SZCZEPIENIA OCHRONNE OBOWIĄZKOWE PRZECIWKO CHOROBOM ZAKAŹNYM. Charakterystyka wybranych jednostek chorobowych i rodzajów szczepionek.

Transkrypt

1 SZCZEPIENIA OCHRONNE OBOWIĄZKOWE PRZECIWKO CHOROBOM ZAKAŹNYM Charakterystyka wybranych jednostek chorobowych i rodzajów szczepionek. BŁONICA jest ostrą i ciężką chorobą zakaźną, wywoływaną przez bakterie, tzw. maczugowce błonicy (łac. Corynebacterium diptheriae). Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową lub w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorym lub nosicielem. O wiele rzadziej do infekcji może dojść przez zakażone środki spożywcze i przedmioty. Okres wylęgania choroby trwa 2-5 dni. Objawy pojawiają się w miejscu kolonizacji bakterii, czyli w gardle, na migdałkach podniebiennych, w krtani, rzadziej w nosie, na spojówkach i błonach śluzowych narządów płciowych. TĘŻEC jest chorobą zakaźną układu nerwowego, spowodowaną działaniem toksyny tężcowej (neurotoksyny) wytwarzanej przez laseczki tężca (z łac. Clostridium tetani) Okres wylęgania choroby wynosi od 3 dni do 3 tygodni (średnio 8 dni). Wrotami zakażenia mogą być drobne, prawie niewidoczne skaleczenia i otarcia naskórka nie wymagające pomocy lekarskiej. Zanieczyszczenie rany kurzem, brudem, ziemią lub odchodami zwierząt może doprowadzić do zakażenia laseczkami tężca lub ich zarodnikami. KRZTUSIEC jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie, tzw. pałeczki krztuśca (z łac. Bordatella pertussis). Można się nim zakazić w każdym wieku. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Krztusiec jest chorobą bardzo zaraźliwą. 90% nieuodpornionych osób ulega zakażeniu w wyniku kontaktu z chorą osobą. Okres wylęgania choroby wynosi od 6 do 20 dni, przeciętnie 9-10 dni. Charakterystyczne objawy choroby, to długotrwałe napady duszącego kaszlu, często połączonego z wymiotami. Krztusiec trwa wiele tygodni. Szczepionki skojarzoną (DTP): przeciw błonicy (D), tężcowi (T) i krztuścowi (P). W Polsce stosuje się w obowiązkowym Programie Szczepień Ochronnych: GRUŹLICA jest chorobą zakaźną wywołaną przez bakterie - prątki gruźlicy z grupy Mycobacterium tuberculosis complex. Głównym źródłem zakażenia jest chory człowiek, szczególnie jeżeli nie jest leczony. Bardzo rzadko prątkiem gruźlicy można się zakazić od zwierząt chorych na gruźlicę (zwłaszcza chorych krów, które wydalają prątki z mlekiem). U osób zakażonych ryzyko rozwoju choroby utrzymuje się przez całe życie, jednak jest ono najwyższe w ciągu pierwszych 2 lat od zakażenia. U 5-10% zakażonych prątkami może rozwijać się choroba. Pozostali są klinicznie zdrowi i znajdują się w tzw. stanie drzemiącego zakażenia.stan zakażenia można potwierdzić poprzez wykonanie testu tuberkulinowego. W Polsce szczepienia przeciwko gruźlicy są obowiązkowe. Wykonuje się je szczepionką BCG, podawaną śródskórnie w ciągu 24 godzin po urodzeniu. ODRA jest ostrą, bardzo zaraźliwą chorobą zakaźną, wywołaną przez wirusy odry. Jedynym źródłem zakażenia jest chory człowiek. Zakażenie szerzy się głównie drogą kropelkową oraz przez bezpośrednią styczność z wydzieliną jamy nosowo-gardłowej lub moczem chorej osoby. Okres wylęgania wynosi najczęściej od 10 do 12 dni. Jeśli odra przebiega bez powikłań, w ciągu 2-3 dni po wystąpieniu charakterystycznej wysypki, w surowicy krwi pojawiają się przeciwciała, które usuwają wirusy z krwi i tkanek.

2 ŚWINKA (nagminne zapalenie ślinianek przyusznych) jest ostrą, chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusy świnki. Źródłem zakażenia jest chory na świnkę człowiek. Choroba szerzy się drogą kropelkową przez bezpośredni kontakt. Okres wylęgania świnki wynosi dni, średnio dni. Okres zakaźności występuje od 7 dni przed pojawieniem się obrzęku ślinianek i utrzymuje się do 9 dni po wystąpieniu tego objawu. RÓŻYCZKA jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez wirus różyczki, który charakteryzuje się wysoką zakaźnością. Źródłem zakażenia jest wyłącznie chory na różyczkę człowiek. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową, a w przypadku zakażeń wrodzonych przez łożysko. Okres wylęgania choroby wynosi 14 do 21 dni. U dzieci choroba najczęściej przebiega łagodnie, a u około 25% do 50% zakażenie jest bezobjawowe. Cięższy przebieg choroby zdarza się u dorosłych, a istotny problem stanowią zakażenia wirusem różyczki w czasie życia płodowego. W Polsce szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce są obowiązkowe. Wykonuje się je skojarzoną szczepionką MMR w schemacie szczepienia podstawowego: - pierwotnego w miesiącu życia, - uzupełniającego w 10 roku życia. WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYP B to choroba zakaźna wywołana przez wirusa HBV (Hepatitis B Virus). Zakażenie wzw B może przebiegać pod postacią ostrą lub przewlekłą bezobjawową. Do zakażenia może dojść podczas: kontaktu z wydzielinami człowieka (ślina, śluz, sperma), kontaktu z zakażoną krwią, kontaktów seksualnych, kontaktu z zakażonymi, niejałowymi igłami i narzędziami chirurgicznymi, porodu dzieci przez zakażone wcześniej matki. Okres od zakażenia do wystąpienia objawów wynosi najczęściej 3-4 miesiące, może trwać od 6 tygodni do 6 miesięcy. W Polsce szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B są obowiązkowe. Wykonuje się je szczepionką podawaną domięśniowo w trzydawkowym schemacie szczepienia podstawowego: - I dawka w ciągu 24 godzin po urodzeniu, jeśli to możliwe podawana jednocześnie ze szczepieniem przeciwko gruźlicy - II dawka w 2 miesiącu życia (7-8 tydzień), jeśli to możliwe podawana jednocześnie z pierwszą dawka szczepionki DTP - III dawka na przełomie 6 i 7 miesiąca życia. Dla osób, które nie były uprzednio szczepione podstawowo w ramach szczepień obowiązkowych lub zalecanych, przewiduje się obowiązkowe szczepienie w 14 roku życia w schemacie miesięcy. POLIOMYELITIS (nagminne porażenie dziecięce lub choroba Heinego-Medina) to ostra choroba zakaźna wywoływana przez poliowirusy. Najczęstszym źródłem zakażenia jest bezpośredni kontakt z chorym człowiekiem. Zakażenie szerzy się głównie drogą pokarmową przez przedmioty i środki spożywcze zakażone wydzielinami z gardła lub kałem oraz drogą kropelkową

3 Okres wylęgania wynosi od 7 do 14 dni. Chorzy wydalają wirusy z kałem nawet do 6 tygodni. Okres największej zakaźności występuje od kilku dni przed pojawieniem się pierwszych objawów choroby do 3-4 tygodni po ich wystąpieniu. Jeżeli wirusy dostaną się do ośrodkowego układu nerwowego, mogą wywoływać uszkodzenie nerwów, co może prowadzić do niedowładu lub porażenia mięśni. W Polsce szczepienia przeciwko poliomyelities są obowiązkowe. Wykonuje się je jako szczepienia: podstawowe: - pierwotne w 3-4 i 5-6 miesiącu życia; - uzupełniające w miesiącu życia. Bakteria Haemophilus influenzae wywołuje zakażenia mające różny przebieg kliniczny. Występują różne typy serologiczne tej bakterii oznaczone literami od a do f. Najbardziej patogenny jest typ b. Bakteria to może spowodować zakażenia tkanek miękkich, zapalenie nagłości, zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo rdzeniowych i mózgu, posocznicę. Na zakażenie tymi bakteriami są szczególnie podatne małe dzieci, które jeszcze nie wytworzyły odporności przeciwko tej bakterii. Dlatego szczepienia przeciwko Haemophilus influenzae typu b są zalecane dzieciom od 2 miesiąca życia do 5 roku życia. W Polsce szczepienia przeciwko Haemophilus influenzae Programem Szczepień Ochronnych : zgodne z obowiązującym - pierwsze w 2 miesiącu życia, - drugie 3-4 miesiąc życia, - trzecie 5-6 miesiąc życia, - uzupełniające w miesiącu życia. Kalendarz szczepień ochronnych obowiązkowych na 2010r

4 SZCZEPIENIA OCHRONNE ZALECANE PRZECIWKO CHOROBOM ZAKAŹNYM Charakterystyka wybranych jednostek chorobowych i rodzajów szczepionek. CHOROBA MENINGOKOKOWA wywoływana jest przez bakterie - dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zwane również meningokokami (z łac. Neisseria meningitidis). Meningokoki występują w jamie nosowo-gardłowej u zdrowych osób (tzw. nosicieli), nie powodując żadnych dolegliwości ani objawów. Do zakażenia dochodzi na skutek kontaktu podatnej osoby z bezobjawowym nosicielem lub osobą chorą. Przenoszenie meningokoków odbywa się drogą kropelkową (podczas kaszlu lub kichania) lub przez kontakt bezpośredni (np. podczas intymnego, głębokiego pocałunku). Okres wylęgania choroby wynosi od 2 do 10 dni, przeciętnie 3-4 dni. Meningokoki są najczęściej przyczyną zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub sepsy (posocznicy), określanymi wspólnie mianem inwazyjnej choroby meningokokowej. Mogą również wywoływać, zapalenie płuc, ucha środkowego, osierdzia, wsierdzia, stawów i inne. W Polsce szczepienia przeciwko meningokokom są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia) dla dzieci w wieku powyżej 2 lat oraz osób dorosłych. Dzieci zaszczepione w wieku do 4 lat powinny otrzymać dawkę przypominającą po upływie 2-3 lat jeżeli należą do gryp ryzyka. Niemowlęta po ukończeniu 2 -go miesiąca życia: 2 dawki z co najmniej dwu miesięczną przerwą, dawka przypominająca w drugim roku życia - dzieci powyżej 1 roku życia, młodzież, dorośli: 1 dawka szczepionki. CHOROBA PNEUMOKOKOWA (Streptococcus pneumoniae) pneumokoki to bakterie chorobotwórcze, mogące atakować różne narządy człowieka, należą do nielicznej grupy bakterii szczególnie groźnych.choroba przekazywana jest z osoby na osobę zwykle drogą kropelkową, ale także przez bezpośrednią styczność z chorym przy pocałunkach lub pośrednio przez kontakt z materiałami zanieczyszczonymi wydzielinami z dróg oddechowych. Bakterie roznoszone są w trakcie kontaktu z chorymi lub z osobami, które są nosicielami bakterii (najczęściej w gardle), ale same nie chorują. Okres inkubacji (czyli okres od momentu kontaktu z chorym do pojawienia się pierwszych symptomów choroby) zależy od rodzaju infekcji i może wynieść tylko od 1 do 3 dni. Najczęściej występujące rodzaje infekcji wywołane przez S. Pneumoniae to: - infekcje ucha środkowego (ostre zapalenie ucha środkowego) szczególnie częste u dzieci - zapalenie płuc - bakteriemia (zakażenie krwi) - infekcje zatok -zapalenie opon mózgowych W Polsce szczepienia przeciwko pneumokokom są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia) u pacjentów powyżej 2 i 65 roku życia oraz u osób o podwyższonym ryzyku zakażenia układu oddechowego, zaburzeniami metaboliczny, obniżoną odpornością i inne. Dawka przypominająca nie wcześniej jak przed upływem 3 lat od pierwszej dawki. OSPA WIETRZNA jest chorobą zakaźną wywoływaną przez wirus varicella-zoster. Cechą charakterystyczną tego wirusa jest bardzo wysoka zaraźliwość sięgająca 90%. Najczęstszym źródłem zakażenia jest bezpośredni kontakt z chorym lub droga kropelkowa.

5 Zakażenie szerzy się także pośrednio przez kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi wydzielinami z dróg oddechowych chorej osoby. Okres wylęgania ospy wietrznej wynosi średnio dni. Choroba może rozwinąć się już po 10 dniach, a maksymalnie do 21 dni po kontakcie z zakaźnie chorym. Okres zakaźności trwa 1-2 dni przed i do 6 dni po pojawieniu się wysypki. Szczepienia przeciwko ospie wietrznej są także zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia): - osobom powyżej 9 miesiąca, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione w ramach szczepień obowiązkowych albo zalecanych, - kobietom planującym zajście w ciążę, które nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną KLESZCZOWE ZAPLENIE MÓZGU (odkleszczowe zapalenie mózgu) to zespół neurologicznych komplikacji występujących po zakażeniu flawiwirusami przenoszonymi przez kleszcze. Źródłem infekcji jest pokąsanie przez zakażonego kleszcza lub kontakt z jego zakażonymi płynami ustrojowymi. Zakażenie szerzy się również drogą pokarmową na skutek spożycia niepasteryzowanego mleka zakażonego zwierzęcia. Okres wylęgania choroby wynosi od 7 do 14 dni. Pierwotne zakażenie w większości przebiega bezobjawowo lub ma charakter grypopodobny. Druga faza zakażenia (zajęcie ośrodkowego układu nerwowego) ma miejsce w 7-14 dni po wystąpieniu objawów grypopodobnych. W Polsce szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu są zalecane(niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia) osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu tej choroby, w szczególności: - ludziom zatrudnionym przy eksploatacji lasu, - stacjonującemu wojsku, - funkcjonariuszom straży pożarnej i granicznej, - rolnikom, - młodzieży odbywającej praktyki, - turystom i uczestnikom obozów i kolonii. WIRUS BRODAWCZAKA LUDZKIEGO kłykciny kończyste wywołuje wirus brodawczaka ludzkiego HPV (human papillomavirus). Jest to czwarta co do częstości występowania choroba przenoszona drogą płciową. Zmiany chorobowe występują przede wszystkim na narządach płciowych zewnętrznych i w okolicach odbytu. U kobiet często przechodzą na błonę śluzową przedsionka pochwy, a u mężczyzn na cewkę moczową. Okres wylęgania trwa do dwóch miesięcy. U mężczyzn usadowione są w okolicy napletka i żołędzi. U kobiet natomiast mogą występować nie tylko na sromie, ale i w pochwie, na szyjce macicy lub cewce moczowej. Partnerzy seksualni mogą przenosić wirusa zarówno poprzez stosunki seksualne, jak i przez dotykanie zainfekowanych miejsc. W początkowym okresie mają postać grudek, w późniejszym zaś tworzą uszypułowane, przypominające kalafior twory. Ich powstawaniu i rozwojowi sprzyja przewlekły stan zapalny połączony z wydzieliną oraz brak higieny osobistej. U kobiet wirus ten może przyczynić się do rozwoju raka szyjki macicy. Szczepionki przeciwko onkogennym typom wirusa HPV 16 i 18. Szczepionki te chronią przed zmianami przedrakowymi, wywołanymi przez dwa najczęstsze typy wirusa HPV: 16 i 18, które łącznie odpowiadają za ponad 70% przypadków raka szyjki macicy na świecie. Szczepionka powinna zostać podana dziewczynkom w wieku lat jak również ze wskazaniem lat oraz u kobiet, które nie rozpoczęły współżycia płciowego, lub innych w wieku do 26 lat, u których wykluczy się zakażenie wirusem brodawczaka. Aby wytworzyć

6 odpowiedni poziom przeciwciał musi zostać ona podana trzykrotnie w schemacie miesięcy. WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYP B to choroba zakaźna wywołana przez wirusa HBV (Hepatitis B Virus). Zakażenie WZWZ B może przebiegać pod postacią ostrą lub przewlekłą bezobjawową. Do zakażenia może dojść podczas: kontaktu z wydzielinami człowieka (ślina, śluz, sperma), kontaktu z zakażoną krwią, kontaktów seksualnych, kontaktu z zakażonymi, niejałowymi igłami i narzędziami chirurgicznymi, porodu dzieci przez zakażone wcześniej matki. Okres od zakażenia do wystąpienia objawów wynosi najczęściej 3-4 miesiące, może trwać od 6 tygodni do 6 miesięcy. Szczepienie przeciwko WZW B są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia): 1. osobom, które ze względu na tryb życia lub wykonywane zajęcia są narażone na zakażenia związane z uszkodzeniem ciągłości tkanek lub poprzez kontakt seksualny 2. przewlekle chorym o wysokim ryzyku zakażenia nie szczepionym w ramach szczepień obowiązkowych 3. chorym przygotowywanym do zabiegów operacyjnych 4. dzieciom i młodzieży, nie objętym dotąd szczepieniem obowiązkowym 5. osobom dorosłym, zwłaszcza w wieku starszym Szczepienia te są zalecane w schemacie miesięcy dla osób, które nie były uprzednio szczepione podstawowo. WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYP A to choroba zakaźna wywołana przez wirusa HAV, który daje objawy żółtaczki pokarmowej. Zakażenie następuje poprzez przewód pokarmowy, przez kontakt z wydzielinami chorego lub produktami zakażonymi (epidemie mleczne, wodne itp.). Na uwagę zasługuje fakt, że HAV może przez długi czas utrzymywać przy się w środowisku dużej wilgotności. Objawy wywoływane przez wirusa to osłabienie, senność, bóle głowy, brak apetytu, wstręt do potraw tłustych, czasami gorączka, pod koniec pobolewanie wątroby. Czas wylęgania 2-6 tygodni (średnio 28 dni). W Polsce dostępne są dwa rodzaje szczepionek; skojarzona szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B, oraz szczepionka uodparniająca jedynie na zakażenie wirusem HAV. Szczepienia te SA zalecane w schemacie pierwsza dawka, następna 6 do 12 miesięcy od pierwszej (szczepionka przeciw WZW A) lub trzy dawki w schemacie miesięcy(szczepionka przeciwko WZW A i B). TĘŻEC jest chorobą zakaźną układu nerwowego, spowodowaną działaniem toksyny tężcowej (neurotoksyny) wytwarzanej przez laseczki tężca (z łac. Clostridium tetani) Szczepienia przeciwko tężcowi są również zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia). Wykonuje się je szczepionką Td u osób: - dorosłych powyżej 19 roku życia (szczepionym podstawowo), którym podaje się pojedyncze dawki przypominające, co 10 lat, a nieszczepionym w przeszłości szczepienie podstawowe, - w podeszłym wieku, które ze względu na wykonywane zajęcia są narażone na zakażenie.

7 GRYPA jest ostrą chorobą zakaźną, wywoływaną przez wirusy grypy. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, a czasami także przez kontakt ze skażoną powierzchnią. Okres wylęgania wynosi 1-4 dni (średnio 1-2 dni). Osoba zakażona może stanowić zagrożenie dla innych osób zanim jeszcze pojawią się objawy choroby. W Polsce szczepienia przeciwko grypie są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia) następującym osobom: - przewlekle chorym, np. na astmę, cukrzycę, niewydolność układu krążenia, oddychania, nerek; - z obniżoną odpornością; - w wieku powyżej 55 lat; - pracownikom ochrony zdrowia, szkół, handlu, transportu; - narażonym na kontakty z dużą liczbą ludzi. WŚCIEKLIZNA jest ostra, śmiertelną chorobą zakaźną ośrodkowego układu nerwowego o etiologii wirusowej. Do zakażenia wścieklizną może dojść w przypadku pokąsania przez wściekłe zwierzęta dzikie lub domowe oraz zanieczyszczenia błon śluzowych lub uszkodzonej skóry śliną lub substancją mózgową zwierzęcia wściekłego. Objawem wścieklizny jest gorączka, bóle głowy, nudności wodowstręt polegający na gwałtownych skurczach mięśni gardła lub tylko na widok wody. Okres wylęgania wynosi od 1 do 3 miesięcy. W Polsce szczepienia przeciwko wściekliźnie nie są objęte kalendarzem szczepień jest jednak zalecana osobom: - pokąsanym przez wściekłe zwierze dzikie lub domowe, - mającym kontakt z zanieczyszczoną śliną lub substancja mózgową zwierzęcia wściekłego, - wyjeżdżającym poza granice naszego kraju. W Polsce szczepionka podawana w schemacie szczepień w dniach: 0, 3, 7, 14, 30. POLIOMYELITIS szczepienia przeciwko poliowirusom szczepionką zabitą zalecane dla osób wyjeżdżających do różnych krajów świata oraz dzieci z przeciwwskazaniem do szczepień doustnych szczepionką żywą. ODRA,ŚWINKA, RÓŻYCZKA Szczepienia w Polsce przeciwko odrze, śwince różyczce są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia): - osobom nieszczepionym przeciw odrze, śwince i różyczce w ramach szczepień obowiązkowych, w schemacie dwie dawki szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni - młodym kobietom, zwłaszcza pracującym w środowiskach dziecięcych (przedszkola, szkoły, szpitale, przychodnie) dla zapobiegania różyczce wrodzonej szczególnie nieszczepionym w 13 roku życia lub, jeżeli od szczepienia podstawowego w 13 roku życia minęło więcej niż 10 lat. DUR BRZUSZNY jest to choroba zakaźna przewodu pokarmowego prowadząca do owrzodzeń jelita cienkiego. Do zakażenia może dojść na skutek kontaktu z człowiekiem zakażonym lub nościelem natomiast nośnikiem zakażenia może być woda, żywność a w tym produkty białkowe. Okres wylęgania trwa od 1 tygodnia w przypadku zakażenia żywności do 3 tygodni w przypadku zakażenia wodnego. Wskazania do szczepień dotyczą osób z wysokiego ryzyka, należą tu: - pracownicy służb komunalnych (kanalizacja, wodociągi, oczyszczalnie ścieków), - pracownicy służby zdrowia (głównie laboratoria bakteriologiczne),

8 - mieszkańcy terenów endemicznych, - osoby wyjeżdżające do innych krajów świata, - osoby z bliskiego otoczenia nosicieli pałeczek duru brzusznego Schemat podawania szczepionki składa się z 3 dawek podawanych cyklu 0, 1, 12, dawka przypominająca jednorazowa co 3-5 lat.