Porównanie budowy komórki roślinnej i zwierzęcej
|
|
- Adrian Wilk
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Wydział Chemiczny Politechniki Gdańskiej Katedra Technologii Leków i Biochemii Kultury tkankowe i komórkowe roślin i zwierząt Porównanie budowy komórki roślinnej i zwierzęcej Najmniejszym elementem Ŝywego organizmu, którego organizacja umoŝliwia dokonywanie się pełnej przemiany materii, jest komórka. Wprawdzie między komórkami róŝnych organizmów, a nawet róŝnych tkanek jednego organizmu, występują znaczne róŝnice, jednak wszystkie komórki wykazują podstawowe wspólne cechy budowy i zawierają typowe twory podkomórkowe, pełniące określone funkcje biochemiczne. Jak wynika z obrazu widzianego w mikroskopie optycznym, komórka, bez względu na pochodzenie, stanowi otoczony błoną twór wypełniony cytoplazmą, w której zawieszone są organelle. PoniŜej zamieszczono uproszczony! opis waŝniejszych struktur komórkowych charakterystycznych dla komórek roślinnych i zwierzęcych. Opis ten ma jedynie pomóc Studentom w usystematyzowaniu wiedzy zdobytej na wykładach z biologii komórki, biochemii oraz kultur tkankowych i komórkowych roślin i zwierząt. 1. Budowa komórki roślinnej i zwierzęcej. a. Jądro komórkowe jest organellą zawierającą informację genetyczną odpowiedzialną za regulację metabolizmu, wzrostu i róŝnicowania się komórki. Materiał genetyczny zawarty w podstawowym, haploidalnym zespole chromosomów określa się jako genom jądrowy. Jądro komórkowe połoŝone jest zwykle w centralnej części komórki i w zaleŝności od jej typu posiada kształt kulisty, owalny lub soczewkowaty. Jądro występuje w zasadzie jako pojedyncza organella, choć istnieją komórki, które w pewnym okresie swego Ŝycia są pozbawione jądra (np.: dojrzałe erytrocyty) lub takie które zawierają więcej niŝ jedno np.: dwujądrowe komórki wątroby czy wielojądrzaste włókna mięśni szkieletowych. Jądro komórkowe składa się z macierzy jądrowej zwanej nukleoplazmą, chromatyny jądrowej oraz jąderka. W interfazie jądro komórkowe osłonięte jest dwiema błonami tworzącymi specyficzną otoczkę. Zewnętrzna błona otoczki jądrowej połączona jest z błoną retikulum endoplazmatycznego (ER), a na jej powierzchni od strony cytoplazmy mogą znajdować się rybosomy. Błony zewnętrzna i wewnętrzna łączą się ze sobą w miejscu oktagonalnych kompleksów porowych, złoŝonych z ponad stu róŝnych białek. Pory jądrowe umoŝliwiają szybką wymianę mrna, podjednostek rybosomów, czynników transkrypcyjnych czy jonów pomiędzy przedziałem jądrowym a światłem siateczki śródplazmatycznej lub cytozolem. Macierz jądrowa jest roztworem białek, cukrów, jonów i nukleotydów, w którym zawieszona jest chromatyna, jąderko oraz białkowy szkielet utrzymujący kształt jądra i usztywniający osłonkę jądrową. Chromatyna jądrowa zbudowana jest z helikalnie splecionej nici DNA związanej z białkami histonowymi i niehistonowymi. Podstawową jednostką strukturalną chromatyny jest nukleosom, złoŝony z ośmiu białek histonowych, wokół których owinięta jest cząsteczka DNA o
2 długości par zasad. Pomiędzy nukleosomami znajdują się łącznikowe odcinki DNA o długości od 10 do 95 par zasad. Nić nukleosomowa splata się wokół siebie formując solenoid, czyli tzw. właściwe włókno chromatynowe, które następnie wytwarza pętle wyŝszego rzędu, tzw. domeny mogące ulegać dalszej kondensacji. Z uwagi na organizację strukturalną i funkcje wyróŝnia się dwa rodzaje chromatyny: luźną euchromatynę, złoŝoną z całkowicie rozwiniętych odcinków chromosomów i czynną transkrypcyjnie, oraz skondensowaną heterochromatynę, nie posiadającą odcinków kodujących. W cyklu komórkowym jądro podlega złoŝonym przemianom, które odbywają się w dwóch okresach: okresie podziału, kiedy chromatyna ulega kondensacji w chromosomy podziałowe, i w okresie interfazy, kiedy jądro się nie dzieli. Podział chromatyny i jej rozdzielenie do jąder potomnych następuje na drodze mitozy lub mejozy. Wewnątrz jądra komórkowego znajduje się jąderko będące nieobłonionym, gęstym, kulistym ciałem zawierającym RNA oraz białka. W jąderku zachodzi synteza prekursorowego rybosomowego RNA, a następnie formowanie podjednostek tworzących rybosomy. Wielkość jąderek zaleŝy od stopnia zaangaŝowania komórek w syntezę białek stąd teŝ jądra komórek intensywnie syntetyzujących białka cechują się obecnością duŝych jąderek, których objętość moŝe dochodzić do 25% objętości jądra. b. Plastydy typowe organelle komórek roślinnych, częściowo niezaleŝne od informacji genetycznej jądra komórkowego. Organelle te pojawiły się w komórce w wyniku endosymbiozy sinic, przy czym w toku ewolucji oprócz cech typowych dla endosymbionta, uzyskały równieŝ cechy swoiste dla plastydów. W dojrzałej roślinie wyróŝnia się plastydy fotosyntetyzujące - chloroplasty oraz plastydy niefotosyntetyzujące m.in. chromoplasty, leukoplasty i amyloplasty. Wszystkie typy plastydów zawierają dwie błony tworzące otoczkę, która ogranicza wnętrze plastydu, zwane stromą. W stromie kaŝdego plastydu zwykle znajdują się m.in. tylakoidy (spłaszczone cysterny zawierające np. u chloroplastów barwniki fotosyntetyczne), rybosomy, obszary nukleoidopodobne z plastydowym DNA oraz ziarna skrobii. Chloroplasty to dyskowate twory, w których wyróŝnia się dwa rodzaje tylakoidów tylakoidy gran z chlorofilem oraz tylakoidy stromy. Oprócz fotosyntezy, chloroplasty odpowiadają za metabolizm skrobi, syntezę kwasów tłuszczowych, lipidów, asymilację amoniaku czy pewne etapy szlaku syntezy glicerololipidów. Chromoplasty zawierają znaczne ilości barwników karotenoidowych takich jak Ŝółty ksantofil czy pomarańczowy karoten. Plastydy te występują w komórkach roślin w postaci okrągłych ciałek lub nieregularnych płytek i kryształów. Są one aktywne metabolicznie, zdolne do podziału, biosyntezy kwasów tłuszczowych i karotenoidów, zwłaszcza β-karotenu. Chromoplasty nadają barwę kwiatom, owocom oraz korzeniom roślin. Leukoplasty, to niewielkie, bezbarwne plastydy, występujące w pobliŝu jądra wyspecjalizowanych funkcjonalnie komórek, np. włosków epidermy. Ich podstawową funkcją jest synteza monoterpenów czy teŝ kwasów tłuszczowych, niezbędnych do tworzenia wspomnianych włosków. Amyloplasty to sferyczne plastydy, zawierające w stromie jedno, bądź kilka duŝych ziaren skrobi. Główną funkcją amyloplastów jest synteza i akumulacja skrobi zapasowej. c. Mitochondria organelle zbudowane z dwóch systemów błon ograniczających jego wnętrze, określane jako macierz mitochondrialna (matrix mitochondrialis). Błona zewnętrzna mitochondrium nie leŝy bezpośrednio na błonie wewnętrznej, ale jest od niej oddzielona wąską przestrzenią międzybłonową. Błona wewnętrzna wytwarza róŝnej długości fałdy, grzebienie mitochondrialne, które wystając do macierzy mitochondrialnej mogą się układać podłuŝnie,
3 prostopadle do osi organelli lub promieniście. Mitochondria stanowią centra energetyczne komórki, przekształcając energię zmagazynowaną w materiałach zapasowych, takich jak sacharydy, w adenozynotrifosforan (ATP). Stąd liczba mitochondriów w komórce eukariotycznej jest zazwyczaj proporcjonalna do zapotrzebowania energetycznego oraz intensywności metabolizmu tlenowego komórki. Matriks mitochondrialna zawiera kompletne systemy enzymów cyklu kwasów trikarboksylowych (cyklu Krebsa), enzymy przetwarzające pirogronian (końcowy produkt glikolizy) w acetylokoenzym A. W matriks znajdują się równieŝ enzymy przekształcające kwasy tłuszczowe i aminokwasy do acetylokoenzymu A. W odróŝnieniu od innych organelli komórkowych, mitochondria posiadają własny unikatowy DNA, który róŝni się od DNA jądrowego i zawiera geny specyficzne dla mitochondriów. Za translację mitochondrialnego mrna na białko odpowiadają rybosomy mitochondrialne, przy czym kod mitochondrialny wyznaczający swoiste aminokwasy jest nieco zmieniony w stosunku do kodu jądrowego zmianie ulega np. kodon stop. Typowe mitochondria dzielą się co najmniej raz w czasie cyklu komórkowego, po wcześniejszej replikacji DNA zachodzącej w czasie interfazy, przy czym sam podział rozpoczyna się od szczeliny podziałowej wytworzonej przez wewnętrzną błonę mitochondrialną. d. Siateczka śródplazmatyczna (retikulum plazmatyczne, ER) jest zbiorem kanalików i cystern zamkniętych błoną, które rozciągają się na duŝym obszarze cytoplazmy wszystkich komórek eukariotycznych. W siateczce śródplazmatycznej zachodzą liczne procesy biosyntezy, a błona ER uczestniczy w tworzeniu komórkowych błon plazmatycznych, aparatów Golgiego, błon lizosomalnych, pęcherzyków wydzielniczych czy endosomów. Siateczka śródplazmatyczna występuje w dwóch formach odznaczających się odmiennym działaniem, tzw. gładkiej siateczki śródplazmatycznej (smooth endoplasmic reticulum, SER) oraz szorstkiej siateczki śródplazmatycznej (rough endoplasmic reticulum, RER). SER jest miejscem biosyntezy wielu rodzajów lipidów: triglicerydów, glikolipidów, fosfolipidów, cholesterolu oraz jest głównym przedziałem wewnątrzkomórkowego gromadzenia się wapnia. W SER powstaje takŝe rodzina enzymów detoksykacyjnych cytochromu P450, przy czym w zaleŝności od sygnałów środowiska, enzymy w SER są szybko syntetyzowane i degradowane. Szorstka siateczka śródplazmatyczna występuje w formie długich cystern, pokrytych od zewnątrz licznymi rybosomami. Błona budująca cysterny RER oddziela ich treść od cytoplazmy i łączy się z zewnętrzną błoną osłonki jądrowej. Światło kanałów RER jest miejscem, w którym zachodzi synteza i modyfikacja białek eksportowych, czemu sprzyjają przebiegające tam procesy potranslacyjnej obróbki białek, jak: glikozylacja, formowanie połączeń dwusiarczkowych, fałdowanie łańcucha polipeptydowego i oligomeryzacja w podjednostki białkowe. Jeśli powyŝsze etapy nie zachodzą dokładnie, białko nie wychodzi ze światła ER. e. Aparat Golgiego składa się z wielu płaskich błoniastych cystern ułoŝonych w stos, jedna nad drugą, i rozdętych pęcherzykowato przy końcach. Cysterny połączone są z szeregiem róŝnej wielkości pęcherzyków gładkich lub pokrytych białkiem. Aparat Golgiego jest strukturalnie i funkcjonalnie spolaryzowany cysterny leŝące w bliskim sąsiedztwie szorstkiego retikulum endoplazmatycznego określane są jako powierzchnia cis, tuŝ za nią znajdują się cysterny powierzchni środkowej, a miejsce z którego pęcherzyki transportowe pączkują nazywane jest powierzchnią trans. Aparat Golgiego pełni w komórce wiele podstawowych funkcji związanych z procesem potranslacyjnej modyfikacji białek i lipidów przeznaczonych do eksportu, a szczególnie procesem modyfikacji domen cukrowych uprzednio przyłączonych w
4 retikulum endoplazmatycznym. Aparat Golgiego, ponadto, bierze udział w syntezie składników ścian komórek roślinnych, w sortowaniu i pakowaniu produktów eksportowych, formowaniu błony komórkowej oraz procesie jej odzysku. Nowo syntetyzowana błona i białka wydzielnicze, podobnie jak lipidy błonowe, które są glikolozowane, opuszczając retikulum endoplazmatyczne wchodzą do aparatu Golgiego przez powierzchnię cis, przesuwają się przez stos Golgiego i opuszczają aparat przez kanaliki i pęcherzyki tworzące sieć trans. W tym czasie przechodzą szereg modyfikacji, których przerwanie lub zmiana moŝe mieć swoje implikacje kliniczne. f. lizosomy to główne organelle trawienne komórki, otoczone pojedynczą błoną komórkową, które zawierają specyficzne hydrolazy degradujące białka, lipidy, węglowodany i kwasy nukleinowe. Jedną z charakterystycznych cech lizosomów jest niski odczyn ich wnętrza (ph 5,0), utrzymywany przez zaleŝną od ATP pompę protonową, generującą duŝe stęŝenie protonów we wnętrzu lizosomu. StęŜenie protonów we wnętrzu lizosomów jest ok. 100 razy większe niŝ w otaczającej je cytoplazmie, co zapewnia niezbędne środowisko dla poprawnego funkcjonowania lizosomalnych hydrolaz. Co istotne, gdy dochodzi do mechanicznego uszkodzenia lizosomów, ich zawartość miesza się z cytozolem (ph 7,2 7,3), co powoduje iŝ aktywność lityczna hydrolaz natychmiast zanika, nie zagraŝając składnikom cytoplazmy. Wśród enzymów lizosomalnych znajdują się m.in.: rybonukleaza (trawi RNA), deoksyrybonukleaza (trawi DNA), glikozydaza (rozkłada węglowodany, glikozydy, polisacharydy), fosfataza kwaśna (estry fosforanowe), katepsyny (białka), lipazy (tłuszcze). Import materiałów do lizosomów, które tam ulegają trawieniu, odbywa się na drodze: endocytozy - formowaniu pęcherzyków endocytarnych wokół małych cząstek i płynów; autofagii pochłonięciu i strawieniu całych dysfunkcjonalnych organelli; fagocytozy pochłanianiu większych cząstek, jak bakterie. g. wakuole system wakuolarny, zróŝnicowany co do wielkości, występuje w komórkach roślinnych i zwierzęcych. W wyspecjalizowanej komórce roślinnej znajduje się najczęściej jedna duŝa wakuola; w komórce zwierzęcej - cały system drobnych wakuol o niewielkich rozmiarach. Wnętrze wakuoli, otoczone pojedynczą błoną, wypełnia woda wraz z substancjami nieorganicznymi, organicznymi (metabolity pośrednie i wtórne) oraz substancjami zapasowymi (białka, polisacharydy i tłuszcze). Skład soku komórkowego zaleŝy od pochodzenia komórek oraz stanu ich metabolizmu. WaŜną grupę związków soku wakuolarnego stanowią wspomniane metabolity wtórne, których praktyczne znaczenie wynika z ich właściwości leczniczych oraz z szerokiego wykorzystania przemysłowego. Do najwaŝniejszych grup związków naleŝą: glikozydy antocyjanowe, glikozydy flawonowe, alkaloidy (nikotyna, kokaina, strychnina) oraz garbniki (pochodne wielofenoli). h. cytoplazma uznawana jest za swego rodzaju dwuskładnikowy koloid białkowowodny, duŝych i małych cząsteczek, w którym zawieszone są organelle komórkowe i który zajmuje największą objętościowo część komórki. Cytoplazma podstawowa jest fazą wodną komórki z rozpuszczonymi w niej składnikami takimi jak: kwasy tłuszczowe, białka, aminokwasy, węglowodany, nukleotydy, związki mineralne. Cytoplazma w pobliŝu błony komórkowej jest bardziej sztywna, natomiast jej część wewnętrzna jest zwykle płynna. W macierzy cytoplazmatycznej wyróŝnia się 3 rodzaje białek włóknistych o zróŝnicowanej budowie, składzie chemicznym oraz funkcjach, które tworzą cytoszkielet komórki; są to: mikrotubule, filamenty i mikrofilamenty.
5 i. ściana komórkowa oprócz plastydów, stanowi najbardziej charakterystyczny wyróŝnik komórek roślinnych. Jest to wysoce zorganizowany materiał kompozytowy, złoŝony z wielu typów makrocząsteczek. Ściana komórkowa jest syntetyzowana przez protoplast i odkładana w postaci zróŝnicowanych pod względem chemicznym warstw po zewnętrznej stronie błony komórkowej. Ściana komórkowa wraz z błoną komórkową i cytoszkieletem, stanowi część strukturalnego i funkcjonalnego kontinuum przenikającego kaŝdą komórkę rośliny. Ściana komórkowa kontroluje kształt i powiększanie się komórek, wpływa na transport międzykomórkowy, jest szlakiem transportu i źródłem cząsteczek sygnałowych jak hormony peptydowe, tlenek azotu czy reaktywne formy tlenu, bierze udział w reakcjach roślin na warunki środowiska oraz pojawiające się inne organizmy. W skład ściany komórkowej wchodzą: matriks (substancje podłoŝa pektyny, hemicelulozy, glikoproteiny), zrąb (substancje szkieletowe celuloza, ksylany, chityna), substancje inkrustujące (ligniny, krzemionka, węglan wapnia), substancje adkrustujące (lipidy kutyna, suberyna, woski; polisacharydy śluzy, gumy). Wzajemne kontaktowanie się Ŝywych protoplastów sąsiadujących ze sobą komórek umoŝliwiają pory w ścianach komórkowych, przez które przenikają pasma cytoplazmy tzw. plazmodesmy. 2. Obserwacja komórek roślinnych i zwierzęcych przy uŝyciu mikroskopu świetlnego Budowa mikroskopu świetlnego zasady mikroskopowania. W kaŝdym mikroskopie świetlnym moŝna wyróŝnić układ mechaniczny oraz optyczny. Częściami mechanicznymi mikroskopu są: statyw, tubus z urządzeniem rewolwerowym do wkręcania obiektywów o róŝnym powiększeniu oraz stolik przedmiotowy. W statywie mikroskopu mieści się śruba makro- i mikrometryczna, które słuŝą do przesuwania tubusa bądź stolika przedmiotowego przy nastawianiu ostrości obrazu w mikroskopie. Układ optyczny mikroskopu składa się z układu powiększającego (obiektyw, okular) i układu oświetlającego (Ŝarówka bądź lusterko oraz kondensor). Obiektyw najistotniejsza część mikroskopu, jest zbiorem soczewek sklejonych ze sobą. Obiektyw tworzy obraz rzeczywisty, odwrócony i powiększony. Obiektywy o powiększeniu 100- krotnym i większym określane są jako obiektywy immersyjne. Oglądając preparaty z uŝyciem takich obiektywów przestrzeń między soczewką czołową obiektywu a szkiełkiem nakrywkowym naleŝy wypełnić cieczą immersyjną o duŝym współczynniku załamania światła (większym od 1). Zastosowanie immersji usuwa zjawisko załamywania się promieni świetlnych przy przechodzeniu ze środowiska optycznie gęstszego (szkło) do środowiska rzadszego (powietrze), co powoduje zaciemnienie pola widzenia. Okular mikroskopu, złoŝony jest z dwóch płasko-wypukłych soczewek, z których górna powiększa obraz utworzony przez obiektyw, dolna natomiast zwiększa pole widzenia. Okular tworzy obraz powiększony, urojony i prosty. Łącznie, układ okular obiektyw daje obraz odwrócony, jaki powstał w wyniku działania obiektywu. W uproszczeniu, powiększenie mikroskopu jest iloczynem powiększenia okularu i obiektywu. O przydatności mikroskopu do badań w duŝej mierze decyduje jego rozdzielczość. Zdolność rozdzielcza mikroskopu to najmniejsza odległość między dwoma punktami preparatu, które dostrzegane są jeszcze oddzielnie. Odległość ta musi mieć wymiar równy co najmniej długości fali światła uŝytego do oświetlenia preparatu. W przypadku światła widzialnego granica ta wynosi 0,5 µm.
6 2.2. Preparaty mikroskopowe. Preparaty mikroskopowe moŝna podzielić na bezpośrednie (przyŝyciowe), sporządzone w celu obserwacji kształtu, ruchu jak i ilości Ŝywych komórek oraz na preparaty utrwalone, wykorzystywane do dalszego barwienia w celu uwidocznienia poszczególnych organelli komórkowych. Najlepsze wyniki obserwacji komórek daje analiza materiału Ŝywego. Takie obserwacje są podstawą większości ćwiczeń opisanych w niniejszym rozdziale skryptu. W przypadku hodowli kultur jednokomórkowych przenoszone są one na szkiełko podstawowe za pomocą pipety pasterowskiej, ezy bądź igły preparacyjnej. Roślinne hodowle tkankowe naleŝy przygotować do obserwacji przez pocięcie tkanki na cienkie skrawki przy uŝyciu Ŝyletki lub skalpela. Skrawki przenosi się za pomocą pęset bądź igieł preparacyjnych na szkiełko podstawowe i dodaje kroplę wody. W celu uzyskania jednej warstwy komórek wykonuje się preparaty gniecione. Preparaty takie najczęściej wykonuje się z wierzchołków korzeni i pędów, których mały fragment (około 1 mm) umieszcza się na szkiełku podstawowym w kropli wody lub 50% glicerolu (preparat wówczas wolniej wysycha) i nakrywa szkiełkiem nakrywkowym. Następnie, uŝywając tępego końca igły preparacyjnej, uderza się delikatnie w szkiełko nakrywkowe, aŝ do otrzymania moŝliwie największego obszaru z jedną warstwą komórek. Uwaga: Materiały takie jak: marchew, ziemniak, cebula, banan, gruszka, pomidor przynoszą na zajęcia Studenci. MoŜna dodatkowo przynieść inne niŝ wymienione obiekty do badań, z których uda się przygotować ciekawe preparaty mikroskopowe. Pomysły mile widziane. Ćwiczenie 1 Obserwacja komórek przy róŝnym powiększeniach Komórki ludzkiej białaczki mieloblastycznej HL60, mysiej białaczki L1210, komórki ludzkiego raka jelita grubego HT29. Mikroskop świetlny, szkiełka podstawowe, nakrywkowe, pipety automatyczne. Zawiesinę komórek ludzkiej białaczki mieloblastycznej HL60, mysiej białaczki L1210 lub komórek ludzkiego raka jelita grubego HT29 nanieść przy uŝyciu pipety automatycznej na oczyszczone alkoholem etylowym szkiełko podstawowe i nakryć szkiełkiem nakrywkowym (aby uniknąć pęcherzyków powietrza utrudniających obserwację, naleŝy przykładać szkiełko nakrywkowe pod kątem 45 i powoli opuszczać je na kroplę zawiesiny komórek). Obserwować komórki przy powiększeniu obiektywu 40x, a następnie przy powiększeniu 100x (naleŝy pamiętać o wypełnieniu przestrzeni między obiektywem a szkiełkiem mikroskopowym olejkiem immersyjnym). Porównać komórki z wybranych linii komórek nowotworowych pod względem kształtu oraz wielkości. Wykonać rysunek.
7 Ćwiczenie 2 Barwienie przyŝyciowe komórek nowotworowych Celem takiego barwienia jest odróŝnienie komórek Ŝywych od martwych. Proces barwienia tkanek czy komórek ma charakter fizykochemiczny i polega na adsorpcji barwnika na ścianie komórkowej lub jego dyfuzji do wnętrza komórki. W barwieniu stosuje się najczęściej barwniki zasadowe (sole, w których jonem barwnym jest kation np.: błękit metylenowy, fiolet krystaliczny), wykorzystując ich powinowactwo do składników komórek (mających odczyn kwaśny). Cechą charakterystyczną barwników przyŝyciowych jest ich niska toksyczność w stosunku do barwionych komórek. Komórki ludzkiej białaczki mieloblastycznej HL60. Mikroskop świetlny, szkiełka podstawowe, nakrywkowe, probówki Eppendorfa, pipety automatyczne, worteks. Odczynniki 0,04% wodny roztwór błękitu metylenowego. Pobrać do probówki Eppendorfa 0,5 ml zawiesiny komórek ludzkiej białaczki mieloblastycznej HL60. Dodać 20 µl roztworu błękitu metylenowego. Całość wymieszać na worteksie i po 10 minutach nanieść kroplę zawiesiny komórek na szkiełko podstawowe. Przy powiększeniu 40x zaobserwować stosunek komórek Ŝywych do martwych. Wykonać rysunek. Wyjaśnić, dlaczego komórki martwe barwią się, natomiast komórki Ŝywe pozostają bezbarwne. Ćwiczenie 3 Barwienie preparatów utrwalonych komórek nowotworowych Konieczność stosowania materiału utrwalonego w cytologii jest podyktowana duŝą toksycznością specyficznych barwników i odczynników oraz niebezpieczeństwem zniekształceń, powstałych w trakcie niekontrolowanego zamierania komórek. Utrwalenie materiału ma na celu bardzo szybkie zabicie komórek z zachowaniem struktur komórkowych w stanie jak najmniej zmienionym w porównaniu z komórką Ŝywą. Dobry utrwalacz składa się ze środka utrwalającego i nośnika zapewniającego stałe ph w trakcie utrwalania oraz odpowiedni skład jonowy aby nie dopuścić do wytrącania i ekstrakcji materiału. Do prostych utrwalaczy zaliczane są: alkohol etylowy, aceton, kwas octowy czy aldehyd glutarowy. Utrwalacze złoŝone to np. płyn Carnoy a cechujący się szybką penetracją komórki, korzystnym wpływem na ich morfologię oraz barwliwość chromosomów. Komórki ludzkiego raka jelita grubego HT29 rosnące na szkiełkach nakrywkowych. Mikroskop świetlny, szkiełka podstawowe, nakrywkowe, komory do barwienia, szalki Petriego, pęseta, pipety automatyczne. Odczynniki Utrwalacz Carnoy a: alkohol metylowy i lodowaty kwas octowy zmieszane w stosunku objętościowym 3:1 1% kwas octowy
8 Woda destylowana Barwnik Giemsa (rozcieńczony wodą destylowaną 1:20) 50%, 70%, 80%, 90% alkohol etylowy Komórki ludzkiego raka jelita grubego HT29 rosnące na szkiełku nakrywkowym, utrwalić w płynie Carnoy a połoŝyć preparat na szalce Petriego, zalać utrwalaczem i pozostawić na 15 minut. Następnie, w celu uwodnienia, trzymając pęsetą szkiełko nakrywkowe, przeprowadzić preparat w ciągu 30 sekund przez szereg alkoholowy: 80%, 70%, 50% alkohol etylowy, wodę destylowaną do 1% kwasu octowego. Preparat barwić w wodnym roztworze barwnika Giemsa przez 5 minut, płukać wodą destylowaną przez 1-2 minuty, zanurzyć w 90% alkoholu etylowym. Po wysuszeniu, przykryć szkiełkiem nakrywkowym i obserwować w mikroskopie świetlnym. Wykonać rysunek i opisać uzyskane wyniki, wskazując miejsce występowania w komórce DNA. Ćwiczenie 4 Obserwacja kształtów komórek Liść aloesu, owoc gruszki Mikroskop świetlny, szkiełka podstawowe, nakrywkowe, skalpel, pęseta, pipety automatyczne 1. Przy pomocy skalpela przygotować skrawek z przekroju poprzecznego liścia aloesu, umieścić go w kropli wody i obserwować pod mikroskopem typowe komórki miękiszowe. Im cieńszy skrawek, tym więcej promieni świetlnych przepuszcza, wskutek czego obraz badanego przedmiotu jest wyraźniejszy i dokładniejszy. Przez odpowiednie ruchy szkiełkiem nakrywkowym naleŝy usunąć z powierzchni skrawka banieczki powietrza, powodujące zaciemnienie obrazu. Wykonać rysunek komórek miękiszowych. 2. Ze środka owocu gruszy pobrać skalpelem niewielką ilość miąŝszu i dokładnie zmiaŝdŝyć go na szkiełku podstawowym. Nanieść kroplę wody destylowanej i nakryć szkiełkiem nakrywkowym. Odszukać w preparacie skupiska komórek kamiennych, wykonać rysunek i opisać ich funkcję. Ćwiczenie 5 Obserwacje wybranych organelli komórkowych Cebula, liść aloesu, liść trzykrotki, marchew, pomidor Mikroskop świetlny, szkiełka podstawowe, szkiełka nakrywkowe, skalpel, pęseta, pipety automatyczne 1. Obserwacje jądra komórkowego. Cebulę pokroić skalpelem na ćwiartki, wyjąć jedną łuskę spichrzową i naciąć jej wklęsłą powierzchnię formując kwadrat o boku ok. 2 mm. Za pomocą pesety zdjąć wycięty kwadrat
9 skórki, przenieść go na szkiełko podstawowe do kropli wody i nakryć szkiełkiem nakrywkowym. Obserwować wakuole, jądro i jąderko. Wykonać rysunek. 2. Obserwacje plastydów. 2.a. Przygotować skrawek przekroju poprzecznego liścia aloesu, umieścić go w kropli wody i obserwować komórki miękiszowe z chloroplastami. Wykonać rysunek. 2.b. Z dolnej strony liścia trzykrotki zerwać pęsetą skórkę lub przygotować skrawek z nasady jej liścia. Wykonać preparat wodny. Obserwować komórki z bezbarwnymi leukoplastami zlokalizowanymi w pobliŝu jądra komórkowego. Wykonać rysunek. 2.c. Zeskrobane skalpelem, cienkie skrawki marchwi umieścić w kropli wody na szkiełku podstawowym. Wykonać równieŝ rozmaz z komórek miękiszowych pomidora (preparat wodny). W obydwu przypadkach obserwować komórki z pomarańczowymi chromoplastami. Wykonać rysunek, porównać kształt rozmiar i ułoŝenie poszczególnych plastydów. Ćwiczenie 6 Obserwacje skrobi zapasowej Bulwa ziemniaka, banan, ziarna fasoli i ryŝu Mikroskop świetlny, szkiełka podstawowe, nakrywkowe, skalpel, pipety automatyczne 1. Bulwę ziemniaka przeciąć skalpelem, a następnie przy jego pomocy nanieść niewielką ilość powstałego soku na kroplę wody umieszczoną na szkiełku podstawowym. Obserwować pojedyncze ziarna skrobi z charakterystycznym uwarstwieniem. Wykonać rysunek. 2. Bulwę ziemniaka przeciąć skalpelem, a następnie przy jego pomocy nanieść niewielką ilość powstałego soku na kroplę wody umieszczoną na szkiełku podstawowym. Obserwować pojedyncze ziarna skrobi z charakterystycznym uwarstwieniem. Wykonać rysunek. 3. Na szkiełku podstawowym umieścić kroplę wody, a następnie przy pomocy skalpela nanieść niewielką ilość miąŝszu banana. Obserwować duŝe komórki miękiszowe ze skupiskami ziaren skrobi zapasowej. Wykonać rysunek. Niewielką ilość bielma z przeciętego ziarna fasoli i ryŝu zeskrobać przy uŝyciu skalpela bezpośrednio na kroplę wody na szkiełku podstawowym. Obserwować charakterystyczne kształty ziaren skrobi. Wykonać rysunki, porównać rodzaje skrobi oraz wyjaśnić w jakich organellach komórkowych znajdują się ziarna skrobi zapasowej. Ćwiczenie 7 Własności cytoplazmy plazmoliza y Cebula Mikroskop świetlny, szkiełka podstawowe, nakrywkowe, skalpel, pipety automatyczne Odczynniki 10% roztwór NaCl
10 Przygotować skórkę z wklęsłej strony łuski cebuli jak w ćwiczeniu 5. Preparat umieścić w kropli hipertonicznego, 10% roztworu NaCl. Obserwować, narysować i wyjaśnić zjawisko plazmolizy. Ćwiczenie 8 Obserwacje kryształów szczawianu wapnia y Okrywowa sucha łuska cebuli, łodyga rabarbaru Mikroskop świetlny, szkiełka podstawowe, nakrywkowe, skalpel, pipety automatyczne 1. Cienki skrawek suchej łuski cebuli umieścić w kropli wody, przykryć szkiełkiem nakrywkowym. W wydłuŝonych komórkach znaleźć pojedyncze kryształy szczawianu wapnia tzw. jedyńce, występujące w postaci graniastosłupów o róŝnej długości. Wykonać rysunek oraz wyjaśnić w jakich organellach i dlaczego powstają jedyńce. 2. Skrawek poprzeczny łodygi rabarbaru umieścić w kropli wody, przykryć szkiełkiem nakrywkowym. Obserwować w komórkach miękiszu pojedyncze kryształy szczawianu wapnia w postaci ośmiościanów lub kuliste agregaty tzw. druzy. Wykonać rysunek. Ćwiczenie 9 Barwniki komórkowe Barwniki roślinne są glukozydami występującymi w wakuolach. Barwniki flawonowe są Ŝółte i nadają barwę płatkom rośliny. Barwniki antocyjanowe, w zaleŝności od ph nadają róŝne zabarwienie wakuolom od czerwonego, poprzez fioletowe do niebieskiego y Liście czerwonej kapusty Mikroskop świetlny, szkiełka podstawowe, nakrywkowe, skalpel, pipety automatyczne Odczynniki 80% kwas octowy 10% amoniak Woda destylowana Przy uŝyciu skalpela wyciąć trzy kilkumilimetrowe skrawki skórki liścia czerwonej kapusty czerwonej i umieścić je na szkiełkach podstawowych. Następnie do jednego dodać kroplę 80% kwasu octowego, do drugiego kroplę 10% amoniaku, do trzeciego kroplę wody destylowanej. Przeprowadzić obserwację jak zawarte w kapuście antocyjany, w zaleŝności od odczynu środowiska, przybierają róŝne zabarwienie. Wykonać rysunek i zanotować obserwacje.
11 Sprawozdanie: 1. WskaŜ na podstawowe róŝnice w budowie komórki roślinnej i zwierzęcej. 2. Opisz wykonanie poszczególnych preparatów mikroskopowych, wykonaj starannie! ich rysunki opisując wyniki swoich obserwacji mikroskopowych oraz podaj odpowiedzi na zadane w ćwiczeniach pytania. Literatura 1. Strukturalne podstawy biologii komórki. Kilarski W., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Podstawy molekularne biologii komórki. Aspekty lekarskie. Fulder G. M., Shields D., Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Łódź Biologia komórki roślinnej. Wojtaszek P., Woźny A., Ratajczak L. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Podstawy biologii komórki. Alberts B., Bray D., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Biologia i inŝynieria komórki. Laboratorium. Szopa J. St., Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź Mikroskopia świetlna w badaniach komórki roślinnej. Kurczyńska E. U., Borowska- Wykręt D. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Organelle komórkowe. mgr Zofia Ostrowska
Organelle komórkowe mgr Zofia Ostrowska 1. Wyróżniamy dwa typy komórek 2. Eucaryota Zadanie 34. (2 pkt) Matura 2006 p.r. Komórki żywych organizmów są bardzo różnorodne. Poniższe rysunki przedstawiają komórkę
Bardziej szczegółowoKomórka - budowa i funkcje
Komórka - budowa i funkcje Komórka - definicja Komórka to najmniejsza strukturalna i funkcjonalna jednostka organizmów żywych zdolna do przeprowadzania wszystkich podstawowych procesów życiowych (takich
Bardziej szczegółowoOrganelle komórkowe. mgr Zofia Ostrowska
Organelle komórkowe mgr Zofia Ostrowska 1. Wyróżniamy dwa typy komórek 2. Eucaryota Zadanie 34. (2 pkt) Matura 2006 p.r. Komórki żywych organizmów są bardzo różnorodne. Poniższe rysunki przedstawiają komórkę
Bardziej szczegółowoBudowa komórkowa organizmów Składniki plazmatyczne i nieplazmatyczne komórki - budowa i funkcje
Budowa komórkowa organizmów Składniki plazmatyczne i nieplazmatyczne komórki - budowa i funkcje KOMÓRKA najmniejszy samoodtwarzający się żywy układ biologiczny ciało komórki tworzy protoplazma, którą oddziela
Bardziej szczegółowoKomórka eukariotyczna
Komórka eukariotyczna http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=plik:hela_cells_stained_with_hoechst_33258.jpg cytoplazma + jądro komórkowe = protoplazma W cytoplazmie odbywa się: cała przemiana materii,
Bardziej szczegółowoSPRAWDZIAN klasa II ORGANELLA KOMÓRKOWE, MITOZA, MEJOZA
SPRAWDZIAN klasa II ORGANELLA KOMÓRKOWE, MITOZA, MEJOZA 1. Najwięcej Aparatów Golgiego będzie w komórkach: Mięśnia Trzustki Serca Mózgu 2. Podaj 3 cechy transportu aktywnego... 3. Czym się różni dyfuzja
Bardziej szczegółowoMacie zdobyć informacje na temat chloroplastów. W tym celu przeczytajcie instrukcję, podzielcie się zadaniami i wykonajcie je.
Barbara Jednorowicz - Plastydy organella charakterystyczne wyłącznie dla komórek roślinnych. Konspekt zajęć pozalekcyjnych z biologii Załącznik Instrukcja dla grupy I Macie zdobyć informacje na temat chloroplastów.
Bardziej szczegółowoTransport makrocząsteczek
Komórka eukariotyczna cytoplazma + jądro komórkowe = protoplazma W cytoplazmie odbywa się: cała przemiana materii, dzięki której organizm uzyskuje energię biosynteza białka i innych związków Transport
Bardziej szczegółowoCORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA WERSJA A. imię i nazwisko :. klasa :.. ilość punktów :.
CORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA WERSJA A imię i nazwisko :. klasa :.. ilość punktów :. Zadanie 1 Przeanalizuj schemat i wykonaj polecenia. a. Wymień cztery struktury występujące zarówno w komórce roślinnej,
Bardziej szczegółowoTEST Z CYTOLOGII GRUPA II
TEST Z CYTOLOGII GRUPA II Zad. 1 (4p.) Rysunek przedstawia schemat budowy pewnej struktury komórkowej. a/ podaj jej nazwę i określ funkcję w komórce, b/ nazwij elementy oznaczone cyframi 2 i 5 oraz określ
Bardziej szczegółowoTematy- Biologia zakres rozszerzony, klasa 2TA,2TŻ-1, 2TŻ-2
Tematy- Biologia zakres rozszerzony, klasa 2TA,2TŻ-1, 2TŻ-2 Nr lekcji Temat Zakres treści 1 Zapoznanie z PSO, wymaganiami edukacyjnymi i podstawą programową PSO, wymagania edukacyjne i podstawa programowa
Bardziej szczegółowoWITAMY NA KURSIE HISTOLOGII
KOMÓRKA WITAMY NA KURSIE HISTOLOGII www.histologia.cm-uj.krakow.pl Wielkość komórek ZróŜnicowanie komórek Jednostki: 1 µm = 10-3 mm, 1 nm = 10-3 µm kształt najmniejsze komórki (komórki przytarczyc, niektóre
Bardziej szczegółowoTemat: Komórka jako podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmu utrwalenie wiadomości.
SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII DLA KLASY I GIMNAZJUM Temat: Komórka jako podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmu utrwalenie wiadomości. Cele: Utrwalenie pojęć związanych z budową komórki;
Bardziej szczegółowoTEST Z CYTOLOGII - GRUPA I
TEST Z CYTOLOGII - GRUPA I Zad. 1 (2 p.) Rysunek przedstawia schemat budowy pewnej struktury komórkowej. Podaj jej nazwę i określ funkcję w komórce. Zad. 2 (4p.) Schematy A i B ilustrują dwie struktury
Bardziej szczegółowoBIOLOGIA KOMÓRKI. Podstawy mikroskopii fluorescencyjnej -1 Barwienia przyżyciowe organelli komórkowych
BIOLOGIA KOMÓRKI Podstawy mikroskopii fluorescencyjnej -1 Barwienia przyżyciowe organelli komórkowych Wstęp Komórka eukariotyczna posiada zdolność przeprowadzenia bardzo dużej liczby procesów biochemicznych
Bardziej szczegółowoĆWICZENIE Nr 2 OBSERWACJE W MIKROSKOPIE ŚWIETLNYM WYBRANYCH KOMÓREK, ORGANELLI KOMÓRKOWYCH ORAZ ZJAWISKA PLAZMOLIZY I DEPLAZMOLIZY
ĆWICZEIE r 2 OBSERWACJE W MIKROSKOPIE ŚWIETLYM WYBRAYCH KOMÓREK, ORGAELLI KOMÓRKOWYCH ORAZ ZJAWISKA PLAZMOLIZY I DEPLAZMOLIZY Wynalezienie w XVII wieku mikroskopu świetlnego umożliwiło obserwację tkanek
Bardziej szczegółowoBIOLOGIA KOMÓRKI KOMÓRKI EUKARIOTYCZNE W MIKROSKOPIE ŚWIETLNYM JASNEGO POLA I KONTRASTOWO- FAZOWYM; BARWIENIA CYTOCHEMICZNE KOMÓREK
BIOLOGIA KOMÓRKI KOMÓRKI EUKARIOTYCZNE W MIKROSKOPIE ŚWIETLNYM JASNEGO POLA I KONTRASTOWO- FAZOWYM; BARWIENIA CYTOCHEMICZNE KOMÓREK KOMÓRKI EUKARIOTYCZNE W MIKROSKOPIE ŚWIETLNYM JASNEGO POLA I KONTRASTOWO-FAZOWYM;
Bardziej szczegółowoBudowa i funkcje komórki roślinnej. 1
Zadanie 1.1 Budowa komórki roślinnej Materiał: Owoc ligustra pospolitego (Ligustrum vulgare L.), rodzina oliwkowate (Oleaceae). Preparat wykonujemy z dojrzałego owocu ligustra pospolitego. Po rozerwaniu
Bardziej szczegółowoBudowa i rodzaje tkanek zwierzęcych
Budowa i rodzaje tkanek zwierzęcych 1.WskaŜ prawidłową kolejność ukazującą stopniowe komplikowanie się budowy organizmów. A. komórka tkanka organizm narząd B. organizm narząd komórka tkanka C. komórka
Bardziej szczegółowoOkreśl, która krzywa ilustruje proces zachodzący w komórkach umieszczonych w roztworze hipertonicznym. Odpowiedź uzasadnij, podając jeden argument.
Przemysław Daszyński Zespół Szkół Sportowych i Ogólnokształcących w Gdańsku karta pracy Komórka podstawowa jednostka życia Zadanie 1. (2 p.) Przeprowadzono doświadczenie, umieszczając komórki w roztworach:
Bardziej szczegółowoTransport makrocząsteczek (białek)
Transport makrocząsteczek (białek) Transport makrocząsteczek sortowanie białek - sekwencje sygnałowe lata 70-te XX w. - Günter Blobel - hipoteza sygnałowa; 1999r - nagroda Nobla Sekwencja sygnałowa: A
Bardziej szczegółowoPlan działania opracowała Anna Gajos
Plan działania 15.09-15.10 opracowała Anna Gajos Jakie zagadnienia trzeba opanować z następujących działów: 1. Budowa chemiczna organizmów. 2. Budowa i funkcjonowanie komórki 3. Cykl komórkowy 4. Metabolizm
Bardziej szczegółowoPodział komórkowy u bakterii
Mitoza Podział komórkowy u bakterii Najprostszy i najszybszy podział komórkowy występuje u bakterii, które nie mają jądra komórkowego, lecz jedynie pojedynczy chromosom tzw. chromosom bakteryjny. Podczas
Bardziej szczegółowoBIOLOGIA KOMÓRKI. Mikroskopia fluorescencyjna -2 Przyżyciowe barwienia organelli wewnątrzkomórkowych
BIOLOGIA KOMÓRKI Mikroskopia fluorescencyjna -2 Przyżyciowe barwienia organelli Wstęp Komórki eukariotyczne, w odróżnieniu od komórek prokariotycznych (bakterie, archeony) posiadają wysoce skomplikowaną
Bardziej szczegółowoTemat: Tkanki roślinne. 1. Tkanki miękiszowe.
Temat: Tkanki roślinne. 1. Tkanki miękiszowe. Są obecne we wszystkich organach rośliny i stanowią główną ich część. Należą do tkanek stałych, jednak nieraz dają początek wtórnym tkankom twórczym. Zbudowane
Bardziej szczegółowoKoło Biologiczne. Zadania maturalne z biologii" część I
Koło Biologiczne II Liceum Ogólnokształcące w Gliwicach 2017-2018 Zadania maturalne z biologii" część I Zadania: Zad. 1 (0-2p.) Połącz organellum komórkowe z funkcją, które pełni. (Wioletta Salbert, Angelika
Bardziej szczegółowoPoziomy organizacji żywej materii 1. Komórkowy- obejmuje struktury komórkowe (organelle) oraz komórki 2. Organizmalny tworzą skupienia komórek
Poziomy organizacji żywej materii 1. Komórkowy- obejmuje struktury komórkowe (organelle) oraz komórki 2. Organizmalny tworzą skupienia komórek (tkanki), narządy (organy), ich układy i całe organizmy wielokomórkowe
Bardziej szczegółowoBIOLOGIA klasa 1 LO Wymagania edukacyjne w zakresie podstawowym od 2019 roku
BIOLOGIA klasa 1 LO Wymagania edukacyjne w zakresie podstawowym od 2019 roku Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca 1. Znaczenie nauk 1.
Bardziej szczegółowoUczeń: omawia cechy organizmów wyjaśnia cele, przedmiot i metody badań naukowych w biologii omawia istotę kilku współczesnych odkryć.
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy pierwszej szkoły ponadpodstawowej w zakresie podstawowym od 2019 roku Poziom wymagań Temat ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra
Bardziej szczegółowoBUDOWA I FUNKCJONOWANIE KOMÓRKI
Zadanie 1 (1 pkt). Uzasadnij, za pomocą jednego argumentu, że: lizosomy są grabarzami obumarłych składników cytoplazmy lub całych komórek. Zadanie 2 (2 pkt.). Schemat przedstawia budowę komórki eukariotycznej.
Bardziej szczegółowoProplastydy. Plastydy. Chloroplasty biogeneza. Plastydy
Plastydy Proplastydy rodzina organelli powstających w toku ontogenezy rośliny drogą różnicowania form prekursorowych proplastydów w tkankach merystematycznych sferyczne; 0.5-2 μm otoczka (2 błony) stroma
Bardziej szczegółowoKomórka organizmy beztkankowe
Grupa a Komórka organizmy beztkankowe Poniższy test składa się z 12 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź. Za rozwiązanie całego testu możesz otrzymać
Bardziej szczegółowoAMBITNY GIMNAZJALISTA CYTOLOGIA
AMBITNY GIMNAZJALISTA CYTOLOGIA Katarzyna Stalinska Ambitny Gimnazjalista to cykl fiszek dla uczniów, które pozwalają usystematyzować treści, wykraczające ponad podstawę programową nauczania biologii w
Bardziej szczegółowocytoplazma + jądro komórkowe = protoplazma Jądro komórkowe
Komórka eukariotyczna http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=plik:hela_cells_stained_with_hoechst_33258.jpg cytoplazma + jądro komórkowe = protoplazma W cytoplazmie odbywa się: cała przemiana materii,
Bardziej szczegółowoBIOLOGIA KOMÓRKI DLA BIOCHEMIKÓW. Podstawy mikroskopii fluorescencyjnej -1 Barwienia przyŝyciowe organelli komórkowych
BIOLOGIA KOMÓRKI DLA BIOCHEMIKÓW Podstawy mikroskopii fluorescencyjnej -1 Barwienia przyŝyciowe organelli komórkowych Wstęp Komórka eukariotyczna posiada zdolność przeprowadzenia bardzo duŝej liczby procesów
Bardziej szczegółowoPlan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu biologia dla klasy I szkoły branżowej I stopnia Autorki: Beata Jakubik, Renata Szymańska
Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu biologia dla klasy I szkoły branżowej I stopnia Autorki: Beata Jakubik, Renata Szymańska Temat Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA ŁÓDZKA INSTRUKCJA Z LABORATORIUM W ZAKŁADZIE BIOFIZYKI. Ćwiczenie 3 ANALIZA TRANSPORTU SUBSTANCJI NISKOCZĄSTECZKOWYCH PRZEZ
POLITECHNIKA ŁÓDZKA INSTRUKCJA Z LABORATORIUM W ZAKŁADZIE BIOFIZYKI Ćwiczenie 3 ANALIZA TRANSPORTU SUBSTANCJI NISKOCZĄSTECZKOWYCH PRZEZ BŁONĘ KOMÓRKOWĄ I. WSTĘP TEORETYCZNY Każda komórka, zarówno roślinna,
Bardziej szczegółowowielkość, kształt, typy
Mitochondria 0,5-1µm wielkość, kształt, typy 1-7µm (10µm) Filmowanie poklatkowe (w mikroskopie fluorescencyjnym) sieci mitochondrialnej w komórkach droŝdŝy (krok czasowy 3 min) Mitochondria liczebność,
Bardziej szczegółowoInterfaza to niemal 90% cyklu komórkowego. Dzieli się na 3 fazy: G1, S i G2.
W wyniku podziału komórki powstaje komórka potomna, która ma o połowę mniej DNA od komórki macierzystej i jest o połowę mniejsza. Aby komórka potomna była zdolna do kolejnego podziału musi osiągnąć rozmiary
Bardziej szczegółowoBIOLOGIA KOMÓRKI. Mikroskopia fluorescencyjna -2 Przyżyciowe barwienia organelli wewnątrzkomórkowych
BIOLOGIA KOMÓRKI Mikroskopia fluorescencyjna -2 Przyżyciowe barwienia organelli Wstęp Komórki eukariotyczne, w odróżnieniu od komórek prokariotycznych (bakterie, archeony) posiadają wysoce skomplikowaną
Bardziej szczegółowoMateriały dydaktyczne do kursów wyrównawczych z przedmiotu biologia
Człowiek najlepsza inwestycja Materiały dydaktyczne do kursów wyrównawczych z przedmiotu biologia Autor: dr inż. Anna Kostka Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego
Bardziej szczegółowoWykorzystując go wykonał doświadczenie, a następnie na podstawie obserwacji spod mikroskopu sporządził rysunek:
Budowa komórkowa Zadanie 1 (1 pkt) Uzasadnij, za pomocą jednego argumentu, że: lizosomy są grabarzami obumarłych składników cytoplazmy lub całych komórek. Zadanie 2 (2 pkt.) W komórkach roślinnych i zwierzęcych
Bardziej szczegółowo(węglowodanów i tłuszczów) Podstawowym produktem (nośnikiem energii) - ATP
śycie - wymaga nakładu energii źródłem - promienie świetlne - wykorzystywane do fotosyntezy - magazynowanie energii w wiązaniach chemicznych Wszystkie organizmy (a zwierzęce wyłącznie) pozyskują energię
Bardziej szczegółoworozumie znaczenie metod badawczych w poznawaniu przyrody tłumaczy, czym jest obserwacja i doświadczenie wymienia etapy doświadczenia
Roczny plan dydaktyczny przedmiotu biologia dla klasy I szkoły ponadpodstawowej (branżowej), uwzględniający kształcone umiejętności i treści podstawy programowej Temat (rozumiany jako lekcja) Liczba godzin
Bardziej szczegółowoTransport przez błony
Transport przez błony Transport bierny Nie wymaga nakładu energii Transport aktywny Wymaga nakładu energii Dyfuzja prosta Dyfuzja ułatwiona Przenośniki Kanały jonowe Transport przez pory w błonie jądrowej
Bardziej szczegółowoII.4, IV.5, IV.6 (wymagania ogólne) III.1, III.2, III.3, III.4 (wymagania ogólne)
Rozkład materiału nauczania z biologii dla klasy 1 szkoły ponadpodstawowej dla zakresu podstawowego oparty na Programie nauczania biologii Biologia na czasie Treści nauczania Cele edukacyjne Zapis w nowej
Bardziej szczegółowoOpis efektów kształcenia dla modułu zajęć
Nazwa modułu: Strukturalne podstawy biologii komórki Rok akademicki: 2030/2031 Kod: EIB-2-206-BN-s Punkty ECTS: 3 Wydział: Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Inżynierii Biomedycznej Kierunek: Inżynieria
Bardziej szczegółowoPrzedziały wewnątrzkomórkowe siateczka śródplazmatyczna (ER)
Przedziały wewnątrzkomórkowe siateczka śródplazmatyczna (ER) Pochodzenie ER inwaginacja błony - (kanały trnslokacyjne) i rozrost cysterny spłaszczone woreczki tubule Siateczka śródplazmatyczna retikulum
Bardziej szczegółowoPodziały komórkowe cz. I
Podziały komórkowe cz. I Tam gdzie powstaje komórka, musi istnieć komórka poprzednia, tak samo jak zwierzęta mogą powstawać tylko ze zwierząt, a rośliny z roślin. Ta doktryna niesie głębokie przesłanie
Bardziej szczegółowoG C C A T C A T C C T T A C C
Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr III Poniższa praca składa się z 25 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź. Za rozwiązanie zadań
Bardziej szczegółowoKonspekt z przedmiotu biologia realizowany w klasie II gimnazjum przez nauczyciela Sabinę Gądek
Konspekt z przedmiotu biologia realizowany w klasie II gimnazjum przez nauczyciela Sabinę Gądek TEMAT : Komórka najmniejsza funkcjonalna część organizmu. Cele: zdobycie wiadomości na temat najmniejszej
Bardziej szczegółowoDr. habil. Anna Salek International Bio-Consulting 1 Germany
1 2 3 Drożdże są najprostszymi Eukariontami 4 Eucaryota Procaryota 5 6 Informacja genetyczna dla każdej komórki drożdży jest identyczna A zatem każda komórka koduje w DNA wszystkie swoje substancje 7 Przy
Bardziej szczegółowoPrzedziały komórkowe siateczka endoplazmatyczna (ER)
Przedziały komórkowe siateczka endoplazmatyczna (ER) Pochodzenie ER inwaginacja błony - (kanały trnslokacyjne) i rozrost cysterny spłaszczone woreczki tubule Siateczka śródplazmatyczna retikulum endoplazmatyczne
Bardziej szczegółowoPrzedziały wewnątrzkomórkowe siateczka śródplazmatyczna (ER)
Przedziały wewnątrzkomórkowe siateczka śródplazmatyczna (ER) Pochodzenie ER inwaginacja błony - (kanały trnslokacyjne) i rozrost cysterny spłaszczone woreczki tubule Siateczka śródplazmatyczna retikulum
Bardziej szczegółowoMateriały dydaktyczne do kursów wyrównawczych z przedmiotu biologia
Człowiek najlepsza inwestycja Materiały dydaktyczne do kursów wyrównawczych z przedmiotu biologia Autor: dr inż. Anna Kostka Projekt POKL Poddziałanie 4.1.2. KOMÓRKA pobiera składniki odŝywcze oddycha
Bardziej szczegółowoKOMÓRKA 2 KOMÓRKA 1. Budowa komórki zwierzęcej i roślinnej
INSTRUKCJA - Jak wykonać samodzielnie fiszki? Na stronie 2 i 3 są fiszki z pytaniami. Wydrukuj je na osobnych kartkach. Następnie wytnij fiszki (tnij wzdłuż cienkich linii konturowych). Na odwrocie każdej
Bardziej szczegółowoBIOLOGIA KOMÓRKI - KARIOKINEZY
BIOLOGIA KOMÓRKI - KARIOKINEZY M A Ł G O R Z A T A Ś L I W I Ń S K A 60 µm 1. KOMÓRKI SĄ ZBYT MAŁE, BY OBSERWOWAĆ JE BEZ POWIĘKSZENIA Wymiary komórek podaje się w mikrometrach (µm): 1 µm = 10-6 m; 1000
Bardziej szczegółowoRoczny plan dydaktyczny przedmiotu biologia dla klasy I szkoły ponadpodstawowej, uwzględniający kształcone umiejętności i treści podstawy programowej
Roczny plan dydaktyczny przedmiotu biologia dla klasy I szkoły ponadpodstawowej, uwzględniający kształcone umiejętności i treści podstawy programowej Temat (rozumiany jako lekcja) Liczba godzin I. BADANIA
Bardziej szczegółowoPrzedziały wewnątrzkomórkowe siateczka śródplazmatyczna (ER) Pochodzenie ER
Przedziały wewnątrzkomórkowe siateczka śródplazmatyczna (ER) Pochodzenie ER inwaginacja błony - (kanały trnslokacyjne) i rozrost cysterny spłaszczone woreczki tubule Siateczka śródplazmatyczna retikulum
Bardziej szczegółowoI BIOLOGIA JAKO NAUKA
I BIOLOGIA JAKO NAUKA Zadanie 1. Przeczytaj opisy zakresu badań (I-IV) i przyporządkuj je odpowiednim dziedzinom biologii z zestawu A-E. Zakres badań: I Nazywa, opisuje i klasyfikuje organizmy. II Bada
Bardziej szczegółowoSprawdź swoją wiedzę i umiejętności TKANKI ROŚLINNE. 1. Uzupełnij schemat ilustrujący hierarchiczną budowę organizmu roślin. komórka...
Sprawdź swoją wiedzę i umiejętności TKANKI ROŚLINNE. 1. Uzupełnij schemat ilustrujący hierarchiczną budowę organizmu roślin. komórka...... organizm 2. Na rysunku komórki roślinnej wskaż i podpisz następujące
Bardziej szczegółowoFizjologia nauka o czynności żywego organizmu
nauka o czynności żywego organizmu Stanowi zbiór praw, jakim podlega cały organizm oraz poszczególne jego układy, narządy, tkanki i komórki prawa rządzące żywym organizmem są wykrywane doświadczalnie określają
Bardziej szczegółowoPrzedziały komórkowe siateczka endoplazmatyczna (ER)
Pochodzenie ER Przedziały komórkowe siateczka endoplazmatyczna (ER) inwaginacja błony - (kanały trnslokacyjne) i rozrost cysterny spłaszczone woreczki tubule Siateczka śródplazmatyczna retikulum endoplazmatyczne
Bardziej szczegółowoKomórka stuktura i funkcje. Bogusław Nedoszytko. WSZPIZU Wydział w Gdyni
Komórka stuktura i funkcje Bogusław Nedoszytko WSZPIZU Wydział w Gdyni Jądro komórkowe Struktura i funkcje Podziały komórkowe Jądro komórkowe 46 chromosomów 2,6 metra DNA 3 miliardy par nukleotydów (A,T,G,C)
Bardziej szczegółowoBliskie spotkania z biologią METABOLIZM. dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW. Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki
Bliskie spotkania z biologią METABOLIZM dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki Metabolizm całokształt przemian biochemicznych i towarzyszących
Bardziej szczegółowoFragment cząsteczki DNA stanowiący matrycę dla syntezy cząsteczki lub podjednostki białka nazywamy GENEM
KONTROLA EKSPRESJI GENU PRZEKAZYWANIE INFORMACJI GENETYCZNEJ Informacja genetyczna - instrukcje kierujące wszystkimi funkcjami komórki lub organizmu zapisane jako określone, swoiste sekwencje nukleotydów
Bardziej szczegółowoBadanie dynamiki białek jądrowych w żywych komórkach metodą mikroskopii konfokalnej
Badanie dynamiki białek jądrowych w żywych komórkach metodą mikroskopii konfokalnej PRAKTIKUM Z BIOLOGII KOMÓRKI () ćwiczenie prowadzone we współpracy z Pracownią Biofizyki Komórki Badanie dynamiki białek
Bardziej szczegółowoNa początek przyjrzymy się więc, jak komórka rośliny produkuje ATP, korzystając z energii światła w fazie jasnej fotosyntezy.
Fotosynteza jako forma biosyntezy Bogactwo molekuł biologicznych przedstawionych w poprzednim rozdziale to efekt ich wytwarzania w komórkach w wyniku różnorodnych powiązanych ze sobą procesów chemicznych.
Bardziej szczegółowoBliskie spotkania z biologią. METABOLIZM część II. dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW
Bliskie spotkania z biologią METABOLIZM część II dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki METABOLIZM KATABOLIZM - rozkład związków chemicznych
Bardziej szczegółowopaździernika 2013: Elementarz biologii molekularnej. Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II
10 października 2013: Elementarz biologii molekularnej www.bioalgorithms.info Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II Komórka: strukturalna i funkcjonalne jednostka organizmu żywego Jądro komórkowe: chroniona
Bardziej szczegółowoCytoplazma podstawowa: Siateczka ródplazmatyczna (retikulum endoplazmatyczne): Aparat Golgiego:
Cytoplazma podstawowa: Cytoplazma podstawowa, nazywana równieŝ macierzą lub matriks cytoplazmatyczną, a takŝe cytosolem, stanowi środowisko dla innych składników wewnątrz komórki. Jej struktura w mikroskopie
Bardziej szczegółowoGeny i działania na nich
Metody bioinformatyki Geny i działania na nich prof. dr hab. Jan Mulawka Trzy królestwa w biologii Prokaryota organizmy, których komórki nie zawierają jądra, np. bakterie Eukaryota - organizmy, których
Bardziej szczegółowo(MIKROSKOP ELEKTRONOWY, ORGANELLE KOMÓRKOWE).
ĆWICZENIE 2. Temat: ULTRASTRUKTURA KOMÓRKI (1). (MIKROSKOP ELEKTRONOWY, ORGANELLE KOMÓRKOWE). 1. Podstawy technik mikroskopowo-elektronowych (Schemat N/2/1) 2. Budowa i działanie mikroskopu elektronowego
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII
SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII TEMAT LEKCJI: Cytologia powtórzenie wiadomości KLASA:. NAUCZYCIEL PROWADZĄCY... DATA:... GODZ.... HASŁO PROGRAMOWE: Prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej
Bardziej szczegółowoWykład 14 Biosynteza białek
BIOCHEMIA Kierunek: Technologia Żywności i Żywienie Człowieka semestr III Wykład 14 Biosynteza białek WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA CENTRUM BIOIMMOBILIZACJI I INNOWACYJNYCH MATERIAŁÓW OPAKOWANIOWYCH
Bardziej szczegółowoPlan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu biologia dla klasy I szkoły ponadpodstawowej Beata Jakubik, Renata Szymańska
Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu biologia dla klasy I szkoły ponadpodstawowej Beata Jakubik, Renata Szymańska Temat Ocena dopuszczająca Uczeń: I. BADANIA BIOLOGICZNE 1. Metody w badaniach
Bardziej szczegółowoPrzemiana materii i energii - Biologia.net.pl
Ogół przemian biochemicznych, które zachodzą w komórce składają się na jej metabolizm. Wyróżnia się dwa antagonistyczne procesy metabolizmu: anabolizm i katabolizm. Szlak metaboliczny w komórce, to szereg
Bardziej szczegółowoProjekt Uchylamy rąbka tajemnicy mikroświata
Projekt Uchylamy rąbka tajemnicy mikroświata Zajęcia realizowane metodą przewodniego tekstu Cel główny: Budowa, funkcje i różnorodność komórek organizmów. Treści kształcenia zajęć interdyscyplinarnych:
Bardziej szczegółowoTERMINY BIOLOGICZNE. ZADANIE 5 (3 pkt) Na podstawie ryc. 2 wykonaj polecenia: B. Ustal, w którym etapie cyklu tej komórki kaŝdy
KARTA PRACY Porównanie mitozy i mejozy ZADANIE 1 (1 pkt) Zaznacz odpowiedź opisującą efekt podziału mitotycznego komórki zawierającej 16 chromosomów. a). 2 komórki zawierające po 8 chromosomów; b). 2 komórki
Bardziej szczegółowoSpis treści. 1. Wiadomości wstępne Skład chemiczny i funkcje komórki Przedmowa do wydania czternastego... 13
Przedmowa do wydania czternastego... 13 Częściej stosowane skróty... 15 1. Wiadomości wstępne... 19 1.1. Rys historyczny i pojęcia podstawowe... 19 1.2. Znaczenie biochemii w naukach rolniczych... 22 2.
Bardziej szczegółowoCukry właściwości i funkcje
Cukry właściwości i funkcje Miejsce cukrów wśród innych składników chemicznych Cukry Z cukrem mamy do czynienia bardzo często - kiedy sięgamy po białe kryształy z cukiernicy. Większość z nas nie uświadamia
Bardziej szczegółowoBIOLOGIA KOMÓRKI ANALIZA AKTYWNOŚCI ENDOCYTARNEJ KOMÓREK
BIOLOGIA KOMÓRKI ANALIZA AKTYWNOŚCI ENDOCYTARNEJ Wstęp Powszechny w komórkach eukariotycznych proces endocytozy to ustawiczne pobieranie ze środowiska zewnętrznego do wnętrza komórki zarówno płynu, małych
Bardziej szczegółowo6. Z pięciowęglowego cukru prostego, zasady azotowej i reszty kwasu fosforowego, jest zbudowany A. nukleotyd. B. aminokwas. C. enzym. D. wielocukier.
ID Testu: F5679R8 Imię i nazwisko ucznia Klasa Data 1. Na indywidualne cechy danego osobnika ma (maja) wpływ A. wyłacznie czynniki środowiskowe. B. czynniki środowiskowe i materiał genetyczny. C. wyłacznie
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy pierwszej szkoły ponadpodstawowej dla zakresu rozszerzonego od roku 2019 Nr
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy pierwszej szkoły ponadpodstawowej dla zakresu rozszerzonego od roku 2019 Nr lekcji Temat I. Badania przyrodnicze 1. Metodyka badań 2. biologicznych 3. 4. Obserwacje
Bardziej szczegółowoPoziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy pierwszej szkoły ponadpodstawowej dla zakresu rozszerzonego od roku 2019 Nr lekcji Temat I. Badania przyrodnicze 1. Metodyka badań 2. biologicznych 3. 4. Obserwacje
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII KLASA 5 DOBRY. DZIAŁ 1. Biologia jako nauka ( 4godzin)
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII KLASA 5 DOPUSZCZAJĄCY DOSTATECZNY DOBRY BARDZO DOBRY CELUJĄCY DZIAŁ 1. Biologia jako nauka ( 4godzin) wskazuje biologię jako naukę o organizmach wymienia czynności życiowe
Bardziej szczegółowoRecenzja pracy. BIOLOGIA poziom podstawowy. pieczątka/nazwa szkoły. klasa 1 LO PK nr 1 semestr I /2011/2012
pieczątka/nazwa szkoły BIOLOGIA poziom podstawowy klasa 1 LO PK nr 1 semestr I /2011/2012 Uwaga! Strona tytułowa stanowi integralną część pracy kontrolnej. Wypełnij wszystkie pola czytelnie drukowanymi
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI. TEMAT: Jak rośliny oddychają?
TEMAT: Jak rośliny oddychają? SCENARIUSZ LEKCJI CEL LEKCJI: Uczeń: obserwuje pod mikroskopem aparaty szparkowe. zna budowę aparatów. rozumie ich rolę w wymianie gazowej. KLASA: I gimnazjum CZAS: 45 minut
Bardziej szczegółowoLiczba godzin. Temat (rozumiany jako lekcja) Treści podstawy programowej. Propozycje metod nauczania. Propozycje środków dydaktycznych.
Roczny plan dydaktyczny przedmiotu biologia dla klasy I szkoły ponadpodstawowej w zakresie rozszerzonym, uwzględniający kształcone umiejętności i treści podstawy programowej Temat (rozumiany jako lekcja)
Bardziej szczegółowoTechniki histologiczne barwienie
Struktury histologiczne są optycznie obiektami fazowymi nie zmieniają ani amplitudy fali światła (obiekty nie są ciemniejsze ani jaśniejsze), ani jej długości (barwa), a jedynie powodują załamanie światła
Bardziej szczegółowobiologia w gimnazjum UKŁAD KRWIONOŚNY CZŁOWIEKA
biologia w gimnazjum 2 UKŁAD KRWIONOŚNY CZŁOWIEKA SKŁAD KRWI OSOCZE Jest płynną częścią krwi i stanowi 55% jej objętości. Jest podstawowym środowiskiem dla elementów morfotycznych. Zawiera 91% wody, 8%
Bardziej szczegółowoWprowadzenie do biologii molekularnej.
Wprowadzenie do biologii molekularnej. Materiały dydaktyczne współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Biologia molekularna zajmuje się badaniem biologicznych
Bardziej szczegółowoScenariusz lekcji przyrody do czwartej klasy
Scenariusz lekcji przyrody do czwartej klasy TEMAT: OBSERWACJE MIKROSKOPOWE Uwaga 1: Te zajęcia można przeprowadzić bezpośrednio po zrealizowaniu tematu o przyrządach do obserwacji przyrodniczych lub przed
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE z biologii klasa I poziom rozszerzony
WYMAGANIA EDUKACYJNE z biologii klasa I poziom rozszerzony Dział programu Badania przyrodnic ze Chemiczne podstawy życia Temat Metodyka badań Obserwacje mikroskopowe jako źródło wiedzy biologicznej Składniki
Bardziej szczegółowoSpis treści CYKL KOMÓRKOWY
Spis treści 1 CYKL KOMÓRKOWY 1.1 Faza M 1.2 Faza G1 (część interfazy) 1.3 Faza S (część interfazy) 1.4 Faza G2 (część interfazy) 1.5 Faza G0 2 MITOZA (podział pośredni) 2.1 Profaza 2.2 Metafaza 2.3 Anafaza
Bardziej szczegółowoEukariota - błony wewnątrzkomórkowe. Błony wewnętrzne stanowiące granice poszczególnych. przedziałów komórki i otaczające organelle komórkowe
Błona komórkowa (błona plazmatyczna, plazmolema) Występuje u wszystkich organizmów żywych (zarówno eukariota, jak i prokariota) Stanowią naturalną barierę między wnętrzem komórki a środowiskiem zewnętrznym
Bardziej szczegółowoZagadnienia seminaryjne w semestrze letnim I Błony biologiczne
Zagadnienia seminaryjne w semestrze letnim 2019 I Błony biologiczne 1. Budowa i składniki błon biologicznych - fosfolipidy - steroidy - białka - glikoproteiny i glikolipidy 2. Funkcje błony komórkowej
Bardziej szczegółowobadanie moczu Zwierzę Typ cewnika moczowego Rozmiar (jedn. francuskie) * gumy lub dla kocurów polietylenowy Elastyczny winylowy, z czerwonej
badanie moczu Rozmiary cewników... 139 Rutynowe postępowanie przy badaniu moczu... 140 Ogólne badanie moczu... 141 Badanie osadu moczu... 142 Tabela ph moczu dla kryształów moczu 142 Komórki i wałeczki...
Bardziej szczegółowooksydacyjna ADP + Pi + (energia z utleniania zredukowanych nukleotydów ) ATP
Życie - wymaga nakładu energii źródłem - promienie świetlne - wykorzystywane do fotosyntezy - magazynowanie energii w wiązaniach chemicznych Wszystkie organizmy (a zwierzęce wyłącznie) pozyskują energię
Bardziej szczegółowoPraca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr III
Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr III Poniższa praca składa się z 25 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź. Za rozwiązanie zadań
Bardziej szczegółowo