Biblioteka szkolna jako szkolne centrum informacji

Transkrypt

1 Biblioteka szkolna jako szkolne centrum informacji Modele organizacyjne bibliotek szkolnych na świecie przybierają różne kształty - w zależności od potrzeb, tradycji oraz możliwości ekonomicznych w danym kraju. Śmiało można powiedzieć: jaki właściciel, taka szkoła, jaka szkoła, taka biblioteka. Wśród tych modeli znajdziemy biblioteki bardziej tradycyjne (wypożyczalnia i czytelnia), nowocześniejsze mediateki (gromadzące różne media, wyposażone w sprzęt medialny i komputerowy), wielofunkcyjne centra informacyjne i dydaktyczne, jak i takie, które sprawdzają się tylko w lokalnych warunkach (np. bibliobusy, biblioteki publiczno-szkolne, biblioteki pełniące zarazem funkcje ośrodka metodycznego w szkole). W zasadzie światowym standardem w potocznym rozumieniem tego słowa stała się już biblioteka gromadząca media przydatne w dydaktyce i wspomagające proces nauczania (w tym oczywiście książki i czasopisma), z dostępem do Internetu, ze skomputeryzowanym katalogiem, sprzętem medialnym oraz kopiującym umożliwiającym nauczycielom tworzenie pomocy dydaktycznych, a uczniom własnych dokumentów. Biblioteka jako przestrzeń do nauki Docelowym modelem, który urzeczywistnił się w wielu bibliotekach - już nie tylko amerykańskich, ale i kanadyjskich, holenderskich, szwedzkich, duńskich - jest biblioteka określana jako przestrzeń do nauki (space for learning). Jest to miejsce, w którym uczniowie pod opieką nauczyciela przedmiotowego i w asyście nauczyciela bibliotekarza zdobywają wiedzę, korzystając z różnorodnych źródeł i narzędzi informacji, podążając ścieżką opracowaną wcześniej przez nauczyciela (często również we współpracy z bibliotekarzem, zwłaszcza we wstępnej fazie).

2 Pracę organizuje się indywidualnie dla każdego ucznia, ale coraz więcej uwagi poświęca się zadaniom wykonywanym w małych, wyspecjalizowanych grupach, gdzie funkcje są jasno określone i przydzielone poszczególnym osobom. Placówki, które nie dysponują salami do pracy grupowej, starają się je wygospodarować obok biblioteki, podobnie jak pomieszczenia do pracy cichej. Jest to też przestrzeń do pracy indywidualnej po zajęciach szkolnych - przygotowywania się do zajęć, pracy w kołach zainteresowań i rozwijania własnych pasji. W procesie reformowanej polskiej edukacji biblioteka szkolna powinna odgrywać kluczową rolę. Wdrażana reforma podkreśla, że podstawowym podmiotem edukacji jest osoba, a cały proces edukacji ma na celu umożliwienie jej prawidłowego rozwoju. Dlatego ważniejsza jest rola nauczania generatywnego, które zastąpić ma uczenie reproduktywne. Wychowankowie naszych szkół powinni nabyć umiejętność samokształcenia, a nauczyciele poszczególnych przedmiotów, jak i nauczyciele bibliotekarze mają im w tym dopomóc. Tylko w taki sposób współczesna szkoła może przygotować ucznia do dorosłego życia w społeczeństwie, do życia twórczego i kreatywnego. Z tych nowych założeń programowych wynika właśnie szczególna rola biblioteki szkolnej jako Szkolnego Centrum Informacji. Taka odmienna postać biblioteki szkolnej jest nazywana różnorodnie, np. - multimedialne centrum informacyjne, - szkolne centrum dydaktyczno-informacyjne, - szkolny ośrodek informacji. Ta różnorodność nazw jest kłopotliwa i słuszny wydaje się być apel Hanny Batorowskiej na stronie internetowej Interklasy o ujednolicenie nazwy do szkolnego centrum informacji (SCI). Nazwa ta jest zwięzła, czytelna, najlepiej oddająca charakter nowej roli biblioteki w szkole. Tak rozumiana biblioteka powinna udostępniać zarówno uczniom, jak i nauczycielom wszelką informację w trzech podstawowych zakresach: - tradycyjne dokumenty biblioteczne (książki i czasopisma), - multimedialne pomoce edukacyjne, - informacje i dokumenty dostępne w Internecie. Wszystkie szkolne biblioteki powinny przekształcić się w Szkolne Centrum Informacji. Wynika to z potrzeb młodzieży i jej oczekiwań wobec biblioteki i bibliotekarza. Uczniom nie wystarcza już wyłącznie słowo drukowane w postaci książki czy czasopisma. W XXI wiek, który znamionuje gwałtowny rozwój

3 komputeryzacji i technik multimedialnych oraz burzliwy rozwój Internetu, wkroczyli oni ze znacznie większymi oczekiwaniami i ambicjami. Mamy świadomość tego, że procesy uczenia się są tym efektywniejsze, im poznanie wiedzy ma bardziej wielozmysłowy charakter, że pomoce multimedialne w znaczący sposób wpływają na pobudzenie motywacji poznawczej. Toteż szczególnie ze względu na dobro uczniów należy podejmować trud tworzenia Szkolnego Centrum Informacji, zdając sobie sprawę, że jest to proces czasochłonny i długotrwały. Na drodze stoi bowiem wiele problemów, z którymi w obecnym czasie boryka się nie jedna szkoła. Finanse Są one pierwszym krokiem do realizacji założeń reformy oświaty, a wiadomo, że założenia te drastycznie odbiegają od rzeczywistości. Zatem należy szukać innych dróg, aby dofinansować biblioteki szkolne i wyposażyć je w niezbędny sprzęt. Najważniejsze jest poparcie inicjatywy przez dyrekcję i całe grono pedagogiczne oraz określenie udziału wydatków biblioteki w budżecie szkoły, aby zapewnić systematyczne jej finansowanie. Naturalnie to nie rozwiąże wszystkich problemów, dlatego też należałoby szukać sponsorów. Baza Nowoczesna biblioteka szkolna powinna dysponować odpowiednio dużą powierzchnią, urządzoną w dobrze przemyślany i funkcjonalny sposób. Należy przeznaczyć dodatkowe obszerne pomieszczenie dla potrzeb biblioteki, w której znajdą się stanowiska komputerowe dla uczniów i nauczycieli, drukarka, skaner, ksero, telewizor i wideo. Pracownia ta powinna być wszechstronnie wykorzystywana na drodze wzajemnej współpracy według schematu: bibliotekarz uczeń nauczyciele przedmiotów

4 Sprzęt komputerowy i oprogramowanie Właściwym wyborem będzie zakupienie do biblioteki szkolnej najnowszego programu - MOL w wersji Windows. Jest to produkt wykonany przy użyciu najnowocześniejszych metod informatycznych, dlatego sprzęt powinien spełniać odpowiednie wymagania. Przy jednym stanowisku pracy bibliotekarza minimalne wymagania systemowe to: - procesor Intel Pentium II lub Celeron 400MHz, - 64 MB pamięci RAM, - dysk twardy 4 GB, - czytnik CD-ROM, - system operacyjny: system Windows począwszy od Windows 98 SE. Komputery dla czytelników, w celu przeglądania katalogu, wymagania systemowe mają znacznie niższe. Spośród funkcji programu MOL na uwagę zasługuje możliwość publikowania katalogu w Intemecie, co pozwala czytelnikom odnaleźć potrzebną im pozycję nawet w dni wolne od pracy. W ten sam sposób mogą oni kontrolować swoje konto wypożyczeń i sprawdzić terminy zwrotu pożyczonych książek. Program MOL wnosi też wiele korzyści i udogodnień dla bibliotekarzy, np. - zawiera nowe mechanizmy ułatwiające katalogowanie, - daje możliwość tworzenia zestawień bibliograficznych, - opisywanie dokumentów elektronicznych według najnowszej polskiej normy, - systematyczne publikowanie informacji o nowościach. Ponadto specjalne mechanizmy dbają w nowym programie o bezpieczeństwo bibliotecznej bazy danych. Przeszkolony personel Podstawowy kurs obsługi komputera to absolutne minimum przy podjęciu inicjatywy tworzenia Szkolnego Centrum Informacji. Niezbędne jest ustawiczne kształcenie i doskonalenie się w tej dziedzinie. W przyszłości konieczne również stanie się przeszkolenie uczniów i nauczycieli poszczególnych przedmiotów w celu zapoznania ich z warsztatem informacyjnym biblioteki.

5 Współpraca z nauczycielem informatyki, zatrudnienie w przyszłości pracownika technicznego, który dbałby o sprzęt i obsługiwał go to bardzo ważne zadania do realizacji przy planowaniu Szkolnego Centrum Informacji. Niezbędny jest także serwis sprzętu i oprogramowania. Dostęp do Internetu Bibliotekarze muszą zabiegać o to, by w bibliotekach szkolnych stanowiska komputerowe z dostępem do sieci. Wynika to z poniższych przesłanek: - W kilku minionych latach nastąpił burzliwy rozwój Internetu z jego zasobami WWW, stając się najbogatszym źródłem wiedzy z różnych dziedzin. Przejście obojętnie wobec tego faktu nie jest już możliwe. - W Unii Europejskiej za jeden z głównych priorytetów uznano budowanie tzw. przyjaznego społeczeństwa informacyjnego, toteż rozwój Internetu uważany jest za kluczowy w rozwoju cywilizacji. - Priorytetowa rola Internetu w edukacji została uwzględniona w polskiej reformie oświatowej i opracowana w programie Interklasa. - Sami uczniowie wykazują ogromne zainteresowanie Internetem. Zaspokaja on ich potrzeby informacyjne związane z procesem dydaktycznym, dostarczając wiadomości z każdej dziedziny wiedzy. Dzięki niemu młodzież może również rozwijać i pogłębiać własne zainteresowania związane np. z muzyką, sportem, informatyką itp. Bardzo lubianą przez uczniów usługą internetową jest poczta elektroniczna oraz obejmująca praktycznie cały świat rozmowy przez IRC. Zadaniem nauczyciela bibliotekarza, nauczycieli informatyki oraz nauczycieli przedmiotów będzie wskazanie uczniom właściwej drogi wyszukiwania pożytecznych informacji z Internetu. Wprawdzie podłączenie do Internetu to jedno z ostatnich ogniw w procesie tworzenia Szkolnego Centrum Informacji, ale niezwykłej wagi. Realizuje on nie tylko cele poznawcze, ale również wychowawcze, uczy kultury informatycznej oraz zasad dobrego wychowania w kontaktach sieciowych. Ponadto inspiruje do poszukiwań i do nauki języków obcych. Jednym słowem pomaga kształtować człowieka na miarę XXI wieku. Dydaktyka generatywna nie może istnieć bez dobrego zaplecza. Zaplecze takie powinna stanowić nowoczesna biblioteka, pełniąca funkcję głównej interdyscyplinarnej pracowni szkoły, w której uczniowie pod kierunkiem nauczycieli i indywidualnie zgodnie z pasjami i zainteresowaniami, uczą się samodzielnie zdobywać wiedzę.

6 Dlatego wzorem krajów wysoko rozwiniętych należy dążyć do przekształcenia każdej szkolnej biblioteki w takie Centrum. Jak przekształcić bibliotekę szkolną w centrum informacji multimedialnej? Mimo tak wielkich zmian zachodzących w dostępie do informacji, komunikacji międzyludzkiej książka drukowana jest nadal podstawowym źródłem informacji dla naszych uczniów. Nowoczesna biblioteka powinna łączyć tradycję z nowoczesnością. Jej funkcje, jak pisze Agnieszka Pietryka, to: 1. Informacja - bogaty księgozbiór podręczny, różnorodne bazy danych uzależnione od rodzaju szkoły, dostęp do Internetu 2. Nauka - warsztat pracy dla ucznia i nauczyciela 3. Kultura - centrum życia kulturalnego szkoły: bogaty zbiór literatury pięknej, płyt CD z muzyką klasyczną, taśm magnetowidowych, a także płyt DVD z filmami, wieczory poezji, poranki filmowe, organizowanie wyjazdów do teatru, spotkania z ciekawymi ludźmi, promowanie prac uczniów i nauczycieli 4. Promocja - centrum informacji o mieście czy dzielnicy, w której znajduje się szkoła, centrum informacji o patronie szkoły Centrum powinno służyć przede wszystkim uczniom, nauczycielom, rodzicom, absolwentom, a także wszystkim mieszkańcom małej ojczyzny, na terenie której znajduje się szkoła. Należy je umieścić w centralnej części szkoły, aby wszyscy użytkownicy mieli łatwy dostęp. Powinno być przestronne, odpowiednio wyposażone w możliwie wszystkie formy dokumentów (książki, prasa, plansze, fotografie, folio- i fazogramy, płyty CD, płyty DVD, taśmy magnetofonowe, taśmy magnetowidowe, filmy itd.). Poniżej przedstawiam projekt centrum, który będę starała się realizować w mojej szkole (Zespół Szkół Nr l w Warszawie).

7 Oczywiście zakres realizacji planów będzie uzależniony od środków finansowych, jakimi dysponuje szkoła, przychylności władz oświatowych, no i samych nauczycieli. Model Multimedialnego Centrum Informacji Pomieszczenia centrum MULTIMEDIALNA SALA DYDAKTYCZNA DZIAŁ OPRACOWANIA ZBIORÓW WYPOŻYCZALNIA MULTIMEDIALNE CENTRUM INFORMACJI SALA POLIGRAFICZNA CZYTELNIA MAGAZYN Obudowę medialną centrum zaproponowałam na podstawie analizy pracy Standardy wyposażenia i obudowy medialnej przedmiotów ogólnokształcących. Autorzy standardów podkreślają, iż należy traktować je jako propozycję dynamiczną, otwartą na wszelkie nowe rozwiązania metodyczne oraz technologiczne. Multimedialna sala dydaktyczna (przeznaczenie)

8 Powinna być umieszczona obok czytelni, aby nauczyciel i uczniowie mogli swobodnie z niej korzystać, gdy jest taka potrzeba, podczas zajęć dydaktycznych. Tutaj każdy nauczyciel może realizować zajęcia wykorzystując dostępne media (wideo, telewizor, komputer, wideoprojektor, radio itp.). Poza lekcjami w sali powinny odbywać się spotkania z ciekawymi ludźmi, projekcje filmów. Obudowa medialna - biała tablica metalowa, - tablica korkowa, - ekran, - grafoskop (rzutnik pisma), - diaskop (rzutnik przezroczy), - telewizor, - czytnik telewizyjny, - magnetowid lub magnetowid + odtwarzacz płyt DVD, - wideoprojektor, - komputer multimedialny z dostępem do Internetu, - zestaw: radiomagnetofon, odtwarzacz CD, wzmacniacz, kolumny głośnikowe. Czytelnia to serce centrum Tutaj powinien znajdować się: 1. Bogaty księgozbiór podręczny (prasa, encyklopedie, słowniki, kompendia wiedzy, albumy, mapy, akty prawne itd.) 2. Multimedia (encyklopedie, słowniki, programy edukacyjne, prace nauczycieli i uczniów) 3. Płyty CD z muzyką oraz interpretacje literatury pięknej 4. Filmy na taśmach magnetowidowych i płytach DVD 5. Czytelnię należy zaopatrzyć w kilka komputerów multimedialnych podłączonych do Internetu 6. Komputery (1-2) przeznaczone do przeglądania katalogów bibliotecznych W czytelni użytkownicy na miejscu poszukują interesujących ich informacji, organizowane są różnego rodzaju wystawki książek, multimediów itp.

9 Obudowa medialna - komputery multimedialne z dostępem do Internetu (minimum 4), - komputery do przeglądania katalogów bibliotecznych (l-2) Sala poligraficzna Każdy użytkownik centrum drukuje, kopiuje potrzebne materiały. Tutaj drukuje się zaproszenia na różne imprezy szkolne oraz broszurki dotyczące szkoły. - komputer z drukarką, - kserograf, - przycinarka do papieru, - bindownica Obudowa medialna Wypożyczalnia To miejsce, w którym wypożycza się materiały do domu i na lekcje. Komputer w tym pomieszczeniu potrzebny jest do rejestrowania wypożyczeń oraz sporządzania statystyki. Obudowa medialna - komputer Dział opracowania zbiorów

10 Tutaj opracowuje się komputerowo wszelkie materiały dostępne w centrum, aby służyły użytkownikom - tworzy się katalogi i bazy danych. Tutaj przygotowuje się wystawki, gazetki itp. Obudowa medialna - komputer multimedialny z dostępem do Internetu - drukarka - skaner Magazyn Miejsce, w którym przechowuje się pozostałe zbiory centrum z wolnym dostępem do półek. Ze względu na znane trudności finansowe w oświacie zorganizowanie takiego centrum nawet w nowo budowanych szkołach, będzie wielkim problemem. Jeszcze gorsza sytuacja jest w istniejących szkołach. W naszym Zespole Szkół mamy wielki problem z wygospodarowaniem dodatkowych pomieszczeń na ten cel. Dlatego sądzę, że niektóre sale będzie można ewentualnie połączyć, np. w magazynie wygospodarować miejsce na stanowisko wypożyczania zbiorów oraz stanowisko poligraficzne. Wszystko będzie zależało od wielkości pozyskanego lokalu oraz od ewentualnych zmian w projekcie centrum. Pracownicy centrum Praca nauczyciela bibliotekarza w centrum ulegnie zmianie. Będzie on przewodnikiem użytkowników po zasobach informacyjnych (pisemnych, audiowizualnych, multimedialnych, internetowych).

11 Wymagać to będzie od nauczyciela bibliotekarza ciągłego doskonalenia swoich umiejętności, szczególnie informatycznych. W moim odczuciu w centrum, w zależności od liczby korzystających, wielkości zbiorów, rodzaju wykonywanej pracy, powinni być zatrudnieni: - nauczyciel bibliotekarz, - nauczyciel specjalista od mediów (taki specjalista kształci się już w naszej bibliotece szkolnej). Przykładowy podział prac wykonywanych przez nauczycieli centrum: 1. Nauczyciel-bibliotekarz: - gromadzenie zbiorów, - opracowywanie zbiorów, - udostępnianie zbiorów, - prowadzenie zajęć z edukacji czytelniczej, - współpraca z innymi bibliotekami w regionie, wycieczki uczniów do tych bibliotek, praca pedagogiczna, propagowanie czytelnictwa np. konkursy czytelnicze, wystawki i kiermasze książek, pogadanki o ciekawych książkach), - prowadzenie spraw administracyjno-biurowych, statystyka, sprawozdawczość, - opieka nad aktywem bibliotecznym. 2. Nauczyciel - specjalista od mediów: - udostępnianie zbiorów, - prowadzenie zajęć z edukacji medialnej, - szkolenie użytkowników centrum (uczniów, nauczycieli), - pomoc nauczycielom w organizowaniu lekcji w centrum, - pomoc w wydawaniu gazetki szkolnej, - prowadzenie strony WWW szkoły, - organizowanie wyjść uczniów do kina, teatru, na koncerty, wystawy, itp., - prowadzenie Punktu Informacji o Unii Europejski.

12 W centrum mogą być zatrudnieni tylko nauczyciele bibliotekarze, ale poza studiami z zakresu bibliotekoznawstwa powinni mieć ukończone studia podyplomowe z zakresu technologii informacyjnej i studia podyplomowe z edukacji czytelniczej i medialnej. Zadania centrum 1. Gromadzenie, opracowywanie, udostępnianie wszelkich komunikatów medialnych. 2. Współtworzenie procesu dydaktyczno-wychowawczego szkoły: - wykorzystywanie pomieszczeń, zasobów, sprzętu centrum do prowadzenia zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych, - umożliwienie uczniom i nauczycielom tworzenia oraz powielania różnych informacji, - szkolenie użytkowników centrum w celu swobodnego wykorzystywania wszelkich źródeł informacji, w tym internetowych, - pomoc uczniom w rozwijaniu wybitnych uzdolnień, - pomoc uczniom sprawiającym trudności wychowawcze. 3. Koordynacja ścieżki edukacja czytelnicza i medialna - dopełnieniem lekcji prowadzonych w centrum mogą być zajęcia prowadzone przez polonistę, informatyka, nauczyciela wiedzy o społeczeństwie itp. 4. Współpraca z innymi bibliotekami w tworzeniu wspólnych zasobów informacyjnych (bibliografia regionalna) 5. Regionalny Punkt Informacji Europejskiej - rozpowszechnianie informacji związanych z Unią Europejską. 6. Zaspokojenie potrzeb kulturalnych i rekreacyjnych uczniów (wieczory poezji, spotkania z ciekawymi ludźmi, popołudnie z filmem, wyjścia do kina i teatru). Przedstawiony model multimedialnego centrum informacji jest propozycją, wizją, którą staramy się realizować w naszej szkole, co - nie ukrywam - napotyka na wiele trudności, poczynając od kłopotów lokalowych - a kończąc na potrzebach finansowych. Jednak zdecydowane, nowatorskie podejście do sprawy reprezentowane przez dyrekcję szkoły znacznie przyspiesza naszą zamierzoną realizację centrum.

13 Dosyć duże nakłady finansowe z budżetu szkoły plus duże zaangażowanie nauczycielek bibliotekarek przyczyniło się do realizacji znacznej części zamierzeń. Programy komputerowe MOL i MOL pozwoliły już na całkowitą komputeryzację czynności bibliotekarskich. Od kilku lat księgozbiór biblioteki został całkowicie opisany i skatalogowany w ww. bazie danych. Dysponujemy bogatym zbiorem kaset VHS z poszczególnych przedmiotów, rozbudowujemy również filmotekę multimedialną. W bieżącym roku szkolnym planujemy uruchomienie dwóch stanowisk komputerowych dla uczniów z dostępem do Internetu. Obecnie tylko nauczyciel bibliotekarz może bezpośrednio korzystać z zasobów Internetu na komputerze przy którym pracuje. Założyłyśmy specjalną teczkę, gdzie przechowujemy skatalogowane i opisane wydruki z Internetu. Wypożyczamy je chętnym uczniom do domu. Pozostaje jeszcze kilka ważnych spraw do uzupełnienia (choćby rozbudowa czytelni, poszerzenie zasobów multimedialnych, zakup sprzętu do powielania informacji, czytników CD i DVD), ale jest to przecież przedsięwzięcie zamierzone na kilka lat. Bibliografia: 1. Jadwiga Andrzejewska, Reforma systemu edukacji a biblioteki szkolne, Biblioteka w Szkole 1998 nr s Hanna Batorowska, Barbara Kamieńska-Czubała, Szkolne Centrum Informacji, Kraków 2002, s Biblioteki jutra. Nowa perspektywa organizacji przestrzennej i funkcjonalnej, red. Mirosława Majewska, Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej, Warszawa 2001, s Jerzy Dałek, Projekt multimedialnego centrum informacji w bibliotece liceum, Biblioteka Otwarta 2001 nr Mariusz Kąkolewicz, Standard wyposażenia szkół w urządzenia medialne

14 6. Agnieszka Pietryka, Od biblioteki szkolnej do centrum informacyjnego szkoły, Biblioteka Otwarta 2001 nr 2\