WYMIAR PSYCHOLOGICZNY W EDUKACJI SENIORÓW

Transkrypt

1 WYMIAR PSYCHOLOGICZNY W EDUKACJI SENIORÓW

2 EDUKACJA PERMANENTNA, CIĄGŁA, USTAWICZNA, JAKO POTRZEBA SENIORÓW DO ROZWOJU I POPRAWY JAKOŚCI ŻYCIA Dobra jakość życia to poczucie satysfakcji jednostek i grup społecznych wynikające ze świadomości zaspokojenia własnych potrzeb, oraz postrzegania możliwości osiągnięcia pełni rozwoju jednostkowego i społecznego. Słońska Z. Misiuna M. (1993). Promocja zdrowia. Słownik podstawowych terminów. Warszawa. Agencja Promo Lider.

3 Zaspokojenie własnych potrzeb, wymaga zdobywania nowych kompetencji, nowej wiedzy, nowych umiejętności w zakresie: znajomości procesu starzenia się i starości; samopoznania i samoakceptacji; kontaktów z innymi ludźmi; korzystania z wolnego czasu. Realizację zadań życiowych umożliwia : świadomość i akceptacja własnego starzenia się, refleksja nad własnym życiem; znalezienie pozytywnych stron minionych okresów życia; świadomy wybór realistycznych celów, osiągalnych prawdziwie zajmujących.

4 PSYCHOLOGIA DOSTARCZA INFORMACJI, KTÓRE MOGĄ POMÓC W REALIZACJI ZADAŃ ŻYCIOWYCH I PODNOSZENIU JAKOŚCI ŻYCIA SENIORÓW. Obszary edukacyjne i treści pomocne w opracowaniu programów edukacyjnych dla seniorów wynikają z przedmiotu zainteresowań różnych działów psychologii. Psychologia wychowawcza Psychologia rozwojowa - gerontologia Psychologia lekarska Psychologia kliniczna

5 PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA Nauczanie i uczenie się samokształcenie Wychowanie samowychowanie nabywanie kompetencji zaspokajanie potrzeb kształtowanie osobowości

6 CELE NAUCZANIA OSÓB DOROSŁYCH Stymulacja rozwoju ukierunkowana na realizację nowych zadań rozwojowych i pokonywania kryzysów rozwojowych w fazie późnej dorosłości; Kompensowanie braków w wiadomościach i umiejętnościach, które są potrzebne w życiu starszych ludzi, lecz nie zostały wcześniej przyswojone; Uzupełnianie braków w wybranych dziedzinach, które nie były znane ze względu na postęp cywilizacyjny; Zaspokajanie potrzeb i rozwijanie zainteresowań poznawczych. Rozwijanie wiedzy i umiejętności związanych z rekreacją, turystyką, twórczością artystyczną, umiejętnościami rzemieślniczymi, czynnościami domowymi,.

7 POSTULATY DOTYCZĄCE NAUCZANIA LUDZI STARSZYCH Treści i metody nauczania i uczenia się dostosowane do potrzeb ludzi dorosłych; Uwzględnienie motywacji powiązanej z praktycznymi celami, jakie pojawiają się wraz z nowymi zadaniami rozwojowymi; Uwzględnianie w nauczaniu i uczeniu się mocnych stron osób dorosłych, mądrości życiowej, ich bogatego doświadczenia, wiedzy specjalistycznej i umiejętności; Docenianie znaczenie samokształcenia ukierunkowanego na własny rozwój, autokreacji, samorealizacji, sterowania własnym życiem.

8 POSTULATY SAMOWYCHOWANIA Ukierunkowanie samowychowania na aktywne życie i autonomiczne działanie podnosi kompetencje i ulepsza jakość życia, pozwala na zaspokajanie i kształtowanie potrzeb, kształtowanie postaw, wartości, norm i zasad postępowania w nowych sytuacjach życiowych, kształtowania obrazu własnej osoby samowiedzy, samoakceptacji, samooceny; Szukanie sensu swojego życia, świadome kierowanie własnym życiem, mądrość życiowa doprowadza do progresywnych zmian w osobowości; Aktywne działania zmierzają do poradzenia sobie z kryzysami związanymi z normatywnymi zdarzeniami występującymi w okresie starości.

9 ZAINTERESOWANIE LUDZI STARZEJĄCYCH SIĘ I STARYCH EDUKACJĄ I KONTAKTAMI SPOŁECZNYMI Motywacja do uczenia się i kontaktów z innymi jest bardzo duża, o czym świadczy ogromne zainteresowanie Uniwersytetami Trzeciego Wieku. Konieczne jest zwiększenie dostępności i zróżnicowanie ofert dla ludzi w zależności od ich stanu biopsychicznego. Wykorzystanie w kształceniu zasobów ludzi starych, uczestniczących w edukacji. W samokształceniu dorosłych pojawia się potrzeba porady czy konsultacji ze specjalistami;

10 Edukacja ma pomóc seniorom w dążeniu do samodzielności, niezależności, uświadomieniu odpowiedzialności za siebie, za rozwiązywanie swoich trudności; Psychologia wychowawcza odwołuje się do psychologii rozwojowej - gerontologii, gdzie wskazywane są nowe cele edukacyjne odpowiadające potrzebom i możliwościom człowieka w późnej dorosłości, wynikające ze zmian rozwojowych i nowych zadań rozwojowych.

11 PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA Rozwój jest procesem ciągłym obejmującym cały bieg życia człowieka - również fazę późnej dorosłości; Zmiany rozwojowe zachodzą w sferze fizyczno motorycznej, intelektualnej i poznawczej, emocjonalno społecznej i osobowościowej; W fazie późnej dorosłości pojawiają się nowe zadania, których celem jest przystosowanie do zmieniających się warunków wewnętrznych i zewnętrznych; Rozwój jest wyznaczany przez własną aktywność oraz nauczanie uczenie się i samokształcenie oraz wychowanie - samowychowanie.

12 WARUNKI REALIZACJI ZADAŃ ROZWOJOWYCH Zmierzenie się z problemami starości wiąże się z kryzysem rozwojowym i wymaga głębokiej reorganizacji doświadczenia oraz nauczenia się radzenia z nowymi zadaniami ; W kryzysie rozwojowym człowiek podlega stale naciskom ze strony swego organizmu i otoczenia; Samodzielne radzenie sobie z wielorakimi zadaniami wymaga - dojrzałości intelektualnej, to jest zdolności do podejmowania problemów i ich rozwiązywania; - dojrzałości emocjonalnej, wyrażającej się odpornością na stres, a także umiejętnością pozostawania samemu; - dojrzałości społecznej, przejawiającej się przyjmowaniem odpowiedzialności za siebie oraz za inne osoby.

13 ZADANIA ROZWOJOWE W FAZIE PÓŹNEJ DOROSŁOŚCI WG. HAVIGHURSTA Przystosowanie się do słabnących się sił fizycznych i pogarszającego się zdrowia. Przystosowanie się emerytury i niższych dochodów przystosowanie psychiczne, finansowe, małżeńskie, społeczne związane z utratą kontaktów po przejściu na emeryturę; Przystosowanie się do śmierci małżonka; Ustalenie wyraźnej przynależności do swojej grupy wiekowej nawiązywanie nowych przyjaźni i znajomości, przynależność do nowych grup odniesienia. Ustanowienie satysfakcjonującego standardu życia i zagospodarowania czasu wolnego.

14 ZDOLNOŚĆ PRZYSTOSOWANIA DO REALIZACJI ZADAŃ ŻYCIOWYCH LUDZI STARYCH Zdolność zachowania przystosowawczego ma charakter pozytywny, może być rozumiana jako adaptacja do zachodzących zmian. Adaptacja jest według Piageta istotą inteligencji, na którą składają się procesy asymilacji i akomodacji. Zdolności przystosowawcze wymagają więc przyswajania (asymilacji), zdobywania wiedzy, umiejętności i sprawności, które włączane są do istniejących już schematów poznawczych i czynnościowych, oraz dostosowania własnych potrzeb do posiadanych schematów (akomodacja). Aby człowiek mógł się przystosować do oczekujących go zmian musi się uczyć jak sobie z nimi poradzić i jak osiągnąć satysfakcjonującą jakość życia.

15 MOŻLIWOŚCI INTELEKTUALNE I POZNAWCZE SENIORÓW Możliwości intelektualne seniorów są bardzo zróżnicowane i uwarunkowane różnymi czynnikami, nie tylko pojawiającymi się ograniczeniami poznawczymi. Wszystkie funkcje są plastyczne, poddają się stymulacji i modyfikacji; Dobre funkcjonowanie intelektualne może być podtrzymywane przez wszelkie zajęcia zmuszające do wysiłku intelektualnego, utrzymujące dobre samopoczucie, a także przez aktywne ćwiczenia i różne techniki zapamiętywania. Trudności w uczenie się nowych treści czy sprawności, spowolnienie czasu reakcji, kompensuje wypracowanie sobie własnych strategii uczenia się, bogate doświadczenia minionych lat ujawniające się w mądrości życiowej, a także osobista - poznawcza i praktyczna motywacja. U osób dorosłych rozwija się myślenie postformalne, wykraczające poza logicze rozumowanie operacyjne. Jest to myślenie relatywistyczne, dialektyczne, metasystemowe.

16 CECHY MYŚLENIA POSTFORMALNEGO UŁATWIAJĄCE PRZYSTOSOWANIE Myślenie postformalne spełnia funkcje adaptacyjne ponieważ umożliwia rozumienie różnych systemów przekonań, kształtuje świadomość własnych przekonań i zapewnia porozumienie się z innymi. Pojawia się większa zdolność do odkrywania problemów życia codziennego, które mogą mieć wiele rozwiązań. W rozwiązywaniu problemów ujawnia się coraz pełniejsze zrozumienie subiektywnego charakteru wiedzy i systemów wartości; Umiejętność ujmowania problemów z różnych punktów widzenia; Umiejętność uwzględniania różnych punktów widzenia innych osób, Stosowanie wielorakich kryteriów oceniania, rozumienie problemów innych ludzi; Zdolność do konstruowania wielu równoważnych rozwiązań; Umiejętność rozumienia i uwzględnienia przeciwieństw, godzenia konfliktów.

17 CZYNNIKI PROWADZĄCE DO POMYŚLNEGO STARZENIA SIĘ Wysoki stopień zadowolenia z życia; Ustalenie bezpieczeństwa finansowego; Dobre zdrowie fizyczne i psychiczne; Harmonijna integracja osobowości jednostki; Kontrola nad własnym życiem; Utrzymywanie znaczącego systemu społecznego wsparcia.

18 PSYCHOLOGIA ZDROWIA Psychologia zdrowia jest działem psychologii, zajmującym się poznaniem wpływu czynników psychologicznych na to, że ludzie pozostają zdrowi, określaniem ich znaczenia w powstawaniu chorób oraz ich roli w kształtowaniu zachowania ludzi, kiedy już zachorują (Shelley Taylor). Jakie czynniki wpływają na zdrowie. Co robić aby być zdrowym; Jakie czynniki wpływają na zachorowania. Co powoduje, że chorujemy; Jakie czynniki wpływają na zachowanie kiedy już chorujemy. Co robić, jeżeli zachorujemy.

19 DZIEDZINY PSYCHOLOGII ZDROWIA Psychologia medyczna - działania psychologów ukierunkowane na człowieka chorego. Zdrowie behawioralne działania ukierunkowane na ludzi zdrowych

20 PSYCHOLOGIA MEDYCZNA UKIERUNKOWANA NA CZŁOWIEKA CHOREGO Psychologia medyczna zajmuje się psychologicznymi aspektami powstawania, przebiegu i leczenia chorób somatycznych, to znaczy zarówno uwarunkowaniami, jak i następstwami stanu somatycznego, mieszczącymi się w sferze procesów psychicznych, osobowości i zachowania człowieka.

21 STRES PSYCHOLOGICZNY Stres pełni istotną rolę w życiu człowieka; Różne są koncepcje wyjaśniające pojęcie stresu, przyczyny i sposoby radzenia sobie z nim. Ma udowodniony związek z chorobami somatycznymi: wpływa na powstawanie i rozwój chorób somatycznych, jest reakcją na choroby somatyczne. Psychoneuroimmunologia wskazuje na ścisły związek między stresem, układem immunologicznym, układem nerwowym i dokrewnym, a chorobą. Z racji stresujących normatywnych wydarzeń i zadań rozwojowych, do których trzeba się przystosować w fazie późnej dorosłości włączenie wiedzy o stresie i radzenia sobie z nim ma istotne znaczenie w edukacji seniorów.

22 ZDROWIE BEHAWIORALNE Dziedzina interdyscyplinarna poświęcona promowaniu zdrowia, podkreślająca indywidualną odpowiedzialność w stosowaniu wiedzy i technik behawioralnych oraz biomedycznych dla zachowania zdrowia oraz zapobieganiu chorobie i dysfunkcjom za pomocą różnorodnych aktywności indywidualnych i zespołowych, podejmowanych z własnej inicjatywy.

23 CZYNNIKI ISTOTNE DLA ZDROWIA: motywacja zdrowotna ukierunkowana na umiarkowane zainteresowanie własnym zdrowiem; zachowanie się ukierunkowane na zdrowy styl życia; emocje związane z postawą optymizmu i nadziei; osobowość odporna -przekonanie o własnej kontroli, zaangażowanie i spostrzeganie wydarzeń stresujących jako wyzwań; poczucie koherencji przekonanie o zrozumiałości i sensowności świata, a także o własnych możliwościach sprostania jego wymaganiom.

24 ZASTOSOWANIA W EDUKACJI SENIORÓW Rozwijanie zainteresowań własnym zdrowiem; Uczenie się radzenia ze stresem; Zdobywanie wiedzy na temat dolegliwości i chorób najczęściej występujących w starości oraz możliwości zapobiegania im albo łagodzenia ich przebiegu; Kształtowanie postaw optymizmu i nadziei, korzystanie ze wszystkich możliwości jakie życie ma jeszcze do zaoferowania; wyjście poza dolegliwości somatyczne i oczekiwanie końca. Kształtowanie odpornej osobowości i poczucia koherencji; Organizowanie sytuacji zdrowego pola życiowego; Kształtowania zachowań zdrowotnych- umiejętności, czynności, aktywności ukierunkowanych na zdrowy styl życia; Kształtowanie i zmiana zachowań zdrowotnych powinny być rezultatem swobodnego wyboru; W kształtowaniu zachowań zdrowotnych istotną rolę odgrywa wspomagające działanie grup odniesienia, społeczności lokalnej i wsparcie profesjonalistów.

25 ZABURZENIA PSYCHOGENNE I ORGANICZNE Najczęściej występujące zaburzenia w starości: zaburzenia psychogenne: zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju i samobójstwa, zaburzenia osobowości, dysfunkcje seksualne, zaburzenia związane z zależnością od alkoholu, nikotyny, leków, narkotyków; zaburzenia organiczne: otępienia, Choroba Alzheimera, zaburzenia urojeniowe

26 PSYCHOLOGIA KLINICZNA Psychologia kliniczna wyjaśnia objawy, przyczyny, mechanizmy i skutki zaburzeń. Wskazuje możliwości zapobiegania, pomocy psychologiczno psychiatrycznej i lekarskiej, interwencji i terapii. Wiedza na ten temat może pomóc w zrozumieniu własnego problemu i uświadomić możliwości zapobiegania i leczenia, zdobycia umiejętności radzenia sobie z zaburzeniem.

27 . Wspomaganie ludzi starych w świadomym radzeniu sobie ze zmianami w zakresie różnych sfer rozwojowych i pokonywania kryzysów rozwojowych związanych z zadaniami rozwojowymi, ma wpływ na lepsze funkcjonowanie zdrowia fizycznego i psychicznego, a tym samym poprawia ich jakość życia.

28 ROLA EDUKACJI W PODNIESIENIU JAKOŚCI ŻYCIA SENIORÓW Edukacja seniorów Aktywność fizyczna Aktywność poznawcza Aktywność emocjonalno - społeczna Zdrowie fizyczne Zdrowie psychiczne Poprawa jakości życia

29 DZIĘKUJĘ ZA WYSŁUCHANIE SENIORA I ŻYCZĘ POMYŚLNEGO STARZENIA SIĘ