Zarz dzanie ryzykiem spo ecznym SYSTEM UBEZPIECZE SPO ECZNYCH - zarys. ówne rodzaje ryzyk spo ecznych: Podmiot: Przedmiot: Metoda:

Transkrypt

1 SYSTEM UBEZPIECZE SPO ECZNYCH - zarys Ubezpieczenia gospodarcze Ubezpieczenia (?) spo eczne dr Ilona Kwiecie materia y do wyk adu RYZYKO SPO ECZNE DEFINICJA I KLASYFIKACJA Strata ta mo e by : ca kowita, np. w zwi zku z utrat pracy brak wynagrodzenia, Social risk Zagro enie strat lub nieoczekiwanym zwiekszeniempotrzeb Zagro enie spo eczne - makro vs. mikro Ryzyko spo eczne zagro enie zdarzeniem dotycz cym cz onków gospodarstwa domowego, którego wyst pienie powoduje strat w posiadanych lub spodziewanych cz ciowa np. na skutek niezdolno ci do pracy zmniejszenie mo liwo ci zarobkowania relatywna, np. obni enie dochodów na osob w gospodarstwie domowym w zwi zku z urodzeniem dziecka. Strata ta mo e dotyczy zasobów: ju posiadanych (np. wydatek zwi zany z us ug medyczn ) spodziewanych utrata spodziewanych korzy ci (np. brak wynagrodzenia spowodowany utrat pracy). zasobach tego gospodarstwa (prof. T. Szumlicz) ówne rodzaje ryzyk spo ecznych: (I) R. choroby (II) R. macierzy stwa (III) R. inwalidztwa (IV) R. przedwczesnej mierci g. ywiciela (V) R. wypadków przy pracy (VI) R. staro ci (VII) R. bezrobocia (VIII) R. niedo stwa (IX) R. nag ych nieprzewidzianych wydatków (zw. z wcze niejszymi ryzykami) + niedostatku (ubóstwa), nag ego braku (utrata mienia) MOP Recommendation No. 67 za: T. Szumlicz Ubezpieczenie spo eczne, teoria dla praktyki, OW Branta 2005 Zarz dzanie ryzykiem spo ecznym Podmiot: jednostka/gd Przedmiot: Metoda: ryzyka spo eczne zasady: zaopatrzeniowa (podatki), ubezpieczeniowa (sk adka), opieku cza (darowizny) 1

2 System ubezpiecze spo ecznych to: zabezpieczenie spo eczne realizowane przez pa stwo Elementy ró nicuj ce ubezpieczenia spo eczne i gospodarcze cel Ubezpieczenia spo eczne zabezpieczenie spo eczne obywateli ubezpieczenia gospodarcze podj cie ryzyka - prewencja, kompensacja zysk ubezpieczyciela ca okszta t urz dze publicznych chroni cych przed niedostatkiem instrument polityki socjalnej pa stwa Finansowanie sk adk Wspólnota ryzyka podmiot/ryzyko 8 regulacje instytucje przymus sk adka wiadczenia u. o systemie ubezpiecze spo ecznych i inne pa stwowe ZUS, KRUS, NFZ! Prywatne PTE, ZE, ZU.. obowi zkowe osoby fizyczne ryzyka osobowe zale na od dochodów zale na od ustawodawcy ustawowe Pakiet ustaw ubezpieczeniowych kodeks cywilny i inne zak ady ubezpiecze podmioty gospodarcze SA lub TUW! Ubezpieczenia pa stwowe! dobrowolne obowi zkowe wyj tek osoby fizyczne, jedn. org. z lub bez osob. prawnej ryzyka osobowe i maj tkowe zale na od oceny ryzyka i kosztów wiadczenia ochrony umowne dr Ilona Kwiecie - materia y wyk adowe Co nieco historii ubezpiecze spo ecznych odsze narodzi y si oko o 2 po owy XIX wieku dawniej rozwi zywana w ramach rodziny wielopokoleniowej potem: kasy zawodowe (na ziemiach polskich ju w XVw.) tontyny (XVII w Francja) ównie wiadczenia na wypadek NNW i mierci plus emerytury pierwsze formy pa stwowych planów emerytalnych USA 1776 rz d zapewnia wyp at po owy zarobków nierzom którzy zostali inwalidami podczas wojny z Angli ; USA- w 1780 dodano wiadczenia emerytalne; w pocz tkach wieku XIX pracownicy pa stwowi otrzymywali emerytur od rz du, prywatni jednorazow odpraw w uznaniu d ugiej i wiernej s by w 1883 niemiecki kanclerz Otto von Bismarck 1 system ubezpieczenia spo ecznego zarz dzany przez pa stwo, powszechny i obowi zkowy wiadczenia ustawowo gwarantowane finansowany ze specjalnie wprowadzonego podatku od p ac mi dzy pokoleniowa wymiana organizowana przez pa stwo pracuj ce pokolenie utrzymuje emerytów organizacja wp ywaj ce w danym roku sk adki finansuj przypadaj ce na dany rok wiadczenia wietnie si sprawdzi w czasach XIX gdy na 1 emeryt przypada na 10 pracuj cych Wiek emerytalny 70 Wady systemu Bismarcka kosztowny sk adki w Polsce nale aly do najwy szych na wiecie 25% w 1981 i 45% obecnie nie wystarcza y na pokrycie bie cych wiadcze dotacje do emerytur poch on y w Polsce w 1996r. 15,2 % PKB pokrywanie deficytu przez zwi kszanie obci kosztów pracy = spadek konkurencyjno ci polskich przedsi biorstw = zmniejszenie aktywno ci gospodarczej i zatrudnienia = zahamowanie wzrostu gospodarczego = i znów zmniejszenie wp ywów do systemu ze sk adek (zamkni te ko o) zmniejszanie deficytu przez zmniejszenie wiadcze rewolucja spo eczna nieprzejrzysty brak zale no ci mi dzy p acon sk adk a uzyskiwanym wiadczeniem efekt brak motywacji do p acenia sk edek w ogóle lub od cz ci dochodów wiadczenia zale ne od decyzji politycznych i nacisków bran owych w Chile gdzie przed reform sk adki dochodzi y do 40% pracownicy fizycznie otrzymywali wiadczenie w wieku lat 65 a pracownicy bankowi zaczynali emerytur po 25 latach pracy; kongresmeni po 15 tworzy si d ug pa stwowy wobec przysz ych pokole których sk adki teraz zasilaj system 2

3 Odej cie od systemów repartycyjnych 1 maja 1981 m ody chilijski Minister Pracy i Ubezpiecze Spo ecznych, Jose Pinera wprowadza radykaln reform systemu emerytalnego, która szeroko dyskutowana i zmieniana - stanie si podstaw dla innych reform w tym Polski; cho tam bud et doplaca jedynie oko o 1-2 % PKB genera Pinochet obawia si krachu finansowego wprowadzono system obowi zkowych funduszy kapita owych zarz dzanych prywatnie system kapita owy: zindywidualizowany oszcz dno ci pochodza od konkretnej osoby i do niej przypisane ka dy gromadzi sk adke na w asnym koncie sk adki wielu oszcz dzaj cych sa wspólnie lokowane mniejsze koszty administrowania i mniejsza koncentracja ryzyka (wiecej walorów), atwiejsze negocjacje podczas negocjacji czas oszcz dzania jest d ugi trudniejszy do manipulacji politycznych oboj tny na zmiany demograficzne ma o odporny na bezrobocie oszcz dzaj cego i wra liwy na dekoniunktur gospodarcz (spadek cen na rynkach papierów warto ciowych) System ubezpiecze spo ecznych - Polska Ubezpieczenia spo eczne: emerytalne rentowe wypadkowe /w razie choroby i macierzy stwa/ chorobowe /w razie choroby zawodowej i wypadków przy pracy/ + ubezpieczenia zdrowotne /opieka zdrowotna ze rodków publicznych, koszty leczenia/ Inne formy zabezpieczenia /wsparcia socjalnego: bezrobotni, niepe nosprawni, ubodzy etc. Nie maja charakteru ubezpieczeniowego regulacja Ustawa o systemie ubezpiecze spo ecznych z dnia Ustawa o wiadczeniach przedemerytalnych z dnia Ustawa o ubezpieczeniu spo ecznym z tytu u wypadków przy pracy i chorób zawodowych z dnia Ustawa o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodków publicznych z dnia Ustawa o zmianie ustawy o pomocy spo ecznej oraz ustawy o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodków publicznych z dnia Ustawa o emeryturach i rentach z FUS z dnia Ustawa o wiadczeniach pieni nych z ubezpieczenia spo ecznego w razie choroby i macierzy stwa z dnia Cechy ubezpiecze spo ecznych Ubezpieczenia zdrowotne Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodków publicznych. realizowane przez instytucje publiczne (wyj. PTE, zak ady emerytalne, ) dotycz ryzyk osobowych wiadczenia gwarantowane przez pa stwo: - pieni ne (zasi ki, emerytury i renty) - rzeczowe ( rodki lecznicze, rehabilitacyjne, leki, przedmioty ortopedyczne, protezy, rodki opatrunkowe i pomocnicze, pobyt w pomocy spo ecznej) domu nawi zanie stosunku ubezpieczeniowego nast puje z mocy prawa lub ( w niektórych przypadkach) poprzez zg oszenie Obowi zkowe, ew. dobrowolne powszechne - podlegaj mu wszyscy z okre lonymi wyj tkami 3

4 Reforma w Polsce Reforma ub. spo eczne 1999 Ubezpieczenia spo eczne Ubezpieczenia zdrowotne w 1999 roku- reforma systemu emerytalnego metoda mieszana - cz ca metod repartycyjn z metod kapitalizacji na bazie zdefiniowanej sk adki wysoko wiadczenia nie jest znana Za enia nowego systemu: wyodr bnienie ryzyk wspó finansowanie indywidualne konta, informacje ograniczenie podstawy wymiaru sk adki - 30prognozowanego przeci tnego wynagrodzenia w gospodarce dobrowolne kontynuowanie ubezpieczenia po ustaniu tytu u Gwarancje pa stwa minimalna emerytura, minimalna stopa zwrotu Wyodr bnienie ryzyk Ca a sk adka na ubezpieczenia spo eczne przekazywana jest do ZUS-u. Zak ad dokonuje podzia u sk adki w nast puj cy sposób: 19, 52 - ubezpieczenie emerytalne, 9,76 pracodawca 9,76 pracownik 8 % - ubezpieczenie rentowe, 6,5 pracodawca 1,5 pracownik 2,45 % - ubezpieczenie chorobowe (op aca pracownik) wiadczenia z Funduszu Ubezpiecze Spo ecznych 1) wiadczenia wyp acane z ubezpieczenia chorobowego kompensacja strat zwi zanych z zaistnieniem ryzyka choroby i / lub ryzyka macierzy stwa: zasi ek chorobowy, wiadczenie rehabilitacyjne, zasi ek wyrównawczy, zasi ek opieku czy zasi ek macierzy ski. od 0,67% do 3,86% - na ubezpieczenie wypadkowe. (op aca pracodawca) 3) wiadczenia wyp acane z ubezpieczenia wypadkowego 2) wiadczenia wyp acane z ubezpieczenia rentowego kompensacja strat zwi zanych z zaistnieniem ryzyka niezdolno ci do pracy i / lub ryzyka mierci ywiciela: renta (inwalidzka) z tytu u niezdolno ci do pracy sta a lub okresowa z tytu u cz ciowej lub ca kowitej niezdolno ci do pracy lub niezdolno ci do samodzielnej egzystencji, renta szkoleniowa, renta rodzinna, zasi ek pogrzebowy. kompensacja strat zw. z zaistnieniem ryzyka wypadku przy pracy lub choroby zawodowej: wiadczenia zasi kowe zasi ek chorobowy, wiadczenie rehabilitacyjne, zasi ek wyrównawczy przys uguj ce, je eli niezdolno do pracy spowodowana zosta a wypadkiem przy pracy lub chorob zawodow, wiadczenie rentowe renta z tytu u niezdolno ci do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna oraz dodatek piel gnacyjny i dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupe nej wiadczenia o charakterze odszkodowawczym jednorazowe wiadczenie dla ubezpieczonego, który dozna sta ego lub d ugotrwa ego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem przy pracy lub chorob zawodow oraz jednorazowe wiadczenie dla cz onków rodziny zmar ego (ubezpieczonego lub rencisty) na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, pokrycie kosztów leczenia stomatologicznego i szczepie ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne (w zakresie nie obj tym powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym). 4

5 4) wiadczenia wyp acane z ubezpieczenia emerytalnego kompensacja strat zwi zanych z zaistnieniem ryzyka staro ci: wiadczenia emerytalne obecnie uzale nione od wieku przysz ego emeryta w momencie wprowadzania nowego systemu emerytalnego. Ubezpieczenia emerytalne System zabezpieczenia emerytalnego (w skrócie: zabezpieczenie emerytalne, system emerytalny) jest to ogó istniej cych rozwi za instytucjonalnych zmierzaj cych poprzez ustalenie zasad: gromadzenia oszcz dno ci emerytalnych, dokonywania wyp at wiadcze emerytalnych, do zapewnienia uczestnikom systemu niezarobkowych rodków utrzymania na okres staro ci. Celem funkcjonowania systemu emerytalnego jest wi c zapewnienie dochodu na odpowiednim poziomie osobom w okresie staro ci, gdy aktywno zawodowa maleje i pogarsza si stan zdrowia. POLSKA - system emerytalny w 1999 roku- reforma systemu emerytalnego metoda mieszana - cz ca metod repartycyjn z metod kapitalizacji na bazie zdefiniowanej sk adki wysoko wiadczenia nie jest znana Polska system emerytalny SYSTEM 3 FILARÓW 1999 I FILAR ZAK AD UBEZPIECZE SPO ECZNYCH II FILAR FUNDUSZE EMERYTALNE III FILAR OSZCZ DNO CI DODATKOWE obowi zkowy obowi zkowy dobrowolny umowa pokoleniowa kapita owy kapita owy zarz dzany przez pa stwo indywidualne konta tworzone przez ZUS Waloryzacja wg wska nika cen lub p ac zarz dzany przez instytucje prywatne konta indywidualne (mo liwo c kontroli przez cz onków funduszy) inwestycja zarz dzany przez instytucje prywatne konta indywidualne Reforma II filara systemu emerytalnego 2011 i 2014 Podzia sk adki emerytalnej w przypadku podj cia decyzji o przekazywaniu sk adki wy cznie na subkonto w ZUS: Z dniem 1 maja 2011 r. zmniejszono cz sk adki przekazywanej do OFE z 7.3 proc. do 2,3 proc. w ZUS powsta y subkonta, na które trafia pozosta a cz sk adki Od 1 lutego 2014 r. sk adka do OFE wynosi 2,92% a na subkonto 4,38%. Celem tej zmiany jest pogodzenie mo liwo ci finansowych bud etu pa stwa refunduj cego kwot sk adek przekazywanych do OFE i oczekiwanej adekwatno ci przysz ych emerytur. rodki zewidencjonowane na subkoncie podlegaj dziedziczeniu na zasadach analogicznych jak gromadzone w OFE. W okresie od 1 kwietnia do 31 lipca 2014 r. cz onkowie OFE podejm decyzj, czy sk adka w wysoko ci 2,92% podstawy wymiaru nadal ma by przekazywana do OFE. Podzia sk adki emerytalnej w przypadku podj cia decyzji o dalszym przekazywaniu sk adki na rachunek w OFE: Sk adki wp acone do ZUS podlegaj corocznej waloryzacji, tj pomno eniu przez wska nik waloryzacji; rodki przekazywane do otwartych funduszy emerytalnych pomna ane s poprzez inwestycje na rynkach finansowych. Waloryzacja rodków zewidencjonowanych na kontach emerytalnych w ZUS zale y od inflacji i wzrostu p ac w gospodarce. Sk adki ewidencjonowane na subkonto podlegaj waloryzacji wska nikiem równym redniorocznej dynamice warto ci PKB za okres ostatnich pi ciu lat. 5

6 System emerytalny aktualnie I FILAR ZAK AD UBEZPIECZE SPO ECZNYCH obowi zkowy umowa pokoleniowa zarz dzany przez pa stwo indywidualne konta tworzone przez ZUS Waloryzacja wg wska nika cen lub p ac II FILAR FUNDUSZ EMERYTALNy Obowi zkowy / nieobowi zkowe OFE Umowa pokoleniowa kapita owy zarz dzany przez pa stwo lub instytucje prywatne (na okres do 10 lat przed emerytur ) konta indywidualne (mo liwo c kontroli przez cz onków funduszy) Waloryzacja wg wzrostu gospodarczego / inwestycja III FILAR OSZCZ DNO CI DODATKOWE dobrowolny kapita owy zarz dzany przez instytucje prywatne konta indywidualne ZACH TY PODATKOWE inne Instrumenty III filaru z zach tami podatkowymi IKE konto dla osób pracuj cych indywidualne Roczny limit wp at - maksymalnie 300% prognozowanego na dany rok przeci tnego miesi cznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (limit ten obowi zuje od 2009 r., a w latach wynosi on 150% przec. mies. wynagr.). Zwolnienie od podatku od dochodów kapita owych (warunki! wyp ata od 60 lat, wp aty min. W 5 latach) IKE prowadz : -fundusze inwestycyjne (otwarte FI i specjalistyczne FI otwarte), -podmioty prowadz ce dzia alno maklersk (domy maklerskie i banki prowadz ce dzia alno maklersk ), -zak ady ubezpiecze na ycie, -Banki, -od 1 stycznia 2012 równie dobrowolne fundusze emerytalne. Instrumenty III filaru z zach tami podatkowymi IKZE od 1 stycznia 2012 Ró nica w regulacjach dotycz cych opodatkowania. tu: preferencja podatkowa - odliczanie od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych wp at na to konto w 2014 dodatkowo wprowadzono korzystne zmiany w zakresie opodatkowania wyp at z IKZE dla oszcz dzaj cych i dla osób uprawnionych do rodków z IKZE w przypadku mierci oszcz dzaj cego takie wyp aty b opodatkowane podatkiem zrycza towanym w stawce 10%. Opodatkowanie zwrotu rodków z IKZE pozostawiono bez zmian - PIT wed ug skali podatkowej. limit wp at: równowarto 4% podstawy wymiaru sk adki na ubezpieczenie emerytalne, ustalonej dla oszcz dzaj cego za rok poprzedni, nie wi cej jednak ni 4% kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru sk adek /rózna / Od 2014 = 1,2-krotno ci prognozowanego na dany rok przeci tnego miesi cznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej 2014 = 4495,20 IKZE mog oferowa : fundusze inwestycyjne, podmioty prowadz ce dzia alno maklersk, a wi c domy maklerskie i banki prowadz ce dzia alno maklersk, zak ady ubezpiecze na ycie, banki, dobrowolne fundusze emerytalne, utworzone przez powszechne towarzystwo emerytalne. Wyp ata od 65 lat jednorazowo lub w ratach Pracowniczy program emerytalny (PPE) pracodawca odprowadza sk adki podstawowe za swoich pracowników uczestników PPE wysoko ci nie wy szej ni 7% wynagrodzenia uczestnika. Program mo e dopuszcza te odprowadzanie sk adek dodatkowych przez pracowników (limit roczny = 2014 = z. Sk adka podstawowa odprowadzana przez pracodawc zwolniona jest z obci enia sk adkami na ubezpieczenia spo eczne. Zyski z inwestycji w ramach PPE i wyp ata rodków z PPE zwolnione s z podatku dochodowego od osób fizycznych. rodkami w ramach PPE zarz dza wybrana instytucja finansowa. wpisowi do rejestru KNF formy: pracowniczy fundusz emerytalny z FI ubezpieczenie na ycie z UFK UBEZPIECZENIA ZDROWOTNE Nazewnictwo ubezpieczenia chorobowe czy ubezpieczenia zdrowotne? Ubezpieczenia zdrowotne maj na celu pokrycie zwi kszonych wydatków zwi zanych z chorob : wydatki o charakterze medycznym koszty us ug medycznych, zakup leków, koszty hospitalizacji, wydatki zwi zane z d ugoterminow opiek piel gnacyjn, a tak e pokrycie utraconych w wyniku choroby dochodów. 6

7 Podzia y ubezpiecze zdrowotnych: ze wzgl du na instytucje prowadz ce ubezpieczenia publiczne i prywatne, w ramach ubezpiecze prywatnych ze wzgl du na form organizacyjnoprawn zak adu ubezpiecze ubezpieczenia komercyjne i wzajemne, ze wzgl du na liczb osób obj tych ochron w ramach jednej umowy ubezpieczenia ubezpieczenia indywidualne i grupowe. Rodzaje wiadcze w ramach ubezpiecze zdrowotnych: wiadczeniazrycza towane, wiadczenia odszkodowawcze zwrot faktycznie poniesionych wydatków na us ugi medyczne, wiadczenia rzeczowe m.in. opieka lekarska, leczenie szpitalne, badania diagnostyczne, leki. System ubezpiecze zdrowotnych w Polsce przed 1999 rokiem: pa stwo odpowiedzialne za opiek zdrowotn pa stwo socjalistyczne bierze na siebie obowi zek zabezpieczenia pe nego zakresu potrzeb zdrowotnych ca kowity brak samodzielno ci finansowej ZOZ-ów do 1991 roku okres transformacji przekszta cenie jednostek bud etowych w SP ZOZ w celu zmiany ich metody finansowania - prywatyzacja aptek i hurtowni leków - wprowadzenie rachunku kosztów w publicznych zak adach opieki zdrowotnej - przygotowanie do wprowadzenia powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego 1999 reforma - Kasy Chorych - rozdzia p atnika i wiadczeniodawcy - powszechno - konkurencyjno, zniesienie rejonizacji - Samodzielno ZOZ - Kontraktowanie us ug - pieni dz za pacjentem - Lekarze rodzinni Kryzys systemu opartego na kasach chorych: niewydolno systemu ubezpiecze spo ecznych i problemy z gromadzeniem danych w systemie komputerowym z a identyfikacja atników, brak odpowiedniego rozwi zania dla stworzenia w ciwego mechanizmu wyrównania finansowego pomi dzy kasami, du ym problemem prywatyzacja wiele negatywnych zjawisk, które prowadzi y do zbyt du ego podniesienia pozycji niepublicznych zak adów opieki zdrowotnej, wzrostu zwolnie. 1 kwietnia 2003 roku w ycie wchodzi ustawa o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia odpowiedzialno za dost p do wiadcze zdrowotnych ponosz wspólnie organy administracji rz dowej, jednostki samorz du terytor. i Fundusz, przywrócenie konstytucyjnej odpowiedzialno ci rz du za prowadzenie polityki zdrowotnej pa stwa centralizacja zarz dzania za enia: KASY CHORYCH NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA swobodny dost p równe traktowanie sk adka docelowa 9% podstawy wymiaru sk adki - od wszystkich przychodów, z ka dego tytu u ZASADY SYSTEMU - solidarno spo eczna - równy dost p do wiadcze - wolny wybór wiadczeniodawcy i kasy chorych - samorz dno - samofinansowanie - gospodarno i celowo dzia ania - dzia alno nie dla zysku - gwarancja pa stwa - finanse i umowy kas chorych jawne - solidarno spo eczna - równy i nieprzerwany dost p wiadcze - wolny wybór dost pu do wiadcze zdrowotnych - brak samorz dno ci - brak samofinansowania - gospodarno, rzetelno i celowo dzia ania - fundusz podobnie jak kasy nie mo e prowadzi dzia alno ci gospodarczej - gwarancja pa stwa - umowy na wiadczenia zdrowotne jawne 7

8 Uczestnicy nowego systemu opieki zdrowotnej w Polsce: 1. wiadczeniobiorcy pacjenci 2. instytucja ubezpieczenia zdrowotnego pe ni ca funkcj atnika - czyli NFZ 3. wiadczeniodawcy: zak ady opieki zdrowotnej - ze wzgl du na organ za ycielski: publiczne (SPZOZ) niepubliczne (NZOZ), praktyki lekarskie, lekarsko-dentystyczne, piel gniarskie oraz po nych, apteki, innych wiadczeniodawców, 4. organy kontroli i nadzoru: Pa stwow Inspekcj Sanitarn ("SANEPID"), Inspekcj Farmaceutyczn, wojewodów i dzia aj ce przy nich wojewódzkie centra zdrowia publicznego oraz konsultantów wojewódzkich w poszczególnych specjalno ciach medycznych, Problemy systemu ubezpiecze zdrowotnych propozycje dot.: - koszyka wiadcze - wspó finansowania - dodatkowych ubezpiecze prywatnych - wzrostu nak adów na s zdrowia - Przekszta cenia szpitali w sp. p.h. Ministerstwo Zdrowia - wytycza kierunki polityki zdrowotnej kraju oraz posiada uprawnienia kontrolne, a tak e dzia aj cy przy nim konsultanci krajowi w poszczególnych specjalno ciach medycznych. 8