6 Kapitał intelektualny organizacji i wewnątrzkorporacyjny transfer zasobów a konkurencyjności polskich przedsiębiorstw inwestorów zagranicznych

Transkrypt

1 6 Kapitał intelektualny organizacji i wewnątrzkorporacyjny transfer zasobów a konkurencyjności polskich przedsiębiorstw inwestorów zagranicznych Marcin Kuzel Konkurencyjność współczesnych przedsiębiorstw, rozumiana tutaj jak już wskazano w rozdziale piątym jako zdolność do efektywnej rywalizacji rynkowej, coraz częściej rozpatrywana być musi w kontekście międzynarodowym z uwagi na rosnący stopień współzależności, głównie natury ekonomicznej, zarówno pomiędzy poszczególnymi środowiskami gospodarczymi (w tym rynkami dóbr i usług), jak i samymi podmiotami gospodarującymi, coraz częściej prowadzącymi szerokie operacje zagraniczne i nierzadko tworzącymi rozbudowane struktury ponadnarodowe. Sytuacja taka wymaga spojrzenia na zagadnienie konkurencyjności z szerszej perspektywy, ponadnarodowej z uwzględnieniem spektrum działań podejmowanych przez przedsiębiorstwa, a także ich uwarunkowań określających punkt odniesienia oraz wyznacznik dla realizowanych strategii. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa ważne będzie osiągnięcie pożądanego stopnia realizacji przyjętych celów i uzyskanie określonych korzyści ekonomicznych przy odpowiednim stopniu wykorzystania zasobów, będących w jego dyspozycji. Przedsiębiorstwa działające w skali międzynarodowej muszą przy tym liczyć się z często znacznym rozproszeniem posiadanych zasobów oraz różnymi możliwościami i zasadnością ich wykorzystania w zależności od kraju prowadzenia działalności. Warto podkreślić, że przestrzenne rozmieszczenie zasobów znajdujących się w gestii przedsiębiorstwa może utrudniać zarządzanie (szczególnie w odniesieniu do odpowiedniej koordynacji działań na szczeblu korporacyjnym), ale ma także zaletę w postaci większej swobody ich kombinacji (twórczego łączenia) i konfiguracji (umiejscowienia/alokacji w ponadnarodowej strukturze) oraz możliwości czerpania korzyści wynikających z różnorodności zasobów w poszczególnych lokalizacjach, co daje szansę na stworzenie zupełnie nowych przewag, unikalnych i niedostępnych dla konkurentów.

2 134 Kapitał intelektualny organizacji i wewnątrzkorporacyjny transfer zasobów a konkurencyjności... Konkurencyjność współczesnych przedsiębiorstw zależy (według podejścia zasobowego jest wręcz warunkowana) nie tylko od zdolności do wykorzystania posiadanych zasobów materialnych (nieruchomości, maszyn i urządzeń, środków transportu, zapasów, środków finansowych), ale także spożytkowania potencjału związanego z zasobami niematerialnymi, które nabierają obecnie znaczenia nadrzędnego, decydując o sukcesie rynkowym przedsiębiorstw 1. Zasoby niematerialne obejmują całe spektrum elementów, które M.J. Stankiewicz dzieli na 2 : kompetencje (wiedza, know-how, technologie, bazy danych, patenty, tajemnice handlowe, specjalne procedury i receptury itp., a także doświadczenia oraz zdolności), relacje (w tym: stosunki interpersonalne, stosunki z kontrahentami i różnorodnymi instytucjami, reputacja przedsiębiorstwa), systemy funkcjonalne (w tym systemy: zarządzania przedsiębiorstwem, motywacji, zapewnienia jakości czy komunikacji), postawy (emanacja kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa, uwidoczniająca się m.in. w nastawieniu do zmian, innowacji, pracy, klientów i współpracowników, skłonnościach do współpracy czy podejmowania ryzyka, wartościach i normach oraz zachowaniach) i możliwości (uwarunkowania wykorzystania lub alokacji innych zasobów, w tym ich dostępności i dyspozycyjności). Wymienione składniki zasobów niematerialnych, choć pozostają w dyspozycji przedsiębiorstwa, to w większości do niego nie należą. Stanowią one trwałą domenę pracowników (wiedza personalna, zdolności, postawy, zachowania) lub są przez nich w sposób ciągły definiowane, tworzone i kształtowane (technologie, procedury, stosunki z kontrahentami, systemy zarządzania). Uznając ciągłą zmienność świata i natury biznesu, należy się zgodzić z K.E. Sveibym, że to ludzie są jedynymi prawdziwymi twórcami przedsiębiorstw (czynnikiem sprawczym), a ich działania kształtujące wewnętrzne i zewnętrzne struktury organizacji ostatecznie warunkują istnienie wszelkich jej zasobów 3. Z tego punktu widzenia właściwe jest posługiwanie się terminem kapitał intelektualny organizacji, co miałoby podkreślać, że zasoby niematerialne są w ostatecznym rozrachunku zawsze dostarczane przez ludzi i kreowane w procesie indywidualnej i zespołowej pracy twórczej oraz udostępniane przedsiębiorstwu podobnie jak kapitał rzeczowy czy finansowy. 1 M.J. Stankiewicz wskazuje, że w zdecydowanej większości przypadków to właśnie zasoby niematerialne charakteryzują się istotną,,konkurencjogennością. M.J. Stankiewicz, Konkurencyjność przedsiębiorstwa jej istota i źródła, [w:] Czynniki wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw i regionów, red. M. Haffer i W. Karaszewski, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2009, s M.J. Stankiewicz, Konkurencyjność przedsiębiorstwa. Budowanie konkurencyjności przedsiębiorstwa w warunkach globalizacji, Wydawnictwo,,Dom Organizatora, Toruń 2002, s K.E. Sveiby, The New Organizational Wealth: Managing and Measuring Knowledge-Based Assets, Berrett-Koehler Publishers, San Francisco 1997, s. 8.

3 Strony niedostępne w tym podglądzie

4 146 Kapitał intelektualny organizacji i wewnątrzkorporacyjny transfer zasobów a konkurencyjności... internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw i całej polskiej gospodarki. Wydaje się to konsekwentnym i logicznym następstwem przemian towarzyszących ekspansji zagranicznej rodzimych podmiotów, których konkurencyjność zależy zarówno od umiejętnego wykorzystania już posiadanych zasobów (w tym zasobów niematerialnych), jak i uzyskania dostępu do nowych, oferowanych przez zagraniczne lokalizacje, które odpowiednio spożytkowane mogą stać się czynnikiem dynamizacji rozwoju i doskonalenia polskich przedsiębiorstw. Literatura Andriessen D., Making Sense of Intellectual Capital: Designing a Method for the Valuation of Intangibles, Elsevier Butterworth-Heinemann, New York Bezpośrednie inwestycje zagraniczne polskich przedsiębiorstw, red. W. Karaszewski, Wydawnictwo,,Dom Organizatora, Toruń Brooking A., Intellectual Capital: Core Asset for the Third Millennium Enterprise, Thomson Business Press, London Czynniki wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw i regionów, red. M. Haffer i W. Karaszewski, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń Dzinkowski R., The Measurement and Management of Intellectual Capital: An Introduction,,,International Management Accounting Study, 2000, February. Edvinsson L., Malone M.S., Intellectual Capital: Realizing Your Company s True Value by Finding Its Hidden Brainpower, HarperCollins Publishers, New York Edvinsson L., Malone M.S., Kapitał intelektualny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Herman A., Kapitał intelektualny i jego liczenie,,,kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie 2008, nr 3. Jarugowa A., Fijałkowska J., Rachunkowość i zarza dzanie kapitałem intelektualnym. Koncepcje i praktyka, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk Jashapara A., Zarza dzanie wiedza. Zintegrowane podejście, PWE, Warszawa Kasiewicz S., Rogowski W., Stan obecny i kierunki badań w zakresie kapitału intelektualnego,,,e-mentor 2006, nr 3. Mikuła B., Pietruszka-Ortyl A., Potocki A., Zarza dzanie przedsiębiorstwem XXI wieku. Wybrane koncepcje i metody, Wydawnictwo,,Difin, Warszawa Society of Management Accountants of Canada (SMAC), The Management of Intellectual Capital: The Issues and the Practice, Strategic Management Series, CMA Canada, Stankiewicz M.J., Konkurencyjność przedsiębiorstwa. Budowanie konkurencyjności przedsiębiorstwa w warunkach globalizacji, Wydawnictwo,,Dom Organizatora, Toruń Sveiby K.E., The New Organizational Wealth: Managing and Measuring Knowledge-Based Assets, Berrett-Koehler Publishers, San Francisco Urbanek G., Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa Zorska A., Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaływania, wyzwania, PWE, Warszawa 2007.

5 a k t y w n o s c - s t r 1 9 s i e r p n i a : 5 9 : 0 2

6 Recenzent prof. dr hab. Jerzy Różański Projekt okładki Roman Kirilenko Redaktor Marta Konarska Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach jako projekt badawczy nr N N Copyright by Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A. Warszawa 2013 ISBN Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A. ul. Canaletta 4, Warszawa Tel. (centrala) , faks pwe 0 pwe.com.pl Skład i łamanie: EGRAF, Warszawa

7 Spis treści Wstęp (Włodzimierz Karaszewski)... 9 Wprowadzenie (Włodzimierz Karaszewski) Bezpośrednie inwestycje zagraniczne polskich przedsiębiorstw skala, struktura (Włodzimierz Karaszewski) Podstawowe pojęcia Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na świecie Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne na tle świata Polskie bezpośrednie inwestycje za granicą według danych Narodowego Banku Polskiego Podmioty z siedzibą w Polsce posiadające udziały w jednostkach zagranicznych ewidencja GUS Struktura polskich inwestycji bezpośrednich za granicą Struktura polskich inwestycji bezpośrednich za granicą i jednostek zagranicznych według rodzajów działalności gospodarczej Struktura polskich inwestycji bezpośrednich za granicą i jednostek zagranicznych według kraju lokaty Podsumowanie Stymulanty i destymulanty aktywności inwestycyjnej polskich przedsiębiorstw za granicą (Małgorzata Jaworek) Czynniki stymulujące podejmowanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych Destymulanty rozwoju bezpośrednich inwestycji zagranicznych Podsumowanie 74

8 6 Spis treści 3. Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na ryzyko działalności podmiotów inwestujących (Aneta Szóstek) Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a ryzyko działalności krajowej Ryzyko specjalne bezpośrednich inwestycji zagranicznych (ryzyko kraju) szansa czy zagrożenie dla podmiotu inwestującego? Podsumowanie Metody oceny efektywności bezpośrednich inwestycji zagranicznych w praktyce polskich przedsiębiorstw (Małgorzata Jaworek) Metody oceny efektywności inwestycji zagadnienia teoretyczne Metody oceny efektywności polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych wyniki badania Podsumowanie Zagraniczna aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw a ich konkurencyjność (Małgorzata Szałucka) Konkurencyjność przedsiębiorstwa wymiar międzynarodowy Wpływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych na konkurencyjność polskich przedsiębiorstw wyniki badania Zmiany potencjału konkurencyjności polskich przedsiębiorstw w efekcie podjęcia bezpośrednich inwestycji zagranicznych Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na składniki potencjału konkurencyjności polskich przedsiębiorstw Ważność bezpośrednich inwestycji zagranicznych w budowaniu potencjału konkurencyjności polskich przedsiębiorstw Podsumowanie Kapitał intelektualny organizacji i wewnątrzkorporacyjny transfer zasobów a konkurencyjności polskich przedsiębiorstw inwestorów zagranicznych (Marcin Kuzel) Kapitał intelektualny organizacji i jego składowe Wykorzystanie zasobów niematerialnych do tworzenia przewagi konkurencyjnej w krajach lokaty bezpośrednich inwestycji zagranicznych Transfer zasobów wewnątrz korporacji i jego znaczenie dla konkurencyjności polskich przedsiębiorstw Podsumowanie Aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw w Czechach (Małgorzata Jaworek, Włodzimierz Karaszewski, Marcin Kuzel) Inwestycje bezpośrednie w Czechach

9 Spis treści Polskie inwestycje bezpośrednie w Czechach Studium przypadku Novaservis Powstanie spółki matki Ferro i ścieżka jej internacjonalizacji Spółka córka Novaservis Konfiguracja i koordynacja działań w ramach Grupy i rola Novaservis w tym obszarze Zarządzanie międzykulturowe i transfer zasobów w ramach Grupy z udziałem Novaservis Autonomia podejmowania decyzji w Novaservis Aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw na Ukrainie (Magdalena Kuczmarska, Małgorzata Szałucka, Aneta Szóstek) Inwestycje bezpośrednie na Ukrainie Klimat inwestycyjny Studium przypadku Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych Grupa Kapitałowa Toruńskich Zakładów Materiałów Opatrunkowych Działalność Toruńskich Zakładów Materiałów Opatrunkowych na Ukrainie Podsumowanie Zakończenie (Małgorzata Jaworek, Włodzimierz Karaszewski, Marcin Kuzel, Małgorzata Szałucka, Aneta Szóstek)