Rozdział 4 Elektrolizery

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Rozdział 4 Elektrolizery"

Transkrypt

1 Elektrolizery 4.1. Wprowadzenie 4.2. Historia elektrolizerów 4.3. Rodzaje elektrolizerów 4.4. Typy elektrolizerów 4.5. Temat zaawansowany: Podstawy termodynamiki w konstruowaniu elektrolizerów 4.6. Produkcja i sprzedaż wodoru na świecie 4.7. Możliwości uzupełnienia energii związanej z wykorzystaniem elektrolizy 4.8. Podsumowanie Odnawialne źródła energii / Elektrolizery 61

2 4.1 Wprowadzenie Elektrolizery wykorzystują prąd elektryczny do rozkładu wody na wodór i tlen. Elektroliza wody jest prostą reakcją elektrochemiczną, która nie wymaga skomplikowanej aparatury. Jednym z głównych produktów jest bardzo czysty wodór (>99,99%) i jeżeli prąd niezbędny do przeprowadzenia reakcji pochodzi z odnawialnych źródeł, reakcja elektrolizy wody nie zanieczyszcza w żaden sposób środowiska. Produkowany podczas elektrolizy wodór jest idealnym paliwem wykorzystywanym w ogniwach paliwowych (patrz rozdział 5 o ogniwach paliwowych). Reakcja elektrochemiczna zachodząca w elektrolizerze jest bardzo podobna do reakcji zachodzącej w ogniwach paliwowych zasilanych wodorem. Główną różnicą jest to, iż w trakcie elektrolizy na katodzie wytwarza się wodór, a w ogniwach paliwowych wodór wprowadza się na anodę. Wodór jest najpowszechniej występującym pierwiastkiem we Wszechświecie, lecz bardzo mało wodoru istnieje w formie niezwiązanej. Jest to najprostszy i najlżejszy pierwiastek. Wodór ma ogromny potencjał technologiczny, może być wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej, a otrzymywać go można z paliw kopalnych, biomasy oraz wody. Istnieje wiele metod pozyskiwania wodoru. Wodór otrzymywany może być przez reforming parowy węglowodorów lekkich (np. metanu), w reakcjach częściowego utleniania, w reakcji pary wodnej z koksem, oraz elektrolizy wody. W większości tych metod źródłem wodoru są paliwa kopalne, lecz coraz częściej wodór produkuje się z wykorzystaniem biomasy. Aktualna wydajność produkcji wodoru w procesie elektrolizy wynosi około 75%, lecz w przyszłości prawdopodobnie osiągnie 90% [11]. Aby wyprodukować 1 kg wodoru, w temperaturze 25 C i ciśnieniu 1 atm (atm - atmosfera), potrzeba 39 kwh energii elektrycznej i 8,9 litra wody [18]. Atmosfera: Jest to międzynarodowa jednostka ciśnienia, równa Pa. Jednostka ta jest coraz rzadziej używana i zastąpiona została barami ( Pa). Największą wadą procesu elektrolizy wody jest to, że potrzebuje do przeprowadzenia reakcji energii elektrycznej, która często musi być dostarczona poprzez całą energetyczną infrastrukturę. Idealnym rozwiązaniem jest wykorzystanie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych przyjaznych dla środowiska. Zaleca się, aby wykorzystywać energię otrzymywaną z wiatru, słońca oraz płynących rzek. Produkcja wodoru będzie popularna wtedy, gdy wykorzystywane będą technologie nie generujące dwutlenku węgla, i na tyle tanie, że będą konkurować z konwencjonalnymi rozwiązaniami. Tego typu rozwiązania mogą być zbudowane z wykorzystaniem paneli solarnych lub elektrowni wiatrowych lub kombinacji tych dwóch rozwiązań sterowanych za pomocą systemów elektroenergetycznych. Systemy te zbudowane są z przetwornic AC/DC lub DC/DC, chłodnic, zasilaczy, przekaźników sterujących oraz systemów odłączających prąd stały, gdy wykorzystuje się ogniwa fotowoltaiczne (rozdział 7). Istnieją także prototypowe rozwiązania hybrydowe, zaprojektowane w taki sposób, aby minimalizować koszty inwestycyjne. W tych rozwiązaniach koszt produkcji wodoru jest niewielki. Elektrolizery mogą być idealnym rozwiązaniem w stacjonarnych i przenośnych systemach energetycznych oraz do produkcji paliwa wykorzystywanego w różnego rodzaju pojazdach. Istnieje wiele rozwiązań, w których elektrolizery są wykorzystywane. Jedno z tych zastosowań, to wykorzystywanie ich w urządzeniach wojskowych do produkcji wodoru zasilającego ogniwa paliwowe w samochodach, łodziach, a także w przenośnej elektronice. Elektrolizery mogą być także dodatkiem przy farmach wiatrowych 62 Elektrolizery / Odnawialne źródła energii

3 lub słonecznych. Część energii wyprodukowana przy użyciu turbin wiatrowych lub paneli słonecznych może być użyta do procesu elektrolizy, wytworzenia wodoru i wykorzystania go w momencie, gdy nie świeci słońce lub nie ma wiatru. Nadmiar energii elektrycznej wytworzonej w ciągu dnia przez panele słoneczne może być także wykorzystywany do produkcji wodoru, aby wytwarzać energię w nocy. Elektrownie wiatrowe największą wydajność mają nocą, kiedy wieją silne wiatry. Zapotrzebowanie na energię jest wtedy stosunkowo niewielkie. Nadmiar energii może być wykorzystany do produkcji wodoru, który zużyty zostanie w ciągu dnia, gdy zapotrzebowanie na energię elektryczną jest znacznie wyższe. Istnieją już prototypy wykorzystujące tego typu rozwiązania. Jednak są one drogie dlatego niezbędne są dalsze badania, aby obniżyć koszty produkcji urządzeń oraz zwiększyć wydajność gotowych systemów. Obecnie większość elektrolizerów wykorzystywanych jest do produkcji wodoru do zastosowań innych niż zasilanie ogniw paliwowych. Zalety stosowania elektrolizerów to [11]: 1. Produkcja bardzo czystego wodoru; 2. Wodór może być wytwarzany i zużywany bezpośrednio przez ogniwa paliwowe, co eliminuje etap przechowywania wodoru; 3. Wodór wyprodukowany w trakcie elektrolizy jest znacznie tańszy niż ten dostarczony w butlach pod wysokim ciśnieniem. Ilustracja 4-1 przedstawia zasadę działania elektrolizera. Na świecie jest bardzo dużo energii słonecznej i wiatrowej, która mogłaby być użyta do produkcji wodoru wykorzystywanego do napędzania pojazdów, do wytwarzania prądu w elektrowniach stacjonarnych oraz w urządzeniach przenośnych. Elektroliza ma wysoki potencjał, umożliwiający spełnienie wymagań związanych z kosztami produkcji energii, określonych przez rządy na całym świecie. Wiele firm prowadzi badania i zdobywa doświadczenie w temacie produkcji wodoru oraz integracji i optymalizacji opisywanych systemów energetycznych. W przyszłości zdobyte doświadczenie pozwoli im produkować paliwa niezbędne do funkcjonowania tych systemów. Tlen Wodór Pęcherzyki tlenu Elektrolit Pęcherzyki wodoru + Akumulator - Anoda + - Katoda Ilustracja 4-1 Elektrolizer Odnawialne źródła energii / Elektrolizery 63

4 4.2 Historia elektrolizerów Historia elektrolizerów i ogniw paliwowych jest bardzo podobna, ponieważ podstawowe zasady i właściwości są takie same. Reakcja elektrolizy wody została odkryta w 1800 roku i do tej pory jest badana. W ostatnich dwudziestu latach nastąpił intensywny rozwój technologii związanych z konstrukcją elektrolizerów. W rozdziale 5 podane są dalsze szczegóły dotyczące historii ogniw paliwowych i elektrolizy. Głównymi naukowcami pracującymi nad poznaniem zjawiska elektrolizy byli William Nicholson i Anthony Carlisle. To oni w 1800 roku jako pierwsi, przy użyciu prądu, spowodowali rozkład wody na wodór i tlen. Nicholson i Carlisle do przeprowadzenia elektrolizy użyli platynowych elektrod oraz szklanych cylindrów do gromadzenia gazów. Wodór, w postaci gazowej, zbierany był na jednej z elektrod, a tlen na drugiej. Doświadczenie to pokazuje, że w tym samym czasie wodoru powstaje dwa razy więcej niż tlenu. Na Ilustracji 4-2 przedstawiono schemat procesu elektrolizy odkrytego przez Nicholsona i Carlisle. Nicholson i Carlisle: Jako pierwsi opisali w 1800 r. proces elektrolitycznego rozkładu wody na wodór i tlen. Wodór Tlen Katoda - + Anoda Akumulator Ilustracja 4-2. Proces elektrolizy 64 Elektrolizery / Odnawialne źródła energii

5 William Nicholson: William Nicholson był angielskim chemikiem, który jako pierwszy, do przeprowadzenia reakcji chemicznej, użył energii elektrycznej. Nicholson miał wiele profesji: był inżynierem, wynalazcą, tłumaczem i publicystą naukowym. Gdy dowiedział się o elektrycznym akumulatorze wynalezionym przez włoskiego fizyka Alessandro Volta, próbował powtórzyć ten eksperyment wkładając dwa przewody do wody. Przy przewodach pojawiły się pęcherzyki gazów, był to pierwszy krok do odkrycia reakcji elektrolizy wody. 4.3 Rodzaje elektrolizerów Elektrolizery ze względu na sposoby podłączenia elektrod do źródła prądu można podzielić na dwa podstawowe typy: jednobiegunowe (unipolarne, monopolarne) i dwubiegunowe (bipolarne). W przypadku elektrolizerów monopolarnych każda z elektrod połączona jest z określonym biegunem źródła zasilania. W przypadku elektrolizerów bipolarnych jedynie dwie ostatnie elektrody podłączone są do źródła prądu (katoda do ujemnego bieguna, a anoda do dodatniego). W tym przypadku, powierzchnie elektrod umieszczonych w polu elektrycznym uzyskują ładunek o znaku przeciwnym do znaku najbliższej elektrody, co jest skutkiem przepływu ładunków elektrycznych w procesie elektrolizy. W dwubiegunowych elektrolizerach wykorzystywany jest często elektrolit polimerowy Elektrolizer jednobiegunowy Elektrolizer jednobiegunowy był pierwszym skonstruowanym elektrolizerem. Przykład takiego elektrolizera przedstawiony jest na Ilustracji 4-3. Elektrody: anoda i katoda są zawieszone w komorze wypełnionej w 20-30% roztworem elektrolitu. Elektrody podłączone są równolegle do źródła prądu o napięciu od 1,9 do 2,5 V [18]. Ten typ elektrolizerów jest prosty w konstrukcji, lecz znacznie mniej wydajny od nowoczesnych dwubiegunowych elektrolizerów Elektrolizer dwubiegunowy Elektrolizer dwubiegunowy skonstruowany jest ze ściśniętych ze sobą wielu komórek elektrolitycznych (Ilustracja 4-4). Komórki połączone są szeregowo, co pozwala stosować większe napięcie. Warstwy elektrolitu są bardzo cienkie. Do niektórych zalet tego rozwiązania zaliczyć należy większą gęstość prądu i możliwość produkcji wodoru pod zwiększonym ciśnieniem. Kiedyś w celu oddzielenia komórek stosowano azbest, lecz aktualnie został on wyparty przez nowoczesne materiały polimerowe takie, jak np. Ryton [18]. Odnawialne źródła energii / Elektrolizery 65

6 Ilustracja 4-3. Przykład elektrolizera unipolarnego Ilustracja 4-4. Elektrolizer bipolarny 4.4 Typy elektrolizerów Elektrolizer napełniony jest wodnym roztworem elektrolitu charakteryzującego się dostatecznie wysoką przewodnością. Teoretycznie może to być roztwór kwasu, soli bądź zasady, w praktyce stosuje się ten ostatni elektrolit, gdyż środowisko kwaśne jest zbyt agresywne (kwasy powodują korozję elektrod) a przewodnictwo właściwe roztworów soli jest niższe. Elektrolizery, w zależności od stanu skupienia elektrolitu, można podzielić na alkaliczne i wykorzystujące polimerową membranę wymiany protonów (PEM). Elektrolizer alkaliczny pracuje w układzie z ciekłym elektrolitem, a elektrolizer PEM wykorzystuje elektrolit polimerowy. Budowa elektrolizera jest podobna do budowy ogniw paliwowych. Składają się one z anody, katody i elektrolitu. Na elektrodzie posiadającej ładunek ujemny protony są usuwane z elektrolitu, a elektrony są dostarczane przez zewnętrzne źródło zasilania Elektrolizery alkaliczne W elektrolizerach alkalicznych zastosowanie znajdują zarówno roztwory NaOH jak i KOH. Ten ostatni jest droższy, jednak jego przewodnictwo jest wyższe. Z uwagi na nieliniową zależność wartości przewodnictwa właściwego roztworu elektrolitu od jego stężenia, w przemyśle stosuje się % (wag.) roztwory NaOH, bądź też % (wag.) roztwory KOH. Procent wagowy (masowy) (% wag.): Procent wagowy to stosunek masy substancji rozpuszczonej w roztworze (może być niewidoczna gołym okiem) do masy roztworu (czyli masy substancji i rozpuszczalnika). Po wymnożeniu uzyskanego ułamka przez 100 otrzymamy wartość w procentach wagowych. 66 Elektrolizery / Odnawialne źródła energii

7 Przewodnictwo: Przewodnictwo jest miarą zdolności materiału do przewodzenia prądu elektrycznego. Jeżeli w materiale wystąpi różnica w ilości ładunków elektrycznych, to przez materiał ten nastąpi przepływ ładunków, w celu doprowadzenia materiału do stanu równowagi. Zjawisko to wywołuje prąd elektryczny. Odporność na korozję: Odporność na korozję jest to zdolność przeciwstawiania się materiału zmianom degradacyjnym wywołanym reakcjami chemicznymi zachodzącymi na powierzchni tego materiału. Elektrolizery alkaliczne mogą pracować w zakresie temperatur od 25 do 100 C przy ciśnieniu od 1-30 barów. Przemysłowe elektrolizery alkaliczne przeprowadzają reakcję chemiczną przy gęstości prądu od 100 do 400 ma/cm 2. Reakcje chemiczne zachodzące w elektrolizerze alkalicznym: Anoda: 4OH - - 4e - 2H 2 O +O 2 Katoda: 4H 2 O + 4e - 4OH- + 2H 2 Sumarycznie: 2H 2 O 2H 2 +O 2 Budowa elektrolizerów alkalicznych jest stosunkowo prosta. Przy jednobiegunowym układzie elektrolizer składa się z dwóch metalowych elektrod zawieszonych w wodnym roztworze elektrolitu. Gdy przez elektrolizer przepływa prąd, na anodzie wydziela się tlen, a na katodzie wodór. Elektrolizer musi być tak skonstruowany, aby możliwe było selektywne odprowadzanie każdego z wydzielających się gazów. Ważne jest także to, że nie można dopuścić do mieszania się wodoru z tlenem, ponieważ mieszanina tych gazów jest łatwopalna i niewielka iskra może doprowadzić do wybuchu Elektrolizery z membraną PEM Elektrolizery - z polimerową membraną PEM - są bardzo popularne i często wykorzystywane w nowoczesnych rozwiązaniach technologicznych. W elektrolizerach PEM zastosowano identyczny elektrolit z używanym w ogniwach paliwowych PEM. Elektrolit stanowi cienka polimerowa membrana stale przewodząca protony. Elektrolizery PEM mogą być połączone w układy dwubiegunowe i mogą pracować przy wysokich ciśnieniach wywieranych na membranę. Reakcje elektrodowe w elektrolizerze PEM przebiegają następująco: Anoda: 2H 2 O - 4e - O 2 + 4H + Katoda: 4H + + 4e - 2H 2 Sumarycznie: 2H 2 O 2H 2 +O 2 Powyższe reakcje pokazują, dlaczego w trakcie elektrolizy wody, tlenu powstaje dwukrotnie mniej niż wodoru. Ilustracja 4-5 przedstawia podstawową zasadę działania elektrolizera PEM. Odnawialne źródła energii / Elektrolizery 67

8 Tlen (O 2 ) Dodatnio elektroda (Anoda) + F F protony F F F F Ujemnie elektroda (Katoda) - C C C C C C Wodór (H 2 ) FO F R HO 3 SH F O F R O 3 S Woda (H 2 O) + - W przestrzeni katodowej gazowy wodór 4H + + 4e - >2H 2 H 2 H + O 2 Reakcja elektrolizy wody 2H 2 O - >O 2 + 4e - + 4H + Wymiana protonów Ilustracja 4-5. Uproszczony schemat elektrolizera PEM Elektrolit Elektrolit w elektrolizerze PEM pozwala na selektywny transport protonów H + z anody poprzez membranę do katody, oddzielając wodór od tlenu. Najczęściej używanym materiałem jest membrana Nafion produkowana przez firmę DuPont. Elektrody pokryte katalizatorem, którym jest platyna, umieszczone są po obu stronach membrany polimerowej w celu efektywnego rozdzielania wody na wodór i tlen Katalizatory W celu przekształcenia energii elektrycznej na chemiczną niezbędne jest zastosowanie katalizatorów. Najczęściej stosowanym katalizatorem jest platyna (Pt). Platyna jest drogim metalem szlachetnym, jednak do tej pory nie udało się znaleźć bardziej efektywnego katalizatora. Jeżeli do konstrukcji Katody zastosowany będzie mniej skuteczny katalizator, może spowodować to znaczne straty napięcia. W praktyce przemysłowej elektrody stosowane do elektrolizy H 2 O wykonywane są z niklu lub niklowanego żelaza, których odporność korozyjna w roztworach alkalicznych jest wystarczająco wysoka. Anody wykonywane są z niklu lub spineli (mieszane tlenki metali), wykazujących właściwości katalityczne w stosunku do reakcji wydzielania O 2. Wydajność reakcji elektrolizy zawarta jest w granicach 50-80%, lecz dotyczy to wyłącznie efektywności konwersji energii elektrycznej na chemiczną. 4.5 Temat zaawansowany: Podstawy termodynamiki w konstruowaniu elektrolizerów Termodynamika to nauka zajmująca się analizą zjawisk zachodzących podczas przemian różnych form energii. Dzięki równaniom termodynamicznym możliwe jest prognozowanie wydajności elektrolizerów i ogniw paliwowych. Dzięki temu naukowcy mogą określić w jakim stanie aktualnie znajduje się elektrolizer lub ogniwo paliwowe, w zależności od napięcia, prądu, temperatury, ciśnienia i ilości wodoru, tlenu oraz wody. Podstawowe pojęcia ściśle związane z termodynamiką to: entalpia bezwzględna, entalpia swobodna, ciepło właściwe oraz entropia. Pojęcia te można zdefiniować następująco [19]: 68 Elektrolizery / Odnawialne źródła energii

9 Entalpia bezwzględna: Entalpia bezwzględna to energia cieplna chemiczna i entalpia względna. Energia chemiczna lub entalpia tworzenia (Hf) określona jest energią wiązań chemicznych. Entalpia względna to różnica entalpii faktycznej w stosunku do stanu odniesienia (Δ hs). Ciepło właściwe: Ciepło potrzebne do zwiększenia temperatury substancji o jednostkowej masie o 1 C (lub inną jednostkę temperatury). Entropia: Kolejnym ważnym elementem termodynamicznym jest entropia, czyli ilość ciepła przekształconego w pracę. Entalpia swobodna (funkcja Gibbsa): Entalpia swobodna w przemianach izotermiczno-izobarycznych jest równa maksymalnej pracy, którą można uzyskać w takiej przemianie. Maksymalna wydajność ogniwa paliwowego jest badana w warunkach idealnych (odwracalnych) napięcia, które jest obliczane przy użyciu zależności termodynamicznych. Napięcie wyjściowe netto: Napięcie wyjściowe netto ogniwa paliwowego to różnica między potencjałem odwracalnym ogniwa a nieodwracalnym. Napięcie wyjściowe netto można wyrazić matematycznie: Gdzie: V = V odwracalne - V nieodwracalne V = E jest maksymalnym (odwracalnym) napięciem uzyskiwanym z ogniwa paliwowego, zaś V nieodwracalne odwracalne r to nieodwracalne straty napięcia (nadpotencjał) pojawiające się w ogniwie paliwowym. Straty napięcia zostaną szczegółowo omówione w kolejnym punkcie. Rzeczywiste napięcie ogniwa paliwowego jest niższe niż wyznaczone teoretycznie z powodu występujących strat transferowych masy w trakcie transportu ładunku. Wydajność elektrolizera lub ogniwa paliwowego można zilustrować za pomocą krzywej polaryzacji (Ilustracja 4-6), w której zauważyć można trzy stany polaryzacyjne: (1) obszar strat aktywacyjnych, (2) obszar strat omowych, (3) obszar strat dyfuzyjnych. Dlatego napięcie robocze ogniwa paliwowego może różnić się od napięcia teoretycznego wyznaczonego w warunkach idealnych. Spowodowane jest to przez tzw. straty polaryzacyjne [10]: Gdzie: V = Er + V akt + V omowe + V dyf V jest potencjałem ogniwa, E potencjałem termodynamicznym określanym równaniem Nersta, V akt są to straty napięcia z powodu polaryzacji w fazie aktywacji ogniwa, V omowe są to straty napięcia pojawiające się w fazie polaryzacji omowej. V dyf są to straty napięcia w fazie polaryzacji dyfuzyjnej. Badania prowadzone w różnych dziedzinach nauki pozwalają wyjaśnić te pojęcia przy pomocy Ilustracji 4-6. Odnawialne źródła energii / Elektrolizery 69

10 Otwarty obwód - straty z powodu zawracania paliwa Liniowy spadek z powodu strat omowych Ilustracja 4-6. Krzywa polaryzacji wodór-tlen w równowadze [10] Potencjał termodynamiczny opisywany równaniem Nersta wyznaczony został dzięki badaniom termodynamicznym. Elektrochemia opisuje straty aktywacyjne. Straty omowe i dyfuzyjne, wywołane w trakcie transportu ładunku między elektrodami w ogniwie paliwowym lub elektrolizerze, są tematami zaawansowanych studiów chemicznych, fizycznych lub inżynierii chemicznej. Straty polaryzacyjne i dyfuzyjne zachodzą w przestrzeniach elektrodowych anody i katody, zaś straty omowe dotyczą całego ogniwa. Bardziej szczegółowe informacje, związane z omawianym tematem, można znaleźć w wielu podręcznikach opisujących funkcjonowanie ogniw paliwowych. Straty omowe: Są to straty wywołane niecałkowitym przepływem ładunków pomiędzy elektrodami w ogniwie. Straty aktywacyjne są wysokie wtedy, gdy reakcje elektrochemiczne wywołane przez prąd przebiegają powoli. Straty omowe spowodowane są stratami transportu ładunków pomiędzy elektrodami. Na straty te wpływają dwa czynniki. W układzie mamy do czynienia z dwoma typami cząstek niosących ładunek. Są to jony i elektrony. W obu typach tych cząstek pojawiają się straty. Straty elektronowe pojawiają się pomiędzy dwoma biegunami, kiedy na styku płytek występuje niepełne chłodzenie układu. Straty jonowe występują przy transporcie protonów H+ przez membranę elektrolityczną. Straty dyfuzyjne spowodowane są brakiem paliwa, czyli substratów reakcji elektrodowych. Zbyt mała ilość substratów docierających do elektrod powoduje znaczny spadek wydajności. Straty dyfuzyjne minimalizuje się przez ciągłe dostarczanie energii i kontrolę stężenia wodoru, tlenu (sprawne odprowadzanie produktów) i wody. Kontroluje się również stan warstwy dyfuzyjnej oraz katalitycznej elektrod. 70 Elektrolizery / Odnawialne źródła energii

11 4.6 Produkcja i sprzedaż wodoru na świecie Według Departamentu Energii USA, około 48% wodoru produkuje się z gazu ziemnego, 30% z ropy naftowej i 18% z węgla kamiennego. Pozostałe 4% wytwarzane jest w procesie elektrolizy wody. W Stanach Zjednoczonych 95% wodoru produkuje się z gazu ziemnego. Ilustracja 4-7 przedstawia światową produkcję wodoru. 18% 48% 30% 4% Ilustracja 4-7. Światowa produkcja wodoru Większość wodoru produkowanego na świecie otrzymywana jest w reakcji reformingu parowego metanu (SRM). Produkcja wodoru z wykorzystaniem elektrolizy jest znacznie droższa od technologii SRM, lecz w przyszłości, gdy ceny gazu ziemnego wzrosną, oraz biorąc pod uwagę aspekty środowiskowe i politykę środowiskową, będzie to bardzo dobra alternatywa. Gaz ziemny wykorzystywany w SMR należy do paliw kopalnych, których zasoby światowe są ograniczone. Produktami ubocznymi w SMR są gazy cieplarniane. W trakcie reakcji reformingu parowego powstaje dwutlenek węgla CO 2 oraz tlenek węgla CO. Jeżeli miliony samochodów spalinowych będą zasilane wodorem produkowanym z wykorzystaniem SMR, nie wpłynie to na ograniczenie ilości emisji gazów cieplarnianych. Około 4% światowej produkcji wodoru pochodzi z procesu elektrolizy. W tym przypadku wodór głównie jest wytwarzany jako produkt uboczny w trakcie elektrolizy solanki podczas produkcji chloru. 2NaCl + 2 H 2 O Cl 2 + H 2 + 2NaOH W tej reakcji na katodzie wydziela się wodór, a na anodzie chlor. Wydzielony wodór jest spalany na miejscu lub wykorzystywany do innych syntez chemicznych. Obecnie rynek wodoru podzielony jest na dwa technologiczne zastosowania. Jednym z nich jest wykorzystanie wodoru od razu po jego wyprodukowaniu. Drugi wymaga wtłoczenia go do odpowiednich opakowań i dostarczenia na miejsce wykorzystania. Wodór wykorzystywany jest w przemyśle chemicznym, tłuszczowym i rafineryjnym do uwodornienia tłuszczów i ropy naftowej oraz w przemyśle metalurgicznym. Mniejsze ilości wodoru wykorzystuje się przy produkcji elektroniki oraz w przedsiębiorstwach użyteczności publicznej. W tabeli 4-1 przedstawiono podsumowanie omawianych zagadnień [18]. Odnawialne źródła energii / Elektrolizery 71

12 Zastosowanie wodoru Przemysł chemiczny Paliwa Elektronika Metale Produkty produkcja amoniaku i nawozów, synteza metanolu rafinacja ropy naftowej, paliwo rakietowe, ogniwa paliwowe produkcja polisilikonów, światłowodów wyżarzanie materiału, obróbka cieplna Tabela 4-1. Zastosowanie wodoru Wodór dzięki swoim właściwościom ma ogromną przyszłość. Z powodu wzrostu cen surowców nieodnawialnych np. gazu ziemnego, proces otrzymywania wodoru, przy użyciu elektrolizerów, może stać się konkurencyjny i opłacalny. Jeżeli wodór będzie głównym paliwem wykorzystywanym w transporcie (co spowoduje znaczny wzrost produkcji wodoru), ze względów związanych z ochroną środowiska, będzie można go produkować tylko z surowców odnawialnych. Wodór otrzymywany w trakcie elektrolizy, w porównaniu z ropa naftową, jest paliwem stabilniejszym, niezależnym od dostaw surowców z innych krajów. 4.7 Możliwości uzupełnienia energii związanej z wykorzystaniem elektrolizy Włączenie elektrolizerów w systemy energii odnawialnej stwarza wyjątkowe możliwości. Rozwiązania technologiczne związane z energią odnawialną można włączyć do sieci energetycznej przy użyciu urządzeń energoelektronicznych. Urządzenia elektroniczne pozwalają na transformacje prądu zmiennego (AC) na prąd stały (DC), niezbędny do przeprowadzenia elektrolizy. Jako dodatkowe źródło energii można wykorzystać systemy ogniw fotowoltaicznych oraz turbiny wiatrowe. W wielu rozwiązaniach technologicznych produkujących wodór w procesie elektrolizy, wykorzystuje się turbiny wiatrowe jako źródło prądu. Wiele badań i projektów rozwojowych na całym świecie prowadzi się w celu znalezienia optymalnych rozwiązań związanych z produkcją wodoru, przy wykorzystaniu energii słonecznej, wiatrowej i konwencjonalnej. W rozwiązaniach tych wodór jest produkowany w procesie elektrolizy i przechowywany w formie sprężonej. Następnie, w momencie wyższego zapotrzebowania na energię, używany jest do wspomagania sieci energetycznej. Badania naukowe poszukują rozwiązań integracji alternatywnych systemów energii odnawialnej okresowo produkowanej przez ogniwa słoneczne i turbiny wiatrowe. Wyprodukowanie, przy użyciu energii odnawialnej, wodoru pozwoli w momencie wysokiego zapotrzebowania na energię, na wyprodukowanie z wodoru, przy użyciu ogniw paliwowych, energii elektrycznej. Prowadzone są również badania związane z wykorzystaniem wodoru jako paliwa do napędzania pojazdów. Istnieje także wiele projektów związanych z pracą elektrolizerów. Bada się ich zdolność do szybkiego włączania i wyłączania, możliwości przetworzenia AC-DC oraz DC-DC, przy wykorzystaniu paneli słonecznych i turbin wiatrowych, w celu zwiększenia ich wydajności. Ilustracja 4-8 przedstawia schemat jednego z projektów związanych z omawianymi zagadnieniami, prowadzonego przez National Renewable Energy Laboratory (NREL) and Xcel Energy. Wykorzystanie elektrolizy może wyeliminować problem przerw w dostarczaniu energii z odnawialnych źródeł energii. Wyprodukowany wodór może być gromadzony i przechowywany, a później wykorzystany co może poprawić współczynnik wydajności systemów energii odnawialnej. Rozwiązania te pozwolą na stałą produkcję prądu lub uzupełnianie produkcji przy zwiększonym zapotrzebowaniu na energię. 72 Elektrolizery / Odnawialne źródła energii

13 Produkcję wodoru i wytwarzanie z niego prądu elektrycznego można optymalizować poprzez stosowanie odpowiednich systemów przechowywania wodoru. Oba systemy wiatrowe i słoneczne mogą korzystać z uzupełniania energii pochodzącej z wodoru. Niektóre badania wykazały, iż cena energii wytworzona z zoptymalizowanych technologii opartych na wykorzystaniu wodoru jest niższa, niż cena energii wyprodukowanej konwencjonalnie. Turbina wiatrowa 100kW Northem Power System Przetwornica dc-dc Przetwornica dc-dc Nadmiar mocy AC Magistrala DC Ogniwo PEM HOGEN 40RE(PEM) 5 kw Kompresor wodoru i magazyn wodoru 3500 PSI Przetwornica dc-dc Zasadowy generator gazów Teledyne HM-100 Sieć energetyczna Przełącznik przesyłania mocy Silnik zasilany wodorem W przyszłości stacje paliw sprzedające wodór Turbina wiatrowa Bergey 10kW Ilustracja 4-8. Schematyczny diagram projektu Xcel-NREL Systemy odnawialnej energii stosowane w energetyce wykorzystują elektrolizę jako sposób magazynowania energii słonecznej i wiatrowej. Elektrolizer może, także na miejscu, produkować w elektrowniach wodór wykorzystywany do chłodzenia generatorów produkujących prąd o dużej mocy. W przyszłości wodór będzie wykorzystywany jako paliwo napędzające różne pojazdy. Całe zapotrzebowanie na paliwo może być zaspokojone wodorem produkowanym z alternatywnych źródeł energii. Zwiększyłoby to niezależność energetyczną większości krajów na świecie oraz zredukowało duże ilości dwutlenku węgla i innych zanieczyszczeń emitowanych do środowiska. Istnieje więc wiele przesłanek pokazujących, iż wodór należy produkować z energii wiatrowej i słonecznej. 4.8 Podsumowanie W procesie elektrolizy przy użyciu prądu stałego następuje rozkład wody na wodór i tlen. Produkowany wodór jest bardzo czysty (>99,999 %), a w trakcie produkcji nie zanieczyszcza się środowiska, gdyż wykorzystuje się energię pochodzącą ze źródeł odnawialnych. Gdy jest to potrzebne, wodór można wyprodukować i od razu go zużyć. Eliminuje to problemy z przechowywaniem wodoru. Elektroliza jest idealną metodą wytwarzania wodoru wykorzystywanego w ogniwach paliwowych. Jeżeli system jest odpowiednio zaprojektowany może być o wiele tańszy niż systemy wykorzystujące sprężony wodór w butlach. Zaletą elektrolizerów jest to, że mogą być stosowane w stacjonarnych i przenośnych systemach energetycznych lub w przenośnych generatorach wodoru. Elektrolizery są także dobrym uzupełnieniem systemów produkujących prąd z energii słonecznej i wiatrowej, ponieważ wodór może być użyty do zasilania ogniw paliwowych w momencie przerw w pracy turbin wiatrowych i paneli słonecznych. W przyszłości, z punktu widzenia ekonomicznego, niezbędne jest włączenie elektrolizy i produkcji wodoru do systemów wykorzystujących zasoby energii słonecznej i wiatrowej. Odnawialne źródła energii / Elektrolizery 73

Laboratorium z Konwersji Energii. Ogniwo Paliwowe PEM

Laboratorium z Konwersji Energii. Ogniwo Paliwowe PEM Laboratorium z Konwersji Energii Ogniwo Paliwowe PEM 1.0 WSTĘP Ogniwo paliwowe typu PEM (ang. PEM FC) Ogniwa paliwowe są urządzeniami elektro chemicznymi, stanowiącymi przełom w dziedzinie źródeł energii,

Bardziej szczegółowo

Celem ćwiczenia jest wyznaczenie charakterystyki prądowo- napięciowej elektrolizera typu PEM,

Celem ćwiczenia jest wyznaczenie charakterystyki prądowo- napięciowej elektrolizera typu PEM, Ćw.2 Elektroliza wody za pomocą ogniwa paliwowego typu PEM Celem ćwiczenia jest wyznaczenie charakterystyki prądowo- napięciowej elektrolizera typu PEM, A także określenie wydajności tego urządzenia, jeśli

Bardziej szczegółowo

Akademickie Centrum Czystej Energii. Ogniwo paliwowe

Akademickie Centrum Czystej Energii. Ogniwo paliwowe Ogniwo paliwowe 1. Zagadnienia elektroliza, prawo Faraday a, pierwiastki galwaniczne, ogniwo paliwowe 2. Opis Główną częścią ogniwa paliwowego PEM (Proton Exchange Membrane) jest membrana złożona z katody

Bardziej szczegółowo

LABORATORIUM PRZEMIAN ENERGII

LABORATORIUM PRZEMIAN ENERGII LABORATORIUM PRZEMIAN ENERGII BADANIE OGNIWA PALIWOWEGO TYPU PEM I. Wstęp Ćwiczenie polega na badaniu ogniwa paliwowego typu PEM. Urządzenia tego typy są obecnie rozwijane i przystosowywane do takich aplikacji

Bardziej szczegółowo

Ogniwo paliwowe typu PEM (ang. PEM-FC)

Ogniwo paliwowe typu PEM (ang. PEM-FC) OPRACOWALI: MGR INŻ. JAKUB DŁUGOSZ MGR INŻ. MARCIN MICHALSKI OGNIWA PALIWOWE I PRODUKCJA WODORU LABORATORIUM I- ZASADA DZIAŁANIA SYSTEMU OGNIW PALIWOWYCH TYPU PEM NA PRZYKŁADZIE SYSTEMU NEXA 1,2 kw II-

Bardziej szczegółowo

1. BUDOWA I ZASADA DZIAŁANIA OGNIWA PALIWOWEGO

1. BUDOWA I ZASADA DZIAŁANIA OGNIWA PALIWOWEGO OGNIWA PALIWOWE Ogniwa paliwowe są urządzeniami generującymi prąd elektryczny dzięki odwróceniu zjawiska elektrolizy. Pierwszy raz zademonstrował to w 1839 r William R. Grove w swoim doświadczeniu które

Bardziej szczegółowo

Bezemisyjna energetyka węglowa

Bezemisyjna energetyka węglowa Bezemisyjna energetyka węglowa Szansa dla Polski? Jan A. Kozubowski Wydział Inżynierii Materiałowej PW Człowiek i energia Jak ludzie zużywali energię w ciągu minionych 150 lat? Energetyczne surowce kopalne:

Bardziej szczegółowo

SOFC. Historia. Elektrochemia. Elektroceramika. Elektroceramika WYKONANIE. Christian Friedrich Schönbein, Philosophical Magazine,1839

SOFC. Historia. Elektrochemia. Elektroceramika. Elektroceramika WYKONANIE. Christian Friedrich Schönbein, Philosophical Magazine,1839 Historia IDEA WYKONANIE Jeżeli przepływ prądu powoduje rozkład wody na tlen i wodór to synteza wody, w odpowiednich warunkach musi prowadzić do powstania różnicy potencjałów. Christian Friedrich Schönbein,

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY KOROZJI ELEKTROCHEMICZNEJ

PODSTAWY KOROZJI ELEKTROCHEMICZNEJ PODSTAWY KOROZJI ELEKTROCHEMICZNEJ PODZIAŁ KOROZJI ZE WZGLĘDU NA MECHANIZM Korozja elektrochemiczna zachodzi w środowiskach wilgotnych, w wodzie i roztworach wodnych, w glebie, w wilgotnej atmosferze oraz

Bardziej szczegółowo

Laboratorium odnawialnych źródeł energii. Ćwiczenie nr 5

Laboratorium odnawialnych źródeł energii. Ćwiczenie nr 5 Laboratorium odnawialnych źródeł energii Ćwiczenie nr 5 Temat: Badanie ogniw paliwowych. Politechnika Gdańska Wydział Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej Fizyka i technika konwersji energii VI semestr

Bardziej szczegółowo

CHP z ogniwem paliwowym Przegląd rynku

CHP z ogniwem paliwowym Przegląd rynku Piotr Stawski IASE CHP z ogniwem paliwowym Przegląd rynku ENERGYREGION - Efektywny rozwój rozproszonej energetyki odnawialnej w połączeniu z konwencjonalną w regionach. Zalety gospodarki skojarzonej K.Sroka,

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 5. Testowanie ogniwa paliwowego wodorowego zasilanego energią pochodzącą z konwersji fotowoltaicznej

Ćwiczenie 5. Testowanie ogniwa paliwowego wodorowego zasilanego energią pochodzącą z konwersji fotowoltaicznej Ćwiczenie 5 Testowanie ogniwa paliwowego wodorowego zasilanego energią pochodzącą z konwersji fotowoltaicznej Wstęp Ogniwo paliwowe jest urządzeniem elektrochemicznym, które wytwarza energię użyteczną

Bardziej szczegółowo

Przetwarzanie energii: kondensatory

Przetwarzanie energii: kondensatory Przetwarzanie energii: kondensatory Ładując kondensator wykonujemy pracę nad ładunkiem. Przetwarzanie energii: ogniwa paliwowe W ogniwach paliwowych następuje elektrochemiczne spalanie paliwa. Energia

Bardziej szczegółowo

Otrzymywanie wodoru M

Otrzymywanie wodoru M Otrzymywanie wodoru M Własności wodoru Wodór to najlżejszy pierwiastek świata, składa się on tylko z 1 protonu i krążącego wokół niego elektronu. W stanie wolnym występuje jako cząsteczka dwuatomowa H2.

Bardziej szczegółowo

Odnawialne źródła energii

Odnawialne źródła energii Odnawialne źródła energii Energia z odnawialnych źródeł energii Energia odnawialna pochodzi z naturalnych, niewyczerpywanych źródeł wykorzystujących w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 5. Testowanie ogniwa paliwowego wodorowego zasilanego energią pochodzącą z konwersji fotowoltaicznej

Ćwiczenie 5. Testowanie ogniwa paliwowego wodorowego zasilanego energią pochodzącą z konwersji fotowoltaicznej Ćwiczenie 5 Testowanie ogniwa paliwowego wodorowego zasilanego energią pochodzącą z konwersji fotowoltaicznej Wstęp Ogniwo paliwowe jest urządzeniem elektrochemicznym, które wytwarza energię użyteczną

Bardziej szczegółowo

PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE

PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE Nazwa przedmiotu: Kierunek: Zarządzanie i Inżynieria Produkcji Chemia procesów pozyskiwania energii Chemistry of energy receiving processes Kod przedmiotu: ZIP.PK.O.4.4. Rodzaj przedmiotu: przedmiot z

Bardziej szczegółowo

STAN OBECNY I PERSPEKTYWY WYKORZYSTANIA OGNIW PALIWOWYCH

STAN OBECNY I PERSPEKTYWY WYKORZYSTANIA OGNIW PALIWOWYCH XIV Konferencja Naukowo-Techniczna Rynek Energii Elektrycznej: Przesłanki Nowej Polityki Energetycznej - Paliwa, Technologie, Zarządzanie STAN OBECNY I PERSPEKTYWY WYKORZYSTANIA OGNIW PALIWOWYCH Józef

Bardziej szczegółowo

Przetwarzanie energii: kondensatory

Przetwarzanie energii: kondensatory Przetwarzanie energii: kondensatory Ładując kondensator wykonujemy pracę nad ładunkiem. Przetwarzanie energii: ogniwa paliwowe W ogniwach paliwowych następuje elektrochemiczne spalanie paliwa. Energia

Bardziej szczegółowo

JEDNOKOMOROWE OGNIWA PALIWOWE

JEDNOKOMOROWE OGNIWA PALIWOWE JEDNOKOMOROWE OGNIWA PALIWOWE Jan Wyrwa Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, AGH Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków Światowe zapotrzebowanie na energię-przewidywania

Bardziej szczegółowo

Samochody na wodór. Zastosowanie. Wodór w samochodach. Historia. Przechowywanie wodoru

Samochody na wodór. Zastosowanie. Wodór w samochodach. Historia. Przechowywanie wodoru Samochody na wodór Zastosowanie Wodór w samochodach Historia Przechowywanie wodoru Wodór ma szanse stać się najważniejszym nośnikiem energii w najbliższej przyszłości. Ogniwa paliwowe produkują zeń energię

Bardziej szczegółowo

Ogniwa paliwowe - zasada działania

Ogniwa paliwowe - zasada działania Artykuł pobrano ze strony eioba.pl Ogniwa paliwowe - zasada działania OGNIWA PALIWOWE W roku 1839 fizyk brytyjski William R. Grove zademonstrował, że podczas elektrochemicznej reakcji łączenia wodoru z

Bardziej szczegółowo

Wrocław dn. 22 listopada 2005 roku. Temat lekcji: Elektroliza roztworów wodnych.

Wrocław dn. 22 listopada 2005 roku. Temat lekcji: Elektroliza roztworów wodnych. Piotr Chojnacki IV rok, informatyka chemiczna Liceum Ogólnokształcące Nr I we Wrocławiu Wrocław dn. 22 listopada 2005 roku Temat lekcji: Elektroliza roztworów wodnych. Cel ogólny lekcji: Wprowadzenie pojęcia

Bardziej szczegółowo

IV. PREFEROWANE TECHNOLOGIE GENERACJI ROZPROSZONEJ

IV. PREFEROWANE TECHNOLOGIE GENERACJI ROZPROSZONEJ IV. PREFEROWANE TECHNOLOGIE GENERACJI ROZPROSZONEJ Dwie grupy technologii: układy kogeneracyjne do jednoczesnego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła wykorzystujące silniki tłokowe, turbiny gazowe,

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wykaz ważniejszych oznaczeń i jednostek 13 Przedmowa 17 Wstęp Odnawialne źródła energii 72

Spis treści. Wykaz ważniejszych oznaczeń i jednostek 13 Przedmowa 17 Wstęp Odnawialne źródła energii 72 Spis treści Wykaz ważniejszych oznaczeń i jednostek 13 Przedmowa 17 Wstęp 19 1_ Charakterystyka obecnego stanu środowiska 21.1. Wprowadzenie 21.2. Energetyka konwencjonalna 23.2.1. Paliwa naturalne, zasoby

Bardziej szczegółowo

ELASTYCZNY SYSTEM PRZETWARZANIA I PRZEKSZTAŁCANIA ENERGII MAŁEJ MOCY DLA MASOWEGO WYKORZYSTANIA W GOSPODARCE ENERGETYCZNEJ KRAJU

ELASTYCZNY SYSTEM PRZETWARZANIA I PRZEKSZTAŁCANIA ENERGII MAŁEJ MOCY DLA MASOWEGO WYKORZYSTANIA W GOSPODARCE ENERGETYCZNEJ KRAJU Warszawa 19 lipca 2011 Centrum Prasowe PAP ul. Bracka 6/8, Warszawa Stowarzyszenie na Rzecz Efektywności ETA i Procesy Inwestycyjne DEBATA UREALNIANIE MARZEŃ NOWE TECHNOLOGIE W ENERGETYCE POZWALAJĄCE ZAMKNĄĆ

Bardziej szczegółowo

Elektroliza - rozkład wody, wydzielanie innych gazów. i pokrycia galwaniczne.

Elektroliza - rozkład wody, wydzielanie innych gazów. i pokrycia galwaniczne. 1 Elektroliza - rozkład wody, wydzielanie innych gazów i pokrycia galwaniczne. Czas trwania zajęć: 45 minut Pojęcia kluczowe: - elektroliza, - elektrody, - katoda, - anoda, - potencjał ujemny, - potencjał

Bardziej szczegółowo

ODNAWIALNE I NIEODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII. Filip Żwawiak

ODNAWIALNE I NIEODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII. Filip Żwawiak ODNAWIALNE I NIEODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII Filip Żwawiak WARTO WIEDZIEĆ 1. Co to jest energetyka? 2. Jakie są konwencjonalne (nieodnawialne) źródła energii? 3. Jak dzielimy alternatywne (odnawialne ) źródła

Bardziej szczegółowo

Energia słoneczna docierająca do ziemi ma postać fali elektromagnetycznej o różnej długości. W zależności od długości fali wyróżniamy: Promieniowanie

Energia słoneczna docierająca do ziemi ma postać fali elektromagnetycznej o różnej długości. W zależności od długości fali wyróżniamy: Promieniowanie Energia słoneczna docierająca do ziemi ma postać fali elektromagnetycznej o różnej długości. W zależności od długości fali wyróżniamy: Promieniowanie ultrafioletowe, Promieniowanie widzialne, Promieniowanie

Bardziej szczegółowo

Podstawy elektrochemii

Podstawy elektrochemii Podstawy elektrochemii Elektrochemia bada procesy zachodzące na granicy elektrolit - elektroda Elektrony można wyciągnąć z elektrody bądź budując celkę elektrochemiczną, bądź dodając akceptor (np. kwas).

Bardziej szczegółowo

Wybrane Działy Fizyki

Wybrane Działy Fizyki Wybrane Działy Fizyki energia elektryczna i jadrowa W. D ebski 25.11.2009 Rodzaje energii energia mechaniczna energia cieplna (chemiczna) energia elektryczna energia jadrowa debski@igf.edu.pl: W5-1 WNZ

Bardziej szczegółowo

Obwody prądu stałego. Materiały dydaktyczne dla kierunku Technik Optyk (W12)Kwalifikacyjnego kursu zawodowego.

Obwody prądu stałego. Materiały dydaktyczne dla kierunku Technik Optyk (W12)Kwalifikacyjnego kursu zawodowego. Obwody prądu stałego Materiały dydaktyczne dla kierunku Technik Optyk (W12)Kwalifikacyjnego kursu zawodowego. Podstawowe prawa elektrotechniki w zastosowaniu do obwodów elektrycznych: Obwód elektryczny

Bardziej szczegółowo

Wykaz ważniejszych oznaczeń i jednostek Przedmowa Wstęp 1. Charakterystyka obecnego stanu środowiska1.1. Wprowadzenie 1.2. Energetyka konwencjonalna

Wykaz ważniejszych oznaczeń i jednostek Przedmowa Wstęp 1. Charakterystyka obecnego stanu środowiska1.1. Wprowadzenie 1.2. Energetyka konwencjonalna Wykaz ważniejszych oznaczeń i jednostek Przedmowa Wstęp 1. Charakterystyka obecnego stanu środowiska1.1. Wprowadzenie 1.2. Energetyka konwencjonalna 1.2. l. Paliwa naturalne, zasoby i prognozy zużycia

Bardziej szczegółowo

Materiały do zajęć dokształcających z chemii nieorganicznej i fizycznej. Część V

Materiały do zajęć dokształcających z chemii nieorganicznej i fizycznej. Część V Materiały do zajęć dokształcających z chemii nieorganicznej i fizycznej Część V Wydział Chemii UAM Poznań 2011 POJĘCIA PODSTAWOWE Reakcjami utleniania i redukcji (oksydacyjno-redukcyjnymi) nazywamy reakcje,

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 1: Wyznaczanie warunków odporności, korozji i pasywności metali

Ćwiczenie 1: Wyznaczanie warunków odporności, korozji i pasywności metali Ćwiczenie 1: Wyznaczanie warunków odporności, korozji i pasywności metali Wymagane wiadomości Podstawy korozji elektrochemicznej, wykresy E-pH. Wprowadzenie Główną przyczyną zniszczeń materiałów metalicznych

Bardziej szczegółowo

Pytania przykładowe na kolokwium zaliczeniowe z Podstaw Elektrochemii i Korozji

Pytania przykładowe na kolokwium zaliczeniowe z Podstaw Elektrochemii i Korozji Pytania przykładowe na kolokwium zaliczeniowe z Podstaw Elektrochemii i Korozji Kolokwium obejmuje zakres materiału z wykładów oraz konwersatorium. Pytania na kolokwium mogą się różnić od pytań przedstawionych

Bardziej szczegółowo

OGNIWA PALIWOWE. Zapewniają ekologiczne sposoby wytwarzania energii w dobie szybko wyczerpujących sięźródeł paliw kopalnych.

OGNIWA PALIWOWE. Zapewniają ekologiczne sposoby wytwarzania energii w dobie szybko wyczerpujących sięźródeł paliw kopalnych. Ogniwa paliwowe 1 OGNIWA PALIWOWE Ogniwa te wytwarzają energię elektryczną w reakcji chemicznej w wyniku utleniania stale dostarczanego do niego z zewnątrz paliwa. Charakteryzują się jednym z najwyższych

Bardziej szczegółowo

INSTRUKCJA LABORATORYJNA NR 2-OP BADANIE OGNIW PALIWOWYCH

INSTRUKCJA LABORATORYJNA NR 2-OP BADANIE OGNIW PALIWOWYCH LABORATORIUM ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII Katedra Aparatury i Maszynoznawstwa Chemicznego Wydział Chemiczny Politechniki Gdańskiej INSTRUKCJA LABORATORYJNA NR -OP BADANIE OGNIW PALIWOWYCH Cel i zakres ćwiczenia

Bardziej szczegółowo

Proekologiczne odnawialne źródła energii / Witold M. Lewandowski. - Wyd. 4, dodr. Warszawa, Spis treści

Proekologiczne odnawialne źródła energii / Witold M. Lewandowski. - Wyd. 4, dodr. Warszawa, Spis treści Proekologiczne odnawialne źródła energii / Witold M. Lewandowski. - Wyd. 4, dodr. Warszawa, 2010 Spis treści Wykaz ważniejszych oznaczeń i jednostek 13 Przedmowa 17 Wstęp 19 1. Charakterystyka obecnego

Bardziej szczegółowo

gospodarki energetycznej...114 5.4. Cele polityki energetycznej Polski...120 5.5. Działania wspierające rozwój energetyki odnawialnej w Polsce...

gospodarki energetycznej...114 5.4. Cele polityki energetycznej Polski...120 5.5. Działania wspierające rozwój energetyki odnawialnej w Polsce... SPIS TREŚCI Wstęp... 11 1. Polityka energetyczna Polski w dziedzinie odnawialnych źródeł energii... 15 2. Sytuacja energetyczna świata i Polski u progu XXI wieku... 27 2.1. Wstęp...27 2.2. Energia konwencjonalna

Bardziej szczegółowo

Planowanie Projektów Odnawialnych Źródeł Energii Oleje resztkowe

Planowanie Projektów Odnawialnych Źródeł Energii Oleje resztkowe Slajd 1 Lennart Tyrberg, Energy Agency of Southeast Sweden Planowanie Projektów Odnawialnych Źródeł Energii Oleje resztkowe Przygotowane przez: Mgr inż. Andrzej Michalski Zweryfikowane przez: Dr inż. Andrzej

Bardziej szczegółowo

Odnawialne źródła energii i pojazdy proekologiczne - Jastrzębska GraŜyna. Spis treści. Przedmowa Wykaz oznaczeń Wykaz skrótów

Odnawialne źródła energii i pojazdy proekologiczne - Jastrzębska GraŜyna. Spis treści. Przedmowa Wykaz oznaczeń Wykaz skrótów Odnawialne źródła energii i pojazdy proekologiczne - Jastrzębska GraŜyna Spis treści Przedmowa Wykaz oznaczeń Wykaz skrótów l. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII 1. Energetyka konwencjonalna a odnawialne źródła

Bardziej szczegółowo

Schemat ogniwa:... Równanie reakcji:...

Schemat ogniwa:... Równanie reakcji:... Zadanie 1. Wykorzystując dane z szeregu elektrochemicznego metali napisz schemat ogniwa, w którym elektroda cynkowa pełni rolę anody. Zapisz równanie reakcji zachodzącej w półogniwie cynkowym. Schemat

Bardziej szczegółowo

Fragmenty Działu 8 z Tomu 1 PODSTAWY ELEKTROCHEMII

Fragmenty Działu 8 z Tomu 1 PODSTAWY ELEKTROCHEMII Fragmenty Działu 8 z Tomu 1 PODSTAWY ELEKTROCHEMII O G N I W A Zadanie 867 (2 pkt.) Wskaż procesy, jakie zachodzą podczas pracy ogniwa niklowo-srebrowego. Katoda Anoda Zadanie 868* (4 pkt.) W wodnym roztworze

Bardziej szczegółowo

Gospodarka energetyczna skojarzona - elektrociepłownie korzystające z energii wiatru i energii wodorowej.

Gospodarka energetyczna skojarzona - elektrociepłownie korzystające z energii wiatru i energii wodorowej. Gospodarka energetyczna skojarzona - elektrociepłownie korzystające z energii wiatru i energii wodorowej. dr inż. Gerhard Buttkewitz Inicjatywa na rzecz technologii wodorowych Meklemburgii-Pomorza Przedniego

Bardziej szczegółowo

OGNIWA PALIWOWE W GENERACJI ROZPROSZONEJ

OGNIWA PALIWOWE W GENERACJI ROZPROSZONEJ POZNAN UNIVE RSITY OF TE CHNOLOGY ACADE MIC JOURNALS No 74 Electrical Engineering 201 Bartosz CERAN* OGNIWA PALIWOWE W GENERACJI ROZPROSZONEJ W artykule przedstawiono badania przeprowadzone na stosie ogniw

Bardziej szczegółowo

Człowiek a środowisko

Człowiek a środowisko 90-242 ŁÓDŹ ul. Kopcińskiego 5/11 tel: 0-42 678-19-20; 0-42 678-57-22 http://zsp15.ldi.pl ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH NR 15 Człowiek a środowisko 90-242 ŁÓDŹ ul. Kopcińskiego 5/11 tel: 0-42 678-19-20;

Bardziej szczegółowo

Sustainability in commercial laundering processes

Sustainability in commercial laundering processes Sustainability in commercial laundering processes Module 5 Energy in laundries Chapter 1 Źródła energii Powered by 1 Spis treści Źródła energii przegląd Rodzaje źródeł energii (pierwotne wtórne źródła)

Bardziej szczegółowo

Ć W I C Z E N I E 6. Nadnapięcie wydzielania wodoru na metalach

Ć W I C Z E N I E 6. Nadnapięcie wydzielania wodoru na metalach HYDROMETALURGIA METALI NIEŻELAZNYCH 1 Ć W I C Z E N I E 6 Nadnapięcie wydzielania wodoru na metalach WPROWADZENIE ażdej elektrodzie, na której przebiega reakcja elektrochemiczna typu: x Ox + ze y Red (6.1)

Bardziej szczegółowo

Produkcja energii elektrycznej. Dział: Przemysł Poziom rozszerzony NPP NE

Produkcja energii elektrycznej. Dział: Przemysł Poziom rozszerzony NPP NE Produkcja energii elektrycznej Dział: Przemysł Poziom rozszerzony NPP NE Znaczenie energii elektrycznej Umożliwia korzystanie z urządzeń gospodarstwa domowego Warunkuje rozwój rolnictwa, przemysłu i usług

Bardziej szczegółowo

Najbardziej rozpowszechniony pierwiastek we Wszechświecie, Stanowi główny składnik budujący gwiazdy,

Najbardziej rozpowszechniony pierwiastek we Wszechświecie, Stanowi główny składnik budujący gwiazdy, Położenie pierwiastka w UKŁADZIE OKRESOWYM Nazwa Nazwa łacińska Symbol Liczba atomowa 1 Wodór Hydrogenium Masa atomowa 1,00794 Temperatura topnienia -259,2 C Temperatura wrzenia -252,2 C Gęstość H 0,08988

Bardziej szczegółowo

ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA I OSZCZĘDZANIE ENERGII

ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA I OSZCZĘDZANIE ENERGII ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA I OSZCZĘDZANIE ENERGII Główne źródła energii w Polsce W Polsce głównym źródłem energii są paliwa kopalne: - węgiel kamienny, - węgiel brunatny - ropa naftowa, - gaz ziemny. Należą one

Bardziej szczegółowo

K, Na, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Sn, Pb, H, Cu, Ag, Hg, Pt, Au

K, Na, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Sn, Pb, H, Cu, Ag, Hg, Pt, Au WSTĘP DO ELEKTROCHEMII (opracowanie dr Katarzyna Makyła-Juzak Elektrochemia jest działem chemii fizycznej, który zajmuje się zarówno reakcjami chemicznymi stanowiącymi źródło prądu elektrycznego (ogniwa

Bardziej szczegółowo

ZADANIA Z CHEMII Efekty energetyczne reakcji chemicznej - prawo Hessa

ZADANIA Z CHEMII Efekty energetyczne reakcji chemicznej - prawo Hessa Prawo zachowania energii: ZADANIA Z CHEMII Efekty energetyczne reakcji chemicznej - prawo Hessa Ogólny zasób energii jest niezmienny. Jeżeli zwiększa się zasób energii wybranego układu, to wyłącznie kosztem

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 2. Charakteryzacja niskotemperaturowego czujnika tlenu. (na prawach rękopisu)

Ćwiczenie 2. Charakteryzacja niskotemperaturowego czujnika tlenu. (na prawach rękopisu) Ćwiczenie 2. Charakteryzacja niskotemperaturowego czujnika tlenu (na prawach rękopisu) W analityce procesowej istotne jest określenie stężeń rozpuszczonych w cieczach gazów. Gazy rozpuszczają się w cieczach

Bardziej szczegółowo

Generator wodoru/elektrolizer

Generator wodoru/elektrolizer POLITECHNIKA ŚLĄSKA WYDZIAŁ INŻYNIERII ŚRODOWISKA I ENERGETYKI INSTYTUT MASZYN I URZĄDZEŃ ENERGETYCZNYCH Generator wodoru/elektrolizer Laboratorium Energetyki Rozproszonej i Odnawialnych Źródeł Energii

Bardziej szczegółowo

WODÓR PALIWEM PRZYSZŁOŚCI OKIEM SCEPTYKA

WODÓR PALIWEM PRZYSZŁOŚCI OKIEM SCEPTYKA WODÓR PALIWEM PRZYSZŁOŚCI OKIEM SCEPTYKA Wiadomości zebrał Wojciech Węckowski Wstęp W ostatnich latach ukazało się wiele informacji na temat planowanego zastosowania wodoru do napędu samochodów. Wodór

Bardziej szczegółowo

NOWOCZESNE ŹRÓDŁA ENERGII

NOWOCZESNE ŹRÓDŁA ENERGII NOWOCZESNE ŹRÓDŁA ENERGII Kierunki zmian układów napędowych (3 litry na 100 km było by ideałem) - Bardziej efektywne przetwarzanie energii (zwiększenie sprawności cieplnej silnika z samozapłonem do 44%)

Bardziej szczegółowo

Elektrochemia elektroliza. Wykład z Chemii Fizycznej str. 4.3 / 1

Elektrochemia elektroliza. Wykład z Chemii Fizycznej str. 4.3 / 1 Elektrochemia elektroliza Wykład z Chemii Fizycznej str. 4.3 / 1 ELEKTROLIZA POLARYZACJA ELEKTROD Charakterystyka prądowo-napięciowa elektrolizy i sposób określenia napięcia rozkładu Wykład z Chemii Fizycznej

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania z chemii kl VII

Kryteria oceniania z chemii kl VII Kryteria oceniania z chemii kl VII Ocena dopuszczająca -stosuje zasady BHP w pracowni -nazywa sprzęt laboratoryjny i szkło oraz określa ich przeznaczenie -opisuje właściwości substancji używanych na co

Bardziej szczegółowo

Podstawowe pojęcia 1

Podstawowe pojęcia 1 Tomasz Lubera Półogniwo Podstawowe pojęcia 1 układ złożony z min. dwóch faz pozostających ze sobą w kontakcie, w którym w wyniku zachodzących procesów utleniania lub redukcji ustala się stan równowagi,

Bardziej szczegółowo

Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego

Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Wzrost zapotrzebowania na

Bardziej szczegółowo

1. Kryształy jonowe omówić oddziaływania w kryształach jonowych oraz typy struktur jonowych.

1. Kryształy jonowe omówić oddziaływania w kryształach jonowych oraz typy struktur jonowych. Tematy opisowe 1. Kryształy jonowe omówić oddziaływania w kryształach jonowych oraz typy struktur jonowych. 2. Dlaczego do kadłubów statków, doków, falochronów i filarów mostów przymocowuje się płyty z

Bardziej szczegółowo

Metan z procesów Power to Gas - ekologiczne paliwo do zasilania silników spalinowych.

Metan z procesów Power to Gas - ekologiczne paliwo do zasilania silników spalinowych. XXXII Konferencja - Zagadnienia surowców energetycznych i energii w energetyce krajowej Sektor paliw i energii wobec nowych wyzwań Metan z procesów Power to Gas - ekologiczne paliwo do zasilania silników

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Przedmowa WPROWADZENIE DO PRZEDMIOTU... 11

Spis treści. Przedmowa WPROWADZENIE DO PRZEDMIOTU... 11 Spis treści Przedmowa... 10 1. WPROWADZENIE DO PRZEDMIOTU... 11 2. PODSTAWOWE OKREŚLENIA W TERMODYNAMICE... 13 2.1. Układ termodynamiczny... 13 2.2. Wielkości fizyczne, układ jednostek miary... 14 2.3.

Bardziej szczegółowo

SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA

SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA Zadania dla studentów ze skryptu,,obliczenia z chemii ogólnej Wydawnictwa Uniwersytetu Gdańskiego 1. Reakcja między substancjami A i B zachodzi według

Bardziej szczegółowo

Element budowy bezpieczeństwa energetycznego Elbląga i rozwoju rozproszonej Kogeneracji na ziemi elbląskiej

Element budowy bezpieczeństwa energetycznego Elbląga i rozwoju rozproszonej Kogeneracji na ziemi elbląskiej Mgr inŝ. Witold Płatek Stowarzyszenie NiezaleŜnych Wytwórców Energii Skojarzonej / Centrum Elektroniki Stosowanej CES Sp. z o.o. Element budowy bezpieczeństwa energetycznego Elbląga i rozwoju rozproszonej

Bardziej szczegółowo

Nazwy pierwiastków: A +Fe 2(SO 4) 3. Wzory związków: A B D. Równania reakcji:

Nazwy pierwiastków: A +Fe 2(SO 4) 3. Wzory związków: A B D. Równania reakcji: Zadanie 1. [0-3 pkt] Na podstawie podanych informacji ustal nazwy pierwiastków X, Y, Z i zapisz je we wskazanych miejscach. I. Suma protonów i elektronów anionu X 2- jest równa 34. II. Stosunek masowy

Bardziej szczegółowo

MODUŁ. Elektrochemia

MODUŁ. Elektrochemia MODUŁ Warsztaty badawczo-naukowe: Elektrochemia 1. Zakładane efekty kształcenia modułu Poznanie podstawowych pojęć z zakresu elektrochemii takich jak: przewodnictwo, półogniwo (elektroda), ogniwo, elektroliza,

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW ENERGETYKA

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW ENERGETYKA Załącznik do uchwały Nr 000-8/4/2012 Senatu PRad. z dnia 28.06.2012r. EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW ENERGETYKA Nazwa wydziału: Mechaniczny Obszar kształcenia w zakresie: Nauk technicznych Dziedzina

Bardziej szczegółowo

Inżynieria procesów przetwórstwa węgla, zima 15/16

Inżynieria procesów przetwórstwa węgla, zima 15/16 Inżynieria procesów przetwórstwa węgla, zima 15/16 Ćwiczenia 1 7.10.2015 1. Załóżmy, że balon ma kształt sfery o promieniu 3m. a. Jaka ilość wodoru potrzebna jest do jego wypełnienia, aby na poziomie morza

Bardziej szczegółowo

KONWERGENCJA ELEKTROENERGETYKI I GAZOWNICTWA vs INTELIGENTNE SIECI ENERGETYCZNE WALDEMAR KAMRAT POLITECHNIKA GDAŃSKA

KONWERGENCJA ELEKTROENERGETYKI I GAZOWNICTWA vs INTELIGENTNE SIECI ENERGETYCZNE WALDEMAR KAMRAT POLITECHNIKA GDAŃSKA KONWERGENCJA ELEKTROENERGETYKI I GAZOWNICTWA vs INTELIGENTNE SIECI ENERGETYCZNE WALDEMAR KAMRAT POLITECHNIKA GDAŃSKA SYMPOZJUM NAUKOWO-TECHNICZNE Sulechów 2012 Kluczowe wyzwania rozwoju elektroenergetyki

Bardziej szczegółowo

Elektrochemia - szereg elektrochemiczny metali. Zadania

Elektrochemia - szereg elektrochemiczny metali. Zadania Elektrochemia - szereg elektrochemiczny metali Zadania Czym jest szereg elektrochemiczny metali? Szereg elektrochemiczny metali jest to zestawienie metali według wzrastających potencjałów normalnych. Wartości

Bardziej szczegółowo

Metoda Elementów Skooczonych

Metoda Elementów Skooczonych Metoda Elementów Skooczonych Temat: Technologia wodorowa Prowadzący dr hab. Tomasz Stręk Wykonali Bartosz Wabioski Adam Karolewicz Wodór - wstęp W dzisiejszych czasach Wodór jest powszechnie uważany za

Bardziej szczegółowo

AUTOBUSY ELEKTRYCZNO-WODOROWE URSUS BUS S.A.

AUTOBUSY ELEKTRYCZNO-WODOROWE URSUS BUS S.A. AUTOBUSY ELEKTRYCZNO-WODOROWE URSUS BUS S.A. 1 Autobus jest środkiem komunikacji stanowiącym centralny element systemów transportu publicznego i będący skutecznym środkiem transportu ludzi. Podczas, gdy

Bardziej szczegółowo

ELEKTROGRAWIMETRIA. Zalety: - nie trzeba strącać, płukać, sączyć i ważyć; - osad czystszy. Wady: mnożnik analityczny F = 1.

ELEKTROGRAWIMETRIA. Zalety: - nie trzeba strącać, płukać, sączyć i ważyć; - osad czystszy. Wady: mnożnik analityczny F = 1. Zasada oznaczania polega na wydzieleniu analitu w procesie elektrolizy w postaci osadu na elektrodzie roboczej (katodzie lub anodzie) i wagowe oznaczenie masy osadu z przyrostu masy elektrody Zalety: -

Bardziej szczegółowo

Ogniwa paliwowe. Rozdział 5

Ogniwa paliwowe. Rozdział 5 Rozdział 5 Ogniwa paliwowe Rozdział 5 5.1. Wprowadzenie 5.2. Historia ogniw paliwowych 5.3. Możliwości Wykorzystania ogniw paliwowych w samochodach 5.4. Rodzaje ogniw paliwowych 5.5. Jak działa ogniwo

Bardziej szczegółowo

Chemia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Semestr II

Chemia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Semestr II Chemia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Semestr II Łączenie się atomów. Równania reakcji Ocena dopuszczająca [1] Ocena dostateczna [1 + 2] Ocena dobra [1 + 2 + 3] Ocena bardzo dobra

Bardziej szczegółowo

Jak łapać światło, ujarzmiać rzeki i zaprzęgać wiatr czyli o energii odnawialnej

Jak łapać światło, ujarzmiać rzeki i zaprzęgać wiatr czyli o energii odnawialnej Jak łapać światło, ujarzmiać rzeki i zaprzęgać wiatr czyli o energii odnawialnej Autor: Wojciech Ogonowski Czym są odnawialne źródła energii? To źródła niewyczerpalne, ponieważ ich stan odnawia się w krótkim

Bardziej szczegółowo

Czy ogniwa paliwowe staną się przyszłością elektroenergetyki?

Czy ogniwa paliwowe staną się przyszłością elektroenergetyki? Czy ogniwa paliwowe staną się przyszłością elektroenergetyki? Prof. dr hab. inż. Antoni Dmowski mgr inż. Piotr Biczel mgr inż. Bartłomiej Kras Instytut Elektroenergetyki Politechnika Warszawska 1. Wstęp

Bardziej szczegółowo

Koszt produkcji energii napędowej dla różnych sposobów jej wytwarzania. autor: Jacek Skalmierski

Koszt produkcji energii napędowej dla różnych sposobów jej wytwarzania. autor: Jacek Skalmierski Koszt produkcji energii napędowej dla różnych sposobów jej wytwarzania autor: Jacek Skalmierski Plan referatu Prognozowane koszty produkcji energii elektrycznej, Koszt produkcji energii napędowej opartej

Bardziej szczegółowo

Laboratorium ogniw paliwowych i produkcji wodoru

Laboratorium ogniw paliwowych i produkcji wodoru Instrukcja System ogniw paliwowych typu PEM, opr. M. Michalski, J. Długosz; Wrocław 2014-12-03, str. 1 Laboratorium ogniw paliwowych i produkcji wodoru System ogniw paliwowych typu PEM Instrukcja System

Bardziej szczegółowo

ul. Grabska 15A, Niepołomice NIP Niepołomice, DOTYCZY: zakupu Elektrodializera pilotowego ED/EDR

ul. Grabska 15A, Niepołomice NIP Niepołomice, DOTYCZY: zakupu Elektrodializera pilotowego ED/EDR Niepołomice, 18.05.2016 ZAPYTANIE OFERTOWE DOTYCZY: zakupu Elektrodializera pilotowego ED/EDR w ramach projektu: Odzysk niklu z odpadowych kąpieli galwanicznych w układzie zintegrowanym elektrodializa-elektroliza.

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ CHEMICZNY POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ KATEDRA TECHNOLOGII CHEMICZNEJ. Laboratorium LABORATORIUM Z TECHNOLOGII CHEMICZNEJ

WYDZIAŁ CHEMICZNY POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ KATEDRA TECHNOLOGII CHEMICZNEJ. Laboratorium LABORATORIUM Z TECHNOLOGII CHEMICZNEJ WYDZIAŁ CHEMICZNY POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ KATEDRA TECHNOLOGII CHEMICZNEJ Laboratorium LABORATORIUM Z TECHNOLOGII CHEMICZNEJ Instrukcja do ćwiczenia pt. PROCES WYTWARZANIA WODORU Prowadzący: dr inż. Bogdan

Bardziej szczegółowo

LABORATORIUM FIZYKI PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W NYSIE. Ćwiczenie nr 2 Temat: Wyznaczenie współczynnika elektrochemicznego i stałej Faradaya.

LABORATORIUM FIZYKI PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W NYSIE. Ćwiczenie nr 2 Temat: Wyznaczenie współczynnika elektrochemicznego i stałej Faradaya. LABOATOIUM FIZYKI PAŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ W NYSIE Ćwiczenie nr Temat: Wyznaczenie współczynnika elektrochemicznego i stałej Faradaya.. Wprowadzenie Proces rozpadu drobin związków chemicznych

Bardziej szczegółowo

Energia słoneczna i cieplna biosfery Pojęcia podstawowe

Energia słoneczna i cieplna biosfery Pojęcia podstawowe Dr inż. Mariusz Szewczyk Politechnika Rzeszowska im. I. Łukasiewicza Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa Katedra Termodynamiki 35-959 Rzeszów, ul. W. Pola 2 Energia słoneczna i cieplna biosfery Pojęcia podstawowe

Bardziej szczegółowo

Co to jest fotowoltaika? Okiem praktyka.

Co to jest fotowoltaika? Okiem praktyka. Co to jest fotowoltaika? Okiem praktyka. Fotowoltaika greckie słowo photos światło nazwisko włoskiego fizyka Allessandro Volta odkrywcy elektryczności Zjawisko pozyskiwania energii z przetworzonego światła

Bardziej szczegółowo

Lista materiałów dydaktycznych dostępnych w Multitece Chemia Nowej Ery dla klasy 7

Lista materiałów dydaktycznych dostępnych w Multitece Chemia Nowej Ery dla klasy 7 Lista materiałów dydaktycznych dostępnych w Multitece Chemia Nowej Ery dla klasy 7 W tabeli zostały wyróżnione y z doświadczeń zalecanych do realizacji w szkole podstawowej. Temat w podręczniku Tytuł Typ

Bardziej szczegółowo

Jacek Jaros Politechnika Częstochowska. Temat: Wodór, współczesny nośnik energii

Jacek Jaros Politechnika Częstochowska. Temat: Wodór, współczesny nośnik energii Jacek Jaros Politechnika Częstochowska Temat: Wodór, współczesny nośnik energii Możliwości wykorzystania wodoru jako nośnika energii w ogniwach paliwowych zaczyna przybierać realnych kształtów. Wodór jest

Bardziej szczegółowo

NAPIĘCIE ROZKŁADOWE. Ćwiczenie nr 37. I. Cel ćwiczenia. II. Zagadnienia wprowadzające

NAPIĘCIE ROZKŁADOWE. Ćwiczenie nr 37. I. Cel ćwiczenia. II. Zagadnienia wprowadzające Ćwiczenie nr 37 NAPIĘCIE ROZKŁADOWE I. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest: przebadanie wpływu przemian chemicznych zachodzących na elektrodach w czasie elektrolizy na przebieg tego procesu dla układu:

Bardziej szczegółowo

Energia emitowana przez Słońce

Energia emitowana przez Słońce Energia słoneczna i ogniwa fotowoltaiczne Michał Kocyła Problem energetyczny na świecie Przewiduje się, że przy obecnym tempie rozwoju gospodarczego i zapotrzebowaniu na energię, paliw kopalnych starczy

Bardziej szczegółowo

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 2294647 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 15.06.2009 09769144.8 (13) (51) T3 Int.Cl. H01M 8/02 (2006.01)

Bardziej szczegółowo

Zadanie 2. (1 pkt) Uzupełnij tabelę, wpisując wzory sumaryczne tlenków w odpowiednie kolumny. CrO CO 2 Fe 2 O 3 BaO SO 3 NO Cu 2 O

Zadanie 2. (1 pkt) Uzupełnij tabelę, wpisując wzory sumaryczne tlenków w odpowiednie kolumny. CrO CO 2 Fe 2 O 3 BaO SO 3 NO Cu 2 O Test maturalny Chemia ogólna i nieorganiczna Zadanie 1. (1 pkt) Uzupełnij zdania. Pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 16 znajduje się w.... grupie i. okresie układu okresowego pierwiastków chemicznych,

Bardziej szczegółowo

NAGRZEWANIE ELEKTRODOWE

NAGRZEWANIE ELEKTRODOWE INSTYTUT INFORMATYKI STOSOWANEJ POLITECHNIKI ŁÓDZKIEJ Ćwiczenia Nr 7 NAGRZEWANIE ELEKTRODOWE 1.WPROWADZENIE. Nagrzewanie elektrodowe jest to nagrzewanie elektryczne oparte na wydzielaniu, ciepła przy przepływie

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne na poszczególne roczne oceny klasyfikacyjne z przedmiotu chemia dla klasy 7 w r. szk. 2019/2020

Wymagania edukacyjne na poszczególne roczne oceny klasyfikacyjne z przedmiotu chemia dla klasy 7 w r. szk. 2019/2020 Wymagania edukacyjne na poszczególne roczne oceny klasyfikacyjne z przedmiotu chemia dla klasy 7 w r. szk. 2019/2020 Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował wymagań na ocenę dopuszczającą.

Bardziej szczegółowo

TŻ Wykład 9-10 I 2018

TŻ Wykład 9-10 I 2018 TŻ Wykład 9-10 I 2018 Witold Bekas SGGW Elementy elektrochemii Wiele metod analitycznych stosowanych w analityce żywnościowej wykorzystuje metody elektrochemiczne. Podział metod elektrochemicznych: Prąd

Bardziej szczegółowo

relacje ilościowe ( masowe,objętościowe i molowe ) dotyczące połączeń 1. pierwiastków w związkach chemicznych 2. związków chemicznych w reakcjach

relacje ilościowe ( masowe,objętościowe i molowe ) dotyczące połączeń 1. pierwiastków w związkach chemicznych 2. związków chemicznych w reakcjach 1 STECHIOMETRIA INTERPRETACJA ILOŚCIOWA ZJAWISK CHEMICZNYCH relacje ilościowe ( masowe,objętościowe i molowe ) dotyczące połączeń 1. pierwiastków w związkach chemicznych 2. związków chemicznych w reakcjach

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie z laboratorium proekologicznych źródeł energii

Sprawozdanie z laboratorium proekologicznych źródeł energii P O L I T E C H N I K A G D A Ń S K A Sprawozdanie z laboratorium proekologicznych źródeł energii Temat: Badanie ogniw paliwowych. Michał Stobiecki, Michał Ryms Grupa 5; sem. VI Wydz. Fizyki Technicznej

Bardziej szczegółowo

Technik urządzeo i systemów energetyki odnawialnej

Technik urządzeo i systemów energetyki odnawialnej Technik urządzeo i systemów Nauka trwa 4 lata, absolwent uzyskuje tytuł zawodowy: Technik urządzeń i systemów, wyposażony jest w wiedzę i umiejętności niezbędne do organizowania i wykonywania prac związanych

Bardziej szczegółowo

Zastosowanie generatorów dwutlenku chloru i elektrolizerów w dezynfekcji wody pitnej

Zastosowanie generatorów dwutlenku chloru i elektrolizerów w dezynfekcji wody pitnej Zastosowanie generatorów dwutlenku chloru i elektrolizerów w dezynfekcji wody pitnej Jarosław Witkowski Dozowanie i Dezynfekcja Dezynfekcja dwutlenkiem chloru Właściwości dwutlenku chloru Bardzo wysoka

Bardziej szczegółowo