Podwyższone ciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży w wieku lat

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ X ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 DOBROSTAN I ZDROWIE Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Institute of Public Health; the Faculty of Health Science of Jan Kochanowski University in Kielce, Kielce MONIKA SZPRINGER, GRAŻYNA NOWAK-STARZ, JUSTYNA PAPIERZ, KAMILA WĘGLIŃSKA, JUSTYNA KOSECKA, KATARZYNA SUROWIEC, EDYTA LAURMAN-JARZĄBEK Podwyższone ciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży w wieku lat Arterial hypersensitivity in children and adolescents (16-20 age bracket) Słowa kluczowe: ciśnienie krwi, nadciśnienie tętnicze, czynniki ryzyka, profilaktyka Key words: blood pressure, hypertension, risk factors, prophylaxis NADCIŚNIENIE TĘTNICZE JAKO PROBLEM WSPÓŁCZESNEJ CYWILIZACJI Rozwój cywilizacji, który dokonał się w XIX i XX wieku przyniósł wiele korzyści. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że z jej rozwojem wiążą się również liczne niebezpieczeństwa. Wśród nich należy wymienić choroby cywilizacyjne takie jak: nadciśnienie tętnicze, otyłość, choroby sercowo-naczyniowe i nowotwory. Schorzenia te każdego roku są przyczyną śmierci i niepełnosprawności wielu osób. Współczesne tempo życia, konieczność współzawodnictwa i walki o stabilizację powodują, iż młodzi ludzie coraz mniej dbają o swoje zdrowie pomimo deklaracji jego ważności. Zdaniem wielu socjologów,,stan globalnej niepewności przyspieszenia technologicznego zwany jest społeczeństwem ryzyka [1]. Warto dodać, że wraz z rozwojem cywilizacji nasiliły się różne zjawiska patologiczne. Nieustanne dążenie do ideałów, luksusów oraz większe wymagania są przyczyną stresu i frustracji. Niniejsza praca analizuje występowanie nadciśnienia, które w ostatnich latach stanowi coraz większy problem u młodych ludzi.

2 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie Nadciśnienie tętnicze to choroba układu krążenia, która charakteryzuje się podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi [2]. Wartości ciśnienia tętniczego zostały sklasyfikowane w cztery grupy zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego z 2003 r. (potwierdzonymi w 2007 roku przez ESH/ECS European Society of Hypertension/ European Society of Cardiology) [3]. Tabela I. przedstawia wartości centylowe ciśnienia skurczowego i rozkurczowego zgodnie z zaleceniami European Society of Hypertension [4]. Tabela I. Klasyfikacja wysokości ciśnienia tętniczego u dzieci zgodnie z zaleceniami European Society of Hypertension [4] Wartości centylowe ciśnienia skurczowego Klasyfikacja i/lub rozkurczowego Ciśnienie tętnicze prawidłowe <90 cc >90 cc i <95cc zawsze 120/80 mmhg, Ciśnienie tętnicze wysokie prawidłowe (nawet jeśli odpowiada to wartościom < 90 cc) Stopień I nadciśnienia tętniczego >95 cc do + 5 mmhg >99 cc Stopień II nadciśnienia tętniczego >5mmHg >99 cc Blisko 90% przypadków nadciśnienia określa się mianem nadciśnienia pierwotnego, czy też samoistnego, gdyż nie jest ono spowodowane konkretną przyczyną chorobą. Przebiega bezobjawowo stąd też bywa nazywane,,cichym zabójcą. Niepokojący jest fakt, że pierwotne nadciśnienie tętnicze (pnt) stanowi najczęstszą przyczynę śmierci na całym świecie obok nowotworów [5]. Drugim rodzajem nadciśnienia jest nadciśnienie o znanej etiologii, czyli wtórne (67%-86% przyczyn nadciśnienia tętniczego u dzieci). W tym przypadku może być ono spowodowane zwężeniem tętnicy nerkowej, hiperaldosteronizmem, guzem chromochłonnym czy nadczynnością tarczycy, itp. [6,7,8,9]. Prawdopodobieństwo rozpoznania wtórnej postaci nadciśnienia tętniczego jest zależne od wieku dziecka (im młodszy wiek tym większe prawdopodobieństwo), zaś nadciśnienie tętnicze pierwotne staję się dominującą postacią nadciśnienia powyżej 12 roku życia. Tabela II. przedstawia przyczyny nadciśnienia tętniczego u dzieci i młodzieży. Tabela II. Przyczyny nadciśnienia tętniczego u dzieci i młodzieży w zależności od wieku (wg. Wieteskiej-Klimczak)[7] Wiek Przyczyna nadciśnienia tętniczego 150 noworodek, niemowlę - zakrzep tętnicy nerkowej, - zwężenie tętnicy nerkowej - wady wrodzone nerek, - guzy, koarktacja aorty, - przetrwały przewód tętniczy, dysplazja oskrzelowo-płucna, - zaburzenia biosyntezy hormonów kory nadnerczy,

3 Monika Szpringer, Grażyna Nowak-Starz, Justyna Papierz, Kamila Węglińska, Justyna Kosecka, Katarzyna Surowiec, Edyta Laurman-Jarząbek Podwyższone ciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży w wieku lat Wiek 1-6 rok życia 6-10 rok życia > 10 roku życia Przyczyna nadciśnienia tętniczego - zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej, - hiperkalcemia, - nadciśnienie śródczaszkowe, bezdechy nocne, - tyreotoksykoza u matki, - przewodnienie, zatrucia u matki (kokaina, amfetamina) - choroby miąższu nerek (zmiany strukturalne, zapalne), - koarktacja aorty, - zwężenie tętnicy nerkowej, hiperkalcemia, - choroby tarczycy, - nadmiar mineralokortykoidów - zwężenie tętnicy nerkowej, - choroby miąższu nerek, - nadciśnienie - tętnicze pierwotne, - choroby tarczycy, guz chromochłonny, - neurofibromatoza, - inne (ww) - ciśnienie tętnicze pierwotne, - choroby miąższu nerek, - inne (ww) Jest rzeczą niekwestionowaną, że w etiopatogenezie nadciśnienia odgrywają rolę zarówno czynniki niemodyfikowalne, jak i modyfikowalne. Do czynników ryzyka, na które człowiek nie ma wpływu zalicza się: uwarunkowania genetyczne, wiek, płeć, rasę. Natomiast do czynników, które możemy zmodyfikować należą: palenie tytoniu, otyłość, siedzący tryb życia, stres, nadmierne spożywanie soli, spożywanie dużej ilości kofeiny i nadmierne picie alkoholu. Zwiększone ciśnienie tętnicze krwi może być skutkiem oddziaływania nikotyny, która powoduje zwężenie naczyń krwionośnych, zmuszając serce do wydajniejszej pracy, czego rezultatem jest wzrost tętna i ciśnienia tętniczego krwi. Nadwaga także może być przyczyną nadciśnienia. Ryzyko nadciśnienia jest ośmiokrotnie większe w przypadku kobiet otyłych aniżeli tych, które mają prawidłową masę ciała [6]. Podobnie siedzący styl życia zwiększa ryzyko nadciśnienia i chorób serca, natomiast regularny wysiłek fizyczny stymuluje funkcje sercowo-naczyniowe i oddechowe, zwiększa dopływ krwi do serca, powoduje spadek ciśnienia, pomaga w utrzymaniu siły i elastyczności mięśni, a także łagodzi niepokój i napięcie nerwowe [10]. Ciśnienie tętnicze krwi jest także zależne od poziomu stresu i wraz z jego spadkiem obniża się, zatem istotna jest umiejętność redukowania stresu w pozytywny sposób, szczególnie u młodych ludzi, u których labilność emocjonalna wynika z etapu rozwojowego. 151

4 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie W klasycznym podejściu do profilaktyki nadciśnienia szczególną rolę odgrywa dobrze skomponowana dieta. Sól jest niebezpiecznym czynnikiem ryzyka, gdyż badania wykazały, iż u połowy osób cierpiących na nadciśnienie stwierdzono wrażliwość na sód, co oznacza, iż spożywanie soli w dużych ilościach zwiększa ciśnienie krwi. Spożywanie produktów o wysokiej zawartości kofeiny, przekraczających dziennie 100 mg jest zachowaniem ryzykownym i może powodować nadciśnienie. Umiarkowane spożycie alkoholu nie powoduje wzrostu ciśnienia tętniczego krwi. Jednak spożywanie go w nadmiernych ilościach, przekraczających dopuszczalne dzienne dawki, jest czynnikiem ryzyka choroby nadciśnieniowej [11,12,13]. SKALA ZJAWISKA WŚRÓD MŁODYCH OSÓB Nadciśnienie tętnicze bywa nazywane epidemią XXI wieku. Towarzystwa kardiologiczne na świecie, w tym europejskie i polskie, uznały nadciśnienie tętnicze za niezależny czynnik ryzyka choroby niedokrwiennej. Choroba ta stanowi jedną z najpoważniejszych i co ważne odwracalnych przyczyn zgonów z powodu chorób układu sercowo naczyniowego [14]. Edukacja zdrowotna odgrywa w tym przypadku szczególną rolę. Błędem jest skierowanie jej jedynie do potencjalnych odbiorców, których zjawisko to dotyczy. Jak wynika z badań, nadciśnienie to schorzenie, które dotyczy również bardzo młodych osób, w wieku poniżej 20 lat. Stwierdzono, iż w 1-3% występuje ono u dzieci i młodzieży [16], zaś samoistne nadciśnienie tętnicze diagnozuje się u blisko 30% dzieci w wieku 7-11 lat i u około 35% dzieci w wieku lat. Warto podkreślić fakt, że pierwotne nadciśnienie tętnicze bywa często niediagnozowane ze względu na swój powolny początek i bezobjawowy przebieg a jego początek najczęściej wskazują wartości graniczne (nadciśnienie tętnicze graniczne) [16,17,18]. Istnieją liczne badania empiryczne które potwierdzają, iż pierwotne nadciśnienie tętnicze zaczyna się już we wczesnym dzieciństwie, a nawet w życiu płodowym [19]. Mieczysław Litwin podkreśla fakt, że jeszcze w latach 70-tych XX wieku uważano, że choroba nadciśnieniowa to choroba ludzi dorosłych. Obecnie wiadomo, iż jest to mylny pogląd. Rozmiar i znaczenie problemu zostały docenione przez prof. Teresę Wyszyńską, która jako pierwsza w kraju w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie zorganizowała specjalistyczny ośrodek hipertensjologii dziecięcej [20]. Badania wykazały, że powstanie nadciśnienia tętniczego u dorosłych jest związane z ich okresem dzieciństwa. Nadciśnienie wykryte w wieku młodzieńczym towarzyszy chorym również w życiu dorosłym. Zatem należy kontrolować wartość ciśnienia wśród dzieci i młodzieży [21]. Maria Dukalska zwraca uwagę na dużą rolę rodziców w wystąpieniu nadciśnienia u ich dzieci. Jednocześnie należy podkreślić, iż w przypadku dzieci do lat 10 zazwyczaj mamy do czynienia z nadciśnieniem wtórnym, którego przyczynami są głównie choroby nerek [15]. 152

5 Monika Szpringer, Grażyna Nowak-Starz, Justyna Papierz, Kamila Węglińska, Justyna Kosecka, Katarzyna Surowiec, Edyta Laurman-Jarząbek Podwyższone ciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży w wieku lat KONSEKWENCJE WYSTĘPOWANIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO Warto również zwrócić uwagę na konsekwencje wynikające ze zjawiska zwiększonego ciśnienia tętniczego krwi u młodzieży. Nadciśnienie niesie ze sobą liczne powikłania, do najważniejszych z nich zalicza się: 1) udar mózgu; nadciśnienie tętnicze należy do najczęstszych czynników ryzyka niedokrwiennego udaru mózgu (92%). U chorych z nadciśnieniem tętniczym ryzyko wystąpienia udaru mózgu wzrasta 3-4 krotnie, a jak wykazały badania, w tym badanie Progress, nawet niewielkie obniżenie ciśnienia rozkurczowego o 55 mm Hg a skurczowego o 12mm Hg związane jest z obniżeniem ryzyka kolejnego udaru o 34% [22]; 2) niewydolność serca; pacjent z nieleczonym nadciśnieniem jest dwukrotnie bardziej narażony na wystąpienie niewydolności serca niż osoba, u której ciśnienie krwi utrzymuje się na prawidłowym poziomie. Nadciśnienie zmusza serce do wtłaczania krwi do naczyń krwionośnych z większą siłą. Główny ciężar tego zwiększonego wysiłku spada na lewą komorę serca, która pompuje krew do tętnic. Jej ściany i otaczające ją mięśnie stają się grubsze i silniejsze, żeby skuteczniej radzić sobie ze swoimi zadaniami. W ten sposób dochodzi do przerostu lewej komory serca, którego skutkiem może być niewydolność serca [22]; 3) retinopatia nadciśnieniowa; kolejną konsekwencją nadciśnienia może być retinopatia nadciśnieniowa. Objawia się zaburzeniami widzenia, przemijająca, jednostronną ślepotą a nawet może doprowadzić w skrajnych przypadkach, zwłaszcza u ludzi starszych do utraty wzroku. Mechanizm tej nieprawidłowości polega na wzroście napięcia ścian naczyń. Następnie może dojść do uszkodzenia siatkówki i naczyniówki oraz do powstania zakrzepu tętnicy siatkówki [22]; 4) choroby nerek; nieleczone nadciśnienie prowadzi do uszkodzenia kłębuszków nerkowych, struktur odpowiadających za filtrowanie płynów, a także za regulację ilości wody i sodu w organizmie. Uszkodzenie kłębuszków nerkowych prowadzi do rozwoju chorób nerek. Nieleczone nadciśnienie jest zaraz po cukrzycy najczęstszą przyczyną występowania przewlekłej niewydolności nerek. Około 26% przypadków przewlekłej niewydolności nerek jest skutkiem niewłaściwej terapii nadciśnienia tętniczego krwi [22]. Celem pracy jest analiza problemu nadciśnienia tętniczego w populacji młodych ludzi w przedziale wiekowym lat. MATERIAŁ I METODA Badania zostały przeprowadzone w Zespole Szkół Ekonomicznych imienia Oskara Langego. Badaniem objęto uczniów w wieku lat. U wszystkich uczniów wykonano standardowy pomiar ciśnienia tętniczego. Czas obserwacji ciśnienia tętniczego wynosił 6 lat (od 2005 do 2011 roku). Badanie polegało na pomiarze ciśnienia tętniczego krwi za pomocą sfigmomanometru.. Pomiaru dokonała pielęgniarka środowiskowo-szkolna, zaś badaniem zostały objęte klasy I oraz IV roczników od 2005/2006 do 2010/2011. Do grupy 153

6 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie badanej zakwalifikowano chłopców i dziewczęta w wieku lat. Przy rozpoznawaniu nadciśnienia tętniczego posłużono się wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). W pracy poszukiwano odpowiedzi na następujące pytania: 1. Jaki jest odsetek osób z podwyższonym ciśnieniem krwi (od 140/90 mmhg) z klas I i IV? 2. Jakie są tendencje (wzrost lub spadek) w zakresie problemu nadciśnienia? WYNIKI BADAŃ Odsetek osób z podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi stale wzrasta. Jest to widoczne na przykładzie uczniów I klasy w roczniku 2005/2006. W klasie tej z 278 osób podwyższone ciśnienie miały 3 osoby. Po trzech latach problem nadciśnienia w tej samej grupie badawczej dotyczył już 6 osób (tabela III). Tabela III. Zestawienie wyników pomiaru ciśnienia młodzieży z ZSE w Kielcach Liczba osób Łączna liczba Rocznik Klasa z wysokim ciśnieniem % uczniów tętniczym krwi I ,2 2005/2006 IV ,8 2006/ / / / /2011 I ,6 IV ,4 I ,9 IV ,3 I ,5 IV ,0 I ,6 IV ,7 I ,2 IV ,8 Tabela IV zawiera porównanie tych samych grup osób w zakresie występowania nadciśnienia. W celu ukazania rosnącej liczby przypadków nadciśnienia porównano tę samą grupę populacji. Do badania wyodrębniono 3 grupy: grupa I- uczniowie klas pierwszych w roku szkolnym 2005/2006, grupa II- uczniowie klas pierwszych w roku szkolnym 2006/2007, grupa III - uczniowie klas pierwszych w roku szkolnym 2007/2008 i porównano je z wynikami otrzymanymi w odstępie trzech lat, gdy uczniowie ci znajdowali się już w klasie IV. 154

7 Monika Szpringer, Grażyna Nowak-Starz, Justyna Papierz, Kamila Węglińska, Justyna Kosecka, Katarzyna Surowiec, Edyta Laurman-Jarząbek Podwyższone ciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży w wieku lat Tabela IV. Tabela porównawcza częstości wystąpienia nadciśnienia wśród tych samych grup uczniów w perspektywie trzech lat GRUPA ROK I ROK 4 Grupa I 1,2% 4,0% Grupa II 0,6% 13,7% Grupa III 3,9% 10,8% Zestawione wyniki pokazują, jak wzrasta odsetek osób mających nadciśnienie. Na szczególną uwagę zasługuje grupa II, gdzie w ciągu trzech lat aż o 13,1% wzrosła liczba osób z nadciśnieniem. Biorąc pod uwagę rezultaty tego badania należy zwrócić uwagę na rosnącą częstość występowania nadciśnienia tętniczego u młodych osób. Wyniki pomiarów ciśnienia wskazują na potrzebę podjęcia działań profilaktycznych, które będą polegać na zmianie stylu życia młodzieży. Zmiana stylu życia to nie tylko działanie prewencyjne, to także podstawowy sposób niefarmakologicznego leczenia nadciśnienia.w przypadku młodzieży leczenie niefarmakologiczne odgrywa dużą rolę, dlatego warto zwrócić szczególną uwagę na wszelkie działania mające na celu wzrost świadomości młodzieży w zakresie prozdrowotnego stylu życia [11]. Elementy modyfikacji stylu życia obejmują takie aspekty jak: normalizację masy ciała u osób z nadwagą i otyłością, zwiększenie aktywności fizycznej, zaprzestanie palenia tytoniu, przestrzeganie odpowiedniej diety. W diecie ważne jest: zmniejszenie spożywania soli kuchennej; ograniczenie spożywania tłuszczów; nienadużywanie alkoholu i kofeiny; nieużywanie nikotyny (także w sposób bierny); utrzymanie odpowiedniego poziomu potasu, wapnia, magnezu; zwiększenie spożywania owoców i warzyw [11]. WNIOSKI Wyniki badań kontrolnych są niepokojące. Problemy z nadciśnieniem mają coraz młodsi ludzie i z upływem czasu znacząco rośnie liczba nowych przypadków. Mając na uwadze wyniki badań kontrolnych przeprowadzonych w Zespole Szkół w Kielcach należy wskazać na potrzebę monitorowania ciśnienia tętniczego uczniów szkół średnich. Obserwacje jednoznacznie uzasadniają potrzebę skierowania programów zdrowotnych promujących zdrowy styl życia do uczniów szkół ponadgimnazjalnych, a przede wszystkim do uczniów klas I. Problem ten stanowi wyzwanie dla lekarzy i osób zajmujących się prewencją pierwotną. 155

8 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie PIŚMIENNICTWO 1. [1] Borkowski R.: Cywilizacja, technika i ekologia. Wybrane problemy rozwoju cywilizacyjnego u progu 21 wieku. Uczelniane Wyd. Naukowo- Dydaktyczne, Kraków [10] Maciak A. i wsp.: Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego wśród uczestników Programu Profilaktyki wczesnego wykrywania chorób układu krążenia w mieście średniej wielkości. Probl Hig Epidemiol 2009, 90(3): [11] Gryglewska B.: Leczenie nadciśnienia tętniczego W: Windak A, Grodziński T. Nadciśnienie tętnicze. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa [12]Maniecka-Bryła I, Maciak A, Bryła M, Kowalska A.: Częstość palenia tytoniu wśród uczestników Programu profilaktyki Wczesnego Wykrywania Chorób Układu Krążenia. Medycyna Pracy 2009, 60(2): [13] Maniecka-Bryła I, Maciak A, Kowalska A, Bryła M.: Palenie tytoniu w wieku lat w wybranej próbie mieszkańców miasta średniej wielkości. Przegląd Lekarski 2008, 65(10): [14] Jarosz M., Respondek W.: Nadciśnienie tętnicze. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa [15] Dukalska M. i wsp.: Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży w populacji śląskiej. Wiad Lek 2006; 59(3 4): [16] Lubre E, Rodicio JL.: Hypertension in children and adolescents. J Hypertens 2004, 22, 7: [17] Vogt BA.: Hypertension in children and adolescents: definition, pathophysiology, risk factors and long-term sequelae. Curr Therap Res 2001, 62: [18] Wyszyńska T, Januszewicz P, Witeska-Klimczak A.: Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży. Terapia i leki 1997, 9-10: [19] Norwood VF. Nadciśnienie tętnicze. Ped Dypl 2002; 6(6): [2] Januszewicz W, Januszewicz A, Prejbisz A.: Nadciśnienie tętnicze rys historyczny. Nadciśnienie Tętnicze 2007, 11(4): [20] Litwin M.: Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży leczenie, Przew Lek 2003, 6(1), [21] Lumbre E.: Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży, Choroby serca i naczyń, tom7, nr 3, ViaMedica 2010, [22] Banecka-Majkutewicz i wsp.: Analiza czynników ryzyka udaru niedokrwiennego serca. Ann Acad. Med. Gedan 2005, 35: [3] Banach M.: Aktualne wytyczne rozpoznawania i leczenia nadciśnienia tętniczego. Medycyna Praktyczna 2004, 6(32):

9 Monika Szpringer, Grażyna Nowak-Starz, Justyna Papierz, Kamila Węglińska, Justyna Kosecka, Katarzyna Surowiec, Edyta Laurman-Jarząbek Podwyższone ciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży w wieku lat 17. [4] Lurbe E, Cifkova R, Cruickshank JK i wsp. Management of high blood pressure in children and adolescents: recommendations of the European Society of Hypertension. J Hypertens 2009; 27: [5] Żylińska E., Kochmański M. Czy przez zmianę stylu życia można zapobiec rozwojowi pierwotnego nadciśnienia tętniczego? Studia Medyczne 2008, 12: [6] Casey Aggie, Benson H. Jak walczyć z nadciśnieniem. Wydawnictwo MT Biznes Sp. z o.o. Warszawa [7] Wieteska-Klimczak A, Litwin M. Nadciśnienie tętnice W: Wyszyńska T red.: Standardy medyczne.wybrane zagadnienia nefrologii dziecięcej. Warszawa, Media-Press 2001: [8] Pavicevic M, Pavicevic D, Milosevic B, Stojanovic D. Arterial hypertension frequency in urban and rural population of children. Srp Arh Celok Lek 2005; 133: [9] Flynn JT. Hypertension in adolescents. Adolesc Med Clin 2005; 16: STRESZCZENIE Obecnie stres jest nieodłącznym elementem codziennego życia. Postęp cywilizacji niesie wiele korzyści, ale również stanowi zagrożenie dla szeroko pojętego zdrowia człowieka. Duży hałas, charakterystyczny dla wielkich miast, może powodować rozmaite problemy takie jak stres, rozdrażnienie i wysokie ciśnienie krwi. Celem tej pracy jest przedstawienie rozmiarów zjawiska nadciśnienia u osób w wieku lat. Badania zostały przeprowadzone w Zespole Szkół Ekonomicznych imienia Oskara Langego. Badaniem objęto uczniów w wieku lat. U wszystkich uczniów wykonano standardowy pomiar ciśnienia tętniczego. Czas obserwacji ciśnienia tętniczego wynosił 6 lat (od 2005 do 2011 roku). Wyniki badań przeprowadzonych w Zespole Szkół Ekonomicznych im. Oskara Langego w Kielcach wskazują na poważny problem nadciśnienia wśród młodych ludzi w wieku lat, tym groźniejszy gdyż ludzie nie zdają sobie sprawy z konsekwencji tego zjawiska. ABSTRACT Stress has become an inherent element of a modern everyday lifestyle. The advance of civilization brings numerous benefits, but also poses a threat to a broadly understood health of people. Noise pollution, so distinctive for urban areas, may lead to various health-related problems, such as stress, exasperation and high blood pressure The results of the research conducted in The Oscar Lange Complex of Secondary Schools of Economics in Kielce denote an enormous problem of hypertension among young people within the age bracket, and youth s unawareness with regard to the possible consequences renders the issue even more serious. The aim of this review is to present the range of the phenomenon of hypertension among young people within the age bracket. The research has been carried out in The 157

10 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie Oscar Lange Complex of Secondary Schools of Economics. It encompassed students aged between 16 and 20. All students have undergone a standard procedure of blood pressure measurement.. The follow-up observation period of the arterial blood pressure was five years ( ). Artykuł zawiera znaki ze spacjami 158