Doskonalenie struktur organizacyjnych przedsiębiorstw w gospodarce opartej na wiedzy

Transkrypt

1

2 Doskonalenie struktur organizacyjnych przedsiębiorstw w gospodarce opartej na wiedzy

3 Autorzy: Beata Barczak Katarzyna Bartusik Jan Beliczyński Bernard Bińczycki Paweł Cabała Andrzej Kozina Leszek Kozioł Tomasz Małkus Czesław Mesjasz Halina Piekarz Adam Stabryła Małgorzata Tyrańska Jolanta Walas-Trębacz Sławomir Wawak Krzysztof Wo niak

4 1. Koncepcja sformalizowanej struktury organizacyjnej 3 Doskonalenie struktur organizacyjnych przedsiębiorstw w gospodarce opartej na wiedzy Redakcja naukowa: Adam Stabryła Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2009

5 4 Jolanta Walas-Trębacz, Małgorzata Tyrańska, Adam Stabryła Wydawca: Joanna Perzyńska Redaktor merytoryczny: Gra yna Nowak Projekt okładki i stron tytułowych: Ireneusz Gawliński Ilustracja na okładce: Ireneusz Gawliński Seria: Zarządzanie Recenzent: prof. dr hab. Kazimierz Perechuda Ksią ka finansowana ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego, w ramach projektu badawczego własnego Nr 1 H02D (Doskonalenie struktur organizacyjnych przedsiębiorstw w gospodarce opartej na wiedzy). Wydawnictwo C.H. Beck 2009 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa, tel. (22) Skład i łamanie: Ireneusz Gawliński Druk i oprawa: Studio Spartan, Gdynia ISBN

6 1. Koncepcja sformalizowanej struktury organizacyjnej 5 Spis treści Wstęp Część pierwsza Podstawy metodologiczne badania struktur organizacyjnych przedsiębiorstw Rozdział 1. Koncepcja sformalizowanej struktury organizacyjnej (Jolanta Walas-Trębacz, Małgorzata Tyrańska, Adam Stabryła) Pojęcie struktury organizacyjnej Funkcje struktury organizacyjnej Zasady kształtowania struktury organizacyjnej Przegląd współczesnych standardowych rozwiązań strukturalnych Analiza krytyczna standardowych rozwiązań strukturalnych w kontekście gospodarki opartej na wiedzy Rozdział 2. Modele strukturalne organizacji uczącej się (Beata Barczak, Katarzyna Bartusik, Andrzej Kozina) Determinanty rozwoju struktur organizacyjnych przedsiębiorstw Współczesne teorie i kierunki rozwoju struktur organizacyjnych przedsiębiorstw Sieci lokalne, międzynarodowe i globalne Pojęcie i cechy struktur sieciowych Rodzaje sieci międzyorganizacyjnych Efekty sieci Klastry Parki technologiczne i zbli one formy organizacyjne Parki technologiczne Zbli one formy organizacyjne Firmy innowacyjne Organizacja procesowa Organizacja wirtualna Organizacja fraktalna Telepraca a rozwój struktur organizacyjnych Wpływ IT na rozwój struktur organizacyjnych Rozdział 3. Ramowy tok postępowania w metodyce doskonalenia struktur organizacyjnych przedsiębiorstw (Adam Stabryła) Istota podejścia podmiotowo-relacyjnego w doskonaleniu struktur organizacyjnych Zarządzanie zasobami ludzkimi a doskonalenie struktur organizacyjnych Przedmiot zarządzania zasobami ludzkimi

7 6 Spis treści Zakres zmian i rozwoju organizacyjnego Rozwój struktur organizacyjnych Zało enia badania struktur organizacyjnych w podejściu podmiotowo-relacyjnym Programowanie rozwoju struktur organizacyjnych Uniwersalne ujęcie metodyki badań Etapy metodyki doskonalenia struktur organizacyjnych Cykl procesu identyfikacji struktur organizacyjnych Cykl procesu diagnostycznego struktur organizacyjnych Cykl procesu programowania rozwoju struktur organizacyjnych Dobór kryteriów i metod oceny struktur organizacyjnych Rozdział 4. Przegląd metod badania struktur organizacyjnych przedsiębiorstw (Beata Barczak, Katarzyna Bartusik, Bernard Bińczycki, Andrzej Kozina) Badania strukturalne w kontekście podejścia podmiotowo-relacyjnego Metody organizatorskie Metody behawioralne Metody analizy ekonomicznej Metody uczenia się organizacji Rozdział 5. Podstawy teoretyczne gospodarki opartej na wiedzy (Jan Beliczyński, Czesław Mesjasz, Adam Stabryła) Interpretacja pojęcia wiedzy i gospodarki opartej na wiedzy Definiowanie wiedzy w ekonomii i zarządzaniu Geneza i definicje pojęcia gospodarki opartej na wiedzy Podstawowe cechy gospodarki opartej na wiedzy Zarządzanie przedsiębiorstwem w gospodarce opartej na wiedzy Zało enia teorii zarządzania wiedzą i uczenia się organizacji Synteza teorii ekonomii i teorii organizacji w gospodarce opartej na wiedzy Konstruktywistyczna teoria organizacji Karla E. Weicka Elastyczność struktur organizacyjnych przedsiębiorstw w kontekście gospodarki opartej na wiedzy Aspekty strukturalne rozwoju korporacji transnarodowych Definicje korporacji transnarodowych Podstawowe formy organizacyjne przedsiębiorstw międzynarodowych Modele konfiguracji i koordynacji Gospodarka oparta na wiedzy a Strategia Lizbońska Zało enia i realizacja Strategii Lizbońskiej Wdra anie Strategii Lizbońskiej w Polsce Idea gospodarki opartej na wiedzy a rozwój techniczny i organizacyjny przedsiębiorstw Zarządzanie wiedzą na poziomie przedsiębiorstwa Część druga Analiza empiryczna Rozdział 6. Koncepcja i przebieg badań (Adam Stabryła, Małgorzata Tyrańska, Jolanta Walas-Trębacz) Cel i zakres badań oraz hipotezy badawcze Dobór próby badawczej

8 Spis treści Stosowane metody badań Przebieg prowadzonych badań Charakterystyka badanych przedsiębiorstw Załącznik Załącznik Rozdział 7. Metoda kategoryzacji przedsiębiorstw ze względu na stopień spełniania funkcji gospodarki opartej na wiedzy (Paweł Cabała, Czesław Mesjasz, Halina Piekarz, Adam Stabryła, Krzysztof Wo niak) Zało enia metody Ogólna charakterystyka metody kategoryzacji Określenie struktury kryteriów oceny Kwalifikacja kryteriów oceny Przeprowadzenie oceny sprawdzającej Opracowanie regulaminu kwalifikacyjnego Rozdział 8. Wyniki analizy struktur organizacyjnych przedsiębiorstw w kontekście gospodarki opartej na wiedzy (Paweł Cabała, Leszek Kozioł, Czesław Mesjasz, Halina Piekarz, Krzysztof Wo niak) Porównanie przedsiębiorstw opartych na wiedzy i przedsiębiorstw działających w formule konwencjonalnej Analiza wyników kategoryzacji ze względu na poziom kapitału intelektualnego i funkcję uczenia się Uwarunkowania organizacyjne Uwarunkowanie technologiczne Źródła innowacyjności Kontekst społeczny inwestowania w kapitał ludzki Analiza zmian zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań funkcjonowania przedsiębiorstw Zmienność i zło oność otoczenia Doskonalenie procesów wewnętrznych Analiza zmian strukturalnych w przedsiębiorstwach opartych na wiedzy Badanie prawidłowości porządkowania i grupowania stanowisk organizacyjnych Kształtowanie zale ności funkcjonalnych Badanie zale ności hierarchicznych Rozmieszczenie uprawnień decyzyjnych Formalizacja budowy systemu wytwórczego Petryfikacja struktur organizacyjnych jako bariera dostosowania się przedsiębiorstw do wymogów gospodarki opartej na wiedzy Kierunki doskonalenia struktur organizacyjnych przedsiębiorstw w kontekście gospodarki opartej na wiedzy Rozdział 9. Programowanie zmian strukturalnych przedsiębiorstw w warunkach gospodarki opartej na wiedzy (Katarzyna Bartusik, Jan Beliczyński, Andrzej Kozina, Tomasz Małkus, Adam Stabryła,Sławomir Wawak, Krzysztof Wo niak) Przedmiot programowania zmian strukturalnych Istota programowania zmian i rozwoju

9 8 Spis treści Zewnętrzne i wewnętrzne zmiany strukturalne Ogólne rozwiązania formy organizacyjnej zewnętrznej jednostek gospodarczych Zmiany strukturalne w aspekcie globalizacji Globalne strategie zarządzania Struktury organizacyjne przedsiębiorstw funkcjonujących w skali globalnej Struktura organizacyjna aliansu strategicznego Foresight w programowaniu zmian strukturalnych przedsiębiorstw Charakterystyka koncepcji foresight Metodyka opracowania programu foresight w dziedzinie struktur organizacyjnych przedsiębiorstw Program foresight w dziedzinie struktur organizacyjnych przedsiębiorstw Efektywność zmian strukturalnych przedsiębiorstw Przegląd koncepcji analizy efektywności struktur organizacyjnych przedsiębiorstw Propozycje kierunków badań nad efektywnością struktur organizacyjnych przedsiębiorstw Metodyka opracowania studium przypadków odniesionych do struktur organizacyjnych przedsiębiorstw opartych na wiedzy Prezentacja empiryczna. Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie PKP Informatyka spółka z o.o Wprowadzenie Syntetyczna charakterystyka przedsiębiorstwa Struktura organizacyjna Informatyczne narzędzia zarządzania wiedzą Informatyzacja Grupy PKP Zmiany w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa Kimberly-Clark SA w Kluczach Wprowadzenie Syntetyczna charakterystyka System zarządzania wiedzą Ogólne kierunki usprawnień struktury organizacyjnej Szczegółowe zmiany w strukturze organizacyjnej Prezentacja empiryczna. Powstanie i rozwój Radio Muzyka Fakty spółki z o.o. jako organizacji wiedzy Wprowadzenie Syntetyczna charakterystyka przedsiębiorstwa Kierunki rozwoju struktury organizacyjnej System zarządzania wiedzą Innowacje technologiczne Efektywność innowacji marketingowych Rozdział 10. Organizacja systemów zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie (Tomasz Małkus, Adam Stabryła, Sławomir Wawak, Krzysztof Wo niak) Zało enia koncepcji budowy systemu zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie Pięć aspektów określania systemu zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie Systemy referencyjne zarządzania wiedzą Przykłady wspomagania informatycznego systemu zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie

10 Spis treści Wytyczne doskonalenia systemów zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie Doskonalenie struktury organizacyjnej Pionu Zarządzania Informacjami i Wiedzą Specjalizacja zawodowa pracowników wiedzy Współpraca instytucjonalna. Instytucje sieciowe Infrastruktura informatyczna i komunikacyjna Rozdział 11. Synteza wyników badań (Małgorzata Tyrańska, Jolanta Walas-Trębacz) Zakres zmian struktur organizacyjnych badanych przedsiębiorstw w kontekście gospodarki opartej na wiedzy Podejście podmiotowo-relacyjne w doskonaleniu struktury organizacyjnej przedsiębiorstw Przyczyny niskiej konkurencyjności badanych przedsiębiorstw Programowanie zmian strukturalnych przedsiębiorstw Organizacja systemu zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwach Bibliografia Spis rysunków i tablic Indeks rzeczowy

11 10 Jolanta Walas-Trębacz, Małgorzata Tyrańska, Adam Stabryła

12 1 Panorama ryzyka 11 Wstęp Ksią ka niniejsza jest napisana na podstawie projektu badawczego przygotowanego przez pracowników Katedry Procesu Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Projekt ten obejmuje studia teoretyczno-metodologiczne oraz badania empiryczne, które zostały przeprowadzone na próbie 275 przedsiębiorstw. Okres badań to lata Obecnie obserwuje się odejście od klasycznych struktur organizacyjnych opartych na podziale funkcji i podziale władzy (struktur biurokratycznych), wprowadzanie struktur adhokratycznych, struktur projektowych i wreszcie zastąpienie ich podejściem procesowym oraz organizacjami sieciowymi. Oczywiste jest równie to, e ze względu na zmienność otoczenia oraz zmiany charakteru relacji wewnątrzorganizacyjnych i międzyorganizacyjnych powstają nowe, znacznie bardziej elastyczne formy organizacyjne przedsiębiorstw takie jak sieci czy te przedsiębiorstwa wirtualne. Ukształtowanie struktury organizacyjnej, a więc konfiguracja organizacyjna określonego systemu lub podsystemu, mo e być oparte na ró nych kryteriach rozczłonkowania, np. funkcyjnym, procesowym, przedmiotowym, podmiotowym (ilościowym), czasowym, przestrzennym, segmentacyjnym. Jednak e bez względu na to, jaki zostanie przyjęty zespół kryteriów rozczłonkowania lub jakie kryterium będzie miało charakter dominujący, podstawowymi czynnikami konstrukcyjnymi dowolnego systemu celowościowego (teleologicznego) będą zespoły lub grupy pracownicze (zasoby ludzkie), a więc podmioty oraz relacje. Te ostatnie stanowią spoiwo systemu, a zarazem wyra ają zale ności zewnętrzne i wewnątrzsystemowe. Relacje traktuje się jako związki porządkujące jakiś system, a tak e jako interakcje, przez które dochodzi do współdziałania zarówno w obrębie procesów zarządzania, jak i w zakresie procesów wykonawczych (gospodarczych, technicznych). Wspólnym punktem wyjścia dla skonfigurowania podmiotu (zasobów ludzkich) i zbioru relacji są zatem cele oraz działania (czynności); ze względu na nie bowiem tworzy się określone rozwiązania strukturalne statyczne i struktury dynamiczne (procesowe). Istotę zastosowanego podejścia podmiotowo-relacyjnego w doskonaleniu struktur organizacyjnych mo na przedstawić w następujący sposób: 1) struktura organizacyjna rozumiana w sposób kompleksowy (stanowiska organizacyjne, konfiguracja, pragmatyka zarządzania) jest wyrazem instytucjonalizacji dowolnego podmiotu, np. przedsiębiorstwa, jednostki sektora publicznego, wszelkich układów kooperacyjnych,

13 12 Wstęp 2) podstawą badań strukturalnych jest przede wszystkim opracowanie norm organizacyjnych i metod doskonalenia organizacji, 3) normy organizacyjne mogą mieć charakter dyrektywny lub postulatywny i odnoszą się do zasobów ludzkich (podmiotów, instytucji) oraz do relacji, które kształtują statyczną strukturę organizacyjną (organizację formalną), jak równie wpływają na konfigurację procesów, 4) doskonalenie struktur organizacyjnych (DSO) jest reprezentowane przez postępowanie diagnostyczne i projektowe. W związku z powy szym za główny cel projektu badawczego przyjęto opracowanie uniwersalnej metodyki oceny rozwiązań strukturalnych stosowanych w przedsiębiorstwach produkcyjnych, handlowych i usługowych, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu czynników wewnętrznych i zewnętrznych określanych jako gospodarka oparta na wiedzy. Metodyka ta powinna pozwolić na opis i analizę dowolnych rozwiązań strukturalnych, a tak e na ocenę wpływu gospodarki opartej na wiedzy na zmiany struktur organizacyjnych w przedsiębiorstwach działających w Polsce. Pierwotnie postawiony cel został poszerzony o cele, które ujawniły się w trakcie badań, a mianowicie: identyfikację rozwiązań strukturalnych przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki opartej na wiedzy, programowanie rozwiązań strukturalnych oraz organizację systemu zarządzania wiedzą. Osiągnięcie celu głównego prowadzonych badań wymagało realizacji następujących celów cząstkowych, a mianowicie: przeglądu i systematyzacji definicji struktur organizacyjnych, przeglądu współczesnych teorii dotyczących struktur organizacyjnych, identyfikacji czynników determinujących zmiany struktur organizacyjnych, określenia, jakie cechy współczesnego otoczenia (zmienność, zło oność, struktura, dynamika itp.) nazywane gospodarką opartą na wiedzy wpływają na zmiany struktur organizacyjnych, opracowania ramowego uniwersalnego zbioru cech współczesnych struktur organizacyjnych występujących w przedsiębiorstwach działających w warunkach gospodarki opartej na wiedzy, określenia kryteriów i metod adekwatnych do potrzeb dokonania oceny struktur organizacyjnych współczesnych przedsiębiorstw, przeprowadzenia badań empirycznych mających na celu identyfikację i ocenę struktur organizacyjnych małych, średnich i du ych przedsiębiorstw działających w Polsce oraz identyfikacji kierunków ich zmian w warunkach tradycyjnych, a tak e zwiększającego się znaczenia gospodarki opartej na wiedzy. Ksią ka została podzielona na dwie części. Część pierwsza Podstawy metodologiczne badania struktur organizacyjnych przedsiębiorstw przedstawia koncepcję sformalizowanej struktury organizacyjnej, modele strukturalne organizacji uczącej się, ramowy tok postępowania w metodyce doskonalenia struktur organizacyjnych przedsiębiorstw, przegląd metod badania struktur organizacyjnych przedsiębiorstw, podstawy teoretyczne gospodarki opartej na wiedzy.

14 Wstęp 13 W drugiej części zatytułowanej Analiza empiryczna zawarto następującą problematykę: koncepcję i przebieg badań, identyfikację struktur organizacyjnych badanych przedsiębiorstw, metodę kategoryzacji przedsiębiorstw ze względu na stopień spełniania funkcji gospodarki opartej na wiedzy, wyniki analizy struktur organizacyjnych przedsiębiorstw w kontekście gospodarki opartej na wiedzy, programowanie zmian strukturalnych w warunkach gospodarki opartej na wiedzy, organizację systemów zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie, syntezę wyników badań empirycznych. Ksią ka jest przeznaczona dla tych odbiorców, którzy teoretycznie i praktycznie zajmują się badaniami strukturalnymi, mają zatem przygotowanie w tej dziedzinie. Całościowe ujęcie problematyki doskonalenia struktur organizacyjnych sprawia, e prezentowane studium będzie przydatne dla organizatorów i zarządzających gospodarką opartą na wiedzy, dla praktyków-mened erów oraz zespołów badawczo-projektowych, zajmujących się zarządzaniem i wdra aniem postępu naukowo-technicznego w przedsiębiorstwach. Praca ta powinna być równie wykorzystana w kształceniu studentów na kierunku zarządzanie oraz na innych, których program obejmuje omawianą problematykę. Za udział w realizacji projektu dziękuję wszystkim współautorom oraz respondentom, którzy nadesłali ankiety będące podstawą badań empirycznych. Gorąco dziękuję za pomoc w pracach techniczno-redakcyjnych mgr Katarzynie Szaflarskiej oraz dr. Sławomirowi Wawakowi i dr. Krzysztofowi Wo niakowi. Serdecznie dziękuję równie Panu Jerzemu Moskwie, Dyrektorowi Biura Marketingu i Sprzeda y PKP Informatyka SA, Panu Krzysztofowi Nepelskiemu, Dyrektorowi Marketingu i Badań rozgłośni radiowej Radio Muzyka Fakty Sp. z o.o. oraz Panu Markowi Ścią ko, Prezesowi Zarządu Kimberly-Clark SA w Kluczach. Adam Stabryła

15 14 Iwona Staniec, Karol M. Klimczak

16 1. Panorama ryzyka 15 Część pierwsza PODSTAWY METODOLOGICZNE BADANIA STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW

17 16 Iwona Staniec, Karol M. Klimczak

18 1. Koncepcja sformalizowanej struktury organizacyjnej 17 Rozdział 1 Koncepcja sformalizowanej struktury organizacyjnej Jolanta Walas-Trębacz, Małgorzata Tyrańska, Adam Stabryła 1.1. Pojęcie struktury organizacyjnej Jednym z istotnych stwierdzeń analityków i praktyków zarządzania jest, e organizacja musi być zdolna strukturalnie i proceduralnie do zrealizowania stworzonej strategii. Ewolucja firm pokazuje, i radykalne zmiany strategii wymagają równie radykalnych modyfikacji struktury organizacyjnej 1. Analizując proponowane w literaturze przedmiotu definicje terminu struktura organizacyjna, stajemy przed problemem znacznego zró nicowania poglądów na jej istotę. Nieostrość i brak jednolitości w rozumieniu tego pojęcia wynika, jak się wydaje, przede wszystkim z: wewnętrznej zło oności struktury organizacyjnej jako kategorii pojęciowej, obiektywnych trudności związanych z wyodrębnieniem struktury organizacyjnej z całości przedsiębiorstwa i oddzieleniem jej od wielu innych, określonych w ró ny sposób i w ró nych celach jego części, odmienności zało eń i postaw badawczych przyjmowanych przez autorów, podejmujących próby precyzyjnego określenia tego pojęcia [Stabryła, Trzcieniecki (red.), 1986, s. 174], braku wyra nego odró nienia struktury organizacyjnej jako przedmiotu doskonalenia od zestawu czynników branych pod uwagę przy jej badaniu [Dziadoń, 1987, s. 102]. Większość definicji struktury organizacyjnej opiera się na dwóch podstawowych kategoriach: 1 Struktura organizacyjna jest jednym z podstawowych obiektów badawczych nauki organizacji i zarządzania.

19 18 Jolanta Walas-Trębacz, Małgorzata Tyrańska, Adam Stabryła elementach pewnej całości definicje eksponujące przede wszystkim składniki organizacji 2 [Encyklopedia..., 1981, s. 499], oraz relacjach (powiązaniach, sprzę eniach, zale nościach) zachodzących między składnikami organizacji definicje kładące nacisk na powiązania między stanowiskami i komórkami organizacyjnymi [Bieniok, Rokita, 1984, s. 17]. Przykładem definicji kładącej nacisk na elementy jest sformułowanie, e (...) przez strukturę organizacyjną określonego przedsiębiorstwa rozumiemy podstawowe dla niego komórki organizacyjne oraz występujące między nimi powiązania hierarchiczne, a tak e funkcjonalne [Gliński, 1961, s. 18]. Z kolei przykładem definicji kładącej nacisk na relacje jest stwierdzenie, e (...) strukturę organizacyjną mo na zdefiniować jako całokształt stosunków występujących pomiędzy poszczególnymi częściami oraz między nimi a całością [Haus, 1983, s. 235]. Spośród wymienionych podejść do definiowania struktury organizacyjnej bardziej prawidłowe wydaje się to, które eksponuje powiązania między elementami przedsiębiorstwa, poniewa wyra nie odró nia pojęcie struktury od pojęcia przedsiębiorstwa jako systemu. Ponadto podkreślenie w definicji powiązań między elementami ułatwia zrozumienie sensu doskonalenia struktury organizacyjnej przez zaakcentowanie faktu, e zmieniając sposób rozmieszczenia i powiązania elementów przedsiębiorstwa, uzyskuje się ró ne warianty jego struktury organizacyjnej, charakteryzujące się ró ną efektywnością. Łatwiej więc z tego typu definicji wyprowadzić ogólne zadanie rozmieszczenia i powiązania elementów przedsiębiorstwa, maksymalizującego efektywność zarządzania [Nalepka, 2001, s. 17]. Treść pojęcia struktura organizacyjna obejmuje szeroki zakres determinant właściwych dla organizacji i realizacji procesu zarządzania w przedsiębiorstwie. Struktura organizacyjna określa podział pracy i niezbędne powiązania między ró nymi funkcjami i czynnościami, kształtuje podział władzy i porządkuje hierarchicznie składniki organizacji oraz ustanawia układ odpowiedzialności. Ponadto struktura organizacyjna zapewnia ciągłość realizacji zadań, umo liwiającą organizacji przetrwanie i rozwój, mimo przychodzenia i odchodzenia poszczególnych osób, oraz koordynuje jej stosunki z otoczeniem [Stoner, Wankel, 1992, s. 208]. Przegląd definicji pojęcia struktura organizacyjna według ró nych autorów zawiera tabela 1.1. Podsumowując, przez pojęcie struktury organizacyjnej rozumiemy: (a) układ zale ności funkcjonalnych i hierarchicznych zachodzących między stanowiskami, komórkami i jednostkami organizacyjnymi wy szego stopnia, (b) ustrój określający sposób funkcjonowania przedsiębiorstwa (szerzej: podmiotu prawa) i warunkujący realizację zało onych celów. 2 Najmniejszym składnikiem (elementem) w strukturze organizacyjnej jest stanowisko organizacyjne, które ma określony zakres zadań, uprawnień i odpowiedzialności, niezbędne wyposa enie techniczne do realizacji zadań, oraz przestrzeń organizacyjną wraz z określonym zakresem relacji z innymi stanowiskami organizacyjnymi.

20 1. Koncepcja sformalizowanej struktury organizacyjnej 19 Tabela 1.1. Pojęcie struktury organizacyjnej według ró nych autorów J. Zieleniewski [1981, s. 43] Struktura organizacyjna to całokształt stosunków między elementami jakiejś całości i między elementami a całością rozpatrywany z określonego względu. B. Haus [1983, s. 11] Strukturę organizacyjną mo na zdefi niować jako całokształt stosunków występujących pomiędzy poszczególnymi częściami oraz między nimi a całością. R.J. Aldag, T.M. Stearns 1987, s. 282] Struktura organizacyjna stanowi mechanizm słu ący koordynacji i kontroli aktywności członków organizacji. A. Stabryła (red.), [1991, s. 14] Strukturę organizacyjną defi niujemy jako ogół ustalonych zale ności funkcjonalnych i hierarchicznych między składnikami systemu wytwórczego, zgrupowanymi w komórki i jednostki organizacyjne wy szego stopnia w sposób umo liwiający osiąganie celów całości. K.M. Bartol, D.C. Martin [1991, s. 336] Struktura organizacyjna to układ formalny relacji i mechanizmów koordynacji zaprojektowany dla potrzeb zarządzania indywidualnymi i grupowymi zadaniami w osiąganiu wyznaczonych celów organizacji. J.A.F. Stoner, Ch. Wankel [1992, s. 208] Struktura organizacyjna zapewnia ciągłość realizacji zadań, umo liwiającą systemowi przetrwanie, mimo przychodzenia i odchodzenia poszczególnych osób, oraz koordynuje jego stosunki z otoczeniem. M. Przybyła [1995, s. 16] Struktura organizacyjna to sposób zespolenia jej składników w całość, uwzględniając przy tym wspólny cel. S.P. Robbins [1998, s. 319] Struktura organizacyjna określa sposób formalnego podziału, grupowania i koordynacji zadań. Podstawy organizacji i zarządzania, red. M. Romanowska [2001, s. 186] Struktura oznacza budowę, konstrukcję, ustrój, wewnętrzną organizację, układ, współzale ność składników albo jakiegoś przedmiotu lub zbioru. A. Nalepka [2001, s. 17] Struktura organizacyjna określa podział pracy w organizacji i ustanawia niezbędne powiązania między ró nymi funkcjami i czynnościami, kształtuje podział władzy i porządkuje hierarchicznie składniki organizacji oraz ustanawia układ odpowiedzialności. A. Czermiński, M. Czerska, B. Nogalski, R. Rutka, J. Apanowicz [2001, s. 183] Struktura organizacyjna to rozmieszczenie elementów oraz zbiór określonych relacji zachodzących między elementami organizacji bez uwzględnienia jakości tych elementów, czyli tego, czym są te elementy. P. Banaszyk [2002, s. 156] Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa to układ stanowisk, komórek i większych jednostek organizacyjnych wraz z łączącymi je relacjami. Strategor [2002, s. 281] Struktura organizacyjna jest całością funkcji i relacji określających w sposób sformalizowany misję, jaką ka da komórka organizacyjna powinna wypełniać, oraz zasady współpracy między poszczególnymi częściami organizacji.