Efekty restrykcyjnej polityki fiskalnej w zmodyfikowanym modelu Mankiwa-Summersa

Transkrypt

1 24 Makoekonomia Bank i Kedyt czewiec 2007 fekty estykcyjnej polityki fiskalnej w zmodyfikowanym modelu Mankiwa-Summesa ffects of Tight Fiscal Policy in Modified Mankiw and Summes Model Andzej Rzońca* piewsza wesja: 14 lutego 2007., ostateczna wesja: 9 lipca 2007., akceptacja: 24 lipca Steszczenie Model S-M miał duży udział w ozpowszechnieniu poglądu o ujemnej w kótkim okesie zależności poduktu od zmiany salda sektoa finansów publicznych. Tymczasem w wyniku modyfikacji choćby pojedynczego założenia tego modelu znak tej zależności może zmienić się na niekeynesowski. Atykuł pzedstawia skutki modyfikacji funkcji popytu na pieniądz zapoponowanej pzez Mankiwa i Summesa (1984). Dodatkowo gospodakę w modelu otwato na międzynaodową wymianę handlową i pzepływy kapitału. Pokazano, że im więcej zależności zakładanych w modelu S-M pzybliży się do występujących w zeczywistości, tym badziej niepewna staje się keynesowska eakcja poduktu na zmiany deficytu. Słowa kluczowe: modele agegatowe, efekty niekeynesowskie, gospodaka otwata Abstact The S-M model has lagely contibuted to the spead of a belief that a eduction of fiscal deficit has to lead to a dop in output in the shot tem. Howeve, if one modifies even a single assumption of that model, the elationship between change in output and fiscal deficit espectively may become non-keynesian. The aticle pesents effects of the modification of demand fo money poposed by Mankiw and Summes (1984). Additionally, the model analyzed in the aticle is opened fo intenational tade and capital flows. The aticle shows that the moe accuately the assumptions of S-M eflect elationships obseved in a eal economy, the moe uncetain the Keynesian eaction of output on changes in fiscal stance. Keywods: aggegative models, non-keynesian effects, open economy J: 12, 62, F41 * Szkoła łówna Handlowa, Kolegium Analiz konomicznych, Kateda Międzynaodowych Studiów Poównawczych, andzej.zonca@wp.pl

2 Bank i Kedyt czewiec 2007 Macoeconomics 25 o najmniej od lat 40. XX w. wielu ekonomistów uważa, że niemal pewnym skutkiem edukcji deficytu finansów publicznych jest pzejściowe obniżenie tempa wzostu gospodaki. Jeżeli owi ekonomiści nie uznają polityki fiskalnej za skuteczne nazędzie wygładzania cyklicznych wahań dynamiki poduktu, to głównie ze względu na, po piewsze, instytucjonalne oganiczenia niepozwalające szybko dostosować jej kształtu do aktywności gospodaczej oaz, po dugie, asymetię między bodźcami działającymi na osoby odpowiedzialne za powadzenie polityki fiskalnej do jej (odpowiednio) luzowania i zacieśniania (Blinde 2006). Jednak mimo tych oganiczeń i tej asymetii tylko około co 8 student ekonomii najbadziej enomowanych ameykańskich uczelni nie zgadza się z twiedzeniem, że polityka fiskalna może skutecznie edukować cykliczne wahania poduktu (olande 2004). W ozpowszechnieniu poglądu o ujemnej w kótkim okesie zależności poduktu od zmiany salda sektoa finansów publicznych duży udział miały poste modele agegatowe, w szczególności model Hicksa-Hansena (zob. np. aidle 1999), będący do dzisiaj, obok modelu Samuelsona, podstawowym instumentem analizy skutków polityki gospodaczej na zajęciach wpowadzających do makoekonomii. W modelu S-M zacieśnienie polityki fiskalnej nie powadzi do spadku poduktu właściwie tylko wtedy, gdy wydatki pywatne lub popyt na pieniądz są, odpowiednio, doskonale elastyczne oaz sztywne względem stopy pocentowej (kzywa S ma poziomy pzebieg lub kzywa M pionowy) 1. Pzy użyciu modelu S-M można też póbować pokazać ównoważność icadiańską, choć wymagałoby to nauszenia piewotnej postaci funkcji konsumpcji (po odpowiednim zendogeniozwaniu składnika autonomicznego tej funkcji pzesunięcie kzywej S na skutek zmiany salda sektoa finansów publicznych mogłoby być ównoważone pzez pzesunięcie tej kzywej w pzeciwnym kieunku, ilustujące zmianę konsumpcji gospodastw domowych dostosowujących oszczędności do pzyszłych ciężaów podatkowych). Równoważność icadiańską wpowadził do debaty ekonomicznej Robet Bao (1974), któy pokazał, że jeżeli gospodastwa mają świadomość, że dzisiejszy deficyt oznacza wyższe podatki w pzyszłości, a między kolejnymi pokoleniami występują silne więzi, objawiające się pzekazywaniem spadków o watości pozwalającej wygładzać konsumpcję, to zmiany deficytu finansów publicznych nie mają wpływu na łączny popyt, bo są ównoważone pzez odpowiednie zmiany pywatnej konsumpcji. Ze względu na mocne założenia, od któych spełnienia kytycznie zależy występowanie ównoważności icadiańskiej (do wymienionych powyżej można by dodać m.in. bak baie płynności, któe utudniałyby gospodastwom do- 1 Zacieśnienie nie musi skutkować spadkiem poziomu poduktu, jeżeli jest dokonywane popzez podwyżkę podatków lub cięcia w tansfeach, a towazyszy temu odpowiednie zwiększenie wydatków ządu na zakup dób. mowym wygładzanie konsumpcji, występowanie wyłącznie podatków niezabuzających decyzji ekonomicznych, jednoodny poziom altuizmu we wszystkich odzinach, nieoddziaływanie pzez dług publiczny na niepewność odnośnie do poziomu dochodu oczekiwanego w hoyzoncie maksymalizacji użyteczności), koncepcja ta ma więcej pzeciwników niż zwolenników (lmendof, Mankiw 1998, s. 32) 2. Należy jednak zaznaczyć, że badania empiyczne nie dają ostatecznej odpowiedzi, w jakim stopniu odzwieciedla ona zeczywistość (lmendof, Mankiw 1998, s ). Doświadczenie międzynaodowe pokazuje, że oganiczenie deficytu nie tylko nie musi mieć wpływu na łączny popyt i w ezultacie dynamikę poduktu w kótkim okesie (na co wskazuje ównoważność icadiańska), ale może ją zwiększać 3. Ten niekeynesowski efekt zacieśnienia polityki fiskalnej teoia ekonomii wyjaśnia na dwa główne sposoby. Według piewszego podejścia skutki te mogą wystąpić jedynie wtedy, gdy finanse publiczne stoją pzed widmem kyzysu. Powadzi do nich wiaygodne, tzn. odpowiednio silne oganiczenie deficytu. Skutkuje ono ozwianiem pzez podmioty gospodaujące wcześniejszych obaw o stabilność gospodaki, a to powoduje wzost zgłaszanego pzez nie popytu. Według dugiego podejścia o wystąpieniu efektów niekeynesowskich pzy zacieśnianiu polityki fiskalnej w ogóle nie decydują ozmiay piewotnej nieównowagi w finansach państwa, lecz wyłącznie sposób jej oganiczenia. Źódłem niekeynesowskich skutków są efekty podażowe konsolidacji fiskalnej, polegającej na cięciach w wydatkach publicznych, w szczególności w wydatkach na płace w sektoze publicznym oaz w tansfeach socjalnych kieowanych do osób niepacujących w wieku podukcyjnym. Taki sposób oganiczenia deficytu zmniejsza pesję na wzost wynagodzeń 4, a to po piewsze poszeza możliwości konkuowania pzez fimy ceną na ynkach międzynaodowych, a po dugie zwiększa zdolność pzedsiębiostw do finansowania inwestycji. Jeżeli dodatkowo fimy nie w pełni pzenoszą zmiany kosztów na ceny, tzn. ceny nie są doskonale elastyczne, zwiększa się ównież skłonność pzedsiębiostw do podejmowania inwestycji, bo wzasta zyskowność podukcji, czyli finalnie stopa zwotu z inwestycji 5. 2 W pacy tej można ównież znaleźć odniesienia do wcześniejszych pac niż Bao (1974), któe wskazywały na bak znaczenia sposobu finansowania wydatków publicznych dla łącznego popytu. 3 Tzeba jednak zaznaczyć, że wystąpienie zależności poduktu od impulsów fiskalnych odwotnej do tej, któą sugeował Keynes, nie jest ani pewne, ani nawet badziej pawdopodobne niż zależności keynesowskiej. Szeoki pzegląd badań empiycznych nad mnożnikami fiskalnymi (oaz teoii) można znaleźć w pacy: Hemming et al. (2002). 4 Zmniejszają się bowiem możliwości osiągania dochodów z innych źódeł niż paca w sektoze pzedsiębiostw. Pesja na wzost wynagodzeń spada, jeżeli pacownicy mogą pzepływać między sektoem publicznym a sektoem pywatnym oaz wybieać bienością i aktywnością zawodową. 5 Szesze omówienie teoii wyjaśniającej efekty niekeynesowskie można znaleźć m.in. w opacowaniu: Bujak, Siwińska-ozelak (2003).

3 26 Makoekonomia Bank i Kedyt czewiec 2007 Oba podejścia wykozystują do analizy skutków zacieśnienia polityki fiskalnej modele mocno osadzone w mikoekonomii. Kieunek i siła zależności między stumieniami składającymi się na łączny popyt a zmiennymi fiskalnymi nie są w nich zakładane, tak jak czyni się to w modelach agegatowych, lecz wypowadzane z zachowań pojedynczych podmiotów gospodaujących. eną za tę spójność modeli makoekonomicznych z twiedzeniami z zakesu mikoekonomii jest jednak znacznie większa złożoność ich ozwiązania niż w modelach agegatowych (zob. np. Blanchad 1990 lub Betola, Dazen 1993), a w ezultacie badziej oganiczone możliwości wykozystania do celów dydaktycznych. W niniejszym atykule podjęto póbę pokazania, że w wyniku modyfikacji choćby pojedynczego założenia modelu S-M także w tym modelu można uzyskać niekeynesowski znak zależności między zmianą, odpowiednio, poduktu i deficytu finansów publicznych. Jednocześnie, im więcej zakładanych zależności pzybliży się do występujących w zeczywistości, tym badziej niepewna staje się keynesowska eakcja poduktu na zmiany deficytu. Badania empiyczne wskazują, że głównym źódłem niekeynesowskiej eakcji poduktu na zacieśnienie polityki fiskalnej są zmiany inwestycji lub ekspotu (zob. np. Alesina, Adagna 1998; Alesina et al. 1999; McDemott, Wescott 1996). W niniejszym atykule skoncentowano się więc na analizie skutków tansakcyjnego stymulowania inwestycji (a także ekspotu) pzez ujemne impulsy fiskalne dla wielkości mnożników fiskalnych. Pzedstawiono model Mankiwa-Summesa (1984). łówną óżnicą w tym modelu w stosunku do standadowego modelu S-M jest nieco odmienna specyfikacja funkcji popytu na pieniądz. egoy N. Mankiw i awence H. Summes pzyjęli, że popyt na ealny zasób pieniądza zależy dodatnio nie tyle od poziomu poduktu, ile od wielkości poszczególnych stumieni wydatkowych, składających się na łączny popyt, pzy czym szczególną ważliwość wykazuje na zmiany konsumpcji. Model Mankiwa Summesa nie jest jedynie teoetyczną ciekawostką. Pzyjęta w nim postać funkcji popytu na ealny zasób pieniądza w większym stopniu odzwieciedla zależności zeczywiście występujące na ynku pieniądza niż zakładana w standadowym modelu S-M. Aby dojść do takiego wniosku, wystaczy powiązać następujące fakty. Pzeciętna watość tansakcji gospodastw domowych jest dużo niższa od pzepowadzanych pzez pozostałe podmioty gospodaujące. Znacznie wyższa jest natomiast liczebność gospodastw domowych. Dużo większym zóżnicowaniem chaakteyzuje się też pzedmiot podejmowanych pzez nie tansakcji. Te dwa ostatnie czynniki powodują, że gospodastwa domowe w większej części niż pozostałe podmioty są anonimowe dla dugiej stony tansakcji. W ezultacie jeżeli stoną zobowiązującą się do płatności jest gospodastwo domowe, to infomacja pzekazywana między stonami tansakcji o zdolności płatniczej dłużnika ma dużo badziej asymetyczny chaakte. Z powodu zaówno niższej pzeciętnej watości tansakcji, jak i wyższych kosztów oceny wypłacalności waunki płatności, któe mogą uzyskać gospodastwa domowe, są śednio dużo gosze od pzyznawanych podmiotom z pozostałych sektoów instytucjonalnych. ospodastwa domowe, nie mogąc liczyć na odoczenie płatności w takim samym stopniu co pzedsiębiostwa i państwo, muszą utzymywać wyższy zasób pieniądza, aby móc zawzeć tansakcję o okeślonej watości. Agegatowa funkcja popytu na pieniądz musi więc chaakteyzować się większą ważliwością na zmiany watości tansakcji, w któych płatnikiem są gospodastwa domowe, czyli na zmiany wydatków konsumpcyjnych, niż na zmiany wielkości pozostałych odzajów tansakcji 6. Model Mankiwa-Summesa, mimo inteesujących wniosków pzy większej niż w standadowym modelu S-M zbieżności założeń z zeczywistością, nie został dotychczas według najlepszej wiedzy autoa niniejszego atykułu opisany w polskiej liteatuze ekonomicznej. Ten atykuł wypełnia tę lukę. Do piewotnego modelu w niniejszym atykule wpowadzono jedną ważną zmianę, tzn. gospodakę w modelu otwato na międzynaodową wymianę handlową i pzepływy kapitału. Jednak jako punkt wyjścia pzyjęto model w postaci zapoponowanej pzez Mankiwa i Summesa (1984), uzupełniony jedynie tansfeami. Uznano bowiem, że bez upzedniego pzedstawienia wyjściowego modelu niemożliwe byłoby pokazanie skutków wpowadzonej modyfikacji dla otzymanych wniosków. Należy jednak podkeślić, że sposób pezentacji wyjściowego modelu óżni się od zastosowanego pzez Mankiwa i Summesa (1984). W niniejszym atykule dużo dokładniej schaakteyzowano okoliczności mogące powadzić do zmiany znaków pzez mnożniki fiskalne. Ponadto oceniono ich stabilność w czasie, czego nie ma w piewotnym atykule. Zasadnicza część atykułu składa się z czteech punktów. W punkcie piewszym opisano podstawowe założenia modelu w wesji zapoponowanej pzez Mankiwa i Summesa (1984). W punkcie dugim pzedstawiono wzoy na poszczególne mnożniki fiskalne. W punkcie tzecim pzepowadzono analizę znaków mnożników fiskalnych. Okeślono waunki, w któych mogą się one zmieniać. Poównano eakcję poduktu na impuls fiskalny w kótkim i śednim okesie. 6 Należy jednak zaznaczyć, że ozpowszechnienie kat obciążeniowych i kedytowych umożliwia gospodastwom domowym badzo łatwe odoczenie płatności. Waz z ozwojem instumentów płatniczych óżnice między gospodastwami domowymi, pzedsiębiostwami i ządem w zdolności do odaczania płatności mogą się zacieać. W ezultacie okeślenie z góy óżnic we ważliwości popytu na pieniądz względem poszczególnych stumieni wydatków może stać się niemożliwe.

4 Bank i Kedyt czewiec 2007 Macoeconomics 27 W punkcie czwatym opisano wpływ impulsów fiskalnych na podukt w modelu uwzględniającym międzynaodową wymianę handlową i pzepływy kapitału. W części końcowej atykułu pzedstawiono główne wnioski, płynące z modelu. Jednocześnie dokonano póby intuicyjnego wyjaśnienia uzyskanych wyników. 1. Podstawowe założenia modelu W modelu pzyjmuje się standadowe założenie keynesowskie, zgodnie z któym łączna podaż znajduje się poniżej poziomu potencjalnego i wykazuje na tym odcinku doskonałą elastyczność względem zmian cen: ceny są w pełni sztywne, a wielkość poduktu jest wyznaczana pzez łączny popyt. P = P a (MS.1) = AD (MS.2) gdzie: P poziom cen, a autonomiczny (paametyczny) chaakte zmiennej, podukt, AD zagegowany popyt. Po ozwiązaniu modelu można ozluźnić założenie o doskonałej sztywności cen i ozłożyć na podstawie pzebiegu kzywej podaży wielkość wstząsu w popycie na zmiany poduktu oaz poziomu cen. Na łączny popyt składają się wydatki konsumpcyjne gospodastw domowych (), inwestycje pzedsiębiostw () oaz wydatki ządu na zakup dób. AD = (MS.3) Wydatki konsumpcyjne gospodastw domowych są osnącą funkcją bieżącego dochodu do dyspozycji, czyli dochodu pomniejszonego o podatki (T) i powiększonego o ządowe tansfey (T), oaz nieosnącą funkcją stopy pocentowej. gdzie: = ( T T, ) (MS.4) (MS.5) W piewotnej postaci modelu Mankiwa-Summesa tansfey ządowe zostały pominięte w funkcji konsumpcji (zob. Mankiw, Summes 1984, s. 3). W modelu nie dokonuje się ozóżnienia na stopę nominalną i ealną. Pzy założeniu doskonałej sztywności cen wpowadzenie takiego ozóżnienia nie miałoby żadnego paktycznego znaczenia. nwestycje pzedsiębiostw są niemalejącą funkcją łącznego popytu i malejącą funkcją stopy pocentowej 7. gdzie: = ( AD, ) = (, ) (MS.10) 0 < 0 (MS.11) (MS.12) Wydatki ządu na zakup dób, podatki oaz tansfey są wielkościami autonomicznymi. = a (MS.13) T = T a (MS.14) T = T a (MS.15) Równowaga na ynku pieniądza jest okeślona pzez następującą tożsamość: M = P gdzie: M podaż pieniądza, popyt na ealny zasób pieniądza. (MS.16) Bank centalny utzymuje podaż pieniądza na stałym poziomie. M = M a (MS.17) (,,, ) Popyt na ealny zasób pieniądza jest podobnie jak w standadowym modelu S-M - malejącą funkcją stopy pocentowej. Jednak w odóżnieniu od modelu S-M zależy ównocześnie nie od poziomu poduktu, lecz od poszczególnych stumieni wydatków. Szczególną ważliwość wykazuje na zmiany wydatków konsumpcyjnych gospodastw domowych. < 0 T T ( T T ) 0 (MS.6) (MS.7) (MS.8) (MS.9) = (,,, ) (MS.18) 7 Pochodne wydatków pywatnych (odpowiednio: konsumpcji i inwestycji) względem stopy pocentowej są dużo mniejsze od zea podobnie jak w wesji modelu pzedstawionej pzez Mankiwa i Summesa (1984). dyby wydatki pywatne nie były w ogóle ważliwe na zmiany stóp, wtedy impulsy fiskalne powadziłyby do dokładnie takich samych efektów, na jakie wskazuje model Samuelsona, tj. najpostszy model agegatowy, w któym analizowany jest wyłącznie ynek dób.

5 Bank i Kedyt czewiec Makoekonomia gdzie < 0 > > Wato podkeślić, że John R. Hicks dostzegał celowość takiej modyfikacji. Założenie, że popyt na pieniądz jest funkcją poziomu poduktu, taktował jedynie jako pzybliżenie. W atykule, w któym pzedstawił model S-M, stwiedził, że ważliwość popytu na pieniądz na zmiany watości tansakcji może óżnić się między podmiotami; popyt na pieniądz powinien więc zależeć nie tylko od poziomu poduktu, ale i od jego stuktuy (zob. Hicks 1937, s ). 2. Mnożniki 2.1. Mnożnik wydatków ządu na zakup dób Pzez mnożnik fiskalny ozumie się w ekonomii elację pzyostu łącznego popytu do będącego jego źódłem kańcowego pzyostu okeślonej zmiennej fiskalnej odpowiednio: wydatków ządu na zakup dób, podatków lub tansfeów. W modelu Mankiwa Summesa mnożnik wydatków ządu na zakup dób jest okeślony następującym wzoem: = 1 (MS.22) Aby otzymać wzó na mnożnik wydatków ządu na zakup dób, należy: zóżniczkować względem wydatków ządu na zakup dób obie stony ówności (MS.2), definiującej ównowagę na ynku dób, po upzednim zastąpieniu pawej stony tej ówności sumą stumieni wydatków składających się na łączny popyt (zgodnie z ównaniem (MS.3)); funkcje tych wydatków są okeślone ównaniami (MS.4), (MS.10) i (MS.13); wpowadzić do otzymanego ównania watość pochodnej stopy pocentowej po wydatkach ządu; aby ją otzymać, tzeba zóżniczkować po wydatkach ządu obie stony tożsamości (MS.16), okeślającej ównowagę na ynku pieniądza. dokonać kilku elementanych pzekształceń. Mnożniki, odpowiednio, podatkowy oaz tansfeów wyznacza się, postępując według podobnego algoytmu. Są one okeślone następującymi wzoami: = T T 1 (MS.23) Schemat 1. Zależności między agegatami makoekonomicznymi w modelu Mankiwa- Summesa Źódło: opacowanie własne. (MS.19) (MS.20) (MS.21)

6 29 Bank i Kedyt czewiec 2007 Macoeconomics = T T 1 (MS.24) 3. Analiza znaku mnożników Oznaczmy wyażenie znajdujące się w mianowniku pawej stony tożsamości (MS.22), (MS.23) i MS.24) jako F. Φ = 1 (MS.25) F jest ściśle mniejsze od zea, bo stanowi sumę dwóch ujemnych składników iloczynów wielkości dodatniej oaz ujemnej. Wyażenie w piewszym nawiasie jest większe od zea. Suma kańcowej skłonności do konsumpcji oaz do inwestycji jest mniejsza od jedności. Waunek ten zapewnia ozwiązanie modelu nawet w pzypadku nieistnienia ynku pożyczkowego (baku wpływu ealnej stopy pocentowej na planowane wydatki). dyby suma pochodnych konsumpcji i inwestycji względem poduktu była większa od jedności, wtedy aby model bez ynku pożyczkowego miał (dodatnie) ozwiązanie, planowane wydatki dla zeowego poziomu poduktu, czyli wydatki autonomiczne, musiałyby być ujemne; tymczasem z definicji są wielkością nieujemną. Planowane wydatki zównywałyby się z poduktem na tym wyższym poziomie, im badziej ujemne byłyby wydatki autonomiczne. Każde zwiększenie wydatków autonomicznych powadziłoby do obniżenia poziomu poduktu, zapewniającego ealizację wszystkich planowanych wydatków 8. dyby suma pochodnych konsumpcji i inwestycji względem poduktu była ówna jedności, wtedy aby model bez ynku pożyczkowego miał ozwiązanie, suma wydatków autonomicznych musiałaby być ówna zeo, w tym (zawsze) zeowe musiałyby być wydatki ządu na zakup. dyby wydatki ządu nie mogły z założenia się zmieniać, nie można byłoby okeślić mnożnika wydatków ządu na zakup dób 9 8 Zozumienie tych zależności ułatwia następujący pzykład. Dwie osoby pouszające się w tym samym kieunku, ale z óżną szybkością mogą spotkać się po pzebyciu pewnej dogi tylko wówczas, gdy osoba szybciej pouszająca się ozpoczyna swoją podóż z badziej odległego miejsca; gdyby obie osoby statowały z tego samego punktu, wtedy byłby to jedyny punkt ich zetknięcia. Doga, po któej pzebyciu obie osoby by się spotkały, byłaby tym dłuższa, im większą pzewagę pzyznano by na stacie osobie pouszającej się wolniej. 9 dyby pominąć ozumowanie ekonomiczne i dopuścić sumowanie się do jedności pochodnych, odpowiednio, konsumpcji i inwestycji względem poduktu, nie miałoby to znaczenia dla znaku F i dla dalszych wniosków. 1 (MS.26) Wyażenie w dugim nawiasie jest sumą tzech wielkości ujemnych lub pzynajmniej niedodatnich. Pochodne popytu na ealny zasób pieniądza po konsumpcji oaz po inwestycjach są większe od zea (zob. założenie MS.20). Twozą one iloczyny z pochodnymi konsumpcji oaz inwestycji po stopie pocentowej, któe są wielkościami mniejszymi od zea, a pzynajmniej niedodatnimi (zob. założenia MS.9 i MS.12). Zawsze mniejsza od zea jest natomiast pochodna popytu na ealny zasób pieniądza względem stopy pocentowej (zob. założenie MS.19). Wyażenie w tzecim nawiasie jest sumą wielkości niedodatniej i ujemnej. Pochodna konsumpcji po stopie pocentowej jest niewiększa od zea (zob. założenie MS.9), a pochodna inwestycji po stopie pocentowej jest mniejsza od zea (zob. założenie MS.12). Wszystkie elementy w czwatym nawiasie są większe, a pzynajmniej nie mniejsze od zea. Pochodne popytu na ealny zasób pieniądza po konsumpcji oaz inwestycjach są większe od zea (zob. założenie MS.20). Większa od zea jest także kańcowa skłonność do konsumpcji (zob. założenie MS.5). Kańcowa skłonność do inwestycji jest nie mniejsza od zea (zob. założenie MS.11). Ponieważ F jest ujemne, mnożniki fiskalne pzyjmują znaki zgodne z podejściem otodoksyjnym keynesowskim, tj.: mnożniki wydatków ządu oaz tansfeów dodatni, a mnożnik podatkowy ujemny, gdy licznik okeślających je wyażeń jest w pzypadku dwóch piewszych mnożników mniejszy od zea, a w pzypadku ostatniego mnożnika większy od zea. Podukt zmienia się w tym samym kieunku co wydatki ządu na zakup dób wtedy i tylko wtedy, gdy jest spełniona następująca zależność: < 0 (MS.27) Nieówność (MS.27) można zapisać w następującej fomie. < 0 = = = = (MS.28) Ponieważ jak wynika z założeń (MS.9) i (MS.12) wyażenie w piewszym nawiasie jest ujemne (pochodna konsumpcji po stopie pocentowej jest niedodatnia, a pochodna inwestycji po stopie pocentowej jest ujemna), nieówność (MS.28) zachodzi tylko wówczas, gdy wyażenie w dugim nawiasie jest większe od zea.

7 30 Makoekonomia Bank i Kedyt czewiec 2007 (MS.29) Nieówność (MS.29) można pzekształcić do następującej postaci. > (MS.30) Wynika z niej, że mnożnik wydatków ządu na zakup dób jest wielkością dodatnią dopóty, dopóki pochodna popytu na ealny zasób pieniądza po wydatkach ządu jest mniejsza od śedniej z pochodnych popytu na ealny zasób pieniądza po wydatkach konsumpcyjnych gospodastw domowych oaz wydatkach inwestycyjnych pzedsiębiostw, ważonych pochodnymi tych wydatków po stopie pocentowej. W pzeciwnym pzypadku wydatki ządu na zakup dób powadzą do spadku łącznego popytu i w konsekwencji poduktu. Znak mnożnika wydatków ządu powinien zależeć od stopnia ozwoju systemu finansowego. W kajach o niskim poziomie ozwoju tego systemu wszystkie odzaje podmiotów (gospodastwa domowe, pzedsiębiostwa i ząd) napotykają podobne tudności w oddzieleniu teminu płatności od momentu zawacia tansakcji. Najniższą watością, jaką w tej sytuacji mógłby pzyjąć mnożnik, byłoby zeo. Niewiele większy mógłby być jego najwyższy poziom. Z kolei w kajach, w któych sekto finansowy jest dobze ozwinięty, wszystkie odzaje podmiotów mogą swobodnie oddzielać te dwa teminy. Znak mnożnika zależy w nich od skłonności poszczególnych podmiotów do kozystania z innowacji finansowych. Największe óżnice we ważliwości popytu na pieniądz na zmiany watości tansakcji zawieanych pzez poszczególne podmioty powinny występować w kajach o śednim poziomie ozwoju systemu finansowego. Poniższe uwagi odnoszą się głównie do tej gupy państw. W kajach o śednim poziomie ozwoju sektoa finansowego w nomalnych okolicznościach (tj. poza pzypadkami, w któych dług publiczny lub deficyt fiskalny są tak wysokie, że podmioty gospodaujące zaczynają się obawiać wybuchu kyzysu w finansach publicznych zob. dalszą część tego punktu) można oczekiwać dodatniego mnożnika wydatków ządu na zakup dób. Jako płatnik państwo cieszy się bowiem większym zaufaniem zaówno od gospodastw domowych, jak i pzedsiębiostw. Nieówność (MS.30) jest więc spełniona niezależnie od ważliwości, odpowiednio, konsumpcji i inwestycji na zmiany stóp pocentowych. Stosunek siły eakcji na zmiany stóp pocentowych, odpowiednio, inwestycji i konsumpcji ma znaczenie jedynie wówczas, gdy zmiany wydatków ządu na zakup dób wywołują silniejsze zmiany popytu na ealny zasób pieniądza niż podobne zmiany inwestycji. Tylko wtedy wyższa watość tej elacji zwiększa szanse na wystąpienie ujemnej zależności między poduktem a wydatkami ządu. Popyt na pieniądz może silniej eagować na zmiany wydatków ządu na zakup dób niż na podobne zmiany inwestycji w kajach o wysokim długu publicznym. Po pzekoczeniu pzez dług publiczny pewnej ganicy ząd może być zmuszony do utzymywania coaz większego zasobu pieniądza, aby nie yzykować utaty płynności. Z jednej stony zwiększa się niepewność co do pzychodów państwa. Mniej pewne staje się pozyskanie śodków w okeślonej wysokości z emisji skabowych papieów watościowych. Wzasta ównież yzyko pojawienia się dodatkowych wydatków. Wystąpienie jakiegoś wstząsu może zmusić ząd do oganiczenia ozmiaów olowania długu publicznego. Pzynajmniej część jego wiezycieli może odmówić pzyjęcia nowych emisji skabowych papieów watościowych jako fomy spłaty zobowiązań wymagalnych. Z dugiej stony zmniejsza się wiaygodność państwa jako płatnika. Nie jest on w stanie uzyskać ównie kozystnych waunków płatności jak w pzeszłości. Pzy założeniu, że zmiany wydatków ządu silniej oddziałują na popyt na ealny zasób pieniądza niż takie same zmiany inwestycji, ujemna zależność między poduktem w kótkim okesie a wydatkami ządu na zakup dób jest badziej pawdopodobna w kajach, w któych gospodastwa domowe wykazują silną awesję do wahań konsumpcji. nnymi słowy, niekeynesowskiego znaku oddziaływania zmian wydatków ządu na podukt można oczekiwać aczej w tych kajach, w któych skuteczna polityka stabilizacyjna mogłaby wyaźniej zwiększyć użyteczność osiąganą pzez gospodastwa domowe, niż w tych, gdzie odczuwane pzez gospodastwa kozyści z takiej polityki byłyby niewielkie. Łączna ważliwość popytu na ealny zasób pieniądza względem zmian wydatków pywatnych jest osnącą funkcją siły eakcji konsumpcji na zmiany stóp pocentowych. Jeżeli jest ona wysoka, niewielkie są szanse, że łączne wydatki pywatne, czyli konsumpcja i inwestycje będą słabiej wpływać na zmiany popytu na pieniądz niż wydatki ządu na zakup dób i w ezultacie mnożnik tych wydatków publicznych będzie ujemny. odwotnie, jeżeli pzyjmuje ona nieduże watości, szanse są wysokie. Aby zmiany stóp pocentowych słabo oddziaływały na konsumpcję, gospodastwa domowe powinny wykazywać możliwie wysoką awesję do yzyka. Oznacza ona, że gospodastwa domowe pefeują stabilny poziom konsumpcji; bak jakichkolwiek wahań podnosi osiąganą pzez nie użyteczność 10. Są skłonne do dostosowywania 10 Polityka fiskalna, któa wygładziłaby cykliczne wahania koniunktuy, mogłaby podnieść użyteczność osiąganą pzez gospodastwa domowe, nawet gdyby powodowała pewne obniżenie poziomu poduktu w długim okesie. To obniżenie nie mogłoby jednak być duże. Robet ucas (2003) szacuje, że w Stanach Zjednoczonych gospodastwa domowe w zamian za pełne wyeliminowanie wahań konsumpcji byłyby skłonne zaakceptować spadek jej poziomu w ciągu całego życia najwyżej o 0,05%.

8 Bank i Kedyt czewiec 2007 Macoeconomics 31 konsumpcji i oszczędności tylko do odpowiednio silnych zmian stóp pocentowych, mimo że bak zmian w podziale dochodu między konsumpcję a oszczędności w eakcji na niewielkie zmiany stóp pocentowych obniża łączny poziom konsumpcji w okesie ich życia. Jeżeli zmiany wydatków ządu powodują silniejsze zmiany w popycie na ealny zasób pieniądza niż podobne zmiany inwestycji, a ważliwość konsumpcji na zmiany stóp pocentowych jest dana, pzyjęcie pzez mnożnik ujemnego znaku jest tym badziej pawdopodobne, im większy wpływ na inwestycje mają zmiany stóp pocentowych. Z tej pespektywy niekeynesowskiej eakcji poduktu można się spodziewać aczej pzy oganiczaniu wydatków publicznych niż pzy ich podnoszeniu. Skutkiem cięć w wydatkach publicznych są obniżki stóp pocentowych, a wynikiem ich zwiększenia podwyżki stóp. Te piewsze wywołują pzeciętnie silniejszą eakcję inwestycji niż te dugie. Siła oddziaływania podwyżki stóp pocentowych na inwestycje zależy bowiem od etapu ich ealizacji: jest większa we wczesnych stadiach i mniejsza w późniejszych. Nieodwacalność nakładów na śodki twałe spawia, że pzynajmniej część z inwestycji, z któych stopa zwotu po podwyżce stóp pocentowych nie pokywałaby kosztu wynajmu kapitału, nie zostaje pzewana. Nadal są ealizowane te pojekty, z któych pzychody pzewyższą koszty wynajmu kapitału koniecznego do ich dokończenia, powiększone o wielkość śodków możliwych do odzyskania w pzypadku spzedaży niedokończonego pojektu. Z tych zależności można wyciągnąć dwa dodatkowe wnioski. Zwiększenie wydatków publicznych powinno powadzić do wzostu poduktu w sytuacji, gdy pzedsiębiocy podejmują niewiele nowych pojektów inwestycyjnych a jedynie kończą ozpoczęte, tj. na początku ecesji. Podniesienie wydatków publicznych mogłoby wywołać niekeynesowskie skutki, gdyby ząd zdecydował się na taki kok w czasie ożywienia. Wystąpienie niekeynesowskich skutków pzy zmianie wydatków ządu na zakup dób jest badziej pawdopodobne w kajach, w któych wysoki udział w nakładach butto na śodki twałe mają inwestycje o długim okesie amotyzacji, czyli inwestycje w budynki i budowle. Ten odzaj inwestycji wykazuje bowiem największą ważliwość na zmiany stóp pocentowych. m niższa jest stopa depecjacji kapitału, tym większy udział w koszcie wynajmu kapitału ma ealna stopa pocentowa (zob. np. Hall, Taylo 2002, s. 307). Jak pokazują badania empiyczne, z inwestycjami w budynki i budowle wiążą się dużo mniejsze kozyści zewnętzne niż z nakładami na maszyny i uządzania. W ezultacie te piewsze słabiej podnoszą długofalowe tempo wzostu gospodaki niż te dugie (zob. np. de ong, Summes 1992). Spośód dwóch państw óżniących się pod względem dynamiki poduktu w długim okesie z powodu odmiennej stuktuy inwestycji wywołania niekeynesowskich efektów pzez zmiany wydatków publicznych na zakup dób można spodziewać się aczej w kaju o wolniej osnącej gospodace. Powóćmy teaz do niedokończonej analizy znaku mnożników tansfeów oaz podatków. Zmiany wielkości tansfeów ządu do gospodastw domowych oaz podatków powadzą do zmiany poduktu, odpowiednio, o tym samym oaz pzeciwnym znaku wtedy, gdy jest spełniona następująca nieówność: < 0 (MS.31) Ponieważ pochodna konsumpcji po dochodzie, czyli kańcowa skłonność do konsumpcji, jest wielkością ściśle dodatnią (zob. założenie MS.5), można podzielić pzez nią obie stony nieówności (MS.31), upaszczając ją do następującej postaci: = < 0 (MS.32) Po podzieleniu obu ston nieówności (MS.32) pzez pochodną inwestycji po stopie pocentowej, któa jest wielkością ściśle ujemną (zob. założenie MS.12), otzymuje się następującą zależność: (MS.33) Z nieówności (MS.33) wynika, że mnożniki tansfeów i podatków pzyjmują znaki zgodne z podejściem otodoksyjnym keynesowskim tylko wówczas, gdy popyt na ealny zasób pieniądza i inwestycje eagują na zmiany stóp pocentowych, odpowiednio, mocno oaz słabo. dyby popyt na ealny zasób pieniądza okazał się nieważliwy na zmiany stóp pocentowych lub pzynajmniej wystaczająco słabiej ważliwy niż inwestycje, wtedy zmiany wielkości tansfeów lub podatków mogłyby powodować zmiany poduktu odpowiednio o pzeciwnym oaz tym samym znaku. Taka niekeynesowska eakcja poduktu na zmiany tansfeów lub podatków jest możliwa, bo w modelu zakłada się, że kańcowy pzyost konsumpcji mocniej zmienia popyt na pieniądz niż kańcowy pzyost inwestycji, a więc óżnica będąca piewszym składnikiem sumy po lewej stonie nieówności (MS.33) jest ujemna. Pzyjęcie pzez mnożnik tansfeów i podatków niekeynesowskiego znaku zależy od spełnienia tylko jednego waunku, któy jednocześnie jest jednym z wielu waunków ujemnej zależności między poduktem a wydatkami ządu na zakup dób (po. ostatnie składniki po lewej stonie nieówności MS.30 i MS.33). Szanse pzyjęcia takiego znaku w pzypadku dwóch piewszych odzajów mnożnika są więc dużo wyższe niż w pzypadku tzeciego. Szybciej też osną z upływem czasu.

9 32 Makoekonomia Bank i Kedyt czewiec 2007 Wykes 1. Możliwe skutki zacieśnienia polityki fiskalnej w modelu Mankiwa-Summesa Źódło: opacowanie własne. Aby dojść do tego ostatniego wniosku, wystaczy powiązać ze sobą dwie zależności. Ważliwość na zmiany stóp pocentowych zaówno wydatków pywatnych, jak i popytu na ealny zasób pieniądza jest większa w śednim niż w kótkim okesie. Ta óżnica siły eakcji jest jednak wyaźniejsza w pzypadku wydatków pywatnych (zob. np. Fiedman 1978, s ) 11. W ezultacie z upływem czasu obniża się watość ostatniego składnika sumy po lewej stonie nieówności (MS.30) i (MS.33), a to zwiększa szanse, że mnożniki będą miały niekeynesowski znak. W mianowniku ostatniego składnika po lewej stonie nieówności (MS.30), okeślającej znak mnożnika wydatków ządu na zakup dób, znajduje się pochodna względem stóp pocentowych zaówno konsumpcji, jak i inwestycji. Tylko moduł tej dugiej pochodnej wyaźnie zwiększa się z upływem czasu (zob. Fiedman 1978, s ). Jest ona jedynym elementem mianownika ostatniego składnika po lewej stonie nieówności (MS.33), deteminującej znak mnożników tansfeów oaz podatków. icznik ostatniego składnika po lewej stonie w obu nieównościach jest taki sam. Z czasem szybciej więc maleje watość ostatniego składnika po lewej stonie nieówności (MS.33) niż (MS.30). Na wykesie 1 pokazano, jakie skutki w modelu Mankiwa-Summesa może pzynieść zacieśnienie polityki fiskalnej. Wynika z niego, że efekty niekeynesowskie zależą pzede wszystkim od tego, jak silnie pzesunie się kzywa M, ilustująca nową ównowagę na ynku pieniądza, pod wpływem impulsu fiskalnego. 4. Mnożniki w gospodace otwatej Dotychczas w niniejszym atykule analizowano wpływ impulsów fiskalnych na podukt w kótkim okesie w gospodace zamkniętej. Tymczasem gospodaki większości kajów na świecie stają się coaz badziej otwate. Usuwane są baiey zaówno międzynaodowej wymiany handlowej, jak i pzepływu kapitału. Od ozpadu systemu z Betton Woods pawie co oku zwiększa się liczba kajów o płynnym kusie walutowym. ałkowite pominięcie w modelu tych zmian byłoby zbyt dużym uposzczeniem 12. Do układu ównań i nieówności, składających się na fomalny opis modelu Mankiwa Summesa, dołączono w niniejszym atykule cztey ównania, zaczepnięte z modelu Mundella (1963) 13 Fleminga (1962). Piewsze ównanie okeśla poziom cen w otoczeniu zewnętznym. Pzyjmuje się, że ównież za ganicą ceny wykazują doskonałą sztywność. Dugim ównaniem jest zadana stopa pocentowa. Ponieważ jak zakłada się w modelu nie ma baiey pzepływu kapitału, wszystkie pozapieniężne aktywa majątkowe są doskonałymi substytutami, a inwestozy nie oczekują zmian kusów walutowych, stopa pocentowa nie może się óżnić między kajami. dyby w pewnym momencie stopa pocentowa w dowolnym kaju odchyliła się od poziomu występującego w pozostałych kajach, wówczas inwestozy pzenieśliby swoje aktywa w miejsce o wyższej stopie zwotu. W ezultacie zmniejszyłaby się tam, dokąd kapitał by napływał, i zwiększyła się w miejscach, skąd kapitał by odpływał. 11 Należy jednak zaznaczyć, że szacunki Fiedmana były dokonane w zeczywistości niespełniającej wielu założeń ozważanego modelu (w szczególności funkcja popytu na pieniądz nie była tożsama z funkcją pzyjętą w modelu Mankiwa-Summesa). Twiedzenie, że z upływem czasu ważliwość wydatków pywatnych na zmiany stopy pocentowej nasila się badziej niż odpowiednia ważliwość popytu na pieniądz, oaz wynikające z tego twiedzenia wnioski należy taktować z dużą ostożnością. 12 Mankiw i Summes (1984) nie otwali swojego modelu na wymianę międzynaodową i pzepływy kapitału, bo używali go do analizy gospodaki Stanów Zjednoczonych, któa jest gospodaką dużą, a pzez to w dużym stopniu odponą na zmiany płynące z otoczenia zewnętznego. 13 Mundell (1963) w swoim atykule nie zapisał ani jednego ównania. Wszystkie zależności staał się wyjaśnić w sposób intuicyjny. Równania pzedstawione poniżej staają się oddać zależności, któe Mundell opisał słownie.

10 Bank i Kedyt czewiec 2007 Macoeconomics 33 Ponieważ swoboda pzepływów kapitału nie jest w zeczywistości tak duża, jak zakłada się w modelu, otzymane wyniki należy taktować jako ganiczne. dyby agegatowa analiza gospodaki była popawna, wówczas zeczywiste zależności występujące w gospodace zawieałyby się pomiędzy pzedstawionymi we wcześniejszych punktach oaz w niniejszym. Tzecie ównanie definiuje wielkość planowanych wydatków. Opócz konsumpcji, inwestycji i wydatków ządu na zakup dób składa się na nie ekspot netto, czyli saldo wymiany handlowej. zwate ównanie deteminuje ekspot netto. Zależy on ujemnie od poziomu dochodu w kaju. Po piewsze bak baiey ze stony popytu w kaju osłabia w pzedsiębiostwach bodźce do ekspotu, a jej pojawienie się wzmacnia je. Po dugie zmianie poziomu poduktu towazyszy zmiana, o takim samym kieunku, zapotzebowania na doba zaganiczne (np. na suowce i mateiały potzebne do wytwazania dób kajowych). Dodatnio ekspot netto jest związany z ealnym kusem walutowym, tj. ceną jednostki dób zaganicznych w jednostkach dób kajowych. Definicja ealnego kusu walutowego jest konsekwencją stosowanego w modelu notowania bezpośedniego (nomalnego) nominalnego kusu walutowego (ang. diect/nomal quotation), w któym kus odzwieciedla cenę jednostki waluty obcej w walucie kajowej (zob. np. Budnikowski 1996, s. 157). Pzy takiej fomie zapisu kusu jego wzost oznacza depecjację waluty kajowej, a spadek jej apecjację. W ezultacie, zmiana kusu oznacza zmianę o tym samym znaku konkuencyjności cenowej dób kajowych na ynkach zaganicznych oaz o pzeciwnym znaku konkuencyjności cenowej dób zaganicznych na ynku kajowym. W modelu zakłada się, że doba kajowe i zaganiczne mają takie same cechy, tzn. są badzo dobymi substytutami. W ezultacie suma cenowej elastyczności popytu kajowego na doba zaganiczne oaz zaganicznego popytu na doba kajowe znacznie pzekacza jedność. Bez pzyjęcia takiego założenia zmiana kusu waluty kajowej skutkowałaby zgodnie z twiedzeniem Mashalla-enea zmianą ekspotu netto o pzeciwnym znaku 14. Piąte ównanie opisuje popyt na ealny zasób pieniądza. Do stumieni wydatkowych, od któych zależy popyt na ealny zasób pieniądza, dodano ekspot netto. Jednocześnie utzymano założenie, że popyt na pieniądz wykazuje szczególną ważliwość na zmiany konsumpcji. Równanie poziomu cen w otoczeniu zewnętznym * * P = P a (MS.34) Równanie stopy pocentowej * * i i = i a = (MS.35) Równanie planowanych wydatków = D NX (MS.36) 14 Więcej na temat zależności ekspotu netto od kusu walutowego można pzeczytać m.in. w pacy: Budnikowski (1996, s ). Schemat 2. Zależności między agegatami makoekonomicznymi w modelu Mankiwa- Summesa w waunkach gospodaki otwatej i płynnego kusu walutowego Źódło: opacowanie własne.

11 34 Makoekonomia Bank i Kedyt czewiec 2007 Wykes 2. Wpływ zmiany wielkości podatków i tansfeów na podukt w modelu Mankiwa-Summesa w waunkach gospodaki otwatej i płynnego kusu walutowego i A. Zwiększenie tansfeów lub edukcja podatków i B. Oganiczenie tansfeów lub podniesienie podatków i2 i1 =i3 =i * Pzesunięcie kzywej S na skutek pogoszenia ekspotu netto Pzesunięcie kzywej S na skutek dodatniego impulsu fiskalnego i1 =i3 =i* Pzesunięcie kzywej S na skutek ujemnego impulsu fiskalnego Pzesunięcie kzywej S na skutek popawy ekspotu netto M 2 Pzesunięcie kzywej M na skutek wzostu konsumpcji, wywołanego ekspansją fiskalną 3 M S2 S1 S3 i2 M 1 Pzesunięcie kzywej M na skutek spadku konsumpcji, wywołanego zacieśnieniem 2 M 2 1 fiskalnym 3 S3 S1 S2 Źódło: opacowanie własne. Równanie ekspotu netto * P NX = NX (MS.37),ε P NX NX < 0 NX * i P < 1 ε P (MS.38) = (,,, NX i) (MS.39), > NX (MS.42) * poziom danej zmiennej występującego w otoczeniu zewnętznym, NX ekspot netto, e nominalny kus walutowy w notowaniu bezpośednim (nomalnym). Opis łącznego popytu w modelu można zedukować do dwóch następujących ównań: gdzie: > > (MS.40) (MS.41) D = = NX = NX = * P = (, T T NX a, a, ) (, ) a, ε P (MS.43) Wykes 3. Wpływ na podukt zmiany wydatków ządu na zakup dób w modelu Mankiwa- Summesa w waunkach gospodaki otwatej i płynnego kusu walutowego, dla pzypadku większej ważliwości popytu na pieniądz na zmiany wydatków ządu niż na zmiany ekspotu netto Źódło: opacowanie własne.

12 Bank i Kedyt czewiec 2007 Macoeconomics 35 M * = = (,,, NX, i) = (,,, NX, i a ) (MS.44) P Aby wyznaczyć mnożnik fiskalny po otwaciu modelu Mankiwa-Summesa na wymianę międzynaodową i pzepływy kapitału, należy zóżniczkować po zmiennej fiskalnej ównania okeślające ównowagę, odpowiednio, na ynku dób (MS.43) i na ynku pieniądza (MS.44), odjąć stonami otzymane ównania oaz dokonać kilku elementanych pzekształceń. W takiej gospodace mnożnik jest zadany następującym wzoem: 1 /0 1/0 / 1/0 Ta T a F F F NX Ta V NX T a V NX V mf = = F V 1 NX NX (MS.45) Nad poszczególnymi wyażeniami, składającymi się na wzó mnożnika fiskalnego, zamieszczono ich znaki, wynikające z założeń. Pozwala to na szybką ocenę znaków poszczególnych mnożników fiskalnych. W gospodace otwatej o płynnym kusie walutowym, w któej popyt na pieniądz zgłaszany pzez poszczególne sektoy instytucjonalne wykazuje óżną ważliwość na zmiany watości tansakcji, zmiana podatków skutkuje zmianą o tym samym znaku łącznego popytu i w ezultacie poziomu poduktu. Do tego wniosku tzeba podchodzić ostożnie, ponieważ model nie uwzględnia ujemnych skutków podatków dla łącznej podaży. Zmiana wielkości tansfeów powoduje zmianę łącznego popytu i poduktu o pzeciwnym znaku. Tę ujemną zależność między poduktem a tansfeami mogłoby dodatkowo wzmocnić wzięcie pod uwagę skutków tansfeów dla łącznej podaży. Kieunek zmiany łącznego popytu i w ezultacie poduktu na skutek zmiany wydatków ządu na zakup dób nie jest jednoznacznie okeślony. Aby był dodatni, skala zmiany popytu na pieniądz, spowodowanej zmianą wydatków ządu na zakup dób, musiałaby być co do modułu mniejsza od jego zmiany wynikającej ze zmiany ekspotu netto, wywołanej impulsem fiskalnym. Niekeynesowski znak, któy w gospodace zamkniętej był pawdopodobny w pzypadku mnożnika tansfeów i podatków oaz możliwy w pzypadku mnożnika wydatków ządu na zakup dób, w gospodace otwatej stał się, odpowiednio, pewny i pawdopodobny. Wpływ zmian wielkości podatków i tansfeów na podukt został pokazany na wykesie 2. Ten sam wykes ilustowałby oddziaływanie na podukt zmian w wydatkach ządu na zakup dób, gdyby popyt na pieniądz wykazywał większą ważliwość na zmiany tych wydatków niż na zmiany ekspotu netto. Skutki dla poduktu zmian w wydatkach ządu na zakup dób dla pzeciwnego pzypadku pzedstawiono na wykesie Podsumowanie egoy Mankiw oaz awence Summes (1984) wpowadzili do modelu S-M zmodyfikowaną funkcję popytu na ealny zasób pieniądza. Pzyjęli, że nie zależy on jedynie od popytu na ynku dób, lecz eaguje na zmiany w jego stuktuze, pzy czym największą ważliwość wykazuje na zmiany poziomu konsumpcji. Taka specyfikacja tej funkcji pełniej odzwieciedla zależności zachodzące w zeczywistej gospodace. Poszczególne sektoy instytucjonalne mogą bowiem cieszyć się óżnym zaufaniem jako płatnicy. W ezultacie, aby swobodnie zawieać tansakcje o okeślonej watości, często muszą utzymywać óżne zasoby pieniądza. Ta pozonie niewielka óżnica w założeniach mocno zmieniła wnioski płynące z ozwiązania modelu. W modelu Mankiwa-Summesa z impulsami fiskalnymi wiąże się tak silny efekt wypychania wydatków pywatnych, że ostateczny wpływ tych impulsów na wielkość poduktu może mieć niekeynesowski znak. Uzyskanie takiego ezultatu można wyjaśnić w następujący sposób. Mechanizm mnożnikowy impulsów fiskalnych działa w dużej części popzez wtóne zmiany konsumpcji gospodastw domowych. O jej poziomie decyduje dochód dyspozycyjny, a ten pzy sztywnych cenach jest okeślany pzez łączny popyt. W ezultacie dochodzi do spzężenia zwotnego: każda zmiana w łącznym popycie powoduje zmianę konsumpcji, któa z kolei wzmacnia zmianę łącznego popytu. Wstząsowi w popycie na ynku dób towazyszy zmiana o takim samym znaku popytu na ealny zasób pieniądza. Jednym z motywów utzymywania pieniądza pzez podmioty gospodaujące jest bowiem motyw tansakcyjny. Decydują się one na utzymywanie pieniądza, aby móc swobodnie dokonywać płatności za zawieane tansakcje. Aby pzy stałej podaży pieniądza zachować ównowagę na ynku pieniądza, muszą zmienić się w tym samym kieunku co konsumpcja stopy pocentowe. ch zmiana spowadza popyt na pieniądz do wyjściowego poziomu. Stopy pocentowe okeślają bowiem koszt altenatywny utzymywania pieniądza. Ta zmiana jest tym silniejsza, im słabiej popyt na pieniądz zależy od ich poziomu. Zmiana stóp pocentowych powadzi do zmiany o pzeciwnym znaku konsumpcji i pzede wszystkim inwestycji. Oddziaływanie stóp pocentowych na konsumpcję bieze się z ich wpływu na oszczędności. Zależność między inwestycjami a stopami pocentowymi ma badziej bezpośedni chaakte. Te ostatnie stanowią jedną z deteminant kosztu wynajmu kapitału. Zmiana konsumpcji i w głównej mieze inwestycji, wywołana zmianą stóp pocentowych, powadzi do odwócenia kieunku zmian stóp.

13 36 Makoekonomia Bank i Kedyt czewiec 2007 Ponieważ jednak popyt na ealny zasób pieniądza z óżną siłą eaguje na zmiany poszczególnych stumieni składowych łącznego popytu na ynku dób, w tym szczególnie silnie zależy od poziomu konsumpcji, wysokość stóp pocentowych może óżnić się od wyjściowej, nawet jeżeli łączny popyt na ynku dób powóciłby do poziomu spzed wystąpienia impulsu fiskalnego. Aby tak się stało, konsumpcja, któa wywołuje najsilniejsze zmiany popytu na pieniądz, powinna wykazywać co najwyżej niewielką ważliwość na zmiany stóp pocentowych, tj. mieć keynesowski chaakte; możliwie duża część efektu wypychania powinna pzypadać na inwestycje. Pzy stopach pocentowych óżniących się od swojego wyjściowego poziomu możliwe są dalsze dostosowania wydatków pywatnych, ważliwych na ich wysokość. W ezultacie może się okazać, że zmiana łącznego popytu i impuls fiskalny będą miały pzeciwne znaki. Niekeynesowska eakcja poduktu na impuls fiskalny jest badziej pawdopodobna pzy zmianie tansfeów lub podatków niż w pzypadku wydatków ządu na zakup dób. Oddziaływanie tych dwóch piewszych wielkości fiskalnych na łączny popyt dokonuje się bowiem w całości za pośednictwem zmian wydatków pywatnych. Znak mnożnika zależy więc w ich pzypadku wyłącznie od dwóch elacji siły eakcji popytu na pieniądz na zmiany, odpowiednio, konsumpcji i inwestycji oaz ważliwości popytu na pieniądz i inwestycji na zmiany stóp pocentowych. Mnożniki tych wielkości fiskalnych pzyjmują niekeynesowskie znaki, jeżeli są spełnione następujące waunki: zmiany konsumpcji, wywołane zmianą tansfeów lub podatków, powodują silną zmianę popytu na pieniądz dużo silniejszą, niż mogłyby wywołać zmiany inwestycji o podobnej skali, popyt na pieniądz jest mało ważliwy na zmiany stóp pocentowych, co oznacza, że jedynie ich odpowiednio silne zmiany mogą pzywócić ównowagę na ynku pieniądza po zmianie konsumpcji wywołanej zmianą podatków lub tansfeów, inwestycje silnie eagują na zmiany stóp pocentowych. Taki zestaw zależności spawia, że zmiana konsumpcji, spowodowana zmianą tansfeów lub podatków, wytąca ynek pieniądza na tyle, że aby ją pzywócić, konieczna staje się dużo silniejsza zmiana inwestycji, ale o pzeciwnym znaku. Źódło niekeynesowskich efektów impulsów fiskalnych wskazywane pzez model Mankiwa-Summesa, czyli zmiana inwestycji, znajduje silne potwiedzenie w wynikach badań empiycznych 15. Wydatki publiczne na zakup dób są osobną składową łącznego popytu na ynku dób. W odóżnie- 15 Pzykłady tych badań wymieniono na początku tego atykułu. niu od tansfeów i podatków oddziałują na niego nie tylko za pośednictwem zmian wydatków pywatnych, ale i bezpośednio. W ezultacie do zestawu zmiennych okeślających znak mnożnika dochodzi ważliwość popytu na pieniądz na zmiany tego odzaju wydatków. dyby mnożnik wydatków ządu na zakup dób miał pzyjmować niekeynesowski znak, powinny one powodować silniejsze zmiany popytu na ealny zasób pieniądza niż łącznie wydatki pywatne o podobnej skali. Ten ostatni waunek jest tudny do spełnienia. Wiaygodność państwa jako płatnika jest bowiem na ogół wyższa niż pozostałych sektoów instytucjonalnych. Może ono uzyskiwać kozystniejsze waunki płatności i dzięki temu utzymywać niższy zasób pieniądza do swobodnego zawieania tansakcji. Ta óżnica powinna się jednak zmniejszać waz ze wzostem zadłużenia państwa, a po pzekoczeniu pzez dług publiczny pewnej ganicznej watości nawet odwócić. Szansa wystąpienia niekeynesowskich skutków pzy zacieśnieniu polityki fiskalnej w modelu Mankiwa-Summesa jest więc osnącą funkcją długu publicznego. Taką zależność potwiedziły m.in. badania pzepowadzone pzez Rinę Bhattachaya (1999). Z dugiej stony można znaleźć także badania, któe jej zapzeczają, np. iavazzi et al. (1999). W pzypadku wszystkich odzajów mnożników fiskalnych szansa pzyjęcia niekeynesowskich znaków ośnie waz z upływem czasu. Wielkością, któej ważliwość na zmiany stóp pocentowych najsilniej zwiększa się w śednim okesie, są bowiem inwestycje. Pzyjęcie niekeynesowskiego znaku pzez mnożniki tansfeów, podatków oaz wydatków publicznych na zakup dób, w pzypadku dwóch piewszych pawdopodobne, a w pzypadku tzeciego możliwe w gospodace zamkniętej, po otwaciu modelu Mankiwa-Summesa na wymianę międzynaodową i pzepływy kapitału stało się, odpowiednio, pewne i pawdopodobne. Można to wyjaśnić w następujący sposób. Piewotne oddziaływanie zmian tansfeów i podatków na łączny popyt i w ezultacie podukt odbywa się za pośednictwem zmian konsumpcji. Popyt na ealny zasób pieniądza chaakteyzuje się zgodnie z założeniem Mankiwa i Summesa szczególną ważliwością na zmiany konsumpcji. mpulsy fiskalne, któych źódłem są zmiany podatków i tansfeów, wywołują więc silną pesję na zmianę stóp pocentowych. Aby powóciły one do wyjściowego poziomu, a tym samym ustąpiły bodźce do pzepływów kapitału, skala tych pzepływów musi być, inaczej niż w standadowym modelu Mundella-Fleminga, nie ówna, lecz większa od piewotnej zmiany łącznego popytu na ynku dób, spowodowanej impulsem fiskalnym. Ponieważ pzy płynnym kusie walutowym zmiana salda kapitałowego jest ównoznaczna ze zmianą o takiej samej watości, lecz pzeciwnym znaku ekspotu netto, piewotna zmiana łącznego popytu, wywołana zmianą tansfeów lub po-