prof. dr hab. inż. Tomasz Koch dr Barbara Sujak-Cyrul

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "prof. dr hab. inż. Tomasz Koch dr Barbara Sujak-Cyrul"

Transkrypt

1 prof. dr hab. inż. Tomasz Koch dr Barbara Sujak-Cyrul 1

2 Część I autor: prof. dr hab. inż. Tomasz Koch Zapewnienie jakości w XX wieku - rys historyczny, definiowanie jakości Kultura wewnątrzzakładowa, podstawy Kaizen, Total Quality Management Design of Experiments (DOE) - Planowanie Doświadczeń: definicje, cele, eksperyment Ino Seito, macierze ortogonalne Design of Experiments: prosta analiza graficzna, podejście Taguchiego Część II autor: dr Barbara Sujak-Cyrul Dlaczego inżynier powinien mieć widzę o systemach zarządzania jakością i systemach pokrewnych?

3 Powszechność wdrażania systemów zarządzania jakością i systemów pokrewnych Normy ISO serii 9000 Terminologia w systemach zarządzania jakością (wg ISO 9000:2005) Wymagania ISO 9001:2008 dla systemów zarządzania jakością Część III autor: prof. dr hab. inż. Tomasz Koch Charakterystyka zmienności procesu Statystyczne sterowanie procesami karty kontrolne Metody zapobiegania błędom (FMEA, Poka-Yoke)

4 prof. dr hab. inż. Tomasz Koch 4

5 Lata Produkcja masowa dająca niższy koszt ale słabą jakość Narodziny Statystycznego Sterowania Procesem: - karty średniej i rozstępu. Nacisk przesuwa się z kontroli końcowej na sterowanie procesem. Lata Akceptowalny poziom jakości (AQL): - tabele próbkowania Dodge a i Roming a dla szybkiego określania poziomów wad. Poziom jakości staje się częścią uzgodnień w ramach umowy pomiędzy dostawcą i klientem Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

6 ZACHÓD WSCHÓD Lata 1940 System AQL spisuje się dobrze, szczególnie w latach wojny. Szerokie zastosowanie Pojawienie się odmiennych opinii ale nie zwrócono na to szczególnej uwagi Produkcja z Dalekiego Wschodu postrzegana jako coraz większe zagrożenie. Lata 1970 Kompleksowa jakość (TQM) Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska Lata 1950 Zastosowanie statystycznego sterowania procesem - Deming Zaangażowanie naczelnego kierownictwa. Nowe techniki zapożyczone lub opracowane: KAIZEN, JIT, Poka Yoke, FMEA, Ishikawa Lata 1960 Kolejne techniki: Taguchi, QFD Doskonalenie jakości na przestrzeni całego przedsiębiorstwa

7 ZACHÓD Lata 1980 BS5750 (UK)=ISO 9000 Czczenie autorytetów Nagroda Baldrige (USA) Zastosowanie do sektora usługowego Wzrost paniki w związku z osiąganiem coraz większej przewagi na rynku przez producentów z Dalekiego Wschodu Lata 1990 TQM nie odnosi takiego sukcesu jak oczekiwano. Pada wiele inicjatyw. WSCHÓD Ciągłe doskonalenie zaakceptowane jako część naturalnego stanu przedsiębiorstwa. Skupianie coraz większej uwagi na wymaganiach klienta. Koncentrowanie się na projektowaniu i innowacjach Producenci z Dalekiego Wschodu kontynuują zwiększanie swojej przewagi rynkowej Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

8 JAKOŚĆ = doskonałość lub stopień doskonałości Braki/ Koszt Koszty Braki Czas Doskonalenie jakości jest drogie kultura zachowania reaktywnego (brak zachowań zapobiegawczych - reagowanie dopiero gdy są problemy) przyzwyczajenie do akceptowalnego poziomu jakości winny jest zawsze pracownik podstawowy sposób Tomasz na Koch, jakość Politechnika to Wrocławska kontrola.

9 Koszty eliminowania błędów WŁASNY PROCES KONIEC LINII KONTROLA KOŃCOWA KLIENT Wysiłek mający na celu znalezienie i wyeliminowanie wady lub problemu Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

10 JAKOŚĆ = spełnienie uzgodnionych wymagań klienta Braki/ Koszt Czas Koszty Braki Jakość płaci sama za siebie kultura zachowania pro-aktywnego (zachowania zapobiegawcze wyprzedzają pojawienie się problemów) celem jest produkcja bez braków poprzez ciągłe doskonalenie jakość jest odpowiedzialnością każdego takie zaplanowanie Tomasz procesu, Koch, Politechnika aby było Wrocławska za pierwszym razem dobrze.

11 JAKOŚĆ = spełnienie uzgodnionych wymagań klienta Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

12 Dostawcy wymagania wymagania Klienci Twoja Organizacja materiały i usługi produkty i usługi Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

13 DOSTAWCA ZEWNĘTRZNY DOSTAWCA ZEWNĘTRZNY KLIENT WEWNĘTRZNY KLIENT WEWNĘTRZNY KLIENT WEWNĘTRZNY KLIENT WEWNĘTRZNY KLIENT ZEWNĘTRZNY DOSTAWCA ZEWNĘTRZNY KLIENT WEWNĘTRZNY Spełnij wymagania następnego klienta na linii produkcyjnej Zewnętrzni dostawcy należą do łańcucha jakości Bądź odpowiedzialny za wynik swojej pracy Każdy jest zaangażowany jako dostawca i/lub klient. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

14 Klient jest najważniejszą osobą w twoim biurze czy we własnej osobie, w liście, czy poprze telefon. Klient nie jest zależny od ciebie - to ty jesteś zależny od klienta. Klient, nie przerywa ci pracy, ale jest jej celem. Ty nie robisz uprzejmości klientom obsługując ich - to oni robią ci uprzejmość dając ci sposobność do ich obsługi. Klienci to nie statystyka - oni są ludźmi z ciała i krwi, uczuciowi, emocjonalni tak jak ty, z uprzedzeniami i przesądami. Klient to nie jest ktoś z kim można się kłócić bądź zgadzać. Jeszcze nikt nie wygrał sporu z klientem. Klienci to ludzie, którzy przynoszą ci,swoje potrzeby. To twoje zadanie zajmować się nimi i dzięki temu przynieść klientowi i sobie profit Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

15 Perspektywa Klienta Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

16 Perspektywa Klienta SPECYFIKACJA ZGODNOŚĆ NIEZAWODNOŚĆ DOSTAWA WARTOŚĆ POSTRZEGANIE ESTETYKA ŁATWOŚĆ OBSŁUGI Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

17 Perspektywa Klienta SPECYFIKACJA (cechy) produktu lub wynik usługi Co produkujemy? Czy to jest to co klient chce? ZGODNOŚĆ ze specyfikacją Czy wynik pracy jest zgodny ze specyfikacją? Czy udaje się nam to za każdym razem? NIEZAWODNOŚĆ - zgodność w ciągu upływającego czasu Czy wynik pracy jest zgodny ze specyfikacją po pewnym czasie? Czy klient zgłasza się z pretensjami i reklamacjami? DOSTAWA -dostępność w wymaganym czasie Czy właściwa ilość jest dostarczana? Czy proces produkcyjny trwa nie za długo? Czy wynik pracy Tomasz jest Koch, dostarczany Politechnika Wrocławska w umówionym czasie?

18 Perspektywa Klienta WARTOŚĆ Czy koszt produktu/usługi jest atrakcyjny dla klienta? Czy stosunek funkcjonalności produktu do jego ceny jest dla niego korzystny? Czy nie daje się wykonać tego po mniejszym koszcie wewnętrznym? POSTRZEGANIE Jak nasz produkt jest postrzegany przez klienta? Czy nasza firma budzi zaufanie klienta? ESTETYKA Czy design produktu budzi pożądanie u klienta? (w szczególności bardzo ważne dla wyrobów konsumenckich) Jaki jest styl wykonania usługi? ŁATWOŚĆ OBSŁUGI Czy produktu jest przyjazny we wszystkich aspektach dla klienta? Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

19 Perspektywa Klienta Jakość powodująca entuzjazm Stopie ń zadowolenia klienta Ekstra, nie okre ślone przez klienta Jako ść oczekiwana jako spe łnienie Obszar niewyra źnych wymaga ń Obszar wyra źnych wymaga ń Oczekiwania ustalone przez klienta Samo przez się zrozumia łe Poziom urzeczywistnienia wymagań Obszar niewyra źnych wymaga ń Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska Jako ść wymagań podstawowych

20 stopień, w jakim zbiór inherentnych właściwości spełnia wymagania Uwaga: Termin jakość może być używany z przymiotnikiem takim jak zła, dobra lub doskonała. Uwaga: Inherentny, jako przeciwny do przypisany, oznacza istniejący sam w sobie, szczególnie jako stała właściwość. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

21 PRODUKTY I USŁUGI JAKOŚĆ KLIENT PROCESY LUDZIE I KULTURA Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

22 ZAPOBIEGANIE SZKOLENIE PROCES PROJEKTOWANIE zmiana PROJEKTU produktu lub usługi zmiana PROCESU w którym produkt lub usługa są tworzone SZKOLENIE pracowników. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

23 poprawa finansowej efektywności lepsze wykorzystanie zasobów przedsiębiorstwa zadowolony klient wraca by znowu kupić i rekomenduje innym przewaga w konkurowaniu na rynku lepszy duch i motywacja pracowników zmniejszenie konfliktów w działach poprawa wzajemnych stosunków między pracownikami zmniejszenie czasu przypływu produktu przez proces więcej czasu na zajmowanie się mniejszą liczbą problemów. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

24 zespołowy wynik tego jak ludzie myślą, czują i działają gdy pracują razem W organizacjach panują głębokie przekonania o tym jak praca powinna być zorganizowana, jak powinna być sprawowana władza kierownictwa, jak ludzie powinni być nagradzani i sprawdzani, jaki poziom formalizmu jest potrzebny, jak dokładnie trzeba planować, jaka jest właściwa kombinacja posłuszeństwa i własnej inicjatywy ze strony podwładnych, czy ważne jest ile godzin się pracuje, jakie nosi się ubranie itd. itp. To wszystko składa się na kulturę organizacji. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

25 Wyraża się w: ZACHOWANIU - werbalnym (słownym) i niewerbalnym (w działaniu) POSTAWIE - wobec osoby, miejsca, rzeczy czy też zdarzenia WARTOŚCIACH - co dobre, a co złe PRZEKONANIACH - co jest ważne, a co konieczne Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

26 1 Zorientowanie na klienta Troska o i dla zewnętrznego klienta Pełna wiedza o tym kim są kluczowi klienci i jaki mają oni stosunek do produktów / usług Mierzenie zadowolenia wewnętrznych i zewnętrznych klientów 2 Odpowiedzialność za jakość pracy Samopomiar jakości pracy Organizacja miejsca pracy tak aby wyniki pracy były widoczne Czynności kontrolne/inspekcja (jeśli ciągle potrzebne) dokonywane przez pracownika wykonujące pracę (samokontrola) Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

27 japoński angielski polski seiri seiton seiso seiketsu shitsuke sort systemize sweep sanitize self-discipline selekcja systematyka sprzątanie schludność samodyscyplina Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

28 1.S - Sortowanie Określ co jest potrzebne, a co nie POTRZEBNE NIEPOTRZEBNE MOŻLIWE, ŻE POTRZEBNE OZNACZ ETYKIETĄ I PRZECHOWUJ OKREŚLONY CZAS Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska 2.S Systematyka (poukładaj)

29 Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

30 Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

31 Lidl shop, Międzyrzecz, Poland, photo: T. Koch Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

32 Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

33 Codziennie Częstotliwość Co tydzień Co 2 tyg. Karta czyszczenia Lp Co sprawdzać? Jakie podjąć kroki? 1 Pulpit sterowniczy Wyczyścić 2 Filtry fizelinowe na silnikach Wyczyścić 3 Szybę ochronną i oświetlenie wnętrza Wyczyścić 4 Podłoga wokół miejsca pracy Wyczyścić Szafa elektryczna i obudowa maszyny są czyste? Narzędzia, szafki, otoczenie pracy itd. Czy centralny układ smarowania jest czysty? Jeżeli nie to wyczyścić Czyścić / utrzymywać w czystości Jeżeli nie to wyczyścić 8 Wnętrze maszyny Czyścić 9 Czy centrala hydrauliczna jest czysta? Jeżeli nie to wyczyścić Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

34 4S schludność Czy wyznaczone jest miejsce na wszystko? Czy wszystko jest na swoim miejscu? Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

35 Podział obowiązków - ludzie muszą wiedzieć i rozumieć co, jak, gdzie oraz dlaczego robić! Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

36 3 Zdolność procesu i sterowanie Rozumienie zdolności procesu Pomiar kluczowych parametrów procesu Ustanowienie procesów na wymaganym poziomie zdolności i zapewnienie właściwego sterowania 4 Ciągłe doskonalenie Nieakceptowanie nigdy stanu obecnego Tworzenie Projektów Doskonalenie Jakości i powoływanie zespołów dla ich realizacji Regularne dokonywanie przeglądu Projektów Doskonalenia Jakości i rejestrowanie kosztów i korzyści 5 Benchmarking (porównanie z konkurencją i poza) Wiedza o tym kim są nasi najwięksi konkurenci i pomiar siebie względem wszystkich najważniejszych kryteriów Ciągłe poszukiwanie najlepszych praktyk Bycie przygotowanym na zaakceptowanie lepszych pomysłów wymyślonych przez innych Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

37 6 Zapobieganie Uodpornianie na błędy - wykonywanie pracy tak, aby niemożliwym było wystąpienie błędów Projektowanie cech produktu lub procesu wytwarzania Szkolenie pracowników 7 Inspirujące przewodzenie Przewodzenie na froncie przez dawanie przykładu raczej, niż sterowanie z tyłów Informowanie o celach przedsiębiorstwa umożliwiając poszczególnym pracownikom współudział w ustalaniu ich własnych celów Bycie widocznym, dostępnym, zachęcającym, traktując potrzeby współpracowników swojego zespołu jako własny interes 8 Otwartość i zaufanie Regularność w komunikowaniu się ze swoją grupą roboczą jako całą Delegowanie Szerokie informowanie (we wszystkich kierunkach organizacji) o wynikach i Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska innych sprawach przedsiębiorstwa bez cenzurowania

38 9 Uczestnictwo Każdy zaangażowany w planowanie, sterowanie i doskonalenie jakości Zachęcanie pracowników do udziału w tworzonych zespołach realizujących Projekty Doskonalenia Jakości Ocena indywidualna wyników pracy zorientowana na przyszłość 10 Praca zespołowa Szkolenie w ramach grup roboczych Zespołowe rozwiązywanie problemów Monitorowanie i doskonalenie efektywności zespołu 11 Kreatywność i innowacja Używanie burzy mózgów Dawanie każdemu sposobności do myślenia nad nowymi sposobami działania Środowisko stymulujące kreatywność 12 Uznanie dla sukcesów Nagradzanie za sukces raczej niż karanie za błędy Publiczne uznanie dla sukcesów zespołów realizujących Projekty Doskonalenia Jakości Ludzie czujący swoją Tomasz wartość Koch, Politechnika i swoje Wrocławska znaczenie w organizacji

39 Misja przedsiębiorstwa Zasady działania Roczne/okresowe cele Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

40 Misja przedsiębiorstwa główny cel/zadanie dla jakiego istnieje przedsiębiorstwo typy produktów i usług silne zorientowanie na klientów, pracowników i akcjonariuszy Zasady działania sformułowania które odzwierciedlają wartości uznawane przez przedsiębiorstwo jako ważne stan idealny, który przedsiębiorstwo chciałoby osiągnąć nacisk kładziony na JAKOŚĆ produktów i usług, procesów i ludzi Roczne/okresowe cele definitywne, mierzalne zmiany do osiągnięcia w zakładanym czasie np. roczne fazy mierzenia postępu na drodze ku zasadniczemu celowi kładzenie nacisku na przyszłe poziomy wyników, do których pracownicy i zespoły mogą dążyć i względem których mogą ustalać swoje cele do osiągnięcia w krótszych okresach Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

41 Wyższe Kierownictwo Kaizen przepływu Doskonalenie przepływu produkcji (strumienia wartości) Kaizen procesu Bezpośrednio produkcyjni Eliminacja marnotrawstwa : najkrótszy czas najniższy koszt Kaizen wymaga: ciągłego, stopniowego, bezustannego doskonalenia, przez pracowników na wszystkich poziomach. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

42 Doskonalenie Doskonalenie Rozwój bez ciągłego doskonalenia Rozwój z ciągłym doskonaleniem Postęp rezultatem ciągłego doskonalenia Czas Zmiany technologiczne Czas Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

43 Porządek Eliminacja zagracenia Organizacja stanowiska Czystość Sterowanie wizualne Kodowanie kolorem / etykietowanie Szablony / wzorniki Sygnalizacja Narzędzia Szybkie przezbrojenia Uodparnianie na błędy Oprzyrządowanie Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska Metody pracy Uproszczenia Techniki Równoważenie Przeorganizowanie Przepływ pracy Podawanie / manipulowanie Rozmieszczenie materiałów, narzędzi, osób

44 Total Quality Management TQM to sposób zarządzania organizacją, skoncentrowany na jakości, oparty na udziale wszystkich członków organizacji i nakierowany na osiągnięcie długotrwałego sukcesu dzięki zadowoleniu klienta oraz korzyściom dla wszystkich członków organizacji i dla społeczeństwa. [ISO 8402 ] Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

45 Total Quality Management wszystkich członków organizacji - oznacza pracowników we wszystkich komórkach oraz na wszystkich szczeblach struktury organizacji sukces tego sposobu jest uwarunkowany silnym i wytrwałym przywództwem ze strony najwyższego kierownictwa oraz kształceniem i szkoleniem wszystkich członków organizacji w TQM pojęcie jakości odnosi się do osiągnięcia wszystkich celów zarządzania korzyści dla społeczeństwa zakłada spełnienie wymagań społecznych Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska [ISO 8402 ]

46 Total Quality Management Definicja odnosi się także do kilku innych spotykanych w świecie określeń, które używa się na oznaczenie TQM lub jego fragmentów: jakość kompleksowa (Total Quality), sterowanie jakością w całym przedsiębiorstwie (Company Wide Quality Control), kompleksowe sterowanie jakością (Total Quality Control) Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska [ISO 8402 ]

47 Planowanie Doświadczeń (Design of Experiments - DoE): Celowa zmiana wejść do procesu dla otrzymania odpowiadających tym zmianom pożądanych wyjść z procesu (wyników procesu). Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

48 Proces: Powtarzalna seria lub sekwencja kroków, w których wyniku powstaje pewien efekt np. produkt lub usługa. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

49 Wejścia: Czynniki, które używane są w procesie (są na jego wejściu): Maszyny Materiały Pomiary Metody Strategie Ludzie Środowisko Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

50 Wyjście: Odpowiedź procesu - jakościowa charakterystyka końcowego produktu lub usługi. np.: długość metalowej rury czas utwardzania farby Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

51 DOE może pomoc: Poprawić charakterystykę produktu lub procesu Zredukować czas rozwoju produktu i czas produkcji Obniżyć koszty Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

52 Cele DOE: Zdobycie bardzo dużo informacji używając przy tym minimum zasobów. Określenie wpływu czynników na odpowiedź procesu. Ustalenie, która kombinacja czynników i na jakich poziomach da w efekcie optymalną odpowiedź procesu. Zbudowanie doświadczalnego modelu produktu lub usługi w celu przewidywania odpowiedzi procesu, gdy czynniki wejściowe i ich poziomy zmienią się. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

53 Cel nr 1 - Zdobycie bardzo dużo informacji używając przy tym minimum zasobów. Siedem czynników, każdy na dwóch poziomach, generuje 128 możliwych kombinacji (2 7 = 128). Za pomocą odpowiedniego zastosowania techniki Planowania Doświadczeń (DOE) można efektywnie przetestować siedem czynników na dwóch poziomach wykonując tylko 8 doświadczeń. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

54 Cel nr 2 - Określenie wpływu czynników na odpowiedź procesu. A- A+ B- B+ C- C+ D- = D+ Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

55 Cel nr 3 - Ustalenie, która kombinacja czynników i na jakich poziomach da w efekcie optymalną odpowiedź procesu. Optymalną odpowiedzią procesu może być: Minimalizacja wyjścia Maksymalizacja wyjścia Konkretna wartość na wyjściu (wartość celowa) Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

56 Cel nr 4 - Zbudowanie doświadczalnego modelu produktu lub usługi w celu przewidywania odpowiedzi procesu, gdy czynniki wejściowe i ich poziomy zmienią się. Empiryczne modele pozwalają: na dostosowanie produktu czy procesu do zmieniających się wymagań klienta na dokonanie zamian przez zastosowanie mniej drogiego materiału, bardziej efektywnego sterowania, bardziej racjonalnych tolerancji Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

57 Może wydawać się to dziwne, ale metoda miała swój początek raczej w rolnictwie niż w produkcji przemysłowej. W rolnictwie (z uwagi na sezonowość i wielość czynników) pojawiła się już dość wcześnie potrzeba znalezienia metody, która z pewnym współczynnikiem pewności odpowie, które warunki najprawdopodobniej dadzą najlepsze wyniki w porównaniu do innych i to na podstawie ograniczonej liczby przeprowadzonych eksperymentów. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

58 Głównym problemem przy wytwarzaniu dachówek była zmienność wymiarów po etapie wypalania. Główną przyczyną była nierównomierność temperatury w różnych częściach pieca (co było problemem trudnym do usunięcia). Seito badał wpływ składu mieszanki materiałów stosowanych w samej dachówce na jej zmienność wymiarową. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

59 Seito zaproponował różne czynniki (w tym przypadku siedem), które mogły mieć wpływ na zmienność. Czynnik Opis zmiennej Poziom 0 Poziom 1 A B C D E F G Domieszka wapna Zgranulowanie domieszki Zawartość agalmotolitu Rodzaj agalmotolitu Wielkość załadowania Wielkość zwróconego ładunku Zawartość spalenia A % A % B 0... szorstka B 1... gładka C % C % D 0... drogi E kg Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska D 1... tańszy E kg F % F % G % G %

60 Aby dokonać kompletnej analizy czynników, wymagane byłyby następujące układy czynników dla eksperymentów: Wszystkie na poziomie Sześć na poziomie 0, siódmy na poziomie Pięć na poziomie 0, szósty na poziomie 1, siódmy na poziomie Pięć na poziomie 0, szósty i siódmy na poziomie i tak dalej, aż do: Wszystkie na poziomie Wymagałoby to przeprowadzenia 128 eksperymentów. Na pewno najlepsza kombinacja zostałaby przetestowana wśród 128 eksperymentów i następnie wybrana, ale i tak wciąż pozostanie jakiś stopień niepewności spowodowany wpływem niekontrolowalnych zmiennych, które zawsze w praktyce istnieją (szum). Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

61 Seito znalazł optymalne warunki analizując tylko podzbiór wszystkich możliwych doświadczeń. Podzbiór ten został wybrany przy zastosowaniu macierzy ortogonalnej (zwanej planem frakcyjnym 2 (7-4) ). Numer eksperymentow Poziomy czynnikow A B C D E F G Liczba wadliwych dachówek na 100 wyprodukowanych Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

62 Numer eksperymentow Poziomy czynnikow A B C D E F G Liczba wadliwych dachówek na 100 wyprodukowanych Czynnik Opis zmiennej Poziom 0 Poziom 1 A B C D E F G Domieszka wapna Zgranulowanie domieszki Zawartość agalmotolitu Rodzaj agalmotolitu Wielkość załadowania Wielkość zwróconego ładunku Zawartość spalenia A % A % B 0... szorstka B 1... gładka C % C % D 0... drogi E kg D 1... tańszy E kg F % F % G % G % Pierwszy eksperyment używał poziomu 0 dla wszystkich czynników, co zapisać można następująco: A 0, B 0, C 0, D 0, E 0, F 0, G 0. Macierz ortogonalna jest listą instrukcji, która podają jak seria eksperymentów ma być przeprowadzona. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

63 Wszystkie czynniki są testowane na obu poziomach taką samą liczbę razy, przy czym zawsze danemu czynnikowi na danym poziomie towarzyszy inna kombinacja pozostałych czynników. Liczba poziomów oznaczonych przez 0 i 1 jest w każdej kolumnie taka sama Ponadto dla dowolnej pary dwóch kolumn liczba kombinacji (0,0), (0,1), (1,0) i (1,1) jest taka sama. Ortogonalność zapewnia, że żadna z kombinacji czynników nie jest w jakikolwiek sposób uprzywilejowana. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

64 Nr układu A B C Suma Macierz planu doświadczeń jest zrównoważona pionowo, jeśli każdy czynnik jest testowany na obu poziomach taką samą liczbę razy. Zsumuj -1 i +1 w każdej kolumnie - wynik jest 0. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

65 Nr układu A B C Macierz planu doświadczeń jest zrównoważona poziomo, jeśli dla dowolnej pary dwóch kolumn liczba kombinacji (-1,-1), (-1,1), (1,-1) i (1,1) jest taka sama. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

66 Nr układu A B C A*B A*C B*C Suma Dwupoziomowy plan doświadczeń jest ortogonalny jeśli macierz tego planu jest zrównoważona pionowo i poziomo. Innym sposobem wyrażenia tego samego jest, że suma iloczynów powstałych przez wymnożenie dwóch dowolnych kolumn jest równa zero. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

67 Istnieje wiele macierzy, które mają własność ortogonalności i mogą być wybrane jako plan doświadczeń. Niektóre z nich pozwalają na testowanie czynników na trzech poziomach, dla znalezienia optymalnej kombinacji czynników na trzech poziomach. Liczba niezbędnych doświadczeń wzrasta wraz z liczbą czynników i ich poziomów. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

68 Aby znaleźć najlepszy poziom dla czynnika A, procent domieszki wapna, dodajemy liczbę wadliwych dachówek dla przypadków, kiedy A jest na poziomie 0 i porównujemy z sumą liczby wad kiedy A jest na poziomie 1. Z pierwszej kolumny: A 0 ~ = 51 (51/4 = 12.75%) A 1 ~ = 142 (142/4 = 35.5%) Tzw. Efekt czynnika obliczamy jako różnicę między średnimi pomiarów na poziomie wysokim i na poziomie niskim: A 1 - A 0 = = Przy doświadczeniu z dwoma poziomami czynników, dzieląc otrzymaną wartość przez 2 otrzymujemy tzw. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska Połowiczny Efekt czynnika: 22.75/2 =

69 Nr układu A B C D E F G Liczba braków Średnia na niższym 12,75 26,75 25,25 19,00 30,50 13,50 33,00 poziomie Średnia na wyższym poziomie 35,50 21,50 23,00 29,25 17,75 34,75 15,25 Efekt 22,75-5,25-2,25 10,25-12,75 21,25-17,75 Efekt połowiczny 11,375-2,625-1,125 5,125-6,375 10,625-8,875 Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

70 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 A- A+ B- B+ C- C+ D- D+ E- E+ F- F+ G- G+ Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

71 C B D E G F A Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

72 Końcowe rezultaty zebrane w tabeli: Możemy wywnioskować, że optymalna kombinacja poziomów jest następująca: A 0, B 1, C 1, D 0, E 1, F 0, G 1 Najbardziej znacząca poprawa pochodzi z zawartości domieszki wapna; Optymalizując warunki Ino Seito zmniejszył liczbę produkowanych wadliwych dachówek 10-krotnie. Czynnik i poziom Średnia wadliwość dachówek procentowo Rozwiązanie A 0 A 0 A B 0 B B 1 C 0 C C 1 D D 0 D E 0 E E 1 F F 0 F G 0 G G 1 Procentowo całkowita wadliwość Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

73 Numer eksperymentow Poziomy czynnikow A B C D E F G Liczba wadliwych dachówek na 100 wyprodukowanych Warto zauważyć, że jeśliby przeprowadzono tylko eksperymenty 4 i 5, to ustalonoby, że liczba wadliwych dachówek jest taka sama przy obu kombinacjach czynników, pomimo faktu, że najbardziej istotny czynnik A - domieszka wapna był na rożnych poziomach przy obu eksperymentach. Można by więc mylnie wywnioskować, że domieszka wapna nie jest czynnikiem istotnym. Tak się stało ponieważ inne czynniki były daleko od optimum i to zniwelowało wpływ najbardziej istotnej zmiennej A. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

74 To co najbardziej opowiada się za zastosowaniem tej metody, to to, że zwykle daje ona niezawodne wyniki, chociaż czasami możemy być wprowadzenie w błąd ponieważ: 1. Najczęstszym powodem braku osiągnięcia poprawy jest to, że inne nierozważne podczas doświadczeń czynniki mogą mieć duży wpływ na proces. 2. Zmienność użytego materiału może mieć duże znaczenie. Np. rodzaj agalmotolitu jest zdefiniowany tylko na podstawie kosztów. Nie ma gwarancji, że skład pozostanie ten sam. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

75 3. Optimum może nie być trafnie zdefiniowane. 4. Może istnieć złożona interakcja (wzajemne oddziaływanie), której istnienia nie podejrzewamy, która może wystąpić kiedy wykonywane jest jeden z wielu eksperymentów. Interakcje mogą być na pewno wykryte tylko przy tzw. pełnym zestawie eksperymentów. 5. Wybrana miara jakości była liczbą dachówek, których wymiary nie mieściły się w granicach tolerancji. Inną miarą jakości mogłaby być wytrzymałość na obciążenie lub ścieranie. Poprawa w pojęciu pierwszej miary jakości może się wiązać z pogorszeniem innej. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

76 Wpływ na wynik eksperymentu mogą mieć: pojedyncze czynniki A B C wzajemne oddziaływanie (interakcje) dwóch czynników AB AC BC wzajemne oddziaływanie (interakcje) trzech czynników ABC Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

77 Wzajemne oddziaływanie występuje wtedy gdy: kombinacja dwóch lub więcej czynników ma większy lub mniejszy wpływ na odpowiedź procesu niż same czynniki osobno wpływ jednego czynnika zależy od poziomu innego czynnika Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

78 Wzajemne oddziaływanie tym większe im większy kąt pod którym przecinają się proste A- A+ B- B+ Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

79 Można badać wzajemne interakcje czynników przydzielając do macierzy planu doświadczeń kolumny interakcji. Kolumny interakcji czynników obliczane są przez wymnożenie przez siebie kolumn odpowiadających tym czynnikom. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

80 A B AB C AC BC ABC Nr układu A B AB C AC BC ABC Nr układu Pełny zestaw eksperymentów Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

81 Prosta analiza graficzna Nr układu A B C Wyniki Y Średnia na Średnia niższym 11,00 14,00 15,00 wyników poziomie 14 Średnia na wyższym 17,00 14,00 13,00 poziomie Efekt 6,00 0,00-2,00 Efekt połowiczny Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

82 Prosta analiza graficzna 18,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 A- A+ B- B+ C- C+ Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

83 Prosta analiza graficzna - wykres Pareto połowicznych efektów B C A 0 0,5 Tomasz Koch, 1 Politechnika 1,5 Wrocławska 2 2,5 3 3,5

84 Dla dobrania odpowiedniej macierzy ortogonalnej należy: 1. Ustalić liczbę czynników i liczbę ich poziomów 2. Ustalić liczbę stopni swobody 3. Wybrać macierz ortogonalną 4. Rozważyć interakcje między czynnikami Ustalenie liczby stopni swobody jest bardzo ważne, ponieważ jest ona równoważna liczbie układów (doświadczeń), a tym samym liczbie wierszy macierzy ortogonalnej. Liczba stopni swobody jest równa sumie: (liczba poziomów - 1) dla każdego czynnika (liczba poziomów - 1)(liczba poziomów - 1) dla każdej interakcji 1 dla średniej Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

85 Przykładowy problem Testowane maja być cztery czynniki A, B, C, D na dwóch poziomach i spodziewana jest interakcja BC oraz CD. Oblicz liczbę stopni swobody. Jaka będzie liczba stopni swobody gdy czynniki będą testowane na trzech poziomach? Liczba stopni swobody jest równa sumie: Odpowiedź: dla dwóch poziomów: df = 4(2-1)+2(2-1)(2-1)+1=7 dla trzech poziomów: df = Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

86 Liczba układów doświadczeń jest równa liczbie wierszy macierzy ortogonalnej OA i musi być równa lub większa niż liczba stopni swobody. OA liczba wierszy maksymalna liczba czynników Maksymalna liczba kolumn 2 poziomy 3 poziomy 4 poziomy 5 poziomów OA OA OA OA OA OA16' OA OA OA OA OA32' OA OA36' Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska. Dostępne macierze ortogonalne do wymiaru 36 Przykładowo: Jeśli potrzeba 13 stopni swobody to należy wybrać najbliższą macierz ortogonalną OA16

87 Macierz ortogonalna (AO8) Nr układu Tablica interakcji dla macierzy ortogonalnej (AO8) Kolumna (1) (2) (3) (4) (5) (6) 1 7 (7) Jeśli nie występują interakcje kolumny mogą być używane dla czynników Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

88 Taguchi zaproponował prostszą metodę dla przydzielania kolumn interakcjom za pomocą grafów liniowych Macierz ortogonalna (AO8) Nr układu Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

89 Przykład: Plan doświadczeń obejmuje 4 czynniki: A, B, C, D, przy czym wiadomo że czynnik D nie wchodzi w interakcje i nie występuje interakcja BC. Możliwe są więc tylko interakcje AB i AC, które można przypisać wg grafu liniowego ramionom 3 i 5, 3 i 6, lub 5 i 6 z wierzchołkiem przypisanym czynnikowi A. Czynniki B i C przypisane muszą być wtedy do drugich końców tych ramion. Kolumna 7 lub ramię, któremu nie przypisano interakcji może zostać użyte dla czynnika D. Jedno z możliwych rozwiązań przedstawia poniższa macierz: Nr układu B A AB C NW AC D kolumna nie jest używana stąd symbol NW (nie wyjaśnione), a obliczenia dla tej kolumny nie powinny wykazać żadnego efektu. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

90 1. Interakcje używają stopni swobody, stąd też trzeba więcej układów doświadczeń lub mniej czynników może być testowanych. 2. Macierze ortogonalne używa się przy projektowaniu parametrów dla ustalenia optymalnych poziomów dla czynników celem podwyższenia robastności i obniżenia kosztów co pozwala udoskonalić produkt i proces. Statystyki natomiast używa się w czystej i stosowanej nauce dla znalezienia zależności i matematycznych modeli. Nacisk jest w jednym przypadku na inżynierię, a w drugim na matematykę. 3. Interakcje są przeważnie czymś pośrednim pomiędzy czynnikami, którymi można sterować (ustalać) a czynnikami zakłócającymi (tworzącymi szum). 4. Jeśli interakcje są względnie umiarkowane, analiza efektów samych czynników daje optymalne rezultaty i dobrą powtarzalność. 5. Zaleca się korzystanie z OA12 (dla dwóch poziomów) i OA18 (dla trzech poziomów), przy których jeśli pojawi się wpływ interakcji będzie on rozproszony pomiędzy wszystkimi czynnikami. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

91 6. Inżynierowie powinni dążyć do planu doświadczeń, w którym testowane są tylko same czynniki. 7. Czynniki powinny być tak dobrane, aby nie występowały interakcje. Przykładowo wymiary długości i szerokości często wchodzą we wzajemne oddziaływanie (interakcję), podczas gdy czynnik powierzchnia może dostarczyć tej samej informacji i pozwala na oszczędzenie dwóch stopni swobody. 8. Jako odpowiedzi procesu należy wybierać, o ile to możliwe, wielkości mających związek z energią jak np. droga hamowania. 9. Doświadczenie sprawdzające, które nie potwierdza optymalności, ustalonego na podstawie doświadczeń, układ poziomów, może świadczyć o interakcjach. Tomasz Koch, Politechnika Wrocławska

92 dr Barbara Sujak-Cyrul 93

93 Wiedza o systemach zarządzania jakością i systemach pokrewnych (środowiskiem, bhp itp..) jest potrzebna bo: coraz więcej przedsiębiorstw/ organizacji różnego typu i różnej wielkości wdraża systemy zarządzania coraz częściej wymagania stawiane pracownikom dotyczą także znajomości norm i zasad będących podstawą systemów zarządzania normy i przepisy będące podstawą systemów mają często charakter uniwersalny i bazują na najlepszych doświadczeniach organizacyjnych, rozwoju wiedzy oraz samodoskonaleniu przedsiębiorstwa/ organizacji i zapewnieniu szeroko rozumianego bezpieczeństwa oraz obniżeniu ryzyka rozwiązania prawne i normatywne przyjęte w UE i przyjęte / przyjmowane w Polsce (w związku z przystąpieniem do UE) zachęcają do wdrażania systemów zarządzania 94

94 Powszechność wdrażania systemów zarządzania jakością i systemów pokrewnych oraz ich certyfikacji omówimy, uwzględniając: możliwe do zaobserwowane trendy rynku światowego, dane ISO (Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej) dane PCBC (Polskiego Centrum Badań i Certyfikacji), charakterystyczne cechy normy do zapamiętania. Opracowano głównie na bazie publikacji: 1. Sujak-Cyrul B. (2005). Aktywność szkolnego doradcy zawodowego a przygotowanie do pracy w organizacjach objętych systemami zarządzania: jakością, środowiskiem i bhp. W: A. Krajna, L. Ryk, K. Sujak-Lesz (red.). (2005). Edukacja zawodoznawcza i edukacja projakościowa w szkole (s.43-70). Wrocław: MarMar i Centrum Edukacji Nauczycielskiej Uniwersytetu Wrocławskiego 2. Sujak-Cyrul B. (2006). Poszukiwany menedżer jakości. Wizerunek wyłaniający się z ogłoszeń o pracy. W: B. Sujak-Cyrul (red.).(2006). Edukacja projakościowa (s.73-81) Wrocław: MarMar i Centrum Edukacji Nauczycielskiej Uniwersytetu Wrocławskiego [praca ogólnie dostępna w internecie] 3. Sujak-Cyrul B. (2006). Systemy jakości a rynek pracy. W: T. Kupczyk (red.).(2006). Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Śląsku (s ). Wrocław: Politechnika Wrocławska Centrum Kształcenia Ustawicznego [praca ogólnie dostępna w internecie] Przywołanych na slajdach innych źródeł bibliograficznych, m.in. wydanych przez Międzynarodową Organizację Normalizacji (ISO), Polskie Centrum Badań i Certyfikacji (PCBC) 95

95 Systematycznie wzrasta w świecie, UE i PR liczba przedsiębiorstw/ organizacji różnego typu posiadających system zarządzania jakością zgodny z ISO 9001 tj. wdrażany lub stosowany, utrzymywany i doskonalony czy nawet (z)integrowany z innymi pokrewnymi systemami - np. zarządzania środowiskowego wg ISO 14001, zarządzania bhp wg OHSAS 18001/PN-N-18001, zarządzania bezpieczeństwem informacji wg ISO itp. Część organizacji rozpoczyna budowę systemu od zarządzania środowiskiem zgodnie z ISO 14001, System zgodny z OHSAS 18001/PN-N jest zawsze którymś z kolei 96

96 Systematyczny wzrost ilości przedsiębiorstw produkcyjnych wdrażających znormalizowane systemy jakości był zauważalny od czasu wydania pierwszej wersji norm ISO serii 9000 w 1986r., ale szczególnie gwałtowny przyrost w tym względzie obserwuje się od momentu opublikowania trzeciego wydania norm ISO serii 9000 w 2000 r., tj. gdy wymagania normy ISO 9001 zostały sformułowane w sposób bardziej ogólny i tym samym umożliwiający wdrażanie systemów zarządzania jakością zgodnych z tak określonymi wymaganiami przez organizacje różnego typu, bez względu na ich wielkość, rodzaj prowadzonej działalności oraz rodzaj dostarczanego produktu[1]. [1] bo jak podkreśla się w normie ISO 9001:2000, wyspecyfikowane w niej wymagania dotyczące systemu zarządzania jakością mają charakter ogólnych wymagań organizacyjnych i jako takie są uzupełniające do wymagań dotyczących wyrobu/usługi. 97

97 W Polsce, tak jak w wielu innych krajach świata, obok typowych przedsiębiorstw produkcyjnych i przedsiębiorstw usługowych coraz częściej systemy jakości wdrażają także: firmy opracowujące i wdrażające systemy informatyczne, firmy konsultingowe, banki, agencje ochrony mienia, hotele urzędy (gminne, powiatowe, wojewódzkie czy nawet ministerstwa), komisariaty i komendy policji, przedstawicielstwa wojskowe, wybrane szkoły różnego szczebla (podstawowe, gimnazjalne, licealne czy wyższe) i ośrodki kształcenia, szpitale i przychodnie opieki zdrowotnej oraz gabinety stomatologiczne, ośrodki sportu i rekreacji, biblioteki, kancelarie prawne, spółdzielnie mieszkaniowe, przedsiębiorstwa komunalne czy nawet tak jednostkowe organizacje jak Ambasada USA w Warszawie, Krajowy Rejestr Dłużników, Polski Komitet Normalizacyjny. 98

98 Powszechność stosowania normy ISO 9001 oraz norm branżowych z nią zgodnych i norm pokrewnych kompatybilnych z tą normą pozwoliło uznać normę ISO 9001:2000 za normę globalną (Corbett C., Luca A., Pan J., 2003), mającą pozytywne znaczenie w procesie globalizacji tj. odgrywającą istotną rolę w ułatwianiu handlu światowego, w rozwoju łańcuchów dostaw zgodnych ze zunifikowanymi wymaganiami mającymi na celu organizacyjne zapewnienie jakości produktów i usług, w rozprzestrzenianiu się dobrych wzorców zarządzania jakością także w krajach rozwijających się oraz w stanowieniu sprawdzonych podstaw normatywnych dla przepisów prawnych (ISO, 2006b). Corbett C., Luca A., Pan J. (2003). Global perspectives on global stavdards.a 15-economy survey of ISO 9000 and ISO ISO Management Systems, January-February 2003, s ISO (2006b). International Organization for Standardization, The ISO Survey sheds light on roles of management system standards in globalization. Press realize 1021 of 3 August 2006, opublikowane na stronyie internetowej dane pobrane 30 września 2006r. 99

99 Tabela 1. Ilość certyfikowanych systemów zarządzania jakością wg ISO 9001 w świecie w latach Źródło: Opracowanie własne B.Sujak-Cyrul na podstawie danych z [1,2, 3, 4, 5] Ilość aktualnych certyfikatów wg ISO 9001 Ilość krajów, w których posiadano te certyfikaty Na koniec 2001 ~ 44 tyś. Na koniec 2002 ~ 167 tyś. Na koniec 2003 ~ 498 tyś. Na koniec 2004 ~ 670 tyś. Na koniec 2005 ~ 776 tyś. Na koniec 2006 ~ 897 tyś. Na koniec 2007 ~ 951 tyś [1] International Organization for Standardization, Year of transition for ISO 9000 and confirmed growth for ISO 14001, press release nr 928 of 3 September 2004, pobrane ze strony internetowej ISO we wrześniu 2004 ; [2] International Organization for Standardization, Latest ISO Survey confirms integration of ISO 9001 and ISO with world economy, press release nr of September 2005, pobrane ze strony internetowej ISO we wrześniu 2005 ; [3] International Organization for Standardization, The ISO Survey 2005 (upublicznione fragmenty), pobrane ze strony internetowej ISO w październiku 2006, [4] The ISO Survey of Certifications 2006, ISO, Geneva 2006 ; [4] The ISO Survey of Certifications 2007, ISO, Geneva

100 ilość certyfikowanych systemów zarządzania jakością wg ISO 9001 na koniec 2008 r. i 2009 r. wg The ISO Survey of Certifications 2008 W Świecie: ok. 982 tyś., w 175 krajach W Europie: ok. 455 tyś., w 50 krajach W Polsce: certyfikatów wg The ISO Survey of Certifications 2009 W Świecie: ok tyś., w 175 krajach W Europie: ok. 500 tyś., w 50 krajach W Polsce: certyfikatów UWAGA: W 2009 r. Polska była 6. w świecie krajem pod względem rocznego przyrostu ilości certyfikatów Już ponad milion!! 101

101 Polska Europa Świat Tabela 2. Certyfikaty poświadczające zgodność systemów zarządzania jakością z ISO 9001 w świecie, Europie i Polsce w T latach , wg danych ISO. Źródło: Oprac. B.Sujak-Cyrul na bazie danych opublikowanych przez ISO (The ISO Survay 2005)) Rodzaj danych o certyfikatach zgodności SZJ z ISO 9001* Ilość aktualnych certyfikatów wg ISO 9001 w świecie Ilość krajów świata, w których posiadano te certyfikaty Ilość aktualnych certyfikatów wg ISO 9001 w Europie Ilość krajów Europy, w których posiadano te certyfikaty Udział procentowy certyfikatów w Europie do certyfikatów w świecie Ilość aktualnych certyfikatów wg ISO 9001 w Polsce Udział procentowy certyfikatów w Polsce do certyfikatów w świecie Udział procentowy certyfikatów w Polsce do certyfikatów w Europie Na koniec 2001 Na koniec 2002 Na koniec 2003 Na koniec 2004 Na koniec ,55 % 45,82 % 48,69 % 48,59 % 48,92 % ,52 % 0,54 % 0,65 % 0,87 % 1,25 % 1,01 % 1,19 % 1,33 % 1,79 % 2,56 % * Od 15 grudnia 2000 r. do 15 grudnia 2003r. ze względu na tzw. okres przejściowy część aktualnych certyfikatów poświadczała zgodność systemów zarządzania jakością z ISO 9001:2000, a część z wcześniejszym wydaniem tej normy z 1996 r.; dane za 2004r. i 2005r. dotyczą wyłącznie zgodności systemów z ISO 9001:2000. Uwaga na udział procentowy!! 102

102 wskazują na istnienie podobnego trendu wzrostowego ilości certyfikatów i ich rozprzestrzenienia terytorialnego w latach w odniesieniu do systemów jakości zgodnych ze standardami branżowymi zawierającymi wymagania normy ISO 9001 rozszerzone o wymagania specyficzne dla danej branży, takimi jak: ISO/TS 16949:2002 w branży motoryzacyjnej oraz ISO 13485:2003 w branży urządzeń medycznych. 103

103 Polska Europa Świat Tab. 3. Przemysł motoryzacyjny i przemysł urządzeń medycznych - certyfikaty poświadczające zgodność systemów zarządzania jakością T odpowiednio z ISO/TS 16949:2002 lub z ISO 13485:2003 w świecie, Europie i Polsce w latach , wg danych ISO Źródło: Oprac. B.Sujak-Cyrul na bazie danych opublikowanych przez ISO (The ISO Survay 2005)) Rodzaj danych o certyfikatach zgodności SZJ z normami branżowymi - ISO/TS 16949:2002* (produkcja seryjna w przemyśle motoryzacyjnym) - ISO 13485:2003** (produkcja urządzeń medycznych Ilość aktualnych certyfikatów wg ISO/TS 16949:2002 w świecie Ilość krajów świata, w których posiadano te certyfikaty Ilość aktualnych certyfikatów wg ISO/TS 16949:2002 w Europie Ilość krajów Europy, w których posiadano te certyfikaty Udział procentowy certyfikatów w Europie do certyfikatów w świecie Ilość aktualnych certyfikatów wg ISO/TS 16949:2002 w Polsce Udział procentowy certyfikatów w Polsce do certyfikatów w świecie Udział procentowy certyfikatów w Polsce do certyfikatów w Europie ISO/TS 16949:2002* ISO 13485:2003** Na koniec 2004 Na koniec 2005 Na koniec 2004 Na koniec ,06 % 36,90 % 54,43 % 55,87 % ,08 % 1,12 % 0,87 % 0,49 % 2,40 % 3,04 % 1,61 % 0,88 % *ISO/TS 16949:2002 zawiera wszystkie wymagania normy ISO 9001:2000 oraz dodatkowo specyficzne wymagania branżowe dla produkcji seryjnej w przemyśle motoryzacyjnym ** ISO 13485:2003 zawiera wszystkie wymagania normy ISO 9001:2000 oraz dodatkowo specyficzne wymagania branżowe dla produkcji urządzeń medycznych Uwaga na udział procentowy!! 104

104 ilość certyfikowanych systemów zarządzania jakością wg ISO/TS na koniec 2007,2008 i 2009 r. wg. The ISO Survay-2007 W Świecie: ok. 35,2 tyś., w 81 krajach W Europie: ok. 10,2 tyś., w 38 krajach W Polsce: 392 certyfikatów wg. The ISO Survay-2008 W Świecie: ok. 39,3 tyś., w 81 krajach W Europie: ok. 10,7 tyś., w 38 krajach W Polsce: 436 certyfikatów Stosowane w branży motoryzacyjnej wg. The ISO Survay-2009 W Świecie: ok. 41,2 tyś., w 83 krajach W Europie: ok. 10,5 tyś., w 38 krajach W Polsce: dane nie upublicznione na 105

105 ilość certyfikowanych systemów zarządzania jakością wg ISO na koniec 2007,2008 i 2009 r. wg. The ISO Survay-2007 W Świecie: ok. 13,0 tyś., w 84 krajach W Europie: ok. 7,05 tyś., w 37 krajach W Polsce: 392 certyfikatów wg. The ISO Survay-2008 W Świecie: ok. 13,2 tyś., w 88 krajach W Europie: ok. 7,50 tyś., w 39 krajach W Polsce: 436 certyfikatów Stosowanie w branży urządzeń medycznych wg. The ISO Survay-2009 W Świecie: ok. 16,4 tyś., w 90 krajach W Europie: ok. 9,01 tyś., w 40 krajach W Polsce: dane nie upublicznione na 106

106 Zmiany ilościowe i rodzajowe udzielonych certyfikatów systemów zarządzania w Polsce - na przykładzie udzielanych przez PCBC, początkowo jedyną a obecnie jedną z ok. 50 jednostek certyfikujących w RP Systemy zarządzania: Źródło: pobrano w listopadzie 2006 r. J jakością K zagrożeniami korupcyjnymi Z bezpieczeństwa żywności I bezpieczeństwa informacji M dla produkcji wyrobów medyczn. W wewnętrzny system kontroli H - HACCP B - bhp S środowiskiem 107

107 Zwłaszcza od momentu opublikowania trzeciego wydania ISO 9001 w 2000r., zgodne z nią systemy zarządzania jakością mogą być i są wdrażane w świecie przez organizacje różnego typu, bez względu na ich wielkość (duże lub małe), rodzaj prowadzonej działalności (branżę w biznesie lub poza nim) oraz rodzaj dostarczanego produktu (wyrób materialny, usługa, decyzja administracyjna). Dlatego normę ISO 9001 nazywa się: generic standard (ang.) - normą ogólną czy uniwersalną (odpowiednią dla każdej organizacji, bo zawierającą jedynie podstawowe wymagania dot. systemu zarządzania jakością) oraz global standard (ang.) - normą globalną (wdrażaną w całym świecie z podobnych powodów). 108

108 Normy ISO serii 9000 omówimy, uwzględniając: wdrażanie TQM a normy ISO serii 9000 (w latach 90. XX w.) historia norm ISO serii 9000 rodzina norm ISO serii obecnie 8 zasad zarządzania jakością w normach ISO serii podejście procesowe w normach ISO serii przeznaczenie i zakres stosowania normy ISO 9001 normy ISO serii 9000 jako dorobek oraz jako źródło kultury jakości Opracowano głównie na bazie publikacji wymienionych na poszczególnych slajdach tej części prezentacji. 109

109 UWAGA: Poniższe tendencje obserwowano na początku lat 90. XX w., przy obowiązującej pierwszej wersji norm ISO serii 9000 wydanych pod koniec lat 80. (gdy normy te nie odzwierciedlały wymagań TQM w takim stopniu jak obecnie) Obserwowane w Europie tendencje wdrażania strategii TQM a norm ISO serii 9000 Źródło: E. Kindlarski, J. Bagiński, Podstawy zarządzania przez jakość, Bellona, Warszawa

110 Historia opowiedziana na przykładzie normy ISO 9001 ISO 9001:1987 =EN 29001:1987=PN-EN 29001:1993 ISO 9001:1994 =EN ISO 9001:1994 =PN-ISO 9001:1996 pierwsze wydanie zakończony pierwszy etap procesu nowelizacji (ograniczone zmiany) drugie wydanie od 1997 r. drugi etap procesu nowelizacji ISO 9001:2000 = EN ISO 9001:2000 ustanowiona (CEN) od początku 2004 r. = PN-EN ISO 9001:2001 ustanowiona (PKN) trzecie wydanie ISO zbierało informacje o potrzebie zmian decyzja ISO/TC 176 : nowe wydanie ISO 9001 dopiero ok r. 111

111 RODZINA NORM SERII ISO 9000 stan na 1994 r. ISO 8402 Zarządzanie jakością i zapewnienie jakości. Terminologia ISO Wytyczne wyboru i stosowania modelu systemu jakości (zbiór norm o numerach , , , ) ISO 9001 Systemy jakości; model zapewnienia jakości w projektowaniu, pracach rozwojowych, produkcji, instalowaniu i serwisie ISO 9002 Systemy jakości; model zapewnienia jakości w produkcji, instalowaniu i serwisie. ISO 9003 Systemy jakości; model zapewnienia jakości w kontroli i badaniach końcowych. ISO Zarządzanie jakością i elementy systemu jakości. Wytyczne (zbiór norm o numerach , , , ) ISO Wytyczne do auditowania systemów jakości (trzy arkusze , , ) 112

112 Niektórzy za normy ISO serii 9000 uważają tylko te trzy RODZINA NORM SERII ISO 9000 : 2000 stan w 2002r. ISO 9000:2000 Systemy zarządzania jakością Podstawy i terminologia ISO 9001:2000 Systemy zarządzania jakością Wymagania ISO 9004:2000 Systemy zarządzania jakością Wytyczne doskonalenia funkcjonowania ISO 19011:2002 Wytyczne do auditowania systemów zarządzania jakością i/lub zarządzania środowiskowego UWAGI: ISO służy do celów certyfikacji, wyd. polskie w 2001 ISO 9000 norma powołana przez ISO 9001 tj. jej postanowienia stają się częścią ISO 9001; wyd. polskie 2001 ISO 9004 spójne z wymaganiami ISO 9001 wskazówki doskonalenia (zalecane, ale nieobowiązkowe); wyd. polskie w 2001 ISO zastępuje ISO , ISO i ISO dla SZJ oraz inne normy dot. auditowania SZŚ; należy zarówno do norm ISO serii 9000 jak i norm ISO serii 14000; wyd. polskie w 2003; Pojęcie norm ISO serii 9000 (wprowadzone przez ISO 900o) obejmuje 4 ww. normy 113

113 RODZINA NORM ISO SERII 9000 (stan po nowelizacji w 2009 r.) W trakcie nowelizacji ISO 9000:2005 ISO 9001:2008 ISO 9004:2009 ISO 19011:2002 Systemy zarządzania jakością. Podstawy i terminologia. Systemy zarządzania jakością. Wymagania. Zarządzanie ukierunkowane na trwały sukces organizacji Podejście wykorzystujące zarządzanie jakością. Wytyczne do auditowania systemów zarządzania jakością i/lub zarządzania środowiskowego. W Polsce wydana jako PN-EN ISO 9000:2006 W Polsce wydana jako PN-EN ISO 9001:2009 W Polsce wydana jako PN-EN ISO 9004:2010 W Polsce wydana jako PN-EN ISO 19011:

114 ISO 9000:2005 Systemy zarządzania jakością. Podstawy i terminologia ISO 9000:2005 zastępuje normę ISO 9000:2000. Zmiany wprowadzone w nowej normie dotyczą tylko terminologii. Nie wprowadzono zmian do opisu podstaw systemów zarządzania jakością w stosunku do ISO 9000:2000. Dodano i zmieniono kilka definicji; do niektórych definicji rozszerzono lub dodano uwagi wyjaśniające w celu uwzględnienia najnowszych dokumentów w rodzinie norm ISO 9000 i ujednolicenia z nimi normy ISO 9000:2005. Przykładami są: ekspert techniczny, kompetencje, umowa, auditor, zespół auditujący, plan auditu, zakres auditu. Główne zmiany wynikają przede wszystkim z opublikowania ISO 19011:2002 i ISO 10012:2003 i przyjętej w tych normach terminologii dotyczącej auditowania i zapewnienia jakości procesów pomiarowych. W Polsce normę wprowadzono jako PN-EN ISO 9000:2005 (U), a następnie PN-EN ISO 9000:2006 w wersji dwujęzycznej [ Powyższą informację zaczerpnięto ze strony intertnetowej PKN : w marcu 2006] 115

115 ISO 9001:2008 Systemy zarządzania jakością. Wymagania ISO 9001:2008 zastępuje normę ISO 9001:2000. ISO 9001:2008 nie zawiera nowych wymagań w porównaniu z normą z 2000 r. Wprowadzane zmiany mają na celu poprawę spójności wymagań normy i kompatybilności z ISO 14001:2004. Te postanowienia, które budziły wątpliwości i wymagały interpretacji, zapisano w sposób bardziej przejrzysty i jednoznaczny. Zmieniono sformułowania tam, gdzie istniała możliwość błędnego tłumaczenia. Niektóre zagadnienia przedstawiono w bardziej logiczny i przejrzysty sposób, np.: wymagania dotyczące nadzoru nad zapisami czy nad wyrobem niezgodnym, auditów wewnętrznych. W wielu punktach dodano uwagi (nie stanowiące wymagań) ułatwiające zrozumienie lub wyjaśnienie wymagań, których dotyczą, np. procesów realizowanych na zewnątrz, nadzoru nad dokumentami, zasobów ludzkich, środowiska pracy, percepcji klienta co do spełnienia jego wymagań. W całej normie ujednolicono sformułowanie statutory and regulatory requirements, które mogą mieć charakter wymagań prawnych (legal requirements), a we wprowadzeniu do normy, w p. 01 Postanowienia ogólne, określono, że wymagania te mają zastosowanie do wyrobu. W całej normie zaktualizowano dokumenty powołane, devices zastąpiono przez equipment tj. wyposażenie. (W PN-EN ISO 9001:2001 już stosowano jednolicie termin wyposażenie ). Norma zawiera załączniki informacyjne: Załącznik A podający powiązania między ISO 9001:2008 i ISO 14001:2004 oraz Załącznik B wyszczególniający wszystkie wprowadzone zmiany w stosunku do ISO 9001:2000. Ułatwia to użytkownikom normy zidentyfikowanie zmian i korzystanie z normy. W Polsce normę wprowadzono jako PN-EN ISO 9001:2008 (metodą uznaniową, treść w j. ang.), a następnie PN-EN ISO 9001:2009 w wersji dwujęzycznej. [ Powyższą informację zaczerpnięto ze strony intertnetowej PKN : w marcu 2009r. ] 116

116 ISO 9004:2009 Zarządzanie ukierunkowane na trwały sukces organizacji. Podejście wykorzystujące zarządzanie jakością W czasie opublikowania ISO 9001:2008 norma ISO 9004 była już w trakcie nowelizacji. Co zawiera znowelizowane wydanie ISO 9004? Olbrzymia zmiana treści oraz tytułu normy z Systemy zarządzania jakością. Wytyczne doskonalenia funkcjonowania (2000 r.) na Zarządzanie ukierunkowane na trwały sukces organizacji. Podejście wykorzystujące zarządzanie jakością. Wytyczne przeznaczone dla każdej organizacji, dotyczące zarządzania mającego na celu osiągnięcie trwałego i zrównoważonego sukcesu w złożonym, wymagającym i stale zmieniającym się środowisku. ZAPAMIĘTAJ: O ILE w ISO 9001 (normie koncentrującej się na skuteczności SZJ w spełnianiu wymagań klienta) wyspecyfikowano wymagania dotyczące SZJ, które można stosować do wewnętrznych celów organizacji lub do celów związanych z umowami, TO ISO 9004 szerzej ujmuje zarządzanie jakością niż ISO 9001, bo uwzględnia potrzeby i oczekiwania wszystkich stron zainteresowanych oraz ich zadowolenie /satysfakcję poprzez systematyczne i ciągłe doskonalenie funkcjonowania organizacji, ALE ISO 9004 NIE JEST przewidziane do stosowania do celów certyfikacji, prawnych ani do celów związanych z umowami!!! 117

117 Od 2000 r. podstawę norm dotyczących systemu zarządzania jakością (ISO 9000, ISO 9001, ISO 9004) stanowi 8 zasad zarządzania jakością. Zasady te są przeniesieniem filozofii TQM do norm ISO serii Orientacja na klienta 2. Przywództwo 3. Zaangażowanie ludzi 4. Podejście procesowe 5. Systemowe podejście do zarządzania 6. Ciągłe doskonalenie 7. Podejmowanie decyzji na podstawie faktów 8. Wzajemnie korzystne powiązania z dostawcami Źródło: PN-EN ISO 9000:2000, PN-EN ISO 9000:2005, PN-EN ISO 9004:2000, PN-EN ISO 9004:

118 Proces zbiór działań wzajemnie powiązanych lub wzajemnie oddziałujących, które przekształcają wejścia w wyjścia p PN-EN ISO 9000:2001 i PN-EN ISO 9000:2006 Każde działanie lub zbiór działań, w których wykorzystuje się zasoby do przekształcenia wejść w wyjścia można rozpatrywać jako proces PN-EN ISO 9000:2001-s.15 i PN-EN ISO 9000:2006- s. 13 wejście PROCES wyjście ZAUWAŻ: (1) Wejścia (do) procesu są zazwyczaj wyjściami (z) innych procesów! (2) Do wszystkich procesów można stosować cykl PDCA (Plan- planuj, Do wykonaj, Chack sprawdź, Act działaj 119

119 Mianem podejścia procesowego ISO 9001 określa: stosowanie systemu procesów w organizacji włącznie z ich identyfikacją oraz wzajemnymi oddziaływaniami między tymi procesami, jak również zarządzanie nimi w celu osiągnięcia zamierzonych wyników. Za zaletę podejścia procesowego ISO 9001 uważa: zapewnienie bieżącego nadzoru nad powiązaniami pomiędzy poszczególnymi procesami istniejącymi w systemie procesów, jak również nad ich kombinacją i wzajemnym oddziaływaniem. ZAPAMIĘTAJ: Model systemu zarządzania jakością, zarysowany w ISO 9000 oraz opisany w ISO 9001 i rozszerzony w ISO 9004 stosuje podejście procesowe 120

120 Norma ISO 9001 podaje specyfikację wymagań dotyczących systemu zarządzania jakością, gdzie organizacja: musi (chce) wykazać zdolność do ciągłego dostarczania wyrobu zgodnego /usługi zgodnej z wymaganiami klienta i z wymaganiami mających zastosowanie przepisów prawnych i innych (!) dąży do zwiększenia zadowolenia klienta przez skuteczne stosowanie systemu, łącznie z procesami dotyczącymi ciągłego doskonalenia systemu i zapewnienia zgodności z wymaganiami klienta i z wymaganiami mających zastosowanie przepisów prawnych i innych (!) 121

121 Wyspecyfikowane w normie ISO 9001 wymagania dotyczące SZJ można stosować do wewnętrznych celów organizacji lub do celów certyfikacji lub do celów związanych z umowami, koncentrując uwagę na skuteczności SZJ w spełnianiu wymagań klienta. Wszystkie wymagania normy ISO 9001 mają charakter ogólny i mogą być stosowane w każdej organizacji, niezależnie od jej typu, wielkości i dostarczanego wyrobu. Ewentualne wyłączenia - ze względu na charakter organizacji i jej wyrób - mogą dotyczyć tylko wymagań zawartych w rozdz. 7 (Realizacja wyrobu). Gdy wyłączenia mają szerszy zakres, niemożliwe jest stwierdzenie zgodności z normą ISO Można pominąć jedynie te wymagania, które nie mają wpływu na odpowiedzialność organizacji za oraz jej zdolność do dostarczania wyrobu zgodnego z oczekiwaniami klienta oraz zgodnego z mającymi zastosowanie przepisami prawnymi i innymi (!)... UWAGA: Każde wyłączenie musi być UZASADNIONE!!! 122

122 Według normy ISO 9001 wprowadzenie/przyjęcie systemu zarządzania jakością zgodnego z tą normą powinno być strategiczną decyzją organizacji, przy czym Na projekt i wdrożenie systemu zarządzania jakością organizacji mają wpływ: środowisko działania organizacji, zmiany w tym środowisku oraz ryzyka związane z tym środowiskiem zmieniające się potrzeby, poszczególne cele, rodzaje dostarczanych wyrobów/ usług, zastosowane procesy oraz wielkość i struktura organizacji Nie jest celem normy ISO 9001, by doprowadzić do ujednolicenia struktury systemów zarządzania jakością lub ujednolicenia dokumentacji w różnych organizacjach. 123

123 Normy ISO serii 9000 Nowe prądy w normach ISO serii 9000 to dorobek wynikający z uprzednich dobrych i sprawdzonych doświadczeń Proces dochodzenia do nowych wydań norm ISO serii 9000 Nowelizacja wg potrzeb ISO Zmienione normy ISO serii 9000 Rozpowszechnienie normy PKN i inne komitety krajowe Zbieranie i przegląd informacji o dobrych praktykach jakościowych o ilości certyfikowanych systemów o przydatności normy dla użytkownika Źródło: Sujak-Cyrul B., Znormalizowane systemy zarządzania jakością a kultura jakości, [w:] Odkrywanie głębin zarządzania jakością, Wrocław 2006, s Edukacja projakościowa i konsulting na bazie norm Użytkowanie normy: - wdrażanie, utrzymywanie, certyfikacja SJ w organizacjach -wdrażanie, utrzymywanie, certyfikacja SJ u dostawców -wdrażanie, utrzymywanie, certyfikacja SJ u poddostawców 124

124 Wg organizacji ISO na koniec 2008 r. około 982 tyś. organizacji różnego typu posiadało certyfikowane systemy zarządzania jakością zgodne z ISO 9001:2001. Norma ISO 9001 (a właściwie EN ISO 9001) posiada szczególne znaczenie dla przedsiębiorstw produkujących wyroby wymagające znakowania znakiem CE, państwa-członkowie UE z reguły zachęcają przedsiębiorstwa do wdrażania SZJ wg ISO Systemy oparte o normy ISO serii 9000 bazują na najlepszych historycznych doświadczeniach z praktyki rozwoju przemysłu i usług, w tym na teorii i doświadczeniach TQM. Osiem zasad zarządzania jakością, stanowiących podstawę norm ISO serii 9000 od 2000 roku, jest odzwierciedleniem przeniesienia zasad TQM do tych norm. Normy ISO serii 9000 to niekończąca się historia ciągle są przeglądane i aktualizowane, uwzględniając postęp w zarządzaniu jakością.

125 Każda gałąź wiedzy wykształca własne specyficzne terminy - to samo dotyczy jakości i norm ISO serii Żeby właściwie rozumieć i efektywnie stosować normy ISO serii trzeba nauczyć się ich języka. Należy pamiętać, że terminologia norm w pewnym zakresie zmienia się w czasie - m.in. w wyniku dalszego rozwoju tych norm, odzwierciedlenia postępu w nauce i dobrych praktykach organizacji. Zmiany w terminologii w ISO 9000:2005 są bardzo niewielkie w stosunku do terminologii w ISO 9001:2000 Uwaga : na tym poziomie kształcenia dla studenta najbardziej istotna jest znajomość tych pojęć, które zostały wyróżnione przerywanym obramowaniem ramkami. 126

126 Norma ISO 9000: 2005 definiuje Pojęcia dotyczące jakości (3.1) Pojęcia dotyczące zarządzania (3.2) Pojęcia dotyczące organizacji (3.3) Pojęcia dotyczące procesu i wyrobu (3.4) Pojęcia dotyczące właściwości (3.5) Pojęcia dotyczące zgodności (3.6) Pojęcia dotyczące dokumentacji (3.7) Pojęcia dotyczące badań (3.8) Pojęcia dotyczące auditu (3.9) Pojęcia dotyczące zapewnienia jakości procesów pomiarowych (3.10) 127

127 RELACJE RODZAJOWE: Pora roku Zasady graficznego przedstawienia relacji takie same jak w ISO 9000:2000 znacznie ułatwiają zrozumienie tych pojęć RELACJE PARTYTYWNE: wiosna rok lato jesień wiosna lato jesień RELACJE SKOJARZENIOWE: pogoda słoneczna lato Źródło: PN-EN ISO 9000:2000, PN-EN ISO 9000:

128 Źródło: PN-EN ISO 9000:2000, PN-EN ISO 9000:2005 wymaganie (3.1.2) potrzeba lub oczekiwanie, które zostało ustalone, przyjęte zwyczajowo lub jest obowiązkowe jakość (3.1.1) stopień, w jakim zbiór inherentnych /nieodłącznych/ właściwości spełnia wymagania klasa (3.1.3) kategoria lub zaszeregowanie nadane różnym wymaganiom dotyczącym jakości wyrobów, procesów lub systemów, mających takie same zastosowania funkcjonalne kompetencje (3.1.6) wykazana zdolność stosowania wiedzy i umiejętności zdolność (3.1.5) możliwość organizacji, systemu lub procesu dotycząca realizacji wyrobu, który spełnia wymagania określone dla tego wyrobu zadowolenie klienta (3.1.4) percepcja klienta dotycząca stopnia, w jakim jego wymagania zostały spełnione 129

129 właściwość (3.5.1) cecha wyróżniająca niezawodność (3.5.3) termin ogólny stosowany do opisu gotowości obiektu i wpływających na nią czynników: nieuszkadzalności, obsługiwalności, zapewnienia środków obsługi identyfikowalność (3.5.4) zdolność do prześledzenia historii, zastosowania lub lokalizacji tego co jest przedmiotem rozważania Źródło: PN-EN ISO 9000:2000, PN-EN ISO 9000:2005 właściwość jakościowa (3.5.2) inherentna właściwość wyrobu, procesu lub systemu związana z wymaganiem 130

130 struktura organizacyjna (3.3.2) przypisanie odpowiedzialności, uprawnień i powiązań między ludźmi organizacja (3.3.1) grupa ludzi i infrastruktura, z przypisaniem odpowiedzialności, uprawnień i powiązań strona zainteresowana (3.3.7) osoba lub grupa zainteresowana funkcjonowaniem lub sukcesem organizacji infrastruktura (3.3.3) <organizacja> system urządzeń, wyposażenia i obsługi niezbędny do działania organizacji Źródło: PN-EN ISO 9000:2000, PN-EN ISO 9000:2005 środowisko pracy (3.3.4) warunki, w jakich praca jest wykonywana dostawca (3.3.6) organizacja lub osoba, która dostarcza wyrób umowa (3.3.8) wiążące porozumienie klient (3.3.5) organizacja lub osoba, która otrzymuje wyrób 131

131 Ta część wykładu miała za zadanie ogólnie wprowadzić słuchaczy w tematykę terminologii SZJ. W większości pojęcia zostaną wprowadzone przy omawianiu poszczególnych grup wymagań zawartych w ISO 9001:2008 (nie zmienionej w zakresie podstawowych wymagań w stosunku do ISO 9001:2000). Studentów obowiązuje znajomość terminologii ze szczególnym uwzględnieniem pojęć obramowanych linią przerywaną! Interpretacyjne wyróżnienie kolorem wyrazów istotnych dla zrozumienia wybranych definicji powinno pomóc w ich opanowaniu! 132

132 Przyjęcie we Wspólnotach (UE) nowego podejścia do harmonizacji technicznej i normalizacji, następnie uzupełnionego podejściem globalnym - podstawą wielu kolejno opracowywanych dyrektyw (odnoszących się do zróżnicowanych grup produktów lub zjawisk), często później zmienianych i uzupełnianych, a ostatnio przeglądanych i ujednolicanych Obecnie można wyróżnić: Dyrektywy nowego podejścia wymagające oznakowania CE ( 21 dyrektyw) Dyrektywy bazujące na zasadach nowego podejścia lub globalnego podejścia, nieprzewidujące oznakowania CE (3 dyrektywy) Dyrektywy bazujące na niektórych zasadach nowego podejścia i globalnego podejścia (2 dyrektywy) Inne dyrektywy wykorzystujące normy (7 dyrektyw) Stan na luty 2012 wg informacji opublikowanych przez prezesa PKN 133

133 Wymagania ISO 9001:2008 dla systemów zarządzania jakością omówimy, uwzględniając następujące zagadnienia: podstawa normatywna zawartość normy ISO 9001:2008 zakres wymagań w rozdziałach normy model systemu zarządzania jakością, którego podstawą jest proces System zarządzania jakością (p.4) przegląd, a następnie komentarze do przeglądu oraz szczegółowe omówienie wybranego zakresu wymagań Odpowiedzialność kierownictwa (p.5) przegląd, a następnie komentarz do przeglądu Zarządzanie zasobami (p.6) przegląd, Realizacja wyrobu (p.7) przegląd, a następnie komentarze do przeglądu Pomiary, analiza i doskonalenie (p.8) przegląd, a następnie komentarze do przeglądu oraz szczegółowe omówienie wybranego zakresu wymagań 134

134 Omawianą tu podstawę normatywną systemu zarządzania jakością stanowi: światowa norma ISO 9001:2008 Quality management systems Requirements bez zmian przyjęta w Europie jako europejska norma EN ISO 9001:2008 Quality management systems Requirements potem bez zmian przyjęta w Polsce jako polski odpowiednik krajowy PN-EN ISO 9001:2009 Systemy zarządzania jakością Wymagania Dla ułatwienia rozumienia pojęć występujących w normie ISO 9001:2008, poniższemu ogólnemu przeglądowi wymagań normy ISO 9001 często towarzyszą definicje z normy ISO 9000:2005 z kolorowymi wyróżnieniami ułatwiającymi ich zrozumienie. 135

135 Przedmowa krajowa Wersja polska: Systemy zarządzania jakością Wymagania (ISO 9001:2008) Spis treści /taki jak w EN ISO 9001:2008 idt. ISO 9001:2008/ Przedmowa /do EN ISO 9001:2008/ Nota uznaniowa /ISO 9001:2008 uznana przez CEN jako EN ISO 9001:2008 bez zmian/ Wprowadzenie 1 Zakres normy 2 Powołania normatywne (dawniej: Norma powołana) 3 Terminy i definicje 4 System zarządzania jakością 5 Odpowiedzialność kierownictwa 6 Zarządzanie zasobami 7 Realizacja wyrobu 8 Pomiary, analiza i doskonalenie TU SĄ ZAWARTE WYMAGANIA PN-EN ISO 9001 jest normą dwujęzyczną zawiera zarówno tekst polski jak i angielski Załącznik A (informacyjny) Powiązania między ISO 9001:2008 a ISO 14001:2004 Załącznik B (informacyjny) Zmiany w ISO 9001:2000 w relacji do ISO 9001:2008 Bibliografia 136

136 Rozdział 4: System zarządzania jakością 4.1 Wymagania ogólne (dot. systemu i procesów) 4.2 Wymagania dotyczące dokumentacji Rozdział 5: Odpowiedzialność kierownictwa 5.1 Zaangażowanie kierownictwa 5.2 Orientacja na klienta 5.3 Polityka jakości 5.4 Planowanie (system jako całość, cele jakościowe) 5.5 Odpowiedzialność, uprawnienia i komunikacja 5.6 Przegląd zarządzania (w tym: przedstawiciel kierownictwa) 6.1 Zapewnienie zasobów 6.2 Zasoby ludzkie 6.3 Infrastruktura 6.4 Środowisko pracy Rozdział 6: Zarządzanie zasobami Rozdział 7: Realizacja wyrobu 7.1 Planowanie realizacji wyrobu 7.2 Procesy związane z klientem 7.3 Projektowanie i rozwój 7.4 Zakupy 7.5 Produkcja i dostarczanie usługi 7.6 Nadzorowanie wyposażenia do monitorowania i pomiarów Rozdział 8: Pomiary, analiza i doskonalenie 8.1 Postanowienia ogólne 8.2 Monitorowanie i pomiary (w tym audit wewnętrzny) 8.3 Nadzór nad wyrobem niezgodnym 8.4 Analiza danych 8.5 Doskonalenie (w tym działania korygujące i zapobiegawcze) 137

137 Wymagania KLIENT ( i inne zainteresowane strony) Źródło: ISO 9001:2000,2008 ISO 9000:2000,2005 Ciągłe doskonalenie systemu zarządzania jakością Wejście Zarządzanie zasobami Działania dające wartość dodaną: Odpowiedzialność kierownictwa Realizacja wyrobu Pomiary, analiza i doskonalenie Wyjście Wyrób Przepływ informacji: Zadowolenie KLIENT (i inne zainteresowane strony) 138

138 Organizacja powinna ustanowić, udokumentować, wdrożyć i utrzymywać system zarządzania jakością oraz ciągle doskonalić jego skuteczność zgodnie z wymaganiami niniejszej normy międzynarodowej tj. z ISO 9001 Podstawą systemu są określone (jako potrzebne) i właściwie zarządzane procesy organizacji Dokumentacja systemu obejmuje politykę, cele jakości, księgę jakości, wymagane postanowieniami ISO 9001 udokumentowane procedury oraz wymagane postanowieniami ISO 9001 zapisy, a także zewnętrzne i wewnętrzne dokumenty (łącznie z zapisami) potrzebne organizacji do zapewnienia skutecznego planowania, przebiegu i nadzorowania jej procesów Dokumentacja systemu musi być nadzorowana: zakres nadzoru częściowo różny dla dokumentów oraz dla zapisów (zapis to specjalny rodzaj dokumentu, sporządzany i przechowywany w celu dostarczenia dowodów zgodności z wymaganiami i dowodów skuteczności działania systemów) Zakres, formę i nośniki dokumentacji należy dobrać do potrzeb organizacji 139

139 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 system (3.2.1) zbiór wzajemnie powiązanych lub wzajemnie oddziałujących elementów system zarządzania (3.2.2) system do ustanawiania polityki i celów, i osiągania tych celów system zarządzania jakością (3.2.3) system zarządzania do kierowania organizacją i jej nadzorowania w odniesieniu do jakości zarządzanie (3.2.6) skoordynowane działania dotyczące kierowania organizacją i jej nadzorowania zarządzanie jakością (3.2.8) skoordynowane działania dotyczące kierowania organizacją i jej nadzorowania w odniesieniu do jakości 2/2 Źródło: PN-EN ISO 9000:2000, PN-EN ISO 9000:2005 najwyższe kierownictwo (3.2.7) osoba lub grupa osób, które na najwyższym szczeblu kierują organizacją i ją nadzorują polityka jakości (3.2.4) ogół zamierzeń i ukierunkowanie organizacji dotyczące jakości, formalnie wyrażone przez najwyższe kierownictwo cele dotyczące jakości (3.2.7) przedmiot starań lub zamierzeń, w odniesieniu do jakości 140

140 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 system zarządzania jakością (3.2.3) system zarządzania do kierowania organizacją i jej nadzorowania w odniesieniu do jakości zarządzanie jakością (3.2.8) skoordynowane działania dotyczące kierowania organizacją i jej nadzorowania w odniesieniu do jakości ciągłe doskonalenie (3.2.13) powtarzające się działania mające na celu zwiększenie zdolności do spełnienia wymagań planowanie jakości (3.2.9) część zarządzania jakością ukierunkowana na ustalenie celów dotyczących jakości i określająca procesy operacyjne i związane z nimi zasoby niezbędne do osiągnięcia celów dotyczących jakości Źródło: PN-EN ISO 9000:2000, PN-EN ISO 9000:2005 sterowanie jakością (3.2.10) część zarządzania jakością ukierunkowana na spełnienie wymagań dotyczących jakości zapewnienie jakości (3.2.11) część zarządzania jakością ukierunkowana na zapewnienie zaufania, że wymagania dotyczące jakości będą spełnione skuteczność (3.2.14) stopień w jakim planowane działania są zrealizowane i planowane wyniki osiągnięte doskonalenie jakości (3.2.12) część zarządzania jakością ukierunkowana na zwiększenie zdolności do spełnienia wymagań dotyczących jakości efektywność (3.2.15) relacja między osiągniętymi wynikami a wykorzystanymi zasobami 141

141 Wymagania ogólne stawiane organizacji, dotyczące procesów: Szczegółowe przedstawienie jednego z wymagań p. 4 normy ISO 9001:2008 określić procesy potrzebne w systemie zarządzania jakością i ich zastosowanie w organizacji określić sekwencję tych procesów i ich wzajemne oddziaływanie określić kryteria i metody potrzebne do zapewnienia skuteczności zarówno przebiegu jak i nadzorowania tych procesów zapewnić dostępność zasobów i informacji niezbędnych do wspomagania przebiegu i monitorowania tych procesów monitorować, mierzyć tam gdzie ma to zastosowanie i analizować te procesy wdrażać działania niezbędne do osiągnięcia zaplanowanych wyników i ciągłego doskonalenia tych procesów Organizacja powinna zarządzać tymi procesami zgodnie z wymaganiami normy. Istotne procesy zlecone na zewnątrz do realizacji muszą być na nadzorowane 142

142 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 procedura (3.4.5) ustalony sposób przeprowadzania działania lub procesu proces (3.4.1) zbiór działań wzajemnie powiązanych lub wzajemnie oddziałujących, które przekształcają wejścia w wyjścia wyrób (3.4.2) wynik procesu Często nazywane PROJEKTEM projektowanie i rozwój (3.4.4) zbiór procesów, które przekształcają wymagania na określone właściwości lub na specyfikacje wyrobu, procesu lub systemu Źródło: PN-EN ISO 9000:2000, PN-EN ISO 9000:2005 przedsięwzięcie (3.4.3) jednostkowy proces składający się ze zbioru skoordynowanych i nadzorowanych działań, z podaniem dat rozpoczęcia i zakończenia, podejmowany dla osiągnięcia celu spełniającego określone wymagania, z uwzględnieniem ograniczeń dotyczących czasu, kosztów i zasobów 143

143 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 Ogólne kategorie wyrobów: usługa np.: usługi telekomunikacyjne, hotelowe, naprawa samochodu. wytwór intelektualny np.: program komputerowy, książka, projekt budynku, projekt maszyny,.. przedmiot materialny np.: część mechaniczna silnika, maszyna, mebel, budynek, ubranie,. materiał przetworzony np.: smar, paliwo,. ISO 9001 dotyczy wyrobów: -przeznaczonych dla klientów, -wytwarzanych jako zamierzone W praktyce większość wyrobów zawiera elementy należące do różnych kategorii ogólnych, a o zaszeregowaniu do danej kategorii decyduje element dominujący w danym wyrobie 144

144 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 Procesy główne lub inaczej procesy kluczowe to procesy które mają istotny wpływ na wytworzenie produktu/ usługi, na jego/ jej jakość są pierwotnym źródłem wartości dodanej, umożliwiającej organizacji osiągania zysków oraz zadowolenie klienta. Choć norma ISO 9001:2008 nie używa wprost nazwy procesy główne, to jest dobrą i powszechną praktyką jej używanie. Ogólnie należy uważać, że w modelu SZJ procesy główne mieszczą się w Realizacji wyrobu. Realizacja wyrobu Patrz też p.7 w ISO 9001 Badania potrzeb rynku Projektowanie Produkcja Sprzedaż Obsługa posprzedażna sprzężenie zwrotne

145 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 Wymaga badania hierarchii, powiązań, struktury i przebiegu procesów MAPA PROCESÓW / MAPA PROCESU A AA B C D E F MAPA PROCESU/ MAPA PODPROCESU C Y MAPA PODPROCESU / DZIAŁANIA + tabelaryczny opis procesu na którymś z poziomów mapy, gdy potrzebny Porównaj z: (1) Rummler G.H., Brache A.P., Improving performance, Jossey-Brass Inc., San Francisco 1990; (2) Hammer M., Champy J.,Reengineering the corporation, Nicolas Bradley Publishing, London

146 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 Ogólne wymagania co do określenia procesów potrzebnych w SZJ i zarządzania nimi (patrz podpunkt 4.1 w ISO 9001:2008) Wymagania co do planowania i rozwoju procesów potrzebnych organizacji dla realizacji wyrobu (patrz podpunkt 7.1 w ISO 9001:2008) Wymagania co do monitorowania i pomiaru procesów (patrz podpunkt w ISO 9001:2008) Różne wymagania odnoszące się do poszczególnych wyspecyfikowanych procesów (patrz inne podpunkty ISO 9001:2008 niż wymienione powyżej) 147

147 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 informacja (3.7.1) znaczące dane dokument (3.7.2) informacja i jej nośnik specyfikacja (3.7.3) dokument, w którym podano wymagania księga jakości (3.7.4) dokument, w którym określono system zarządzania jakością organizacji plan jakości (3.7.5) dokument specyfikujący, które procedury i związane z nimi zasoby należy zastosować, kto i kiedy ma je realizować w odniesieniu do określonego przedsięwzięcia, wyrobu, procesu lub umowy dokument procedury nie zdefiniowany wprost - uwaga 2 do def. procedury: dokument, który zawiera procedurę; procedura pisemna, procedura udokumentowana zapis (3.7.6) dokument, w którym przedstawiono uzyskane wyniki lub dowody przeprowadzonych działań Źródło: PN-EN ISO 9000:2000, PN-EN ISO 9000:

148 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 Udokumentowane procedury wprost (bezwzględnie) wymagane przez ISO 9001: muszą objąć obszary: Nadzorowanie dokumentacji (4.2.3) Nadzorowanie zapisów (4.2.4) Audity wewnętrzne (8.2.2) Nadzorowanie wyrobu niezgodnego z wymaganiami (8.3) Działania korygujące (8.5.2) Działania zapobiegawcze (8.5.3) UWAGA: Obszarów wymagań jest 6, ale tych procedur może być dokładnie 6 albo mniej niż 6 lub więcej niż

149 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 Szczegółowe wymagania co do zapisów wprost (bezwzględnie) wymaganych przez ISO 9001 są rozrzucone nierównomiernie po całej normie 0 wymogów w Systemie zarządzania jakością 1 wymóg w Odpowiedzialnośc i kierownictwa 1 wymóg w Zarządzaniu zasobami Zapisy wymagane wprost (bezpośrednio) przez ISO wymogów w Realizacji wyrobu 5 wymogów w Pomiarach, analizie i doskonaleniu 150

150 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 Przykładowe zapisy: protokoły pomiarowe; obliczenia projektowe, kontrolne; przeglądy ofert, umów i zamówień; notatki ze spotkań; raporty z auditów; zapisy niezgodności; zapisy z działań korygujących; oceny dostawców; zapisy dotyczące szkoleń (w tym dyplomy, świadectwa); zapisy z przeglądów zarządzania; 151

151 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 Przykładowa zawartość Księgi Jakości (wytłuszczono wymagania bezpośrednio zawarte w p ISO 9000: 2000) spis treści zakres systemu zarządzania jakością wyłączenia (szczegółowo i z uzasadnieniem) charakterystyka organizacji (zakres produkcji / usług) udokumentowane procedury dla systemu zarządzania jakością lub odwołanie do nich procesy i opis zależności pomiędzy procesami objętymi systemem zarządzania jakością 152

152 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 Dokumenty, łącznie z zapisami, określone przez organizację jako niezbędne dla skutecznego planowania, prowadzenia i nadzorowania procesów wg ISO 9001: jak to rozumieć?? Organizacja określając te dokumenty (w tym i zapisy) potrzebne do skutecznego zarządzania swoimi procesami musi uwzględnić zarówno dokumenty wewnętrzne jak i zewnętrzne, biorąc pod uwagę także dokumenty (w tym i zapisy) wymagane od niej przez prawo. W zależności od sytuacji, niektóre potrzebne dokumenty/zapisy pozyskuje się z zewnątrz a inne ustanawia oraz tworzy jako dokumenty/zapisy wewnętrzne. Przykłady: opis procesu (nie zawarty w księdze jakości) grafik planowania i realizacji konserwacji/ działań ewidencja wyposażenia kontrolno-pomiarowego, zapis inny niż wymagane normą, specyfikacja inna niż wymagane normą, procedura inna niż wymagane normą, zapytanie ofertowe klienta, oferta, zamówienie, dwustronnie podpisana umowa, projekt techniczny, rysunek, raport, norma, przepis prawny potrzebny firmie plan jakości potrzebny firmie np. dla realizacji nowego wyrobu norma ISO 9001 i ISO 9000, normy zharmonizowane dot. produkowanego wyrobu, 153

153 Skuteczny i przynoszący firmie profity System Zarządzania Jakością może powstać, funkcjonować i rozwijać się tylko pod warunkiem zaangażowania się najwyższego kierownictwa Najwyższe kierownictwo jest zobowiązane dostarczyć dowodów swojego zaangażowania w tworzenie, wdrożenie i ciągłe doskonalenie Systemu Zarządzania Jakością kierowanej organizacji Zakres wymaganych dowodów: ukierunkowanie organizacji na klienta, ustanowiona polityka jakości, ustanowione cele dotyczące jakości, planowanie systemu zarządzania jakością dla spełnienia ogólnych wymagań SZJ (p.4.1 procesy!) i utrzymania jego integralności przy zmianach, odpowiedzialność i uprawnienia określone oraz zakomunikowane w tym ustanowiony przedstawiciel kierownictwa (członek kierownictwa organizacji), wdrożona właściwa komunikacja wewnętrzna, przeprowadzanie przeglądów zarządzania, zapewnienie dostępności zasobów 154

154 Komentarz do przeglądu p.6 ISO 9001 POLITYKA JAKOSCI Nadrzędnym celem działalności CERSANIT III S.A. jest zadowolenie naszych klientów przez oferowanie produktów o najwyższej klasie jakości i wysokich walorach użytkowych zgodnie z oczekiwaniami rynku. Realizację założonych celów zapewnia funkcjonujący System Jakości zgodny z wymogami normy ISO 9001, który będzie rozwijany w kierunku TQM. Gwarancją zapewnienia realizacji założonych celów jest powszechna znajomość, akceptacja oraz realizacja Polityki Jakości przez wszystkich pracowników. Pracownicy w procesie projektowania, wytwarzania wyrobów oraz wykonywania usług postępują zgodnie z zasadami zawartymi w Księdze Jakości. Skuteczność Polityki Jakości jest przedmiotem stałego zaangażowania i odpowiedzialności Zarządu. Zarząd Cersanit III S.A. deklaruje: Celem Cersanit III S.A. jest osiągnięcie wiodącej pozycji rynkowej w zakresie projektowania, produkcji i sprzedaży płytek ceramicznych i gresów. Utrzymanie jakości naszych wyrobów na poziomie odpowiadającym wymaganiom odbiorców. Stosowanie strategii stałego wzrostu poziomu jakości wyrobów. Inwestowanie w rozwój pracowników poprzez podnoszenie ich kwalifikacji zawodowych. Stałe unowocześnianie technicznego wyposażenia produkcyjnego. Efektywne i ekonomiczne zarządzanie na każdym etapie produkcji. Powyższa Polityka Jakości gwarantuje spełnienie wymagań i oczekiwań naszych klientów i utrzymanie wiodącego poziomu jakości. W imieniu Zarządu i Załogi Prezes Zarządu Mirosław Jędrzejczyk Wałbrzych, dn. 2 maja 2002 r. Dokument pobrano jako ogólnie dostępny ze strony internetowej CERSANIT III S.A.

155 Dla wdrożenia, utrzymania i ciągłego doskonalenie Systemu Zarządzania Jakością oraz zwiększenia zadowolenia klienta przez spełnienie jego wymagań potrzebne są zasoby Organizacja musi określić i zapewnić potrzebne zasoby obejmujące ludzi (kompetencje; świadomość; szkolenia i/lub inne działania podejmowane i oceniane; szkolenia udokumentowane zapisami), infrastrukturę, środowisko pracy oraz inne zasoby wg potrzeb. 156

156 Procesy potrzebne do realizacji wyrobu muszą być odpowiednio zaplanowane i opracowane Nie można zaniedbać procesów związanych z klientem, mających na celu określenie i dokonanie przeglądu wymagań dotyczących wyrobu oraz skuteczne komunikowanie się z klientem w sprawach związanych z wyrobem. W procesie projektowania i rozwoju należy skutecznie zapewnić jakość projektową wyrobu i projektować rzeczy dobre tu decyduje się, czy organizacja będzie w ogóle miała szansę produkować wyroby/ dostarczać usługi dobre jakościowo. Szczególnej uwagi wymagają dane wejściowe i dane wyjściowe procesu oraz przegląd, weryfikacja i walidacja projektowania i rozwoju, a także nadzorowanie zmian. Proces zakupów powinien zapewnić organizacji dostawy zgodne z ustalonymi wymaganiami, odpowiednie dla właściwej realizacji wyrobów/ usług przez organizację. Szczególnej uwagi wymaga ocena, wybór i nadzór nad dostawcami, zapewnienie adekwatności wymagań (informacji) dotyczących zakupów przed ich zakomunikowaniem dostawcy oraz weryfikacja zakupionego wyrobu. 157

157 Komentarz do przeglądu p.7 ISO 9001 przegląd (3.8.7) działanie podejmowane w celu określenia przydatności, adekwatności i skuteczności przedmiotu rozważań do osiągnięcia ustalonych celów kontrola, inspekcja (3.8.2) ocenianie zgodności przez obserwację i orzecznictwo w połączeniu odpowiednio z pomiarami, przeprowadzaniem badań lub stosowaniem sprawdzianów ustalenie [nie zdefiniowane] dowód obiektywny (3.8.1) dane potwierdzające istnienie lub prawdziwość czegoś weryfikacja (3.8.4) potwierdzenie, przez przedstawienie dowodu obiektywnego, że zostały spełnione wyspecyfikowane wymagania badanie (3.8.3) określenie jednej, lub więcej, właściwości zgodnie z procedurą Źródło: PN-EN ISO 9000:2000, PN-EN ISO 9000:2005 walidacja (3.8.5) potwierdzenie, przez przedstawienie dowodu obiektywnego, że zostały spełnione wymagania dotyczące konkretnego zamierzonego użycia lub zastosowania 158

158 Produkcja i dostarczanie usługi powinno odbywać się w sposób zaplanowany w warunkach nadzorowanych, a procesy produkcji i dostarczania usługi powinny być zwalidowane gdy wyników nie można zweryfikować w następstwie monitorowania lub pomiaru. Należy zapewnić odpowiednią identyfikację wyrobu i, gdy ma zastosowanie, jego identyfikowalność oraz zabezpieczać zgodność wyrobu na wszystkich etapach. Szczególnej pieczy wymaga własność klienta znajdująca się pod nadzorem organizacji lub użytkowana przez nią. Wyżej wymienione procesy zwykle są zaliczane przez organizację do jej procesów głównych, natomiast nadzorowanie wyposażenia do monitorowania i pomiarów zwykle zalicz się do procesów wspomagających (ale zawsze wszystko zależy od tego co wytwarza i jak jest zorganizowana dana organizacja). W ramach nadzorowania wyposażenia do monitorowania i pomiarów należy: określić monitorowanie i pomiary oraz potrzebne do tego wyposażenie, aby dostarczać dowodu zgodności wyrobu z określonymi wymaganiami; nadzorować wyposażenie pomiarowe tam, gdzie jest to niezbędne, a gdy wyposażenie okaże się niezgodne z wymaganiami - ocenić i zapisać wiarygodność wcześniejszych pomiarów. 159

159 Komentarz do przeglądu p.4 ISO 9001 Źródło: PN-EN ISO 9000:2000, PN-EN ISO 9000:2005 potwierdzenie metrologiczne (3.10.3) zbiór operacji wymaganych do zapewnienia, że wyposażenie pomiarowe jest zgodne z wymaganiami związanymi z jego zamierzonym użyciem proces pomiarowy (3.10.2) zbiór operacji do określenia wartości wielkości system nadzorowania pomiarów (3.10.1) zbiór wzajemnie powiązanych lub wzajemnie oddziałujących elementów niezbędnych do osiągnięcia potwierdzenia metrologicznego i ciągłego sterowania procesami pomiarowymi funkcja metrologiczna (3.10.6) funkcja z odpowiedzialnością organizacyjną i techniczną za określenie i wdrożenie systemu nadzorowania pomiarów wyposażenie pomiarowe (3.10.4) przyrząd pomiarowy, oprogramowanie, wzorzec jednostki miary, materiał odniesienia lub aparatura pomocnicza lub ich kombinacja, niezbędne do przeprowadzenia procesu pomiaru właściwość metrologiczna (3.10.5) cecha wyróżniająca, która może wpływać na wynik pomiaru 160

160 By umożliwić podejmowania decyzji opartych na faktach jako podstawy do dalszego doskonalenia - pomiarom i monitorowaniu podlegają wyroby/ usługi organizacji, jej zidentyfikowane procesy, zadowolenie klientów oraz funkcjonowanie systemu zarządzania jakością. Niezależnym i skutecznym narzędziem monitorowania i oceny systemu zarządzania jakością są audity wewnętrzne pod warunkiem wykonywania ich przez kompetentnych auditorów i zgodnie z wymaganiami norm ISO 9001 i ISO oraz przy aktywnym udziale auditowanych. Audity wewnętrzne w ramach samopoznania organizacji ujawniają potrzeby i możliwości doskonalenia systemu. Szybkie ujawnianie oraz właściwe nadzorowanie wyrobów/ usług niezgodnych z wymaganiami zapobiega dalszym kosztom złej jakości oraz ujawnia potrzeby i możliwości doskonalenia wyrobów/ usług, procesów oraz systemu zarządzania jakością jako całości. Należy ciągle doskonalić skuteczność systemu zarządzania jakością - przez politykę, cele, wyniki auditów, działania korygujące i zapobiegawcze, przegląd zarządzania. Kompetentnie prowadzone działania korygujące oraz działania zapobiegawcze są skutecznymi narzędziami doskonalenia organizacji - zapewniają organizacji możliwość uczenia się na własnych i cudzych błędach oraz zidentyfikowanych innych niepożądanych sytuacjach, rzeczywistych lub potencjalnych. 161

161 Komentarz do przeglądu p.8 ISO 9001 klient auditu (3.9.7) organizacja lub osoba zlecająca przeprowadzenie auditu zakres auditu (3.9.13) obszar i granice auditu plan auditu (3.9.12) opis działań oraz ustaleń organizacyjnych związanych z auditem kryteria auditu (3.9.3) zestaw polityk, procedur lub wymagań, stosowanych jako odniesienie ekspert techniczny (3.9.11) osoba, która służy zespołowi auditującemu specjalistyczną wiedzą lub umiejętnościami program auditów (3.9.2) zestaw auditów, jednego lub więcej, zaplanowanych w określonych ramach czasowych i mających określony cel audit (3.9.1) systematyczny, niezależny i udokumentowany proces uzyskiwania dowodu z auditu oraz jego obiektywnej oceny w celu określenia stopnia spełnienia kryteriów auditu zespół auditujący (3.9.10) jeden lub więcej auditorów przeprowadzających audit, wspomagany przez ekspertów technicznych, gdy wymagane auditor (3.9.9) osoba mająca kompetencje do przeprowadzania auditu kompetencje (3.9.14) (audit) wykazane osobiste cechy oraz zdolność do stosowania wiedzy i umiejętności auditowany (3.9.8) organizacja, która jest auditowana ustalenia z auditu (3.9.5) wyniki oceny zebranych dowodów z auditu w stosunku do kryteriów auditu dowód z auditu (3.9.4) zapisy, stwierdzenia faktu lub inne informacje, które są istotne dla kryteriów auditu i możliwe do zweryfikowania wniosek z auditu (3.9.6) wynik auditu, przedstawiony przez zespół auditujący po rozważeniu celów auditu i wszystkich ustaleń z auditu Źródło: PN-EN ISO 9000:

162 Audit wewnętrzny to jedno z narzędzi monitorowania i pomiaru Organizacja powinna przeprowadzać audity wewnętrzne w zaplanowanych odstępach czasu w celu określenia, czy system zarządzania jakością : jest zgodny: Szczegółowe przedstawienie jednego z wymagań p. 8 normy ISO 9001:2008 z zaplanowanymi ustaleniami (patrz p-kt 7.1 dot. procesów potrzebnych do realizacji wyrobów) z wymaganiami normy (tj. ISO 9001:2008) oraz z wymaganiami systemu zarządzania jakością ustanowionymi przez organizację, jest skutecznie wdrożony i utrzymywany Źródło: PN-EN ISO 9001:

163 Planując program auditów należy brać pod uwagę: status i ważność procesów oraz auditowanych obszarów, a także wyniki wcześniejszych auditów. Szczegółowe przedstawienie jednego z wymagań p. 8 normy ISO 9001:2008 (cd) Kryteria auditu, jego zakres, częstość i metody musza zostać określone. Wybór auditorów i prowadzenie auditów powinny zapewnić obiektywność i bezstronność procesu auditu. Auditorzy nie powinni auditować własnej pracy. Odpowiedzialność i wymagania dotyczące planowania i przeprowadzania auditów oraz przedstawiania wyników i utrzymywania zapisów (patrz 4.2.4) muszą zostać określone w udokumentowanej procedurze. h" W przypadku stwierdzenia niezgodności, kierownictwo odpowiedzialne za obszar podlegający auditowi powinno zapewnić, aby bez nieuzasadnionego opóźnienia podjęto każdą niezbędną korekcję i każde niezbędne działanie korygujące dla wyeliminowania stwierdzonych niezgodności i ich przyczyn. Następnie należy prowadzić weryfikację podjętych działań i przedstawić jej wyniki (patrz działania korygujące wg 8.5.2). Źródło: PN-EN ISO 9001:

164 Komentarz do przeglądu p.8 ISO 9001 Audity stosuje się, żeby określić stopień spełnienia wymagań przez system zarządzania jakością. Jak podaje ISO audity wewnętrzne lub inaczej audity pierwszej strony to audity przeprowadzane przez samą organizację, lub w jej imieniu, dla celów wewnętrznych i mogą stanowić podstawę wystawienia przez organizację deklaracji zgodności. Możliwe są jeszcze audity drugiej strony (przeprowadzane przez klienta organizacji lub w jego imieniu) oraz audity trzeciej strony (przeprowadzane przez zewnętrzną organizację niezależną, zazwyczaj akredytowaną, prowadzącą certyfikacją lub rejestrację zgodności z wymaganiami takimi np. jak w ISO 9001). Zasady auditowania oraz wymagania stawiane auditorom uszczegóławia norma ISO Wytyczne do auditowania systemów zarządzania jakością i/lub zarządzania środowiskowego 165

165 Komentarz do przeglądu p.8 ISO 9001 wada (3.6.3) niespełnienie wymagania odnoszące się do zamierzonego lub wyspecyfikowanego użycia działanie zapobiegawcze (3.6.4) działanie w celu wyeliminowania przyczyny potencjalnej niezgodności lub innej potencjalnej sytuacji niepożądanej Źródło: PN-EN ISO 9000:2000, PN-EN ISO 9000:2005 działanie korygujące (3.6.5) działanie w celu wyeliminowania przyczyny wykrytej niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji likwidowanie (3.6.10) działanie wobec wyrobu niezgodnego w celu uniemożliwienia jego pierwotnie zamierzonego użycia wymaganie (3.1.2) niezgodność (3.6.2) niespełnienie wymagania zezwolenie (3.6.11) pozwolenie na wykorzystanie lub zwolnienie wyrobu, który nie spełnia wyspecyfikowanych wymagań korekcja (3.6.6) działanie w celu wyeliminowania wykrytej niezgodności zgodność (3.6.1) spełnienie wymagania zwolnienie (3.6.13) pozwolenie na przejście do następnego etapu procesu zgoda na odstępstwo (3.1.12) pozwolenie na odstąpienie od pierwotnie wyspecyfikowanych wymagań, dotyczące wyrobu, wydane przed jego realizacją naprawa (3.6.9) działanie wobec wyrobu niezgodnego, aby uczynić go możliwym do przyjęcia do zamierzonego użycia przeróbka (3.6.7) działanie wobec wyrobu niezgodnego, aby uczynić go zgodnym z wymaganiami przeklasyfikowanie (3.6.8) zmiana klasy wyrobu niezgodnego w celu uczynienia go zgodnym z wymaganiami różniącymi się od wymagań ustalonych początkowo 166

166 Działania korygujące to jedno z narzędzi doskonalenia Wymagania stawiane organizacji to: Podejmować działania korygujące jako eliminujące przyczyny niezgodności dla zapobieżenia ich powtórnemu wystąpieniu Dostosowywać działania korygujące do skutków stwierdzonych niezgodności Mieć udokumentowaną procedurę określającą: przegląd niezgodności (w tym przegląd reklamacji) ustalanie przyczyn wystąpienia niezgodności ocenę potrzeby działań zapobiegających ponownemu wystąpieniu tych niezgodności ustalanie i wdrażanie niezbędnych działań zapisy dotyczące wyników podjętych działań przegląd skuteczności podjętych działań korygujących Szczegółowe przedstawienie jednego z wymagań p. 8 normy ISO 9001:2008 h" Źródło: PN-EN ISO 9001:

167 Działania zapobiegawcze to jedno z narzędzi doskonalenia Wymagania stawiane organizacji to: Podejmować działania zapobiegawcze jako eliminujące przyczyny potencjalnych niezgodności dla zapobieżenia ich wystąpieniu Dostosowywać działania zapobiegawcze do skutków potencjalnych problemów Mieć udokumentowaną procedurę określającą: określanie potencjalnych niezgodności oraz ich przyczyn ocenę potrzeby działań zapobiegających wystąpieniu tych niezgodności ustalanie i wdrażanie niezbędnych działań zapisy dotyczące wyników podjętych działań przegląd skuteczności podjętych działań zapobiegawczych Szczegółowe przedstawienie jednego z wymagań p. 8 normy ISO 9001:2008 h" Źródło: PN-EN ISO 9001:

168 prof. dr hab. inż. Tomasz Koch 169

169 prof. dr hab. inż. Tomasz Koch

170 Charakterystyka zmienności wyników procesu zbiór działań wzajemnie powiązanych lub wzajemnie oddziałujących, które przekształcają wejścia w wyjścia [ISO 9000:2006] X 1 X 2 X n PROCES Y=f(X) Y 1 Y 2 Y m 171

171 Charakterystyka zmienności wyników procesu Podejmowanie decyzji na podstawie faktów [ISO 9000:2006] jedna z zasad zarządzania jakością Potrzebne dane, aby: wsłuchać się w głos procesu zdobyć wiedzę o procesie zrozumieć jak oddziaływać na proces, jeśli zajdzie taka potrzeba sformułować teorie o relacjach przyczynowoskutkowych ocenić teorie o relacjach przyczynowoskutkowych 172

172 Charakterystyka zmienności wyników procesu GŁOS PROCESU GŁOS KLIENTA -??? - Wymagania - Specyfikacje Usłyszeć głos procesu i odnieść go do głosu klienta CHARAKTERYSTYKA PROCESU 173

173 Charakterystyka zmienności wyników procesu mm kg PLN ph czas WIP Czy możliwe są takie wyniki procesu? t 174

174 Charakterystyka zmienności wyników procesu? Eksperyment Deminga z lejkiem Kulki wypadają z lejka, który można ustawić nad dowolnym punktem stołu Wysokość lejka nad stołem jest stała 175

175 Charakterystyka zmienności wyników procesu Zasada regulacji nr 1 Lejek ustawiamy nad celem Nie dokonujemy regulacji 176

176 Charakterystyka zmienności wyników procesu Losowe rozproszenie punktów wokół wartości zadanej Wyniki doświadczenia (Zasada regulacji nr 1) 177

177 Charakterystyka zmienności wyników procesu Nie ma dwóch takich samych rzeczy Każdemu zjawisku, każdemu procesowi towarzyszą zmienności (rozproszenia) Zakłócenia X 1 Y n Wejście 1 Wyjście 1 X n Wejście n t t Process System Wyjście m t 178

178 Charakterystyka zmienności wyników procesu Co można powiedzieć o tym procesie? Gdy tolerancja jest taka A co, gdy tolerancja jest taka? Tu chyba trzeba dokonać regulacji procesu? 179

179 Charakterystyka zmienności wyników procesu Zasada regulacji nr 2 Jeśli kulka nie trafiła w cel, to przesuwamy lejek o tę odległość, ale w przeciwną stronę od ostatniej pozycji (regulacja 100%)

180 Charakterystyka zmienności wyników procesu Rozproszenie punktów wokół wartości zadanej uległo zwiększeniu Rozproszenie procesu wzrosło Proces jednak jest stabilny Wyniki doświadczenia (Zasada regulacji nr 2) 181

181 Charakterystyka zmienności wyników procesu Zasada regulacji nr 3 Jeśli kulka nie trafiła w cel, to przesuwamy lejek o tę odległość, ale w przeciwną stronę od wartości zadanej (regulacja 100%)

182 Charakterystyka zmienności wyników procesu Symetryczny wzrost rozproszenia W przeciwieństwie do zasady 1 i 2, tu proces się destabilizuje Wyniki doświadczenia (Zasada regulacji nr 3) 183

183 Charakterystyka zmienności wyników procesu Rozproszenie rośnie bardzo szybko (system eksploduje ) Jeśli sędzia robi błąd, to staje się on prawem Wyniki doświadczenia (Zasada regulacji nr 4) - jeśli kulka nie trafiła w cel, to ustaw lejek nad miejscem, gdzie zatrzymała się kulka 184

184 Charakterystyka zmienności wyników procesu Doświadczenie z lejkiem - podsumowanie Która zasada dała najlepsze rezultaty?. 185

185 Charakterystyka zmienności wyników procesu Przy podejmowaniu decyzji o regulacji procesu należy odpowiedzieć na pytanie: Czy w zaobserwowanych danych nastąpiła istotna zmiana? Aby mieć możliwość dostrzegania istotnych zmian w procesie należy myśleć statystycznie (ang. statistical thinking) 186

186 Charakterystyka zmienności wyników procesu Granica naturalnej zmienności Badana właściwość Linia centralna Granica naturalnej zmienności Czas ZMIENNE LOSOWE (PRZYPADKOWE) Naturalne, charakterystyczne dla danego procesu Zawsze występują, ale mogą być redukowane Powodowane przez przyczyny niewyznaczalne Stan statystycznie stabilny = przewidywalny 187

187 Charakterystyka zmienności wyników procesu Granica naturalnej zmienności Badana właściwość Linia centralna Granica naturalnej zmienności ZMIENNOŚCI SPECJALNE Istotne zmiany w procesie Powodują je przyczyny wyznaczalne Stan statystycznie niestabilny = nieprzewidywalny Czas 188

188 Charakterystyka zmienności wyników procesu NIE opieraj swoich decyzji na pojedynczych wynikach NIE opieraj swoich decyzji na porównaniu jedynie dwóch wyników NIE dziw się, że jeden wynik różni się od drugiego Jeśli proces jest STABILNY odrzucaj pokusę konieczności poszukiwania przyczyn tej różnicy wyników 189

189 Charakterystyka zmienności wyników procesu Znajomość charakteru zmienności procesu pozwala skierować działania naprawcze we właściwym kierunku Przyczyny specjalne (problemy doraźne) Mogą być usunięte wskutek działań o charakterze lokalnym Przyczyny losowe (problemy chroniczne) Mogą być usunięte wskutek działań o charakterze systemowym Wymagają zaangażowania kierownictwa 190

190 Charakterystyka zmienności wyników procesu Deming 94% problemów to skutek działań o charakterze systemowym 6% problemów to skutek działań o charakterze lokalnym Podobne obserwacje poczynił Juran 85% management controllable 15% worker controllable Problemy chroniczne (charakter losowy) wymagają działań systemowych (głębokich zmian) 191

191 Niezgodności (PPM, DPMO,...) Charakterystyka zmienności wyników procesu problemy sporadyczne działania doraźne doskonalenie problemy chroniczne Czas 192

192 Charakterystyka zmienności wyników procesu Regulacja procesu, jeśli jest on w stanie statystycznie stabilnym, prowadzi do zwiększenia jego zmienności lub destabilizacji - zjawisko przeregulowania Zanim zaczniesz proponować rozwiązania w projekcie doskonalącym, przekonaj się, czy zmiany czynnika, którym chcesz regulować proces nie doprowadzą do jego przeregulowania 193

193 Charakterystyka zmienności wyników procesu Stan statystycznej stabilności nie jest naturalnym stanem procesów!!! Doprowadzenie i utrzymanie procesów w stanie statystycznej stabilności, to rezultat zamierzonych działań mających na celu eliminację przyczyn specjalnych i reddukcję zmienności (Deming) 194

194 Charakterystyka zmienności wyników procesu Jak odróżnić dwa stany procesu? Kiedy zmiany w procesie są na tyle istotne, aby podjąć decyzję o jego regulacji? Potrzebna jest wiedza do modelowania zmienności procesu i podejmowania na tej podstawie: Decyzji diagnostycznych (JAK JEST? vs. JAK BYŁO?) Decyzji predykcyjnych (JAK BĘDZIE?) 195

195 Metody oceny Charakterystyka zmienności wyników procesu Metoda liczbowa Mierzenie i rejestrowanie wartości liczbowych właściwości jakościowej każdej jednostki należącej do rozpatrywanego zbioru Metoda alternatywna Rejestrowanie występowania pewnej cechy (atrybutu) w każdej jednostce należącej do rozpatrywanego zbioru i zliczanie jednostek posiadających tę cechę lub zliczanie takich przypadków występujących w jednostce, grupie jednostek

196 Metody oceny Charakterystyka zmienności wyników procesu OCENA LICZBOWA OCENA ALTERNATYWNA Skala ciągła Skala dwustopniowa Wiele poziomów jakości TAK ZGODNY NIE NIEZGODNY 10.0 JEST NIE MA

197 Charakterystyka zmienności wyników procesu Podstawowe statystyki opisowe Położenie (tendencja centralna) Rozproszenie (dyspersja) Asymetria Koncentracja, spłaszczenie rozkładu - średnia - mediana - dominanta (wartość modalna) - rozstęp - odchylenie standardowe (błąd standardowy) - odchylenie ćwiartkowe - wariancja - asymetria - kurtoza

198 Miary położenia: Charakterystyka zmienności wyników procesu Wartość średnia arytmetyczna (środek ciężkości rozkładu) ang. Mean x n i 1 Wartość modalna (dominanta) wartość, która występuje w rozkładzie najczęściej (moda) Może być kilka wartości modalnych Mediana (wartość środkowa) dzieli rozkład na połowę n x i

199 Charakterystyka zmienności wyników procesu Miary rozproszenia: Rozstęp (R ang.range) Różnica między maksymalną i minimalną wartością w próbce Prosty w obliczeniach, ale może dawać złe wyniki w przypadku występowania tzw. wartości oddalonych (ang. Outlier) Odchylenie standardowe (s ang. Standard deviation) s n i 1 (x i n 1 x) Wariancja s 2 kwadrat odchylenia std. 2

200 Frequency Frequency Charakterystyka zmienności wyników procesu Histogram zbudowany na podstawie danych z próbki pobranej z procesu lub populacji nazywany jest ROZKŁADEM EMPIRYCZNYM Histogram of C ,60 15,75 15,90 Histogram of C2 C2 16,05 Normal 16,20 16,35 Do rozkładu teoretycznego można dopasować jeden z wielu dostępnych w statystyce ROZKŁADÓW TEORETYCZNYCH Mean 16,01 StDev 0,1561 N ,60 15,75 15,90 C2 16,05 16,20 16,35

201 Charakterystyka zmienności wyników procesu Histogram rozkład empiryczny Wyniki obserwacji: x 1, x 2, x 3,..., x n Tworzymy szereg rozdzielczy: ustalenie liczby klas nie istnieje jedno kryterium wyboru liczby klas, można przyjąć np. określenie szerokości przedziału k pogrupowanie wyników w klasy n Liczba klas ma wpływ na wyniki analizy!

202 Częstość Charakterystyka zmienności wyników procesu Przykład histogramu 14 Histogram ,8 19,9 20,0 Średnica 20,1 20,2

203 Charakterystyka zmienności wyników procesu Przyjęcie założenia, że rozkład wartości badanej charakterystyki odpowiada określonemu ROZKŁADOWI TEORETYCZNEMU pomaga: w analizie danych w wyciąganiu wniosków w przewidywaniu wyników w wyznaczaniu granic zmienności własnej procesu

204 Charakterystyka zmienności wyników procesu Rozkład normalny właściwości Wartość średnia 68.3% 95.4% 99.73% Prawie wszystkie pomiary powinny mieścić się w tym zakresie

205 Charakterystyka zmienności wyników procesu Rozkład normalny - właściwości Jest rozkładem błędów losowych Stanowi podstawę do konstruowania metod wnioskowania statystycznego Jest rozkładem granicznym dla wszystkich innych rozkładów Opisuje go funkcja gęstości: f(x) Właściwości: Kształtem przypomina symetryczny dzwon 1 exp 2 (x ) 2 2 Ma jeden wierzchołek dla wartości dla wartości oczekiwanej E(x)= f(x= )= Wariancja V(X)= 2 2

206 Charakterystyka zmienności wyników procesu Analiza histogramu - przykład Dolna tolerancja Wartość nominalna Górna tolerancja Komentarz:

207 Charakterystyka zmienności wyników procesu Analiza histogramu - przykład Komentarz:

208 Charakterystyka zmienności wyników procesu Analiza histogramu - przykład Komentarz:

209 Charakterystyka zmienności wyników procesu Analiza histogramu - przykład Komentarz:

210 Charakterystyka zmienności wyników procesu Stan statystycznie stabilny (uregulowany) zmienność własna procesu (naturalna, szum) 211

211 Charakterystyka zmienności wyników procesu Stan statystycznie niestabilny (nieuregulowany) zmienność całkowita procesu Działanie przyczyn specjalnych 212

212 Charakterystyka zmienności wyników procesu Cel kart kontrolnych Shewharta : Porównać stan bieżący stan procesu ze zmiennością własną procesu, a NIE TYLKO ZE SPECYFIKACJAMI! Odróżnić to co losowe w procesie od tego co jest specjalne Jak najszybciej wykryć nienaturalne zmienności procesu 213

213 Charakterystyka zmienności wyników procesu Karty kontrolne Shewharta pomagają: Wstępnie ocenić stan procesu. Wykryć stany niestabilności procesu i wyeliminować ich przyczyny. Ustabilizować proces. Utrzymać proces w stanie statystycznie stabilnym (zapewnić status quo) Redukować zmienność procesu. 214

214 Charakterystyka zmienności wyników procesu Karta kontrolna to test hipotezy o tym, czy proces jest w stanie statystycznie stabilnym H 0 : stan statystycznie stabilny H 1 : stan statystycznie niestabilny lub H 0 : nie ma statystycznie istotnych zmian H 1 : są statystycznie istotne zmiany 215

215 X R Schemat karty kontrolnej Shewharta Xśr-R UCL X A2 R X X X LCL X A2 R Czas R X R UCL D4 LCL D3 R R Czas 216

216 Cecha jakościowa Statystyczne sterowanie jakością Analiza karty kontrolnej Shewharta Xśr-R Działanie przycyzn specj alnych punkty poza granicami kontrolnymi Działanie przyczyn specj alnych nielosow y przebieg, w zór Górna granica kontorlna (UCL) Linia centralna Dolna granica kontrolna (LCL)

217 Statystyczne sterowanie jakością Zmiana granic karty kontrolnej Shewharta Xśr-R Wstępne monitorow anie procesu Porównywanie z granicami kontrolnymi Zauw ażalna popraw a procesu Zmniej szenie rozrzutu Now e granice kontrolne dla następnej karty Przedłużanie granic Usprawnienie procesu Przedłużenie now ych granic kontrolnych 218

218 Statystyczne sterowanie jakością Doskonalenie procesu w wyniku redukcji zmienności i stabilizacji procesu Ciągłe doskonalenie jakości, minimalizowanie zakłóceń los owych Ocena zdolnoś ci, analiza źródeł wys tępowania zakłóceń losowych, podjęcie działań ulepszającyc h Identyfikacja zakłóceń spec jalnych, ich przyczyn, podjęcie działań korygując ych, obliczanie granic kontrolnyc h Zakłóc enia s pecjalne wyeliminowane CZAS Analiza zebranych danyc h, proces poza kontrolą, wys tępowanie zakłóceń specjalnych Zbieranie informacji o proc esie, pomiary, wykreślanie punktów na karcie 219

219 Statystyczne sterowanie jakością UWAGA! KARTY KONTROLNE POKAZUJĄ KIEDY SĄ PODSATWY DO TEGO, BY PODEJRZEWAĆ, ŻE PROCES WYSZEDŁ SPOD KONTROLI (JEST NIESTABILNY) Stwierdzenie przyczyn takiego stanu wymaga zastosowania innych dodatkowych narzędzi rozwiązywania problemów i znajomości procesu 220

220 Statystyczne sterowanie jakością Kontrola odbiorcza wyrywkowa To kontrola wyrywkowa, w której podejmuje się decyzje o przyjęciu lub nieprzyjęciu partii (lub innej grupy wyrobów) na podstawie wyników badania próbki bądź próbek pobranych z tej partii [PN-ISO :1994] Decyzja Przyjęcie partii Partia wyrobu Próbka Odrzucenie partii

221 A.Hamrol Zarządzanie Jakością z przykładami PN-ISO 7870:2006, Karty kontrolne -- Ogólne wytyczne i wprowadzenie PN-ISO 8258:1996, Karty kontrolne Shewharta

222 prof. dr hab. inż. Tomasz Koch

223 Statystyczne sterowanie procesami Stan statystycznie stabilny (uregulowany) zmienność własna procesu (naturalna, szum) 224

224 Statystyczne sterowanie procesami Stan statystycznie niestabilny (nieuregulowany) zmienność całkowita procesu Działanie przyczyn specjalnych 225

225 Statystyczne sterowanie procesami Cel kart kontrolnych Shewharta : Porównać stan bieżący stan procesu ze zmiennością własną procesu, a NIE TYLKO ZE SPECYFIKACJAMI! Odróżnić to co losowe w procesie od tego co jest specjalne Jak najszybciej wykryć nienaturalne zmienności procesu 226

226 Statystyczne sterowanie procesami Karty kontrolne Shewharta pomagają: Wstępnie ocenić stan procesu. Wykryć stany niestabilności procesu i wyeliminować ich przyczyny. Ustabilizować proces. Utrzymać proces w stanie statystycznie stabilnym (zapewnić status quo) Redukować zmienność procesu. 227

227 Karta kontrolna to test hipotezy o tym, czy proces jest w stanie statystycznie stabilnym lub Statystyczne sterowanie procesami H 0 : stan statystycznie stabilny H 1 : stan statystycznie niestabilny H 0 : nie ma statystycznie istotnych zmian H 1 : są statystycznie istotne zmiany 228

228 Statystyczne sterowanie procesami Schemat karty kontrolnej Shewharta Xśr-R UCL X A2 R X X X LCL X A2 R Czas R X R UCL D4 LCL D3 R R Czas 229

229 Statystyczne sterowanie procesami Analiza kart kontrolnych - testy UCL A B CL C C LCL B A Przebieg losowy, normalny Brak charakterystycznych wzorów 230

230 Statystyczne sterowanie procesami Analiza kart kontrolnych test nr 1 UCL A B CL C C B LCL A Jeden punkt poza strefą A Prawdopodobna przyczyna specjalna 231

231 Statystyczne sterowanie procesami Analiza kart kontrolnych test nr 2 UCL A B CL C C B LCL A 9 kolejnych punktów w strefie C lub poza nią po tej samej stronie linii centralnej 232

232 Statystyczne sterowanie procesami Analiza kart kontrolnych test nr 3 UCL A B CL C C B LCL A 6 kolejnych punktów stale rosnących i opadających 233

233 Statystyczne sterowanie procesami Analiza kart kontrolnych test nr 4 UCL A B CL C C B LCL A 14 punktów po kolei przemiennie rosnących i malejących 234

234 Statystyczne sterowanie procesami Analiza kart kontrolnych test nr 5 UCL A B CL C C B LCL A 2 z 3 kolejnych punktów w strefie A lub powyżej/poniżej niej 235

235 Statystyczne sterowanie procesami Analiza kart kontrolnych test nr 7 UCL A B CL C C B LCL A 15 kolejnych punktów w strefie C powyżej lub poniżej linii centralnej 236

236 Statystyczne sterowanie procesami Analiza kart kontrolnych test nr 2 UCL A B CL C C B LCL A 8 kolejnych punktów po obu stronach linii centralnej lecz żaden w strefie C 237

237 Cecha jakościowa Statystyczne sterowanie procesami Analiza karty kontrolnej Shewharta Xśr-R Działanie przycyzn specj alnych punkty poza granicami kontrolnymi Działanie przyczyn specj alnych nielosow y przebieg, w zór Górna granica kontorlna (UCL) Linia centralna Dolna granica kontrolna (LCL)

238 Statystyczne sterowanie procesami Zmiana granic karty kontrolnej Shewharta Xśr-R Wstępne monitorow anie procesu Porównywanie z granicami kontrolnymi Zauw ażalna popraw a procesu Zmniej szenie rozrzutu Now e granice kontrolne dla następnej karty Przedłużanie granic Usprawnienie procesu Przedłużenie now ych granic kontrolnych 239

239 Statystyczne sterowanie procesami Doskonalenie procesu w wyniku redukcji Ciągłe doskonalenie jakości, zmienności i stabilizacji procesu minimalizowanie zakłóceń los owych Ocena zdolnoś ci, analiza źródeł wys tępowania zakłóceń losowych, podjęcie działań ulepszającyc h Identyfikacja zakłóceń spec jalnych, ich przyczyn, podjęcie działań korygując ych, obliczanie granic kontrolnyc h Zakłóc enia s pecjalne wyeliminowane CZAS Analiza zebranych danyc h, proces poza kontrolą, wys tępowanie zakłóceń specjalnych Zbieranie informacji o proc esie, pomiary, wykreślanie punktów na karcie 240

240 Statystyczne sterowanie procesami Racjonalny rozmiar próbki Próbki mają być tak pobierane, aby zmienność w obrębie próbki była w możliwie jak największym stopniu rezultatem tylko przyczyn losowych Tworzenie próbki z kolejno wychodzących po sobie jednostek procesu jest w takim przypadku najbardziej logiczne

241 Statystyczne sterowanie procesami Granice kontrolne Odległość miedzy granicami kontrolnymi dla karty X-średnie zależy od wartości średniego rozstępu (od zmienności w próbce WITHIN) Karta kontrolna odpowiada na pytanie: Czy zmienność między próbkami (BETWEEN) jest większa niż zmienność w próbce (WITHIN) To rozróżnienie wymaga odpowiedniego pobierania próbek

242 Statystyczne sterowanie procesami ARL (ang. Average Run Length) Średnia długość serii Średnia liczba próbek pobieranych z procesu i ocenianych do chwili zasygnalizowania zmiany poziomu procesu ARL duże (długie) Gdy chcemy uniknąć niepotrzebnych działań korygujących w procesie stabilnym ARL małe (krótkie) Gdy chcemy wykryć zmianę procesu

243 Statystyczne sterowanie procesami Gdy proces stabilny ARL 1 Gdy proces niestabilny ARL 1 1

244 Statystyczne sterowanie procesami KARTA X-MR (Wartości indywidualnych i ruchomego rozstępu)

245 Statystyczne sterowanie procesami Karta X-MR (schemat) X Linia centralna = X UCL X LCL X X M R 3 d 2 M R 3 d 2 Czas X MR Linia centralna = MR UCL D4 M R MR LCL D3M R 0 Czas

246 Statystyczne sterowanie procesami Karty kontrolne Shewharta Punkt na karcie kontrolnej jest wynikiem bieżącej realizacji procesu Karty X-R są mało czułe na niewielkie przesunięcia średniej w procesie można stosować zasady Western Electric, ale gdy są one stosowane równocześnie, to prawdopodobieństwo fałszywych alarmów rośnie

247 Individual Value Statystyczne sterowanie procesami Wykrywanie zmian w procesie karta Xśr-R I Chart of C UCL=13, _ X=10, ,5 1,0 1,5 2,0 LCL=7, Observation

248 Statystyczne sterowanie procesami Karta ruchomych średnich (Moving Average) Na bieżący punkt mają wpływ poprzednie obserwacje Definiuje się okno określające w-okresów Średnie z próbek w oknie są uśredniane i wynik jest nanoszony na kartę

249 Statystyczne sterowanie procesami Karta MA Okno w=4 Punkty karty MA Średnie 4 ostatnich wyników T-2 T-1 T

250 Moving Average Sample Mean Xbar Chart of C1;...; C5 11,5 11,0 10,5 UCL=11,249 Karta MA wygładza przebieg punktów na karcie 10,0 9,5 9,0 _ X=9,900 Karta MA nie reaguje na chwilowe pojawienie się zakłóceń losowych 8,5 LCL=8, Sample Moving Average Chart of C1;...; C5 11,5 11,0 10,5 UCL=10,503 10,0 9,5 _ X=9,900 LCL=9,297 9,0 8, Sample

251 Statystyczne sterowanie procesami Karta EWMA (ang. Expotentionaly Weighted Moving Average) W karcie MA każda próbka w oknie ma jednakową wagę, ma jednakowe znaczenie dla bieżącej obserwacji W kartach ważonej ruchomej średniej największy wpływ na średnią w oknie ma bieżąca próbka Próbki bardziej odległe w czasie mają mniejszy wpływ na bieżącą obserwację

252 Statystyczne sterowanie procesami Karta EWMA z t x z t punkt wykreślany na karcie - waga 0 1 (typowo 0.2) Każdy punkt na karcie jest kombinacją frakcji bieżącej średniej z frakcją wyniku poprzedniego punktu na karcie Początkowo przyjmuje się t (1 z 0 ) z x t 1

253 Wagi Statystyczne sterowanie procesami Wagi maleją w sposób geometryczny Dla = t-5 t-4 t-3 t-2 t-1 t

254 Statystyczne sterowanie procesami Jest przydatna do monitorowania procesów słabo dryfujących lub słabo skorelowanych Punkty z t można traktować jako prognozy średniej procesu w czasie t+1 Proces może być skuteczniej korygowany, co ma zastosowanie w zautomatyzowanym monitorowaniu procesów

255 Statystyczne sterowanie procesami Karty MA i EWMA są czułe na małe przesunięcia średniej procesu Karty ważone MA wygładza przebieg procesu, nie jest tak czuła na impulsy, chwilowe zmiany w procesie Karta EWMA ma właściwości pośrednie jest bardziej czuła na impulsy niż karta MA Jest bardziej czuła na małe przesunięcia średniej niż karta Shewharta Powinny być stosowane razem z kartami Shewharta a nie zamiast nich

256 UWAGA! Statystyczne sterowanie procesami KARTY KONTROLNE POKAZUJĄ KIEDY SĄ PODSATWY DO TEGO, BY PODEJRZEWAĆ, ŻE PROCES WYSZEDŁ SPOD KONTROLI (JEST NIESTABILNY) Stwierdzenie przyczyn takiego stanu wymaga zastosowania innych dodatkowych narzędzi rozwiązywania problemów i znajomości procesu 257

257 A.Hamrol Zarządzanie Jakością z przykładami PN-ISO 7870:2006, Karty kontrolne -- Ogólne wytyczne i wprowadzenie PN-ISO 8258:1996, Karty kontrolne Shewharta

258 Metoda FMEA prof. dr hab. inż. Tomasz Koch

259 Terminologia normy ISO 9000:2006

260 Metody zapobiegania błędom FMEA a systemy zarządzania jakością [Norma PN-ISO 9001:2008]

261 Metody zapobiegania błędom Wymagania normy PN-ISO 9001:2008 [Norma PN-ISO 9001:2008]

262 Metody zapobiegania błędom Wymagania normy PN-ISO 9001:2008 [Norma PN-ISO 9001:2008]

263 Metody zapobiegania błędom Czy takie działania są potrzebne?

264 Metody zapobiegania błędom Czy takie działania są potrzebne?

265 Metody zapobiegania błędom FMEA FAILURE ZMIENNOŚĆ MODE BŁĘDY EFFECTS ZŁOŻONOŚĆ

266 Metody zapobiegania błędom FMEA Failure Mode and Effects Analysis FMEA analiza rodzajów błędów i ich efektów Główne zadania FMEA: określenie potencjalnych rodzajów błędów określenie skutków potencjalnych błędów (czy potencjalnych skutków błędów) określenie przyczyn potencjalnych błędów (czy potencjalnych przyczyn błędów) Cel: rozpoznać i oszacować ryzyko i słabe punkty wyrobu możliwie jak najszybciej, aby dać szansę na wprowadzenie działań korygujących lub zapobiegawczych

267 Metody zapobiegania błędom FMEA to usystematyzowany zbiór działań, które mają na celu: przewidzenie potencjalnych czarnych scenariuszy Wyłonienie spośród nich największych zagrożeń Wypracowanie zdolności do ich przezwyciężania Udokumentowanie powyższego procesu

268 Metody zapobiegania błędom Historia: 1963 Apollo projekt (NASA, USA) przemysł lotniczy i kosmiczny - American Military Standard MIL-STD-1629A (źródło dla wielu dokumentów) 1975 przemysł nuklearny 1978 Ford pierwszy użył FMEA jako metodę zapewnienia jakości lata 80-te rozpowszechnianie metody

269 Metody zapobiegania błędom Dlaczego FMEA? wzrost wymagań jakościowych nowe prawne ograniczenia (odpowiedzialność producenta za wyrób) wzrost złożoności wyrobów wymagania obniżania kosztów krótsze czasy rozwoju wyrobu rosące wymagania zw. z ekologią

270 Metody zapobiegania błędom FMEA to ANALIZA!!! To typowy przykład strukturalnego i systematycznego podejścia do analizy sytuacji To analiza krok po kroku, która powinna uwzględnić wszystkie możliwości Udokumentowana analiza FMEA, to cenny zbiór wiedzy o wyrobie, procesie

271 Metody zapobiegania błędom FMEA Praca zespołowa Procedura postępowania Zespół interdyscyplinarny Formularz FMEA Narzędzia Mapa procesu Ishikawa Pięć dlaczego (5 Why) itp..

272 Process FMEA Design FMEA Metody zapobiegania błędom Rodzaje FMEA FMEA Systemu FMEA Podsystemu FMEA Części FMEA Procesu Montażu FMEA Procesu Montażu FMEA Procesu

273 Metody zapobiegania błędom Główne składniki FMEA Przyczyna Wada Skutek Wystąpienie Wykrywalność Dotkliwość

274 Metody zapobiegania błędom Główne składniki FMEA FUNKCJA RODZAJ WADY POTENCJALNE PRZYCZYNY SKUTKI

275 Metody zapobiegania błędom PUNKTACJA WYSTĄPIENIE DOTKLIWOŚĆ WYKRYWALNOŚĆ 1 Prawie nigdy Niezauważalna Całkowicie oczywista RYZYKO Czasami Niezadowolenie Widoczna, ale może pozostać niezauważona 10 Często Poważny skutek Nie do wykrycia

276 Metody zapobiegania błędom Okreśalnie ryzyka Liczba priorytetowa ryzyka (ang. Risk Priority Number) ma wskazać te elementy systemu, które wymagają w pierwszej kolejności działań doskonalących LPR = DOT WYK WYS

277 Metody zapobiegania błędom Określenie dotkliwości Skutek Kryteria Uciażliwość Niebezpieczeństwo Może zagrozić bezpieczeństwu operatora 10, 9 wysoki produkt nie działa, utrata podstawowej funkcji 100% wadliwości 8,7 średni Część produkcji do złomowania, część do naprawy 6 niski 100% produkcji można poprawić 5 bardzo niski, drobny wada łatwa do wykrycia i naprawy 4,3,2 brak brak niepożądanych efektów 1

278 Metody zapobiegania błędom Określenie występowalności Pkt Wystąpienie FMEA wyrobu / konstrukcji 1 Nieprawdopodobne Niewielka możliwość wystąpienia wady Opis FMEA procesu Wada prawie wykluczona; w porównywalnych procesach nie występuje 2 Bardzo rzadko Niska możliwość wystąpienia Proces pod stałą kontrolą (Cp>1,33) 3 Rzadko Niska możliwość wystąpienia Proces pod stałą kontrolą (Cp>1,00) 4 Przeciętnie Umiarkowana możliwość wystąpienia 5 Przeciętnie Umiarkowana możliwość wystąpienia 6 Przeciętnie Możliwa znacząca liczba wad 7 Często Wysoka możliwość wystąpienia 8 Często Wysoka możliwość wystąpienia 9 Bardzo często Bardzo wysoka możliwość wystąpienia 10 Bardzo często Niemal pewne wystąpienie wielu wad Proces porównywalny z podobnymi, w których wada czasami się pojawiała (Cp<1,00) Proces nie jest pod statystyczną kontrolą Wady prawie nie da się usunąć

279 Metody zapobiegania błędom Określenie wykrywalności Pkt Prawdopodobieństwo wykrycia Opis 1 Prawie absolutne Prawie pewne, że bieżące kontrole wykryją potencjalną przyczynę wady / wadę 2 Bardzo duże B. duża szansa, że bieżące kontrole wykryją potencjalną przyczynę wady / wadę 3 Duże Duża szansa, że bieżące kontrole wykryją potencjalną przyczynę wady / wadę 4 Średnio duże Średnio duża szansa, że bieżące kontrole wykryją potencjalną przyczynę wady / wadę 5 Średnie Średnia szansa, że bieżące kontrole wykryją potencjalną przyczynę wady / wadę 6 Małe Mała szansa, że bieżące kontrole wykryją potencjalną przyczynę wady / wadę 7 Bardzo małe B. mała szansa, że bieżące kontrole wykryją potencjalną przyczynę wady / wadę 8 Niewielkie Niewielka szansa, że bieżące kontrole wykryją potencjalną przyczynę wady / wadę 9 Znikome Znikoma szansa, że bieżące kontrole wykryją potencjalną przyczynę wady / wadę 10 Absolutna pewność niewykrycia Bieżące kontrole nie są stosowane lub nie wykryją lub mogą nie wykryć potencjalnej przyczyny wady / wady

280 Metody zapobiegania błędom Powiązania między rodzajami FMEA Niezadowolony klient Defekt systemu Wada wyrobu Wada zespołu Wadliwa część Błąd wymiaru geometrycznego Błąd działań TPM Klient Wózek widłowy Blok sterujący Zespół rozdzielacza Tuleja rozdzielacza Tuleja rozdzielacza Maszyna+serwisant Skutek Błędu Rodzaj Błędu Przyczyna Błędu ANALIZA KONSTRUKCYJNA FMEA SYSTEMU Skutek Błędu Rodzaj Błędu Przyczyna Błędu ANALIZA KONSTRUKCYJAN FMEA WYROBU Skutek Błędu Rodzaj Błędu Przyczyna Błędu ANALIZA KONSTRUKCYJNA FMEA ZESPOŁU Skutek Błędu Rodzaj Błędu Przyczyna Błędu ANALIZA KONSTRUKCYJNA FMEA CZĘŚCI Skutek Błędu Rodzaj Błędu ANALIZA FMEA PROCESU Przyczyna Błędu [Dzięki uprzejmości Sauer-Danfoss Sp. z o.o. Wrocław]

281 Metody zapobiegania błędom Formularz FMEA

282 Metody zapobiegania błędom x System Tylne drzwi ANLIZA PRZYCZYN I SKUTKÓW WAD Numer FMEA 1234 (FMEA KONSTRUKCJI) Podsystem Siłownik gazowy Strona 1 / 1 Element systemu Rok modelu/pojazdu Zespół odpowiedzialnych 199x/Lion Odpowiedzialny za konstrukcję Ireneusz Borkowski - Gł. konstruktor Data Sporządził T.Kowalski (lider) - BiR , Data FMEA (org.) 8x (poprawki) 8x T.Kowalski (lider) - BiR , E.Mądro (protokolant) - Produk , B. Komorowski - Jakość , I. Waszkowski - Serw , T. Dymkowski - Inżynier Pozycja Funkcja Rodzaj potencjalnej wady Potencjalne skutki wady D O T C E Potencjalna przyczyna / mechanizm wady W Y S Bieżąca kontrola / weryfikacja konstrukcji W Y K L P R Zalecane dział anie(a) Odpowiedzialny i data zakoń czenia Podjęte działania Wyniki działań D O T W Y S W Y K L P R 1. GS 1359 Czop ograniczjący utrzymać olej i gaz w cylindrze 1. brak szczelności z cylindrem drzwi nie pozostają otwarte 9 spaw za długi spaw za krótki 2 2 test spoiny test spoiny Dodatkowe przeliczenia wytrzymałościowe J. Maślanka J. Maślanka Dodatkowe przeliczenia wytrzymałościowe Przeliczone Przeliczone GS Tłok 1. niskie ciś nienie drzwi zamykają się zbyt łatwo 8 za mała średnica i dł ugość 2 test sprężania 1 16 Ustalić za pomocą DOE USL i LSL J. Jenerał tolerancja określona sprężanie olej/gaz 2. wysokie ciś nienie utrudnione zamykanie drzwi 8 za duża średnica i dł ugość 2 test sprężania 1 16 Ustalić za pomocą DOE USL i LSL J. Jenerał tolerancja określona

283 Metody zapobiegania błędom Pozycja Rok modelu/pojazdu Czop końcowy, cylinder Zespół odpowiedzialnych 199x/Lion ANLIZA PRZYCZYN I SKUTKÓW WAD (FMEA PROCESU) Odpowiedzialny za proces Data Ireneusz Borkowski - Gł. technolog Numer FMEA 1234 Strona 1 / 1 Sporządził T.Kowalski (lider) - BiR , Data FMEA (org.) 8x (poprawki) 8x T.Kowalski (lider) - BiR , E.Mądro (protokolant) - Produk , B. Komorowski - Jakość , I. Waszkowski - Serw , T. Dymkowski - Inżynier Funkcja procesu Wymagania Rodzaj potencjalnej wady Potencjalne skutki wady D O T C E Potencjalna przyczyna / mechanizm wady W Y S Bieżąca kontrola / weryfikacja konstrukcji W Y K L P R Zalecane działanie(a) Odpowiedzialny i data zakończenia Podjęte działania Wyniki działań D O T W Y S W Y K L P R 1. Zespawanie czopu końcowego z cylindrem 1. części nie zespawane 1.1. odrzucenie po teście ciśnienia 8 Średnica czopu poniżej specyfiakcji 2 test ciśnienia oraz karty kontrolne (SPC) 1 16 Analiza doskonalenia procesu toczenia czopu J. Maślanka zmniejszono zmienność o 20% (zapewnić szczelność cylindra) 2. wadliwy spaw 2.1 odrzucenie po teście ciśnienia 8 parametry spawania poza specyfikacją 3 test ciśnienia oraz karty kontrolne (SPC) 2 48 DOE oraz dobranie parametrów J. Jenerał określono kluczowe czynniki i ich wartości wadliwy spaw 3.1 niskie ciśnienie, opadanie drzwi 10 parametry spawania poza specyfikacją 3 test ciśnienia oraz karty kontrolne (SPC) 2 60 Wprowadzenie kontroli ostatecznej na operacji montażu J. Jenerał wdrożono operację kontroli

284 Metoda Poka-Yoke prof. dr hab. inż. Tomasz Koch

285 Metody zapobiegania błędom Czy zdarzyło się Pani/Panu coś takiego: jechać do pracy i nie pamiętać o tym? zapomnieć, gdzie zaparkowany został samochód? wyjść z domu i nie pamiętać czy zamknięte zostały drzwi lub wyłączone żelazko? wrócić do domu z pracy zapominając wstąpić po drodze do sklepu? itp. DLACZEGO?

286 Metody zapobiegania błędom Takie błędy zdarzają się również pracownikom dlaczego? Rutyna Automatyzm wykonywania pewnych działań Oczywistość pewnych działań Prowadzi to często do pojawiania się zaskakujących, czasami wręcz nieprawdopodobnych błędów

287 Metody zapobiegania błędom Błędy ludzkie: Losowe ze swej natury i niemożliwe do wykrycia za pomocą metod statystycznych (SPC) Ludzie mają trudności ze skupieniem uwagi przy wykonywaniu powtarzalnych czynności (działanie na tzw. autopilocie) Pomyłki wynikają z chwilowej nieuwagi lub nieumyślnych działań

288 Metody zapobiegania błędom Co zrobić w sytuacji, gdy popełnianie błędów przez ludzi należy uznać za coś normalnego ( Kto nic nie robi, nie popełnia błędów ) Można wymagać od pracowników ostrożności Bądź ostrożny! Patrz co robisz! Można straszyć, karać, grozić Można a wręcz trzeba wspomagać przez eliminację okazji do popełnienia błędów Jak?

289 Metody zapobiegania błędom Shigeo Shingo ( ) Jeden z twórców Systemu Produkcji Toyoty (ang. Toyota Production System) Twórca systemu SMED (Single Minute Exchange of Die) - redukcja czasu przezbrojeń Pomysłodawca tzw. rozwiązań Poka-Yoke (ang. Mistake proofing)

290 Metody zapobiegania błędom Kontrola oceniająca (ang. Judgement inspection) Cel: wykrycie niezgodności Przykład: kontrola odbiorcza, której celem jest wykrycie i odseparowanie jednostek niezgodnych (braków) Zakłada tzw. akceptowalnego poziomu jakości Dopuszcza określony poziom jednostek niezgodnych jeśli ktoś chce obniżyć poziom braków, to tego rodzaju kontrola nie ma zupełnie żadnej wartości (Shigeo Shingo)

291 Metody zapobiegania błędom Kontrola informacyjna (ang. Informative inspection) Cel: pozyskanie danych o procesie poprzez kontrolę wyrobów w celu wykrycia stanów niestabilności procesu Dostarcza więcej informacji o procesie i stąd daje większą szansę wykrycia przyczyn Informacja o niezgodności pojawia się po jej wystąpieniu (po fakcie) Przykłady - Statystyczne Sterowanie Procesem (SPC), Kontrola sekwencyjna (ang. Successive checks) Samokontrola (ang. Self-checks)

292 Metody zapobiegania błędom Shingo krytykował oba rodzaje kontroli, bo dopuszczały one możliwość pojawienia się błędów w procesie produkcji Potrzebna jest metoda, która pozwoli: zapobiegać pojawieniu się błędów w przypadku pojawienia się błędu umożliwi szybie ich wykrycie (pojawienie się błędu ma być łatwo wykrywalne) i szybkie usunięcie przyczyny CELEM JEST ZERO BŁĘDÓW!!!

293 Metody zapobiegania błędom Można zastosować kontrolę odbiorczą 100%, która będzie w 100% skuteczna Problemy: jest to dosyć drogie rozwiązanie działania korygujące będą pojawiały się zbyt późno możliwość dużych strat zanim pojawi się interwencja trudno zapewnić 100% skuteczność kontroli Rozwiązaniem jest: KONTOLA U ŹRÓDEŁ BŁĘDÓW!!!

Normy ISO serii 9000. www.greber.com.pl. Normy ISO serii 9000. Tomasz Greber (www.greber.com.pl) dr inż. Tomasz Greber. www.greber.com.

Normy ISO serii 9000. www.greber.com.pl. Normy ISO serii 9000. Tomasz Greber (www.greber.com.pl) dr inż. Tomasz Greber. www.greber.com. Normy ISO serii 9000 dr inż. Tomasz Greber www.greber.com.pl www.greber.com.pl 1 Droga do jakości ISO 9001 Organizacja tradycyjna TQM/PNJ KAIZEN Organizacja jakościowa SIX SIGMA Ewolucja systemów jakości

Bardziej szczegółowo

KLIENCI KIENCI. Wprowadzenie normy ZADOWOLE NIE WYRÓB. Pomiary analiza i doskonalenie. Odpowiedzialnoś ć kierownictwa. Zarządzanie zasobami

KLIENCI KIENCI. Wprowadzenie normy ZADOWOLE NIE WYRÓB. Pomiary analiza i doskonalenie. Odpowiedzialnoś ć kierownictwa. Zarządzanie zasobami SYSTEM ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ ISO Jakość samą w sobie trudno jest zdefiniować, tak naprawdę pod tym pojęciem kryje się wszystko to co ma związek z pewnymi cechami - wyrobu lub usługi - mającymi wpływ na

Bardziej szczegółowo

Norma to dokument przyjęty na zasadzie konsensu i zatwierdzony do powszechnego stosowania przez

Norma to dokument przyjęty na zasadzie konsensu i zatwierdzony do powszechnego stosowania przez KONCEPCJA SYSTEMU JAKOŚCI zgodnie z wymaganiami norm ISO serii 9000 dr Lesław Lisak Co to jest norma? Norma to dokument przyjęty na zasadzie konsensu i zatwierdzony do powszechnego stosowania przez upoważnioną

Bardziej szczegółowo

ISO 9000/9001. Jarosław Kuchta Jakość Oprogramowania

ISO 9000/9001. Jarosław Kuchta Jakość Oprogramowania ISO 9000/9001 Jarosław Kuchta Jakość Oprogramowania Co to jest ISO International Organization for Standardization największa międzynarodowa organizacja opracowująca standardy 13700 standardów zrzesza narodowe

Bardziej szczegółowo

Charakterystyka systemu zarządzania jakością zgodnego z wymaganiami normy ISO serii 9000

Charakterystyka systemu zarządzania jakością zgodnego z wymaganiami normy ISO serii 9000 Charakterystyka systemu zarządzania jakością zgodnego z wymaganiami normy ISO serii 9000 Normy ISO serii 9000 Zostały uznane za podstawę wyznaczania standardów zarządzania jakością Opublikowane po raz

Bardziej szczegółowo

poprawy konkurencyjności

poprawy konkurencyjności Wdrażanie anie i doskonalenie systemów w zarządzania szansą poprawy konkurencyjności ci organizacji Andrzej Borcz "Przy istniejącej konkurencji firmy, które nie potrafią tworzyć i wcielać w życie doskonałej

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie i inżynieria jakości / Adam Hamrol. Warszawa, Spis treści

Zarządzanie i inżynieria jakości / Adam Hamrol. Warszawa, Spis treści Zarządzanie i inżynieria jakości / Adam Hamrol. Warszawa, 2017 Spis treści Wprowadzenie 11 1. O inżynierii jakości i zarządzaniu jakością 11 2. Zakres i układ książki 14 3. Komentarz terminologiczny 17

Bardziej szczegółowo

ISO 9001:2015 przegląd wymagań

ISO 9001:2015 przegląd wymagań ISO 9001:2015 przegląd wymagań dr Inż. Tomasz Greber (www.greber.com.pl) Normy systemowe - historia MIL-Q-9858 (1959 r.) ANSI-N 45-2 (1971 r.) BS 4891 (1972 r.) PN-N 18001 ISO 14001 BS 5750 (1979 r.) EN

Bardziej szczegółowo

* tworzenie kryteriów oceny i nagradzania; * redukcję kosztów. Zasady kaizen Filozofia kaizen opiera się na dwóch zasadniczych

* tworzenie kryteriów oceny i nagradzania; * redukcję kosztów. Zasady kaizen Filozofia kaizen opiera się na dwóch zasadniczych William Edwards Deming (14 października 1900 20 grudnia 1993) amerykański statystyk. Urodził się w Sioux City w stanie Iowa, w którym to stanie także się wychował. Studiował na uniwersytetach Wyoming,

Bardziej szczegółowo

Podręcznik jest przeznaczony dla studentów uczelni technicznych na kierunku zarządzanie i inżynieria produkcji.

Podręcznik jest przeznaczony dla studentów uczelni technicznych na kierunku zarządzanie i inżynieria produkcji. Zarządzanie jakością i bezpieczeństwem. Zofia Zymonik, Adam Hamrol, Piotr Grudowski Podręcznik obejmuje wiedzę o zarządzaniu jakością produkcji i bezpieczeństwem produktu. Autorzy przedstawili: historię,

Bardziej szczegółowo

Proces certyfikacji ISO 14001:2015

Proces certyfikacji ISO 14001:2015 ISO 14001:2015 Informacje o systemie W chwili obecnej szeroko pojęta ochrona środowiska stanowi istotny czynnik rozwoju gospodarczego krajów europejskich. Coraz większa liczba przedsiębiorców obniża koszty

Bardziej szczegółowo

Rektora Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie z dnia 9 listopada 2011 roku

Rektora Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie z dnia 9 listopada 2011 roku ZARZĄDZENIE Nr 84/2011 Rektora Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie z dnia 9 listopada 2011 roku zmieniające zasady organizacji studiów podyplomowych Zarządzanie jakością Na podstawie 7 Regulaminu

Bardziej szczegółowo

Korzyści wynikające z wdrożenia systemu zarządzania jakością w usługach medycznych.

Korzyści wynikające z wdrożenia systemu zarządzania jakością w usługach medycznych. Norma PN-EN ISO 9001:2009 System Zarządzania Jakością w usługach medycznych Korzyści wynikające z wdrożenia systemu zarządzania jakością w usługach medycznych. www.isomed.pl Grzegorz Dobrakowski Uwarunkowania

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr 12/2011 Rady Wydziału Społeczno-Technicznego Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie z dnia 18 października 2011 r.

UCHWAŁA Nr 12/2011 Rady Wydziału Społeczno-Technicznego Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie z dnia 18 października 2011 r. UCHWAŁA Nr 12/2011 Rady Wydziału Społeczno-Technicznego Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie z dnia 18 października 2011 r. zmieniająca uchwałę w sprawie uchwalenia planów studiów podyplomowych

Bardziej szczegółowo

Powody wdraŝania i korzyści z funkcjonowania Systemu Zarządzania Jakością wg ISO 9001. Mariola Witek

Powody wdraŝania i korzyści z funkcjonowania Systemu Zarządzania Jakością wg ISO 9001. Mariola Witek Powody wdraŝania i korzyści z funkcjonowania Systemu Zarządzania Jakością wg ISO 9001 Mariola Witek Przedmiot wykładu 1.Rozwój systemów zarządzania jakością (SZJ) 2.Potrzeba posiadania formalnych SZJ 3.Korzyści

Bardziej szczegółowo

Doskonalenie. w zarządzaniu. Wprowadzenie. Kaizen 5-S TQM. Nagrody jakości. Podsumowanie. Doskonalenie. Wprowadzenie.

Doskonalenie. w zarządzaniu. Wprowadzenie. Kaizen 5-S TQM. Nagrody jakości. Podsumowanie. Doskonalenie. Wprowadzenie. Zarządzanie - wykład 7 Jakość produktu Pojęcie i zasady zarządzania System zarządzania Planowanie Kontrola Metody i narzędzia proowe Zarządzanie. Wykład 07/07 2 Ciągłe doskonalenie Jesteśmy tym, co w swoim

Bardziej szczegółowo

Etapy wdraŝania Systemu Zarządzania Jakością zgodnego z ISO 9001:2008

Etapy wdraŝania Systemu Zarządzania Jakością zgodnego z ISO 9001:2008 1 2 Etapy wdraŝania Systemu Zarządzania Jakością zgodnego z ISO 9001:2008 Etapy wdraŝania Systemu Zarządzania Jakością zgodnego z ISO 9001:2008 3 Agenda 4 Jaki powinien być System Zarządzania wg norm serii

Bardziej szczegółowo

SYSTEMY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO

SYSTEMY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO Auditor wewnętrzny Systemu Zarządzania Środowiskowego 26 27.11.2012 Szczecin SYSTEMY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO 1 Co to jest System Zarządzania Środowiskowego (SZŚ)? 2 Zarządzanie: - sposób realizacji

Bardziej szczegółowo

Ryzyko w świetle nowych norm ISO 9001:2015 i 14001:2015

Ryzyko w świetle nowych norm ISO 9001:2015 i 14001:2015 Ryzyko w świetle nowych norm ISO 9001:2015 i 14001:2015 Rafał Śmiłowski_04.2016 Harmonogram zmian 2 Najważniejsze zmiany oraz obszary Przywództwo Większy nacisk na top menedżerów do udziału w systemie

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie jakością wg norm serii ISO 9000:2000 cz.1 system, kierownictwo i zasoby

Zarządzanie jakością wg norm serii ISO 9000:2000 cz.1 system, kierownictwo i zasoby Jakub Wierciak Zagadnienia jakości i niezawodności w projektowaniu Zarządzanie jakością wg norm serii ISO 9000:2000 cz.1 system, kierownictwo i zasoby System zarządzania jakością (ISO 9000:2000) System

Bardziej szczegółowo

UTRZMYWANIE I DOSKONALENIE ZGODNEGO Z ISO 9001

UTRZMYWANIE I DOSKONALENIE ZGODNEGO Z ISO 9001 UTRZMYWANIE I DOSKONALENIE SYSTEMU ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ ZGODNEGO Z ISO 9001 Andrzej Pacana 1. ISO 9000:2005 Systemy zarządzania jakością Podstawowe zasady i słownictwo 2. ISO 9001: 2008 Systemy zarządzania

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025:

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025: ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025:2018-02 DR INŻ. AGNIESZKA WIŚNIEWSKA DOCTUS SZKOLENIA I DORADZTWO e-mail: biuro@doctus.edu.pl tel. +48 514

Bardziej szczegółowo

DOSKONALENIE SYSTEMU JAKOŚCI Z WYKORZYSTANIEM MODELU PDCA

DOSKONALENIE SYSTEMU JAKOŚCI Z WYKORZYSTANIEM MODELU PDCA Koncepcje zarządzania jakością. Doświadczenia i perspektywy., red. Sikora T., Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2008, ss. 17-22 Urszula Balon Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie DOSKONALENIE SYSTEMU

Bardziej szczegółowo

Zmiany w standardzie ISO dr inż. Ilona Błaszczyk Politechnika Łódzka

Zmiany w standardzie ISO dr inż. Ilona Błaszczyk Politechnika Łódzka Zmiany w standardzie ISO 9001 dr inż. Ilona Błaszczyk Politechnika Łódzka 1 W prezentacji przedstawiono zmiany w normie ISO 9001 w oparciu o projekt komitetu. 2 3 4 5 6 Zmiany w zakresie terminów używanych

Bardziej szczegółowo

Ramowy program zajęć dydaktycznych Standardy ISO i zarządzanie przez jakość (TQM) (nazwa studiów podyplomowych)

Ramowy program zajęć dydaktycznych Standardy ISO i zarządzanie przez jakość (TQM) (nazwa studiów podyplomowych) Ramowy program zajęć dydaktycznych Standardy ISO i zarządzanie przez jakość (TQM) (nazwa studiów podyplomowych) Załącznik nr do Zarządzenia Rektora PG nr 1. Wykaz przedmiotów i ich treść, wymiar godzinowy,

Bardziej szczegółowo

Szkolenia DQS Polska 2006

Szkolenia DQS Polska 2006 AW Auditor wewnętrzny DQS I edycja szkolenia 20-22.02.2006 II edycja szkolenia 02-04.10.2006 Szkolenie skierowane jest do kandydatów na auditorów wewnętrznych oraz dla auditorów wewnętrznych systemu zarządzania

Bardziej szczegółowo

System Zarządzania Jakością ISO 9001:2008

System Zarządzania Jakością ISO 9001:2008 System Zarządzania Jakością ISO 9001:2008 Każda firma ma w sobie wielką zdolność działania. Kierownictwo musi tylko znaleźć sposób, by ten potencjał wykorzystać w dojściu do postawionego przed firmą celu

Bardziej szczegółowo

Standard ISO 9001:2015

Standard ISO 9001:2015 Standard ISO 9001:2015 dr inż. Ilona Błaszczyk Politechnika Łódzka XXXIII Seminarium Naukowe Aktualne zagadnienia dotyczące jakości w przemyśle cukrowniczym Łódź 27-28.06.2017 1 Struktura normy ISO 9001:2015

Bardziej szczegółowo

1

1 Wprowadzenie 0.1 Postanowienia ogólne Wprowadzenie 0.1 Postanowienia ogólne Wprowadzenie 0.1 Postanowienia ogólne 0.2 Podejście procesowe 0.2 Zasady zarządzania jakością 0.2 Zasady zarządzania jakością

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ

ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ 1. Podstawy zarządzania jakością, w tym definicje: Jakość stopień w jakim zbiór inherentnych właściwości spełnia wymagania Proces - często przedstawia się jako łańcuch/ciąg zdarzeń

Bardziej szczegółowo

Co się zmieni w nowej wersji normy ISO 9001

Co się zmieni w nowej wersji normy ISO 9001 TÜV Rheinland Polska Co się zmieni w nowej wersji normy ISO 9001 Podsumowanie zmian www.tuv.pl Aktualizacja normy ISO 9001:2015 Publikacja nowej wersji normy ISO 9001:2015 jest oczekiwana we wrześniu 2015

Bardziej szczegółowo

PLAN DZIAŁANIA KT 270. ds. Zarządzania Środowiskowego

PLAN DZIAŁANIA KT 270. ds. Zarządzania Środowiskowego Strona 2 PLAN DZIAŁANIA KT 270 ds. Zarządzania Środowiskowego STRESZCZENIE Komitet Techniczny ds. Zarządzania Środowiskowego został powołany 27.02.1997 r. w ramach Polskiego Komitetu Normalizacyjnego.

Bardziej szczegółowo

Szkolenie Stowarzyszenia Polskie Forum ISO 14000 Zmiany w normie ISO 14001 i ich konsekwencje dla organizacji Warszawa, 16.04.2015

Szkolenie Stowarzyszenia Polskie Forum ISO 14000 Zmiany w normie ISO 14001 i ich konsekwencje dla organizacji Warszawa, 16.04.2015 Wykorzystanie elementów systemu EMAS w SZŚ według ISO 14001:2015 dr hab. inż. Alina Matuszak-Flejszman, prof. nadzw. UEP Agenda Elementy SZŚ według EMAS (Rozporządzenie UE 1221/2009) i odpowiadające im

Bardziej szczegółowo

PRZEGLĄD KONCEPCJI ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ

PRZEGLĄD KONCEPCJI ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ Wykład 4. PRZEGLĄD KONCEPCJI ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ 1 1.Ogólna charakterystyka koncepcji zarządzania jakością i kierunki ich zmian w czasie: W historycznym podejściu do zarządzania jako- ścią można wyróżnić

Bardziej szczegółowo

System. zarządzania jakością. Pojęcie systemu. Model SZJ wg ISO 9001:2008. Koszty jakości. Podsumowanie. [Słownik języka polskiego, PWN, 1979] System

System. zarządzania jakością. Pojęcie systemu. Model SZJ wg ISO 9001:2008. Koszty jakości. Podsumowanie. [Słownik języka polskiego, PWN, 1979] System Zarządzanie - wykład 3 Jakość produktu Pojęcie i zasady Zarządzanie. Planowanie w zarządzaniu Kontrola w zarządzaniu Metody i narzędzia projakościowe Wykład 03/07 Model SZJ Doskonalenie w zarządzaniu 2

Bardziej szczegółowo

SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ WEDŁUG

SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ WEDŁUG Wykład 10. SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ WEDŁUG NORM ISO 9000 1 1. Rodzina norm ISO 9000: Normy ISO 9000 są od 1987r., a trzecia rodzina norm ISO 9000 z 2000 r. (doskonalona w kolejnych latach) składa się

Bardziej szczegółowo

PO PROSTU JAKOŚĆ. PODRĘCZNIK ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ. Autor: JAN M. MYSZEWSKI

PO PROSTU JAKOŚĆ. PODRĘCZNIK ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ. Autor: JAN M. MYSZEWSKI PO PROSTU JAKOŚĆ. PODRĘCZNIK ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ Autor: JAN M. MYSZEWSKI WSTĘP CZĘŚĆ I FUNDAMENTY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ 1. Istota jakości 1.1. W poszukiwaniu znaczenia pojęcia "jakość" 1.2. Struktura jakości

Bardziej szczegółowo

Team Prevent Poland Sp. z o.o. Graficzna prezentacja struktury ISO 9001:2015 i IATF 16949:2016

Team Prevent Poland Sp. z o.o. Graficzna prezentacja struktury ISO 9001:2015 i IATF 16949:2016 Graficzna prezentacja struktury ISO 9001:2015 i 16949:2016 Struktura ISO 9001:2015 ISO 9001:2015 4. Kontekst organizacji 5. Przywództwo 6. Planowanie 7. Wsparcie 8. Działania operacyjne 9. Ocena efektów

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ (2 ECTS)

ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ (2 ECTS) ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ (2 ECTS) studia dzienne, wieczorowe i zaoczne Wykłady studia dzienne i wieczorowe 30 godz., a studia zaoczne 18 godz. 1. Zarządzanie jakością podstawowe pojęcia: Jakość i jej istota;

Bardziej szczegółowo

Jakość wczoraj i dziś

Jakość wczoraj i dziś Studia podyplomowe Zarządzanie w Przemyśle Naftowym i Gazowniczym Jakość wczoraj i dziś Jan Sas Kraków, 2016 Zakres tematyczny 1. Jakość dawniej 2. Podstawowe definicje i odbiorcy jakości 3. Ewolucja w

Bardziej szczegółowo

KOLEJ NA BIZNES 2017 KOLEJ NA BIZNES PRZEJŚCIE Z IRIS Rev.2.1 NA ISO/TS 22163:2017

KOLEJ NA BIZNES 2017 KOLEJ NA BIZNES PRZEJŚCIE Z IRIS Rev.2.1 NA ISO/TS 22163:2017 KOLEJ NA BIZNES 2017 KOLEJ NA BIZNES 2017 PRZEJŚCIE Z IRIS Rev.2.1 NA ISO/TS 22163:2017 1 10 LAT IRIS PODSTAWOWE FAKTY Wydany w maju 2006 Opublikowano 3 wersje i sprzedano 7 300 podręczników Zakupiono

Bardziej szczegółowo

Wpływ SZŚ na zasadnicze elementy ogólnego systemu zarządzania przedsiębiorstwem. Błędy przy wdrażaniu SZŚ

Wpływ SZŚ na zasadnicze elementy ogólnego systemu zarządzania przedsiębiorstwem. Błędy przy wdrażaniu SZŚ Błędy przy wdrażaniu SZŚ błąd 1 certyfikat jest najważniejszy błąd 2 kierownictwo umywa ręce błąd 3 nie utożsamianie się kierowników jednostek organizacyjnych z wytycznymi opracowanymi przez zespół projektujący

Bardziej szczegółowo

MODEL DOSKONAŁOŚCI ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ

MODEL DOSKONAŁOŚCI ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ Wykład 2. MODEL DOSKONAŁOŚCI ORGANIZACJI I ZASADY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ 1 1. Systematyka zarządzania jakością w organizacji: Systematyka zarządzania jakością jest rozumiana jako: system pojęć składających

Bardziej szczegółowo

ZINTEGROWANY SYSTEM ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ

ZINTEGROWANY SYSTEM ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ Janusz Bronisław Berdowski EUROPEJSKA UCZELNIA INFORMATYCZNO-EKONOMICZNA W WARSZAWIE ZINTEGROWANY SYSTEM ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ Od jakości nie ma odwrotu, gdyż na rynku globalnym nie walczy się tylko ceną

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem w praktyce gospodarczej. Maciej Urbaniak.

Zarządzanie jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem w praktyce gospodarczej. Maciej Urbaniak. Zarządzanie jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem w praktyce gospodarczej. Maciej Urbaniak. Książka stanowi szerokie kompendium wiedzy z zakresu systemów zarządzania. Stanowić ona może cenną pomoc

Bardziej szczegółowo

Wymagania dla środków zarządzania środowiskowego na przykładzie normy ISO 14001:2015. Identyfikacja aspektów środowiskowych.

Wymagania dla środków zarządzania środowiskowego na przykładzie normy ISO 14001:2015. Identyfikacja aspektów środowiskowych. Wymagania dla środków zarządzania środowiskowego na przykładzie normy ISO 14001:2015. Identyfikacja aspektów środowiskowych. Konferencja UZP Zielone zamówienia publiczne Warszawa, 6.12.2016 Andrzej Ociepa

Bardziej szczegółowo

Zmiany wymagań normy ISO 14001

Zmiany wymagań normy ISO 14001 Zmiany wymagań normy ISO 14001 Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) opublikowała 15 listopada br. zweryfikowane i poprawione wersje norm ISO 14001 i ISO 14004. Od tego dnia są one wersjami obowiązującymi.

Bardziej szczegółowo

SYSTEMY ZARZĄDZANIA. cykl wykładów dr Paweł Szudra

SYSTEMY ZARZĄDZANIA. cykl wykładów dr Paweł Szudra SYSTEMY ZARZĄDZANIA cykl wykładów dr Paweł Szudra LITERATURA Brilman J., Nowoczesne koncepcje i metody zarządzania. PWE, 2006. Grudzewski W., Hejduk I., Projektowanie systemów zarządzania. Wydawnictwo

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie jakością w logistyce ćw. Artur Olejniczak

Zarządzanie jakością w logistyce ćw. Artur Olejniczak ćw. artur.olejniczak@wsl.com.pl Plan spotkań Data Godziny Rodzaj 18.03.2012 4 godziny ćw. 14:30-15:30 dyżur 14.04.2012 4 godziny ćw. 28.04.2012 4 godziny ćw. 14:30-15:30 dyżur 19.05.2012 4 godziny ćw.

Bardziej szczegółowo

EUROPEJSKI.* * NARODOWA STRATEGIA SPÓJNOŚCI FUNDUSZ SPOŁECZNY * **

EUROPEJSKI.* * NARODOWA STRATEGIA SPÓJNOŚCI FUNDUSZ SPOŁECZNY * ** 1 * 1 UNZA EUROPEJSKA KAPITAŁ LUDZKI.* * FUNDUSZ SPOŁECZNY * ** administracji samorządowej", Poddziałanie 5.2.1 Modernizacja zarządzania w administracji samorządowej" W PIHZ l.dane Klienta: RAPORT Z AUDITU

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Przedmowa... 11. Rozdział I. Systemowe zarządzanie jakością... 15

Spis treści. Przedmowa... 11. Rozdział I. Systemowe zarządzanie jakością... 15 Przedmowa... 11 Rozdział I. Systemowe zarządzanie jakością... 15 1. Charakterystyka zarządzania jakością... 15 1.1. Zarządzanie a kierowanie... 15 1.2. Cel i obiekt zarządzania... 16 1.3. Definiowanie

Bardziej szczegółowo

POLITYKA JAKOŚCI. Polityka jakości to formalna i ogólna deklaracja firmy, jak zamierza traktować sprawy zarządzania jakością.

POLITYKA JAKOŚCI. Polityka jakości to formalna i ogólna deklaracja firmy, jak zamierza traktować sprawy zarządzania jakością. POLITYKA JAKOŚCI Polityka jakości jest zestawem nadrzędnych celów, zamiarów oraz orientacji organizacji na jakość. Stanowi ona dowód na to, że przedsiębiorca wie, czego chce i kieruje swoim przedsiębiorstwem

Bardziej szczegółowo

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO

www.prototo.pl MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO Zarządzanie jakością,

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZANIE ZASOBAMI LUDZKIMI W BIBLIOTECE AKADEMICKIEJ W ŚWIETLE KRYTERIÓW MODELU WSPÓLNEJ METODY OCENY (CAF)

ZARZĄDZANIE ZASOBAMI LUDZKIMI W BIBLIOTECE AKADEMICKIEJ W ŚWIETLE KRYTERIÓW MODELU WSPÓLNEJ METODY OCENY (CAF) ZARZĄDZANIE ZASOBAMI LUDZKIMI W BIBLIOTECE AKADEMICKIEJ W ŚWIETLE KRYTERIÓW MODELU WSPÓLNEJ METODY OCENY (CAF) Jacek Marek RADWAN Biblioteka im. Lecha Kalinowskiego Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu

Bardziej szczegółowo

ZKP gwarancją jakości

ZKP gwarancją jakości dr inż. Jadwiga Szuba Zielonogórskie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A. gwarancją jakości kruszyw dla ich użytkowników Państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązane są do stosowania ujednoliconych

Bardziej szczegółowo

Budowanie skutecznych systemów zarządzania opartych na normach ISO

Budowanie skutecznych systemów zarządzania opartych na normach ISO UKatalog Szkoleń: Budowanie skutecznych systemów zarządzania opartych na normach ISO UBlok I Podejście procesowe: Zarządzanie procesowe (2 dni) Definicje procesu, zarządzanie procesami, podział i identyfikowanie

Bardziej szczegółowo

5S - utrzymanie zorganizowanego i wydajnego miejsca pracy na przykładzie firmy produkcyjnej. Maciej Koc Trener Lean Manufacturing

5S - utrzymanie zorganizowanego i wydajnego miejsca pracy na przykładzie firmy produkcyjnej. Maciej Koc Trener Lean Manufacturing 5S - utrzymanie zorganizowanego i wydajnego miejsca pracy na przykładzie firmy produkcyjnej Maciej Koc Trener Lean Manufacturing Agenda: 1. Lean Manufacturing - podstawowe narzędzia. 2. 5S zorganizowane

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie jakością. Opis kierunku. Co zyskujesz? Dla kogo? - Kierunek - studia podyplomowe

Zarządzanie jakością. Opis kierunku. Co zyskujesz? Dla kogo? - Kierunek - studia podyplomowe 1 Zarządzanie jakością - Kierunek - studia podyplomowe Niestacjonarne 2 semestry OD PAŹDZIERNIKA Opis kierunku Podyplomowe studia zarządzania jakością organizowane są we współpracy z firmą TÜV Akademia

Bardziej szczegółowo

Metodyka wdrożenia. System Jakości ISO 9001

Metodyka wdrożenia. System Jakości ISO 9001 Metodyka wdrożenia System Jakości ISO 9001 Metodyka wdrożenia Proponowana przez nas metodyka wdrażania systemu zarządzania jakością według normy ISO 9001 bazuje na naszych wieloletnich doświadczeniach

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy

Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy Ewa Górska Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy EWOLUCJA POGLĄDÓW NA ZAGADNIENIA BEZPIECZEŃSTWA PRACY Hand from root of finger to fingertip Hand frim wist to fingertip Arm from elbow to fingertip

Bardziej szczegółowo

System Zarządzania Jakością. Nazwa Szkolenia Termin Czas Miasto Cena netto

System Zarządzania Jakością. Nazwa Szkolenia Termin Czas Miasto Cena netto System Zarządzania Jakością Termin Zarządzania Jakością wg normy ISO 9001:2008 Zarządzania Jakością wg normy ISO 9001:2008 Zarządzania Jakością wg normy ISO 9001:2008 Zarządzania Jakością wg normy ISO

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie zmianą - rozwój zarządzania procesowego wg ISO 9001:2015

Zarządzanie zmianą - rozwój zarządzania procesowego wg ISO 9001:2015 Zarządzanie zmianą - rozwój zarządzania procesowego wg ISO 9001:2015 ZAPEWNIAMY BEZPIECZEŃSTWO Piotr Błoński, Warszawa, 17.03.2016 r. Program 1. Zarządzanie zmianą - zmiany w normie ISO 9001:2015 2. Zarządzanie

Bardziej szczegółowo

Jakość przed jakością

Jakość przed jakością Jakość przed jakością Oprogramowanie naprawdę przydatne (2) Robert Ganowski II Krajowa Konferencja Jakości Systemów Informatycznych, Warszawa, 21-22 czerwca 2005 r. 1 Teoria prawdy*

Bardziej szczegółowo

Normy, jako szansa na lepszy start zawodowy

Normy, jako szansa na lepszy start zawodowy Certyfikat ISO 9001 (od 2002) Normy, jako szansa na lepszy start zawodowy ŁCDNiKP 824/rz (znajomość norm przez absolwentów) Barbara Kapruziak Akredytacje Łódzkiego Kuratora Oświaty dla placówki doskonalenia

Bardziej szczegółowo

Dobre praktyki integracji systemów zarządzania w administracji rządowej, na przykładzie Ministerstwa Gospodarki. Warszawa, 25 lutego 2015 r.

Dobre praktyki integracji systemów zarządzania w administracji rządowej, na przykładzie Ministerstwa Gospodarki. Warszawa, 25 lutego 2015 r. Dobre praktyki integracji systemów zarządzania w administracji rządowej, na przykładzie Ministerstwa Gospodarki Warszawa, 25 lutego 2015 r. 2 W celu zapewnienia, jak również ciągłego doskonalenia jakości,

Bardziej szczegółowo

Poznań 23 listopada 2016 r. A u t o r : dr inż. Ludwik Królas

Poznań 23 listopada 2016 r. A u t o r : dr inż. Ludwik Królas Ośrodek Kwalifikacji Jakości Wyrobów SIMPTEST Sp. z o.o. Sp. k. ul. Przemysłowa 34 A, 61-579 Poznań, tel. 61-833-68-78 biuro@simptest.poznan.pl www.simptest.poznan.pl 1 Seminarium nt. Zarządzanie ryzykiem

Bardziej szczegółowo

Zmiany i nowe wymagania w normie ISO 9001:2008

Zmiany i nowe wymagania w normie ISO 9001:2008 FORUM WYMIANY DOŚWIADCZEŃ DLA KONSULTANTÓW 19-20 listopada 2007r. Zmiany i nowe wymagania w normie ISO 9001:2008 Grzegorz Grabka Dyrektor Działu Certyfikacji Systemów, Auditor Senior TÜV CERT 1 Zmiany

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie. Przedstawiciel kierownictwa (Zgodnie z PN-EN ISO 9001:2009, pkt )

Wprowadzenie. Przedstawiciel kierownictwa (Zgodnie z PN-EN ISO 9001:2009, pkt ) Ośrodek Kwalifikacji Jakości Wyrobów SIMPTEST Sp. z o.o. Sp. k. ul. Przemysłowa 34 A, 61-579 Poznań, tel. 61-833-68-78 biuro@simptest.poznan.pl www.simptest.poznan.pl 1 Seminarium nt. Zarządzanie ryzykiem

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie łańcuchem dostaw

Zarządzanie łańcuchem dostaw Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania kierunek: Zarządzanie i Marketing Zarządzanie łańcuchem dostaw Wykład 1 Opracowanie: dr Joanna Krygier 1 Zagadnienia Wprowadzenie do tematyki zarządzania

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 1. System jakości w laboratorium oceny żywności

Ćwiczenie 1. System jakości w laboratorium oceny żywności Ćwiczenie 1. System jakości w laboratorium oceny żywności Powszechnie przyjmuje się, że każde laboratorium, które chce reprezentować wiarygodne dane musi wdrożyć odpowiednie procedury zapewnienia jakości.

Bardziej szczegółowo

IATF 16949:2016 Zatwierdzone Interpretacje

IATF 16949:2016 Zatwierdzone Interpretacje :2016 Zatwierdzone Interpretacje Standard, wydanie pierwsze, został opublikowany w październiku 2016 roku i obowiązuje od 1 stycznia 2017 roku. Niniejsze Zatwierdzone Interpretacje zostały ustalone i zatwierdzone

Bardziej szczegółowo

ROLA KADRY ZARZĄDZAJĄCEJ W KSZTAŁTOWANIU BEZPIECZEŃSTWA PRACY. dr inż. Zofia Pawłowska

ROLA KADRY ZARZĄDZAJĄCEJ W KSZTAŁTOWANIU BEZPIECZEŃSTWA PRACY. dr inż. Zofia Pawłowska ROLA KADRY ZARZĄDZAJĄCEJ W KSZTAŁTOWANIU BEZPIECZEŃSTWA PRACY dr inż. Zofia Pawłowska 1. Ład organizacyjny jako element społecznej odpowiedzialności 2. Podstawowe zadania kierownictwa w zakresie BHP wynikające

Bardziej szczegółowo

Normy ISO serii 9000 i inne normy zarządzania

Normy ISO serii 9000 i inne normy zarządzania Normy ISO serii 9000 i inne normy zarządzania Anna Dobrowolska Geneza norm ISO serii 9000 PIERWSZE NORMY Z ZAKRESU ZARZĄDZANIA ORGANIZACJAMI OPRACOWANO SIĘ W LATACH 50-TYCH W USA 1956 r. norma MIL-Q-9858

Bardziej szczegółowo

Księga Zintegrowanego Systemu Zarządzania ODPOWIEDZIALNOŚĆ KIEROWNICTWA

Księga Zintegrowanego Systemu Zarządzania ODPOWIEDZIALNOŚĆ KIEROWNICTWA Strona: 1 z 6 1. Zaangażowanie kierownictwa Najwyższe kierownictwo SZPZLO Warszawa Ochota przejęło pełną odpowiedzialność za rozwój i ciągłe doskonalenie ustanowionego i wdrożonego zintegrowanego systemu

Bardziej szczegółowo

PLAN DZIAŁANIA KT 204 ds. Rysunku Technicznego i Dokumentacji Technicznej

PLAN DZIAŁANIA KT 204 ds. Rysunku Technicznego i Dokumentacji Technicznej Strona 1 PLAN DZIAŁANIA KT 204 ds. Rysunku Technicznego i Dokumentacji Technicznej STRESZCZENIE Komitet Techniczny nr 204 ds. Rysunku Technicznego i Dokumentacji Technicznej, działający w ramach Polskiego

Bardziej szczegółowo

HARMONOGRAM SZKOLEŃ KIG BLCA II PÓŁROCZE 2011 r.

HARMONOGRAM SZKOLEŃ KIG BLCA II PÓŁROCZE 2011 r. HARMONOGRAM SZKOLEŃ KIG BLCA II PÓŁROCZE 2011 r. Termin Temat Zakres merytoryczny Prowadzący Szkolenie obejmuje zagadnienia związane z przygotowaniem się i przeprowadzeniem auditu wewnętrznego systemu

Bardziej szczegółowo

Cena netto 4 100,00 zł Cena brutto 4 100,00 zł. 2016-10-01 Termin zakończenia usługi. 2016-04-20 Termin zakończenia rekrutacji

Cena netto 4 100,00 zł Cena brutto 4 100,00 zł. 2016-10-01 Termin zakończenia usługi. 2016-04-20 Termin zakończenia rekrutacji Zarządzanie jakością Informacje o usłudze Numer usługi 2016/04/07/7405/7660 Cena netto 4 100,00 zł Cena brutto 4 100,00 zł Cena netto za godzinę 22,53 zł Cena brutto za godzinę 22,53 Możliwe współfinansowanie

Bardziej szczegółowo

POLITYKA FIRMY KEMIPOL D 0/1

POLITYKA FIRMY KEMIPOL D 0/1 KEMIPOL Sp. z o.o. jest spółką założoną w roku 1990, w oparciu o prawo polskie, której Udziałowcami są następujące osoby prawne: KEMIRA KEMI AB, Helsingborg, Szwecja (51% udziałów) Z-dy Chemiczne POLICE

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie Produkcją VI

Zarządzanie Produkcją VI Zarządzanie Produkcją VI Dr Janusz Sasak Jakość Ogół cech i właściwości wyrobu lub usługi decydujących o zdolności wyrobu lub usługi do zaspokojenia stwierdzonych lub przewidywanych potrzeb Norma PN/EN

Bardziej szczegółowo

Jakość wyrobów i usług. Tomasz Poskrobko

Jakość wyrobów i usług. Tomasz Poskrobko Jakość wyrobów i usług Tomasz Poskrobko Jakość??????????????? Jakość Wszystkie definicje jakości można przydzielić do jednej z dwóch interpretacji: wartościującej (oceniającej, preferencyjnej), niewartościującej

Bardziej szczegółowo

Konferencja podsumowująca

Konferencja podsumowująca Konferencja podsumowująca Elżbieta Stefaniak Dyrektor Marketingu Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. 25.06.2015 r. Tematyka prezentacji Stan realizacji zamówienia dla umowy 591 (1)/DSC/14) - usługi

Bardziej szczegółowo

Normalizacja i zarządzanie jakością w logistyce (3)

Normalizacja i zarządzanie jakością w logistyce (3) (3) Normalizacja i zarządzanie w logistyce 3.1 Podstawy normalizacji Normalizacja w UE Jakość i zarządzanie w logistyce Jakość i zarządzanie jakości cią w logistyce Standardy projakościowe w logistyce

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie do zarządzania projektami

Wprowadzenie do zarządzania projektami Wprowadzenie do zarządzania projektami Project Management dr Marek Wąsowicz Katedra Projektowania Systemów Zarządzania, UE Wrocław Wrocław, 23 października 2012 r. Zawartość modułu (4h): wskazanie możliwości

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie usługami. Projektowanie i wdrażanie Bill Hollins, Sadie Shinkins

Zarządzanie usługami. Projektowanie i wdrażanie Bill Hollins, Sadie Shinkins Zarządzanie usługami. Projektowanie i wdrażanie Bill Hollins, Sadie Shinkins Usługi odgrywają istotną rolę w gospodarce krajów rozwiniętych. W Europie i USA już 80% pracowników jest zatrudnionych w tym

Bardziej szczegółowo

Wdrażanie zarządzania jakością na uczelni

Wdrażanie zarządzania jakością na uczelni Człowiek najlepsza inwestycja Wdrażanie zarządzania jakością na uczelni Plan prezentacji 1. Przepisy prawne a zarządzanie jakością na uczelni 2. Jakość i jej definicje w uczelni 3. Cele istnienia systemu

Bardziej szczegółowo

Obszary sprawiające trudności w systemach zarządzania jakością według normy ISO 9001:2000

Obszary sprawiające trudności w systemach zarządzania jakością według normy ISO 9001:2000 Mariusz J. Ligarski, Joanna Krysztofiuk, Obszary sprawiające trudności w systemach zarządzania jakością według normy ISO 9001:2000, Problemy jakości, 2005, nr 10, s. 32-39. Mariusz J. Ligarski, Joanna

Bardziej szczegółowo

Cel walidacji- zbadanie, czy procedura/wyrób/technologia/projekt/... może zostać w sposób niebudzący wątpliwości wprowadzona/y/e do użytkowania

Cel walidacji- zbadanie, czy procedura/wyrób/technologia/projekt/... może zostać w sposób niebudzący wątpliwości wprowadzona/y/e do użytkowania 1. Proszę krótko scharakteryzować w sposób "ilościowy": a) produkt i technologię wytwarzania tego produktu przez firmę którą założyła Pani/Pana podgrupa oraz wyjaśnić dlaczego wybrana technologia jest

Bardziej szczegółowo

Pierwszy w Polsce System Zarządzania Energią (SZE) w oparciu o normę PN-EN ISO 50001 w Dzierżoniowie. Warszawa 8 maja 2013 r.

Pierwszy w Polsce System Zarządzania Energią (SZE) w oparciu o normę PN-EN ISO 50001 w Dzierżoniowie. Warszawa 8 maja 2013 r. Pierwszy w Polsce System Zarządzania Energią (SZE) w oparciu o normę PN-EN ISO 50001 w Dzierżoniowie Warszawa 8 maja 2013 r. Efektywne zarządzanie energią jest jednym z warunków krytycznych do osiągnięcia

Bardziej szczegółowo

Metody i narzędzia poprawy efektywności w kontroli jakości

Metody i narzędzia poprawy efektywności w kontroli jakości 8 Kongres Świata Przemysłu Farmaceutycznego Metody i narzędzia poprawy efektywności w kontroli jakości Piotr Lipiński, Kierownik Działu Systemów Jakości/QP Ożarów Mazowiecki Listopad 2016 Czego od nas

Bardziej szczegółowo

CZYNNIKI SUKCESU PPG

CZYNNIKI SUKCESU PPG CZYNNIKI SUKCESU PPG STOSOWANIE UMIEJĘTNOŚCI ZAWODOWYCH Wiedza o biznesie Wiedza specjalistyczna Wiedza o produktach i usługach Wiedza przemysłowa ZARZĄDZANIE REALIZACJĄ ZADAŃ Działanie w perspektywie

Bardziej szczegółowo

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI AKREDYTACJA JEDNOSTEK CERTYFIKUJĄCYCH WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE. Wydanie 2 Warszawa, r.

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI AKREDYTACJA JEDNOSTEK CERTYFIKUJĄCYCH WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE. Wydanie 2 Warszawa, r. POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI AKREDYTACJA JEDNOSTEK CERTYFIKUJĄCYCH WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Wydanie 2 Warszawa, 22.09.2005 r. 1. Wprowadzenie... 3 2. Ogólne zasady udzielania i utrzymywania akredytacji jednostek

Bardziej szczegółowo

VI Konferencja naukowo-techniczna Transformatory energetyczne i specjalne Rozwiązania, funkcje, trendy

VI Konferencja naukowo-techniczna Transformatory energetyczne i specjalne Rozwiązania, funkcje, trendy VI Konferencja naukowo-techniczna Transformatory energetyczne i specjalne Rozwiązania, funkcje, trendy Piotr Rożdźyński Wojciech Urbański Zakład Transformatory ZREW S.A. Instytut Maszyn Elektrycznych PW

Bardziej szczegółowo

Zintegrowany System Zarządzania w Śląskim Centrum Społeczeństwa Informacyjnego

Zintegrowany System Zarządzania w Śląskim Centrum Społeczeństwa Informacyjnego Zintegrowany System Zarządzania w Śląskim Centrum Społeczeństwa Informacyjnego Beata Wanic Śląskie Centrum Społeczeństwa Informacyjnego II Śląski Konwent Informatyków i Administracji Samorządowej Szczyrk,

Bardziej szczegółowo

Szkolenie pt. Wprowadzenie do nowelizacji normy ISO 9001:2015

Szkolenie pt. Wprowadzenie do nowelizacji normy ISO 9001:2015 Strona 1 Szkolenie pt. Wprowadzenie do nowelizacji normy ISO 9001:2015 Strona 2 1. Wprowadzenie Zgodnie z regulaminem Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej (ISO) normy dla systemów zarządzania (MSS)

Bardziej szczegółowo

14. Sprawdzanie funkcjonowania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy

14. Sprawdzanie funkcjonowania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy 14. Sprawdzanie funkcjonowania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy 14.1. Co to jest monitorowanie bezpieczeństwa i higieny pracy? Funkcjonowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną

Bardziej szczegółowo

SZKOLENIE 2. Projektu: Propagowanie wzorców produkcji i konsumpcji sprzyjających promocji zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju.

SZKOLENIE 2. Projektu: Propagowanie wzorców produkcji i konsumpcji sprzyjających promocji zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju. SZKOLENIE 2 Projektu: Propagowanie wzorców produkcji i konsumpcji sprzyjających promocji zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju. FAMED Żywiec S.A. Dokumentacja Systemu Zarządzania zgodnego z PN-EN ISO

Bardziej szczegółowo

2. Opis zajęć dydaktycznych i pracy studenta

2. Opis zajęć dydaktycznych i pracy studenta Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: Informacja naukowa i bibliotekoznawstwo. Poziom II Sylabus modułu: Jakość w bibliotece (02-BN-NB-S2-JB01, 02-BN-NB-N2-JB01) 1. Informacje

Bardziej szczegółowo

Wymagania normy PN EN ISO 14001: 2005 i PN EN ISO 19011:2003

Wymagania normy PN EN ISO 14001: 2005 i PN EN ISO 19011:2003 ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ 25.04.2009 R. System Zarządzania Jakością to: system zarządzania mający na celu kierowanie organizacją i jej nadzorowanie w odniesieniu do jakości. Liczba certyfikatów ISO 9001 Do

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZANIE UCZESTNICZĄCE Iwona Śniady

ZARZĄDZANIE UCZESTNICZĄCE Iwona Śniady ZARZĄDZANIE UCZESTNICZĄCE Iwona Śniady Lider nowej ery, stanowi unikalną mieszankę kontrastujących sił (destrukcyjnych i integrujących), przedsiębiorczości i filozofii, połączonych z dążeniem do nowych

Bardziej szczegółowo

ISO 9001 ISO 14001 OHSAS 18001

ISO 9001 ISO 14001 OHSAS 18001 ISO 9001 ISO 14001 OHSAS 18001 ZINTEGROWANY SYSTEM ZARZĄDZANIA W TRAKCJA PRKiI S.A. Warszawa, maj 2015 SYSTEM ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ Od 1999 roku Trakcja PRKiI S.A. mając na uwadze satysfakcję Klienta i

Bardziej szczegółowo