ZAŁOŻENIA PROJEKTU PILOTAŻOWEGO ZDROWE ŻYWIENIE I AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA W SZKOŁACH - HEPS W POLSCE

Transkrypt

1 ZAŁOŻENIA PROJEKTU PILOTAŻOWEGO ZDROWE ŻYWIENIE I AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA W SZKOŁACH - HEPS W POLSCE 1. Informacja o europejskim projekcie HEPS Podstawowym powodem do rozpoczęcia projektu HEPS (Healthy Eating and Physical Activity in Schools) jest zwiększająca się gwałtownie częstość występowania nadwagi oraz otyłości u dzieci i młodzieży. Szacuje się, że nadwagę ma co czwarte dziecko w Europie. Podstawą zapobiegania temu poważnemu problemowi zdrowotnemu i społecznemu oraz leczenia osób z nadwagą jest zmiana sposobu żywienia i zwiększenie aktywności fizycznej. W zapobieganiu nadwadze i otyłości oraz wspieraniu dzieci i młodzieży z nadwagą w jej redukowaniu bardzo ważną rolę mają do spełnienia szkoły. Szkoła jest siedliskiem, w którym można w bardzo różnorodny sposób wpływać na kształtowanie właściwych zachowań zdrowotnych uczniów (w tym w zakresie żywienia i aktywności fizycznej) oraz umożliwić ich praktykowanie w codziennym życiu. Szkoła może też zachęcać rodziców do zmiany własnych zachowań zdrowotnych i swoich dzieci. HEPS to międzynarodowy projekt, który był realizowany i finansowany z funduszy Unii Europejskiej w ramach Programu Zdrowia Publicznego w latach Jest on ściśle powiązany z siecią Szkoły dla Zdrowia w Europie (SHE - Schools for Health in Europe). Do sieci SHE należą 43 kraje. Podstawą projektu HEPS jest koncepcja i strategia tworzenia szkoły promującej zdrowie oraz kilkunastoletnie doświadczenia wielu krajów w tym zakresie. Istotą projektu jest całościowe podejście do zdrowia w szkole, budowanie polityki szkoły w zakresie promocji zdrowia z naciskiem na zdrowe żywienie i aktywność fizyczną. Oczekuje się też, że szkoły promujące zdrowie w krajach Unii Europejskiej, jako pierwsze, podejmą tworzenie i wdrażanie takiej polityki, z wykorzystaniem pakietu materiałów opracowanych w projekcie HEPS. Głównymi celami projektu HEPS jest: 1. Tworzenie, realizacja i ewaluacja skutecznej polityki krajowej oraz praktyki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w szkołach we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. 2. Wspieranie tworzenia i wdrażania w krajach członkowskich programów zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, opracowanych na podstawie potwierdzonych faktów (dowodów), z wykorzystaniem podejścia stosowanego w szkole promującej zdrowie. Podstawy koncepcji projektu HEPS wynikają z: Przyjęcia podstawowych założeń szkoły promującej zdrowie, w tym zwłaszcza koncepcji całościowego podejścia do zdrowia w szkole. Uznania, że spójna polityka szkoły w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej może sprzyjać lepszym wynikom w nauce, podobnie jak działania z zakresu promocji zdrowia. Polityka taka wspiera realizację podstawowej funkcji szkoły tj. edukacji uczniów i sprzyja podnoszeniu jakości edukacji przez wzmacnianie zdrowia uczniów. W projekcie HEPS przyjęto, że polityka to ustalony plan działania i decyzji podejmowanych w celu osiągnięcia pozytywnych i racjonalnych efektów ukierunkowanych na poprawę jakości żywienia i zwiększenie aktywności fizycznej uczniów. Polityka w tym zakresie powinna być tworzona na wielu poziomach. Polityka krajowa jest punktem wyjścia do

2 tworzenia polityki na poziomie regionalnym i lokalnym. Określone w niej kierunki działań wspierają tworzenie przez szkoły własnej polityki, dostosowanej do specyficznych warunków i potrzeb społeczności szkolnej i lokalnej. W poradniku Narzędzie dla szkół HEPS szkolna polityka w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej określana jest jako dokument na piśmie, stworzony na drodze dialogu z całą społecznością szkolną. Polityka ta koncentruje się na: potrzebach szkoły i społeczności, w której istnieje, w zakresie zdrowego żywienia i regularnego praktykowania aktywności fizycznej, celach i zadaniach dotyczących zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, które związane są z priorytetami szkoły, planie działań oraz konkretnych wydarzeniach, krokach (kamieniach milowych), monitoringu, ewaluacji oraz ponownej analizie i wprowadzaniu zmian, dostępnych dla szkoły zasobach możliwych do wykorzystania podczas rozwijania szkolnej polityki, planie wdrożenia, monitoringu i ewaluacji, przepływie informacji i organizacji. Polityka ta powinna opierać się na pozytywnej i holistycznej koncepcji zdrowia, która obejmuje styl życia i warunki życia. Cała szkoła powinna włączać się w działania na rzecz promocji zdrowia, a zdrowie ma być wkomponowane we wszystkie aspekty życia tych, którzy uczą się w niej i pracują. Dotyczy to dbałości o zdrowie fizyczne, społeczne, psychiczne i duchowe uczniów oraz pracowników szkoły. Korzyści dla szkół wynikające z tworzenia szkolnej polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej to: spójne, zaplanowane i systematyczne podejście do zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, promocja zdrowego stylu życia wśród uczniów i pracowników szkoły, poprawa wyników nauczania i osiągnięć szkolnych uczniów, bardziej przejrzyste i demokratyczne podejmowanie decyzji w szkole, lepsza współpraca z rodzicami uczniów, lepsza atmosfera w szkole, zwiększenie satysfakcji z pracy personelu szkoły, lepsza współpraca szkoły ze środowiskiem lokalnym, z organizacjami i instytucjami wspierającymi szkołę. 2. Uzasadnienie podjęcia nowej europejskiej inicjatywy w Polsce Wyniki badań przeprowadzonych w 2009 r. przez Centrum Zdrowia Dziecka wykazały, że w Polsce wśród dzieci w wieku 6-19 lat 18% ma nadwagę i otyłość. W ostatniej dekadzie odsetek dzieci w wieku szkolnym z nadwagą zwiększył się ok. 2%. Dotychczas szkoły w Polsce w niewielkim stopniu podejmowały efektywne działania w zakresie profilaktyki nadwagi i otyłości. Podstawę do podjęcia działań w zakresie profilaktyki nadwagi stanowi Porozumienie o współpracy między Ministrem Edukacji Narodowej, Ministrem Zdrowia oraz Ministrem Sportu i Turystyki w sprawie promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży z dnia 23 listopada 2009 r. W opracowanych na mocy tego porozumienia Kierunkach działań w zakresie promocji zdrowia w szkole i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży

3 jeden z nich brzmi: Wdrażanie w szkołach polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej jako elementu profilaktyki otyłości u dzieci i młodzieży. Potrzeba wdrażania w szkołach polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej wynika także z Narodowego Programu Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez Poprawę Żywienia i Aktywności Fizycznej na lata W Polsce proponuje się podjęcie działań w ramach projektu HEPS, z dostosowaniem go do możliwości i potrzeb naszego kraju, na trzech poziomach: krajowym, wojewódzkim, w sieciach szkół promujących zdrowie. 3. Założenia wdrażania projektu pilotażowego HEPS ( Zdrowe Żywienie i Ruch ) w szkołach Celem projektu pilotażowego jest przygotowanie oraz wspieranie szkół w tworzeniu własnej polityki z zakresu zdrowego żywienia i aktywności fizycznej (propozycja patrz Załącznik 2). Przewiduje się następujące formy realizacji: 1. Projekt pilotażowy w szkołach promujących zdrowie, koordynowany przez Zespół ds. Promocji Zdrowia w Szkole Ośrodka Rozwoju Edukacji. 2. Wspieranie przez wojewódzkich koordynatorów szkół promujących zdrowie w tworzeniu szkolnej polityki z wykorzystaniem pakietu szkolnego HEPS. 3. Realizacja projektu pilotażowego w wybranych szkołach: Warszawy koordynowanego przez Urząd Miasta Stołecznego Warszawy, Gdańska koordynowanego przez Uniwersytet Medyczny w Gdańsku. Organizacja projektu pilotażowego w szkołach promujących zdrowie koordynowanego przez ORE Czas trwania projektu: 3 lata szkolne. Szkoły uczestniczące w projekcie pilotażowym: Do udziału w projekcie zostaną zaproszone szkoły z następujących województw: - 4 placówki z woj. śląskiego, - 3 placówki z woj. podlaskiego, - 3 placówki z woj. warmińsko-mazurskiego. W województwach tych przeszkolono trenerów dla upowszechniania programu. Kryteria naboru szkół do projektu pilotażowego: zapoznanie się z pakietem szkolnym HEPS przez dyrektora szkoły i lidera, dobrowolny udział szkół, w których cała społeczność szkolna podejmie działania w zakresie promowania zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w szkole, chęć do realizacji projektu przez min. 3 lata szkolne, wg planu działań załącznik 1, gotowość do systematycznego sporządzania raportów z przebiegu wdrażania pilotażu 2 razy w roku (po zakończeniu każdego semestru), gotowość do włączenia się do projektu rodziców oraz przedstawicieli społeczności lokalnych. Szkoła, która podejmie decyzję o uczestnictwie w projekcie powinna wypełnić Kartę zgłoszenia uczestnictwa (Załącznik 3) i przesłać ją do ORE do dnia r.

4 Informacja o szkoleniu dla liderów projektu Szkolenie 12 godzinne - odbędzie się w dniach r. w Centrum Szkoleniowym w Sulejówku koło Warszawy. Do udziału w szkoleniu zapraszamy: po dwie osoby ze szkoły, które będą odpowiedzialne za wdrożenie projektu, wojewódzkiego koordynatora sieci szkół promujących zdrowie, trenerów programów. Cele szkolenia: przygotowanie liderów do podjęcia w szkołach działań dla tworzenia własnej polityki z zakresu zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, przedyskutowanie i ustalenie zakresu działań, jakie szkoły mogą prowadzić w ramach tej polityki (na podstawie przeprowadzonej diagnozy potrzeb), ustalenie zasad współpracy szkół z koordynatorem w ORE. Opracowanie: Mgr Katarzyna Stępniak Krajowy Koordynator ds. Promocji Zdrowia w Szkole Prof. Barbara Woynarowska Przewodnicząca Rady Programowej ds. Promocji Zdrowia i Profilaktyki Problemów Dzieci i Młodzieży

5 Propozycja etapów tworzenia w szkole polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej Materiał do dyskusji Załącznik 1. Faza 1: Zapewnienie warunków wstępnych do tworzenia szkolnej polityki Zapewnienie wsparcia i zaangażowanie się dyrekcji szkoły. Sukces szkolnej polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej zależy od wsparcia i zaangażowania się dyrekcji. Budowanie zrozumienia w społeczności szkolnej. Działania te mają szansę odnieść sukces tylko wtedy, gdy podejmie się próbę porozumienia całej społeczności szkolnej na rzecz tworzenia polityki. Stworzenie grupy roboczej i wybór koordynatora (w przypadku, gdy do tej pory nie stworzono zespołu w SzPZ) Grupa robocza w skład, której wejdą nauczyciele, inni pracownicy szkoły i uczniowie, będzie odpowiedzialna za tworzenie, wdrażanie i zapewnienie ciągłości działań. Zapewnienie warunków do tworzenia szkolnej polityki. Ważnymi czynnikami, które mają wpływ na politykę szkoły są: warunki środowiska fizycznego szkoły, klimat społeczny szkoły, zwłaszcza relacje międzyludzkie i czas poświecony na realizację tej polityki. Faza 2: Analiza dotychczasowych działań podejmowanych w szkole w zakresie żywienia i aktywności fizycznej. Przeprowadzenie diagnozy aktualnego stanu w celu ustalenie priorytetów i celów polityki. Faza 3: Tworzenie i opis polityki Ustalenie priorytetów oraz sformułowanie celów ogólnych i szczegółowych na podstawie diagnozy aktualnej sytuacji. Opracowanie projektu polityki. Dokument ten powinien opisywać potrzeby i problemy priorytetowe szkoły, dostępne zasoby ludzkie i finansowe, zadania, obowiązki i plan działań. Podczas tworzenia polityki należy przeprowadzić konsultacje w społeczności szkolnej i zebrać informacje zwrotne. Przeanalizowanie otrzymanych informacji. Należy przeanalizować zebrane komentarze, sugestie, wnioski z dyskusji. Jeśli uwagi są istotne, warto włączyć je do opisu polityki. Faza 4: Upowszechnianie i wdrażanie polityki Upowszechnianie dokumentu opisującego politykę w społeczności szkolnej. Może to być przydatne w budowaniu dobrej komunikacji w szkole. Opracowanie strategii wdrażania. Strategia powinna zawierać szczegółowy plan i czynności/zadania do wykonania, które mają służyć realizacji celów polityki. Ta część procesu wdrażania może być realizowana we współpracy z przedstawicielami społeczności lokalnej. Włączanie polityki w codzienne życie szkoły. Plan powinien być przełożony na działania. Na tym etapie może okazać się ważne wsparcie rodziców i partnerów ze społeczności lokalnej. istotna jest także skuteczna koordynacja i jasne zasady komunikowania się. Faza 5: Monitorowanie, ewaluacja i aktualizacja. Tworzenie polityki i włączanie jej w działania szkoły jest procesem ciągłym, wymaga monitorowania oraz aktualizacji co 3 4 lata.

6 Załącznik 2. POLITYKA SZKOŁY W ZAKRESIE ZDROWEGO ŻYWIENIA Całościowe podejście szkoły do zdrowego żywienia Materiał do dyskusji Dostępność zdrowych produktów i napojów oraz organizacja posiłków 1. Organizacja śniadań szkolnych spożywanych w klasie wraz z nauczycielem (własne kanapki uczniów i napój przygotowany w szkole). 2. Realizacja programu Mleko w szkole i Owoce w szkole. 3. Sklepik szkolny oferuje zdrowe przekąski i napoje. 4. Organizacja ciepłych posiłków (zgodnych z zaleceniami IŻŻ) dla zainteresowanych uczniów, spożywanych w estetycznych i przyjaznych warunkach. 5. Woda pitna dostępna bezpłatnie. 6. Organizacja dożywiania uczniów z rodzin o niskich dochodach w sposób przeciwdziałający ich stygmatyzacji. 7. Ograniczanie w czasie imprez szkolnych i klasowych (np. imienin uczniów) oraz wycieczek słodyczy i słodkich napojów; wyeliminowanie słodyczy jako formy nagrody; wyeliminowanie ze szkoły reklam niezdrowych produktów. 8. Uwzględnienie specyficznych potrzeb żywieniowych uczniów przewlekle chorych (z otyłością, cukrzycą, mukowiscydozą, fenyloketonurią, celiakią). Edukacja żywieniowa jako element edukacji zdrowotnej 1. Realizacja wymagań dotyczących żywienia zawartych w postawie programowej poszczególnych przedmiotów (koordynacja działań), w tym organizacja zajęć praktycznych związanych z przygotowywaniem zdrowych posiłków. 2. Wdrażanie dodatkowych programów edukacyjnych dotyczących różnych aspektów żywienia o wysokiej jakości; dokonywanie ewaluacji procesu i wyników tych programów. 3. Prowadzenie szkoleń dla nauczycieli i innych pracowników szkoły w zakresie zdrowego żywienia. 4. Oferta zajęć edukacyjnych dla rodziców Aktywna współpraca 1. Współpraca z rodzicami w zakresie: spożywania przez ich dzieci pierwszego śniadania, przynoszenia do szkoły zdrowego drugiego śniadania oraz planowania edukacji żywieniowej w szkole i wdrażania wynikających z niej zaleceń w domu 2. Współpraca z samorządem lokalnym w zakresie: zabezpieczenia środków na dożywianie uczniów, wyposażenie stołówki, ograniczania w pobliżu szkoły sprzedaży potraw typu fast-food oraz umieszczania reklam niezdrowych produktów i napojów. 3. Współpraca z różnymi organizacjami i instytucjami w społeczności lokalnej, w tym stacją sanitarno-epidemiologiczną. Struktura i działania wspierające wdrażanie polityki szkoły w zakresie zdrowego żywienia 1. Opracowanie na piśmie polityki szkoły w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej z uwzględnieniem specyficznych potrzeb szkoły oraz jej upowszechnienie. 2. Powołanie szkolnego zespołu ds. zdrowego żywienia i aktywności fizycznej. 3. Dokonanie diagnozy dotychczasowych działań szkoły i na tej podstawie opracowanie planu działań w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej; wdrożenie planu oraz ewaluacja procesu i wyników.

7 4. Monitorowanie wybranych zachowań żywieniowych uczniów (np. spożywania pierwszych śniadań) oraz częstości występowania nadwagi i otyłości. 5. Wspieranie uczniów z nadwagą w ich działaniach dla jej zmniejszenia. Opracowanie: Barbara Woynarowska, Katarzyna Stępniak

8 POLITYKA SZKOŁY W ZAKRESIE AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ Całościowe podejście szkoły do aktywności fizycznej Materiał do dyskusji Infrastruktura do zajęć wychowania fizycznego 1. Dostępność w szkole podstawowych obiektów dla realizacji zajęć wychowania fizycznego i odpowiednie ich wyposażenie zwiększające atrakcyjność zajęć oraz zapewniające bezpieczeństwo. 2. Wykorzystywanie do zajęć wychowania fizycznego obiektów i terenów w pobliżu szkoły, szczególnie dla uczniów w pierwszym etapie edukacji. 3. Ograniczanie prowadzenia lekcji na korytarzach szkolnych. Organizacja lekcji wychowania fizycznego 1. Zaoferowanie uczniom atrakcyjnych zajęć do wyboru (w grupach międzyoddziałowych i międzyklasowych) zgodnie z obowiązującą podstawa programową kształcenia ogólnego. 2. Zapewnienie uczniom klas I-III szkoły podstawowej zajęć wychowania fizycznego prowadzonych przez kompetentnych w tym zakresie nauczycieli. 3. Stwarzanie wszystkim uczniom warunków i klimatu do aktywnego uczestnictwa w lekcjach wychowania fizycznego i osiągania sukcesów na miarę ich indywidualnych możliwości. 4. Podejmowanie działań dla ograniczenia liczby uczniów zwalnianych długotrwale z lekcji wychowania fizycznego i częstych nieobecności na tych zajęciach. Włączenie uczniów ze zwolnieniami lekarskimi do jakiejś formy aktywności w czasie lekcji wychowania fizycznego. 5. Zachęcanie i wspieranie uczniów z nadwagą i otyłością w ich wysiłkach dla redukowania nadwagi, w tym zwiększenia aktywności fizycznej. Aktywność fizyczna w codziennym życiu szkoły 1. Stwarzanie uczniom możliwości aktywnego spędzania przerw międzylekcyjnych. 2. Systematyczne prowadzenie ćwiczeń śródlekcyjnych, w tym prowadzonych przez samych uczniów. 3. Organizowanie zawodów i innych imprez szkolnych z włączeniem różnych form aktywności fizycznej, z udziałem uczniów, pracowników szkoły i rodziców. 4. Zachęcanie uczniów i pracowników do pokonywania drogi do i ze szkoły pieszo lub na rowerze oraz inicjowanie działań dla zwiększenia ich bezpieczeństwa w tym czasie. 5. Oferta zajęć ruchowych dla pracowników szkoły i rodziców. Współpraca z: rodzicami, klubami sportowymi i samorządem lokalnym, Struktura i inne działania dla zwiększenia aktywności fizycznej społeczności szkolnej 1. Opracowanie na piśmie polityki szkoły w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej z uwzględnieniem specyficznych potrzeb szkoły oraz jej upowszechnienie i monitorowanie jej wdrażania i efektów. 2. Powołanie szkolnego zespołu ds. zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, z udziałem uczniów.. 3. Dokonywanie okresowej diagnozy aktywności fizycznej uczniów i ich potrzeb w tym zakresie. Zachęcanie uczniów do dokonywania samooceny swojej aktywności fizycznej i podejmowania działań dla jej zwiększenia. 4. Stwarzanie nauczycielom wychowania fizycznego warunków do podjęcia wiodącej roli w edukacji zdrowotnej w szkole, w tym możliwości uczestnictwa w różnych formach dokształcania. Opracowanie: Barbara Woynarowska, Katarzyna Stępniak