto Wyloguj magda.szewczyk@slo-wroc.pl BIODIVERSITY OF RIVERS: Survey to students Tworzenie ankiety Udostępnianie Analiza (55) Wyniki

Bardziej szczegółowo

Cracow University of Economics Poland. Overview. Sources of Real GDP per Capita Growth: Polish Regional-Macroeconomic Dimensions 2000-2005

Cracow University of Economics Poland. Overview. Sources of Real GDP per Capita Growth: Polish Regional-Macroeconomic Dimensions 2000-2005 Cracow University of Economics Sources of Real GDP per Capita Growth: Polish Regional-Macroeconomic Dimensions 2000-2005 - Key Note Speech - Presented by: Dr. David Clowes The Growth Research Unit CE Europe

Bardziej szczegółowo

Wojewodztwo Koszalinskie: Obiekty i walory krajoznawcze (Inwentaryzacja krajoznawcza Polski) (Polish Edition)

Wojewodztwo Koszalinskie: Obiekty i walory krajoznawcze (Inwentaryzacja krajoznawcza Polski) (Polish Edition) Wojewodztwo Koszalinskie: Obiekty i walory krajoznawcze (Inwentaryzacja krajoznawcza Polski) (Polish Edition) Robert Respondowski Click here if your download doesn"t start automatically Wojewodztwo Koszalinskie:

Bardziej szczegółowo

TTIC 31210: Advanced Natural Language Processing. Kevin Gimpel Spring Lecture 8: Structured PredicCon 2

TTIC 31210: Advanced Natural Language Processing. Kevin Gimpel Spring Lecture 8: Structured PredicCon 2 TTIC 31210: Advanced Natural Language Processing Kevin Gimpel Spring 2019 Lecture 8: Structured PredicCon 2 1 Roadmap intro (1 lecture) deep learning for NLP (5 lectures) structured predic+on (4 lectures)

Bardziej szczegółowo

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK NIEMIECKI

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK NIEMIECKI Miejsce na identyfikację szkoły ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK NIEMIECKI POZIOM ROZSZERZONY CZĘŚĆ I LISTOPAD 2010 Instrukcja dla zdającego Czas pracy 120 minut 1. Sprawdź, czy ar kusz eg za mi

Bardziej szczegółowo

Zestawienie czasów angielskich

Zestawienie czasów angielskich Zestawienie czasów angielskich Present Continuous I am, You are, She/ He/ It is, We/ You/ They are podmiot + operator + (czasownik główny + ing) + reszta I' m driving. operator + podmiot + (czasownik główny

Bardziej szczegółowo

B IURO B ADAWCZE DS. J AKOŚCI

B IURO B ADAWCZE DS. J AKOŚCI ISO 9001 Q Ref. Certif. No. PL 2 IEC SYSTEM FOR MUTUAL RECOGNITION OF TEST CERTIFICATES FOR ELECTRICAL EQUIPMENT (IECEE) CB SCHEME SYSTEME CEI D ACCEPTATION MUTUELLE DE CERTIFICATS D ESSAIS DES EQUIPEMENTS

Bardziej szczegółowo

Network Services for Spatial Data in European Geo-Portals and their Compliance with ISO and OGC Standards

Network Services for Spatial Data in European Geo-Portals and their Compliance with ISO and OGC Standards INSPIRE Conference 2010 INSPIRE as a Framework for Cooperation Network Services for Spatial Data in European Geo-Portals and their Compliance with ISO and OGC Standards Elżbieta Bielecka Agnieszka Zwirowicz

Bardziej szczegółowo

GRAPHLOG COMPUTER SYSTEM SUPPORTING HANDWRITING ANALYSIS *

GRAPHLOG COMPUTER SYSTEM SUPPORTING HANDWRITING ANALYSIS * by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 GRAPHLOG COMPUTER SYSTEM SUPPORTING HANDWRITING ANALYSIS * Ewa FABIAÑSKA 1, Marcin KUNICKI 1, Grzegorz ZADORA 1, Tomasz DZIEDZIC 1, Dariusz BU KA 2

Bardziej szczegółowo

Gdyńskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji jednostka budżetowa

Gdyńskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji jednostka budżetowa W Z Ó R U M O W Y z a w a r t a w G d y n i w d n i u 2 0 1 4 r po m i d z y G d y s k i m O r o d k i e m S p o r t u i R e k r e a c j i j e d n o s t k a b u d e t o w a ( 8 1-5 3 8 G d y n i a ), l

Bardziej szczegółowo

aforementioned device she also has to estimate the time when the patients need the infusion to be replaced and/or disconnected. Meanwhile, however, she must cope with many other tasks. If the department

Bardziej szczegółowo

EPS. Erasmus Policy Statement

EPS. Erasmus Policy Statement Wyższa Szkoła Biznesu i Przedsiębiorczości Ostrowiec Świętokrzyski College of Business and Entrepreneurship EPS Erasmus Policy Statement Deklaracja Polityki Erasmusa 2014-2020 EN The institution is located

Bardziej szczegółowo

FASCINATING RHYTHM. for S.A.B. voices and piano with optional SoundPax and SoundTrax CD* Preview Only. Got mp. E m/g B 7sus/F E m A 9 E 5 E m7/b

FASCINATING RHYTHM. for S.A.B. voices and piano with optional SoundPax and SoundTrax CD* Preview Only. Got mp. E m/g B 7sus/F E m A 9 E 5 E m7/b 2 Arranged by MARK HAYES PIANO BARITONE 7 ALTO FASCINATING RHYTHM or S.A.B. voices and iano with otional SoundPax and SoundTrax CD* Bright swing eel (q = ca. 152-160) E m A 9 4 5 SOPRANO Got E m/b GERSHWIN

Bardziej szczegółowo

http://www.viamoda.edu.pl/rekrutacja/studia-podyplomowe_s_37.html

http://www.viamoda.edu.pl/rekrutacja/studia-podyplomowe_s_37.html O Strona 1/288 01-07-2016 09:00:13 F Strona 2/288 01-07-2016 09:00:13 E Strona 3/288 01-07-2016 09:00:13 R Strona 4/288 01-07-2016 09:00:13 T Strona 5/288 01-07-2016 09:00:13 A Strona 6/288 01-07-2016

Bardziej szczegółowo

ENGLISH GRAMMAR. reported speech stylistic inversion both, either, neither have & have got

ENGLISH GRAMMAR. reported speech stylistic inversion both, either, neither have & have got ENGLISH GRAMMAR reported speech stylistic inversion both, either, neither have & have got REPORTED SPEECH, mowa zależna stosujemy, kiedy przekazujemy czyjąś wypowiedź, nie cytując jej wprost. KONSTRUKCJA:

Bardziej szczegółowo

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK ANGIELSKI

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK ANGIELSKI Miejsce na identyfikację szkoły ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK ANGIELSKI POZIOM ROZSZERZONY CZĘŚĆ I LISTOPAD 2010 Instrukcja dla zdającego Czas pracy 120 minut 1. Sprawdź, czy ar kusz eg za mi

Bardziej szczegółowo

Extraclass. Football Men. Season 2009/10 - Autumn round

Extraclass. Football Men. Season 2009/10 - Autumn round Extraclass Football Men Season 2009/10 - Autumn round Invitation Dear All, On the date of 29th July starts the new season of Polish Extraclass. There will be live coverage form all the matches on Canal+

Bardziej szczegółowo

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK ANGIELSKI

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK ANGIELSKI Miejsce na identyfikację szkoły ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM JĘZYK ANGIELSKI POZIOM ROZSZERZONY CZĘŚĆ I LISTOPAD 2011 Czas pracy: 120 minut Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy ar kusz eg za mi

Bardziej szczegółowo

ICP-OES IN ANALYSIS OF INORGANIC POISONS IN BIOLOGICAL MATERIALS

ICP-OES IN ANALYSIS OF INORGANIC POISONS IN BIOLOGICAL MATERIALS by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 ICP-OES IN ANALYSIS OF INORGANIC POISONS IN BIOLOGICAL MATERIALS Józefa Krystyna SADLIK 1, Maria ZAUCHA 2 1 In sti tute of Fo ren sic Re search, Krakow,

Bardziej szczegółowo

PSYCHOLOGICAL ANALYSIS OF THE ACTIONS AND MOTIVATION OF AN OFFENDER SUSPECTED OF SERIAL KILLINGS. A CASE STUDY

PSYCHOLOGICAL ANALYSIS OF THE ACTIONS AND MOTIVATION OF AN OFFENDER SUSPECTED OF SERIAL KILLINGS. A CASE STUDY by the Institute of Forensic Research Prob lems of Fo ren sic Sci ences, 2005, LXIV, 401 416 ISSN 1230-7483 PSYCHOLOGICAL ANALYSIS OF THE ACTIONS AND MOTIVATION OF AN OFFENDER SUSPECTED OF SERIAL KILLINGS.

Bardziej szczegółowo

TEORIA CZASU FUTURE SIMPLE, PRESENT SIMPLE I CONTINOUS ODNOSZĄCYCH SIĘ DO PRZYSZŁOŚCI ORAZ WYRAŻEŃ BE GOING TO ORAZ BE TO DO SOMETHING

TEORIA CZASU FUTURE SIMPLE, PRESENT SIMPLE I CONTINOUS ODNOSZĄCYCH SIĘ DO PRZYSZŁOŚCI ORAZ WYRAŻEŃ BE GOING TO ORAZ BE TO DO SOMETHING TEORIA CZASU FUTURE SIMPLE, PRESENT SIMPLE I CONTINOUS ODNOSZĄCYCH SIĘ DO PRZYSZŁOŚCI ORAZ WYRAŻEŃ BE GOING TO ORAZ BE TO DO SOMETHING Future Simple-czas przyszły prosty Be going to- zamierzenia, plany

Bardziej szczegółowo

Odpowiedzi do zadań zamieszczonych w arkuszu egzaminu ósmoklasisty z języka angielskiego 17 KWIETNIA 2019 opracowane przez ekspertów Nowej Ery

Odpowiedzi do zadań zamieszczonych w arkuszu egzaminu ósmoklasisty z języka angielskiego 17 KWIETNIA 2019 opracowane przez ekspertów Nowej Ery Odpowiedzi do zadań zamieszczonych w arkuszu egzaminu ósmoklasisty z języka angielskiego 17 KWIETNIA 2019 opracowane przez ekspertów Nowej Ery UWAGA: W zadaniach otwartych eksperci przygotowali odpowiedzi

Bardziej szczegółowo

EVALUATION OF PRELIMINARY MEDICAL EXAMINATION IN THE ASSESSMENT OF DRUGGED DRIVERS

EVALUATION OF PRELIMINARY MEDICAL EXAMINATION IN THE ASSESSMENT OF DRUGGED DRIVERS by the Institute of Forensic Research ISSN 1230-7483 EVALUATION OF PRELIMINARY MEDICAL EXAMINATION IN THE ASSESSMENT OF DRUGGED DRIVERS Piotr ENGELGARDT, Ewa PUFAL, Karol ŒLIWKA De part ment of Fo ren

Bardziej szczegółowo

ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE WSTĘP...9 ISTO TA I PRZED MIOT NA UKI O OR GA NI ZA CJI...11

ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE WSTĘP...9 ISTO TA I PRZED MIOT NA UKI O OR GA NI ZA CJI...11 SPIS TRE ŚCI WSTĘP.....................................................9 ROZ DZIAŁ I ISTO TA I PRZED MIOT NA UKI O OR GA NI ZA CJI.......................11 1. TEO RIE OR GA NI ZA CJI A NA UKI O ZAR ZĄ

Bardziej szczegółowo

1 8 / m S t a n d a r d w y m a g a ń e g z a m i n m i s t r z o w s k i dla zawodu M E C H A N I K - O P E R A T O R P O J A Z D Ó W I M A S Z Y N R O L N I C Z Y C H K o d z k l a s y f i k a c j i

Bardziej szczegółowo