Moc wartości w wychowaniu. Analiza dokonana na bazie ujęcia Nicolaia Hartmanna

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Moc wartości w wychowaniu. Analiza dokonana na bazie ujęcia Nicolaia Hartmanna"

Transkrypt

1 ANDRZEJ RYK Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Moc wartości w wychowaniu. Analiza dokonana na bazie ujęcia Nicolaia Hartmanna The power of values in education. The analysis based on the Nicolai Hartmann s view The article presents an attempt to application of selected elements of philosophical axiology Nicolaia Hartmann to the theory and of pedagogical theory and practice. The main motive, to which the analysis is the concept of power values. For the philosopher, the world itself is inseparable from the ontological structure of reality. Power and also height values are interrelated. As a result of analysis, it appears that the concept of Hartmann leads to the possibility of building axiological theory of education for which kind of pedagogical arché becomes the identity and power of the same value derived from an identity and power of reality itself. Keywords: anthropology, axiology, education, value, power, spirit, existence Dokonując próby analizy tematu dotyczącego mocy wartości i jej roli w procesie wychowania chciałbym odwołać się do znanej koncepcji prawa mocy N. Hartmanna. Owa koncepcja jest ściśle powiązana ze sposobem rozumienia samej rzeczywistości 1, ze strukturą świata realnego, który posiada określoną formę warstwową. Każda z warstw stanowi odrębny poziom bytowy. Według filozofa istnieją cztery zasadnicze kategorie czy typy warstw: fizyczno-materialna, życia organicznego, psychiki oraz historycznego bytu duchowego. Każda warstwa posiada własne odrębne prawa, którymi się kieruje swoistą logikę działania. Wyższa warstwa jest zawsze nabudowana na niższej, ale tylko częściowo jest przez nią określana. Jest więc uzależniona od niższej w pewnych określonych swych funkcjach. Natomiast posiada własną odrębność, co do własnej tożsamości. Ta zróżnicowana struktura bytowa tego co jest odpowiada zróżnicowaniu rzeczywistości 1 Pogłębioną analizę tzw. nowej i starej ontologii odnajdujemy m.in. w tekście Hartmanna zatytułowanym: Nowa ontologia w Niemczech, [w:] Od Husserla do Levinasa, pod red. W. Stróżewskiego, Kraków 1989, s

2 54 Andrzej Ryk na poziomie bytu idealnego, np. dotyczącego świata wartości. Tak jak w świecie realnym istnieją różne warstwy i zróżnicowane struktury tych warstw, tak też jest w świecie idealnym. Bardziej zbliżamy się do naturalnego porządku bytu, kiedy po prostu stawiamy obok siebie klasy tworów, które rzucają się w oczy jako istotnie różne, i staramy się je ułożyć w szereg hierarchiczny. Na początku nasuwa się przy tym hierarchia: roślina, zwierzę, człowiek. Poniżej rośliny dołącza się przedmiot nieożywiony (rzecz w szerokim sensie), przez co jednak trzeba rozumieć nie wytworzone przez człowieka przedmioty codziennego użytku, lecz twory naturalne. Powyżej człowieka, jako indywidualnej osoby, dołączają się kolektywne twory narodu i państwa, a ponad nimi wznosi się forma większego kompleksu, którą najczęściej ogarnia się mianem dziejów. Co prawda w tym ostatnim pojęciu charakter tworu niemal się zaciera; przeważa aspekt procesu. A ponieważ proces jest istotny także dla innych stopni, więc odnosi się wrażenie, że szczególne uwzględnienie go w związku ze stopniem najwyższym stanowi pewną metabasis 2. W swych analizach Hartmann porzucając dotychczasowy, kategorialny opis ontologii wywodzący się jeszcze z czasów scholastyki proponuje opis rzeczywistości odwołując się nie do logiki czysto dedukcyjnej, ale do analizy (logiki) modalnej, która bazuje na próbie opisu rzeczywistości niejako od środka opierając się na wewnętrznych stosunkach tego, co przejawia się w trzech zasadniczych wymiarach: możliwości, rzeczywistości i konieczności. Stąd nowy, proponowany przez filozofa opis odwołuje się do takich kategorii, jak: czasowość, procesualność czy indywidualność 3. W związku z tym Hartmann formułuje dwie podstawowe tezy dotyczące samej struktury świata. Pierwsza głosi, że niższe zasady są silniejsze i stanowią podstawę wszystkiego, nie mogą być zniesione przez formy wyższego rzędu; druga natomiast, że wyższe zasady są wprawdzie słabsze, ale za to są bardziej samodzielne i wznoszą się ponad te pierwsze mając do dyspozycji nieograniczoną przestrzeń 4. W interpretacji Galewicza 5 dla Hartmanna za zajmowane miejsce wartości w jakimś ich układzie systemowym bądź zhierarchizowanym odpowiadają dwa zasadnicze momenty: wysokość wartości i moc wartości. Hartmann w przeciwieństwie np. do Schelera widział świat wartości nie tylko w jakiejś prostej hierarchicznej formie (ujęcie liniowe, wysokość niskość umiejscowienia wartości w hierarchii), ale wskazywał również na inne cechy, jakie one posiadają, m.in. na moc wartości. Jaka jest tożsamość owej mocy wartości? O ile wysokość warto- 2 N. Hartmann, Nowa ontologia w Niemczech, [w:] Od Husserla do Levinasa, s Por. w tej kwestii rozważania Leszka Kopciucha w pracy: Człowiek i historia u Nicolaia Hartmanna, Lublin 2007, s N. Hartmann, Dawna i nowa ontologia, [w:] W. Galewicz, N. Hartmann, Warszawa 1987, s Por. W. Galewicz, dz. cyt., s

3 Moc wartości w wychowaniu. Analiza dokonana na bazie ujęcia Nicolaia Hartmanna 55 ści można subiektywnie mierzyć poprzez stopień pozytywnej aprobaty, szacunku, uznania, emocjonalnej odpowiedzi, o tyle moc wartości według Hartmanna przejawia się w negatywnej reakcji uczuciowej na skutek jej przekroczenia (np. pogarda, oburzenie, wstręt). Narzuca się tu jednak pytanie o możliwość uprawomocnienia pozycji czy mocy wartości w kontekście aktów o charakterze emocjonalnym. Dla Hartmanna owo emocjonalne czucie wartości można porównać do poznania zmysłowego, które u różnych osób ma inny stopień i intensywność. Pewne osoby posiadają ostrość poznania zmysłowego, inne widzą jakby peryferyjnie i w sposób zamazany. Podobnie jest w przypadku czucia wartości. Niektórzy są ślepi na wartości. Inni natomiast widzą je bardzo wyraźnie, ostro zarysowując ich granice. Podobnie jest z ich mocą. Niektórym owa moc narzuca się w sposób absolutny i zobowiązujący, inni natomiast mają problemy z jej identyfikacją i określeniem 6. W związku z tym sposób porządkowania wartości może być określony zarówno przez kryterium wysokości wartości, jak też właśnie kryterium mocy wartości. Co więcej, okazuje się, że oba porządki są w pewnym sensie sobie przeciwstawne, to znaczy, że im wyższa wartość, tym mniejsza jej moc. Natomiast im niższa wartość, tym moc jej staje się większa. Ta zależność stanowi fundament prawa mocy wartości, które głosi, że moc wartości jest odwrotnie proporcjonalna do jej wysokości. Przyjrzyjmy się nieco bliżej owemu prawu. Wskazuje ono na swoistą zależność pomiędzy wysokością a mocą samej wartości. Galewicz 7 opisując Hartmannowskie prawo mocy podaje przykład heroizmu, który z jednej strony budząc podziw i uznanie jest wyższą wartością od np. uczciwości (w układzie liniowym wartość wyższa wartość niższa), natomiast brak owego heroizmu nie budzi jakieś pogardy, potępienia, podczas gdy nieuczciwość wiąże się z o wiele mocniej wyrażaną dezaprobatą czy wręcz potępieniem. Ma to świadczyć właśnie o tym, iż wartość uczciwości będąc hierarchicznie wartością niższą de facto jest wartością mocniejszą. Jednak owo prawo mocy nie dotyczy wszystkich rodzajów wartości, sprawdza się w przypadku wartości o charakterze moralnym, natomiast nie dotyczy wartości o charakterze estetycznym. Wartości estetyczne bowiem nie są, ściśle biorąc, w ogóle realizowane ani przez swoją własną, ani przez obcą siłę (np. siłę artysty); ale nie urzeczywistniają się także przez przypadek w tak zwanym pięknie przyrody, w życiu, w człowieku itd. Pod względem oddziaływania w sferze bytu realnego wartości estetyczne przejawiają zatem jeszcze większą niemoc 8. 6 Por. N. Hartmann., Specyfika intuicyjnego poznawania wartości, [w:] N. Hartmann, D. von Hildebrand, Wypisy z Etyki, Toruń 1999, s Por. W. Galewicz, dz. cyt., s N. Hartmann, O pozycji wartości estetycznych w systemie wartości w ogóle, [w:] W. Galewicz, dz. cyt., s. 314.

4 56 Andrzej Ryk I choć sformułowane przez Hartmanna prawo mocy nie działa w sferze wartości estetycznych, to jednak wcale to nie znaczy, że owe wartości nie posiadają waloru mocy, waloru bycia wartościami silnymi, tzn. zobowiązującymi do udzielenia tym wartościom jakiejś odpowiedzi. Dla Hartmanna wartości estetyczne ową moc uzyskują w kontekście rozumienia samej ich natury. Oto bowiem wartości moralne w swym urzeczywistnieniu napotykają na opór bycia jednostki w świecie realnym. Owo bycie nie zawsze idzie w parze z powinnością moralną. Ukonstytuowany, np. społecznie, porządek spraw i wartości pragmatycznych, społecznych stoi w opozycji moralnej wobec określonego dobra. Inaczej jest z wartościami estetycznymi. Te istniejąc w świecie realnym, nic nie tracą ze swego idealnego charakteru 9. Nie tracą swej tożsamości. Ich moc jakby nie pochodzi z tego świata. Często ma charakter metaforyczny i w zderzeniu z realizmem rzeczywistości występuje niejako na innym poziomie bytowania. Sztuka pozostaje poza zasięgiem bytu rzeczywistego; a ponieważ jej byt i tkwiące w niej tendencje określane są przez wartości, przeto o tych ostatnich tym bardziej można powiedzieć, że jako takie nie ingerują w sferę rzeczywistości, lecz razem ze swym nosicielem pozostają poza bytem rzeczywistym, nie dotykając go ani nie naruszając, ale także same nie podlegając jego oddziaływaniu 10. W związku z tym według Hartmanna da się wyróżnić dwa zasadnicze typy moralności: moralność zwróconą ku wartościom najmocniejszym i moralność zwróconą ku wartościom najwyższym. Pierwszy typ odwołujący się do mocy wartości preferuje wartości takie, jak: sprawiedliwość, opanowanie, wyrzeczenie, czystość itp. Drugi zaś typ odwołujący się do wysokości wartości w ich układzie hierarchicznym kładzie nacisk na: dzielność, mądrość, pełnię, wierność, miłość. Obydwa typy wartości reprezentujące pewnego rodzaju skrajne możliwe do przyjmowania postawy posiadają swe ograniczenia. Pierwszy koncentruje się na wartościach wyższych (osobowościowych) zapominając o uwikłaniu jednostki w świat codziennych doświadczeń i przeżyć. Drugi z kolei typ traci z pola widzenia szerszą perspektywę rozumienia wartości rozumianych również jako cele życiowe i skupia się właśnie na owym uwikłaniu tracąc często właściwą orientację życia ludzkiego losu. Hartmann widzi możliwość budowania właściwej moralności przyjmując oba powyższe typy jako pewne wyznaczniki działania moralnego. Należy według niego wychodzić od wartości najmocniejszych i dążyć do wartości najwyższych. Widać więc wyraźnie wzajemny związek mocy wartości z po pierwsze jej miejscem w hierarchii wartości (wartość niska wartość wysoka), po drugie z funkcją wartości (wartości zależne/niesamodzielne wartości niezależne/samodzielne) oraz tożsamością wartości (wartości realne wartości idealne). Rodzi się jednak 9 Obszernej analizy problematyki wartości estetycznych u Nicolai Hartmanna dokonuje Artur Mordka w pracy: Ontologiczne podstawy estetyki. Zarys koncepcji Nicolaia Hartmanna, Rzeszów 2008, s Tamże, s

5 Moc wartości w wychowaniu. Analiza dokonana na bazie ujęcia Nicolaia Hartmanna 57 kolejne pytanie: skąd bierze się owa moc wartości? Pierwsza nasuwająca się myśl prowadzi do odpowiedzi, iż wynika ona z tożsamości samej struktury ontycznej rzeczywistości, charakteryzującej się logiką modalności opisywaną poprzez trzy przywołane już wcześniej predykatory: możliwość, rzeczywistość i konieczność. Otóż wydaje się, iż logika konieczności nadaje danej wartości strukturę mocy obowiązywania. I tak na przykład wartość prawdy zdaje się być wartością kluczową z jednej strony dla rozumienia, z drugiej zaś dla istnienia rzeczywistości jako takiej. W związku z tym wartość ta staje się podstawowa dla wszystkich innych wartości, tzn. w każdej liniowo wyższej wartości powinniśmy odnaleźć predykat jej prawdziwości. W związku z tym moc wartości prawdy nabiera zasadniczego, tzn. zobowiązującego znaczenia, choć sama wartość prawdy leżałaby niejako u podstaw hierarchii wartości. Owa moc wartości słabnie, kiedy dana wartość jest opisywana poprzez predykator możliwości. Coś co jest tylko możliwe a nie konieczne, np. w warstwie ontycznej, powoduje, że konieczność jej realizacji jest słaba 11. Moc wartości jest więc nierozerwalnie związana z ontyczną koniecznością występowania określonego rodzaju tożsamości bytowej zarówno poszczególnych warstw rzeczywistości, jak i jej poszczególnych elementów. Owa tożsamość dotyczy zarówno warstwy bytowej, jak i warstwy relacyjnej, funkcjonalnej oraz warstwy osobowej. Czytamy u Hartmanna: odpowiedzialność za wypełnienie własnego etosu pokrywa się z odpowiedzialnością za wręcz wszystko, co w ogóle znajduje się w granicach mocy i wolności człowieka 12. Moc słabość wartości wiąże się również z tym, co Hartmann nazywa grą zależności i samodzielności warstw 13. Postawmy w tym momencie pytanie: jak Hartmannowska koncepcja mocy wartości jawi się w perspektywie rozważań dotyczących szeroko rozumianego procesu wychowania. Jak wiemy, jednym z konstytutywnych jego elementów jest horyzont aksjologiczny. Każdemu ludzkiemu działaniu towarzyszy jakiś cel. W sytuacji realizacji procesu wychowania ów cel powinien być jasno i precyzyjnie sformułowany. Odpowiedź na pytanie: do czego wychowywać? staje się w takiej perspektywie kwestią zasadniczą. Jak zaznaczyliśmy powyżej rozumienie tożsamości samej wartości jest u Hartmanna nierozerwalnie związane z ontyczną tożsamością samej rzeczywistości, która sama według filozofa jest wielowarstwowa. Na samym początku otrzymujemy już dwa zasadnicze wyznaczniki na- 11 Leszek Kopciuch, w książce Człowiek i historia u Nicolaia Hartmanna, Rzeszów 2007, s dokonując analizy modalnej struktury procesu w ujęciu Hartmanna zauważa: Hartmann uznaje, że ani potoczne rozumienie możliwości (przy którym przyszłość jest w ogóle nieokreślona), ani Arystotelesowskie (przy którym możliwe jest to, co dopuszcza istota) nie wyjaśniają modalnej struktury realnej zmienności. [ ]. Aby wyjaśnić realne procesy modalne, trzeba posłużyć się zatem taką możliwością, która będzie zależała od zależności pomiędzy szczególnymi, następującymi po sobie jednostkowymi stanami realnymi. 12 N. Hartmann, Osobowość, [w:] N. Hartmann, D. von Hildebrand, Wypisy z Etyki, s Por. N. Hartmann, Dawna i nowa ontologia, [w:] W. Galewicz, dz. cyt., s. 274.

6 58 Andrzej Ryk szej pedagogicznej aksjologii. Pierwszy wskazuje na realność istnienia wartości, bo realna i istniejąca jest sama rzeczywistość. Drugi zaś faktor wypływający z zasady ontycznego zróżnicowania wskazuje na zróżnicowanie istniejące w samej strukturze wartości. Wartości istnieją, mają strukturę hierarchiczną, bo taką strukturę ma też sama rzeczywistość oraz wartości są wzajemnie od siebie uzależnione. Są ze sobą powiązane. Istnieje więc jakiś logiczny porządek ich realizacji. Jak pamiętamy Hartmann sugeruje wychodzić od realizacji wartości najmocniejszych i poprzez nie, albo lepiej powiedzieć dzięki nim dochodzić do realizacji wartości najwyższych. Innymi słowy, najpierw należy praktykować: opanowanie, wstrzemięźliwość, czystość i dzięki nim osiągać takie wartości, jak: dzielność, wierność, mądrość i miłość. Owa realizacja wartości w procesie wychowania dotyczy zarówno samego wymiaru osobowego podmiotu odpowiedzialnego za realizację wartości, jak też wymiaru relacyjnego, dialogicznego, przejawiającego się w odpowiedzialności za drugiego człowieka. Ma również swój wymiar w odpowiedzialności za wszystko to, co znajduje się w granicach mocy i wolności człowieka. Wychowanie w takiej perspektywie nie będzie tylko i wyłącznie rozumiane jako proces realizacji, czy samorealizacji siebie jako osoby, jako podmiotu, ale zawsze będzie realizacją samej wartości. To wartość posiada moc sprawczą, a ja jako osoba jestem tylko i aż jedną z wielu wartości i ode mnie zależy stopień jej realizacji. Widać więc wyraźnie, że w takiej perspektywie tożsamość procesu wychowania nabiera tożsamości nazwijmy to obiektywistycznej. Samo wychowanie jako jeden z wielu elementów struktury bytowej rzeczywistości ma w niej wpisane swoje miejsce i swoje zadanie. Afirmując więc poszczególne wartości i potwierdzając je własnymi wyborami nie dokonuję tylko i wyłącznie wyborów na poziomie moralnym, ale równocześnie afirmuję i potwierdzam istnienie samego siebie, afirmuję i potwierdzam istnienie drugiego człowieka, a w końcu afirmuję i potwierdzam istnienie świata jako takiego. Afirmacja własnego etosu jest więc równocześnie afirmacją etosu świata jako takiego 14. Koncepcja mocy wartości prezentowana przez Hartmanna znajduje więc, w mojej ocenie, możliwości aplikacji niemal w każdym aspekcie, do której odnosi się teoria wychowania. Dotyczy to więc zarówno samego celu wychowania, wartości w wychowaniu, metod wychowania, koncepcji wychowawcy i wychowanka, czy też tożsamości samego procesu wychowania. Zauważmy, że przywoływane powyżej emocjonalne, intuicyjne czucie wartości jest niezwykle ważną cechą każdego wychowawcy, pedagoga. Czucie interpretowane jako pozazmysłowe widzenie związane jest raczej z duchową, egzystencjalną, osobową biografią samej osoby, niż wyuczonymi zdolnościami o charakterze habitualnym. Owo czucie jest rodzajem dyspozycji, rodzajem pedagogicznego arché, według którego podejmujemy nasze decyzje i pozostajemy w określonych relacjach zarówno do sa- 14 Hartmann wyodrębnia cztery podstawowe rodzaje etosu: dobro etyczne, etos szlachetności, etos pełni życia, etos czystości moralnej, por. Zbigniew Zwoliński, Byt i wartość u Nicolaia Hartmanna, Warszawa 1974, s

7 Moc wartości w wychowaniu. Analiza dokonana na bazie ujęcia Nicolaia Hartmanna 59 mego świata wartości, jak i świata ludzkiego, który jest nieodłączną jego częścią. Tożsamość wychowawcy i wychowanka w tej perspektywie są tożsamościami 15 na wskroś aksjologicznymi. Wychowanie to działanie aksjologiczne. To umiejętność właściwego poruszania się w świecie wartości, które przybiera wymiar swoistego etosu, czyli miejsca, środowiska duchowego wzrastania, nabierania mocy osobowej czerpanej z mocy samej wartości. Stąd również odmiennego znaczenia nabiera sama metodyka, sam sposób afirmowania, współuczestnictwa w świecie wartości. Owo współuczestnictwo przebiega najpierw przez pryzmat rozpoznania samego siebie jako osoby aksjologicznej. Praktykowanie wartości rozpoczynam więc od samego siebie poprzez dokonywanie właściwych wyborów. Każdy jednak wybór jest zarazem odrzuceniem innej wartości, która nie znalazła uznania w oczach tego, który owego wyboru dokonywał. Ów brak akceptacji dla danej wartości, jej odrzucenie nie jest jednak spowodowane jakimiś zewnętrznymi bądź wewnętrznymi uwarunkowaniami, w jakich przyszło dokonywać wyboru, ale wypływa on z obiektywnej pozycji wartości odczytanej w perspektywie ontycznej struktury rzeczywistości. (Roz)poznanie siebie dokonuje się więc w perspektywie (roz)poznania świata 16. Innymi zagadnieniami teoretycznymi, które należałoby przeanalizować w perspektywie podjętego tematu według mnie byłyby następujące kwestie: moc wartości a struktura wartości, moc wartości a istnienie wartości, moc wartości a poznanie wartości, moc wartości a siła zobowiązywania wartości, moc wartości a podmiot realizacji wartości, moc wartości a antynomie, konflikty i harmonie wartości analizowane w perspektywie zarówno teorii (pedagogiki), jak i praktyki wychowania (pedagogii). Bibliografia Galewicz W., N. Hartmann, Warszawa Hartmann N., Systematyczne przedstawienie własnej filozofii, [w:] Galewicz W., N. Hartmann, Warszawa 1987, s Hartmann N., Dawna i nowa ontologia, [w:] Galewicz W., N. Hartmann, Warszawa 1987, s Hartmann N., Problem wartości w filozofii współczesnej, [w:] Galewicz W., N. Hartmann, Warszawa 1987, s Hartmann N., O pozycji wartości estetycznych w systemie wartości w ogóle, [w:] Galewicz W., N. Hartmann, Warszawa 1987, s O granicach tożsamości w ujęciu Hartmanna pisze Leszek Kopciuch w pracy: Człowiek i historia u Nicolaia Hartmanna, s. 87: Każda tożsamość ma swoje granice. [ ]. Duch osobowy, jako kategorialnie autonomiczny wobec warstw niższych, jest podmiotem, który określa to, co z minionego dorobku trwa nadal, a co pozostaje jedynie elementem przeszłości. 16 W kwestii problematyki rozumienia samego procesu i teorii poznania warto sięgnąć do obszernej pracy będącej swoistym manifestem epistemologicznym Hartmanna pt.: Zarys metafizyki poznania, Warszawa 2007.

8 60 Andrzej Ryk Hartmann N., Nowa ontologia w Niemczech, [w:] Od Husserla do Levinasa, pod red. W. Stróżewskiego, Kraków 1989, s Hartmann N., Hildebrand von D., Wypisy z Etyki, Toruń Hartmann N., Specyfika intuicyjnego poznawania wartości, [w:] N. Hartmann, D. von Hildebrand, Wypisy z Etyki, Toruń 1999, s Hartmann N., Osobowość, [w:] N. Hartmann, D. von Hildebrand, Wypisy z Etyki, Toruń 1999, s Hartmann N., Zarys metafizyki poznania, Warszawa Kopciuch L., Człowiek i historia u Nicolaia Hartmanna, Lublin Mordka A., Ontologiczne podstawy estetyki. Zarys koncepcji Nicolaia Hartmanna, Rzeszów Zwoliński Z., Byt i wartość u Nicolaia Hartmanna, Warszawa 1974.

Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości.

Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości. Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości. N. Hartmann: Materia jest tylko tworem treściowym, który posiada wartościowość.

Bardziej szczegółowo

Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych

Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych 2 Podział dyscyplin filozoficznych Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych:

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie.

Filozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie. 2010-10-01 Plan wykładu 1 Czym jest filozofia Klasyczna definicja filozofii Inne próby zdefiniowania filozofii 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady 3 Metafizyka Ontologia Epistemologia

Bardziej szczegółowo

1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016

1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 1. Dyscypliny filozoficzne Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Pochodzenie nazwy filozofia Wyraz filozofia pochodzi od dwóch greckich słów:

Bardziej szczegółowo

Pluralizm XX wieku ontologia N. Hartmanna. BYT IDEALNY BYT IRREALNY BYT REALNY

Pluralizm XX wieku ontologia N. Hartmanna. BYT IDEALNY BYT IRREALNY BYT REALNY Pluralizm XX wieku ontologia N. Hartmanna. BYT IDEALNY BYT IRREALNY BYT REALNY Duch Psychika Życie organiczne Materia nieożywiona Działanie celowe, determinacja aksjologiczna, samodeterminacja, tendencje

Bardziej szczegółowo

ESTETYKA FILOZOFICZNA

ESTETYKA FILOZOFICZNA 3 GÜNTHER PÖLTNER ESTETYKA FILOZOFICZNA Tłumaczenie Juliusz Zychowicz Wydawnictwo WAM Kraków 2011 5 SPIS TREŚCI Przedmowa 9 1 Problem określenia przedmiotu estetyki filozoficznej 11 1.1 Potoczne określenie

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Wartości w wychowaniu

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Wartości w wychowaniu Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Wartości w wychowaniu prof. Ewa Chmielecka Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 20 października 2009 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTETDZIECIECY.PL O czym

Bardziej szczegółowo

Pedagogika współczesna

Pedagogika współczesna Pedagogika współczesna Sebastian Bakuła Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Struktura wykładu Wprowadzenie Pedagogika jako nauka: przedmiot, metody

Bardziej szczegółowo

Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk

Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece

Bardziej szczegółowo

IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA

IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA PROJEKT ETYKI KANTA W POSZUKIWANIU OBIEKTYWNYCH PODSTAW ETYKI Wobec krytyki Huma Immanuel Kant stara się znaleść jakąś obiektywną podstawę dla etyki, czyli wykazać, że

Bardziej szczegółowo

KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII

KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII Różnice w koncepcjach religii człowiek Bóg człowiek doświadcza Boga człowiek doświadcza Boga i odnosi się do Niego nie za bardzo wiadomo, czy jakiś przedmiot istnieje można

Bardziej szczegółowo

POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ

POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ Wstęp Żyjemy w świecie wielkich procesów integracji i globalizacji. Z samej swojej istoty są to procesy pozytywne pozwalające wspólnie

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16 SPIS TREŚCI P r z e d m o w a... 5 P r z e d m o w a do d r u g i e g o w y d a n i a... 7 P r z e d m o w a do t r z e c i e g o w y d a n i a... 9 P r z e d m o w a do c z w a r t e g o w y d a n i a...

Bardziej szczegółowo

Sylabus LICZBA GODZIN. Treści merytoryczne przedmiotu

Sylabus LICZBA GODZIN. Treści merytoryczne przedmiotu Sylabus Nazwa Przedmiotu: Teoria bytu (ontologia) Typ przedmiotu: obligatoryjny Poziom przedmiotu: zaawansowany rok studiów, semestr: I rok, semestr II; II rok, semestr I (studia filozoficzne I stopnia)

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ. Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki

Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ. Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Lp. K_W01 K_W02 Nazwa Wydziału: Wydział Filozoficzny Nazwa kierunku

Bardziej szczegółowo

ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W KLESZCZOWIE. Liceum Ogólnokształcące Technikum Nowoczesnych Technologii PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA ETYKA

ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W KLESZCZOWIE. Liceum Ogólnokształcące Technikum Nowoczesnych Technologii PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA ETYKA ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W KLESZCZOWIE Liceum Ogólnokształcące Technikum Nowoczesnych Technologii PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA ETYKA Realizowany przez nauczyciela etyki: Mgr Ewę Szczepaniak-Sieradzką

Bardziej szczegółowo

Johann Gottlieb Fichte

Johann Gottlieb Fichte Johann Gottlieb Fichte 1762-1814 Fichte i kant Kant odniósł tylko częściowy sukces szukając transcendentalnej jedności naszego poznania, ponieważ był pod zbytnim wpływem empiryzmu. Treść nie jest nam po

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia antropologii filozoficznej

Zagadnienia antropologii filozoficznej Zagadnienia antropologii filozoficznej 1. Człowiek najciekawszym przedmiotem poznania. 2. Człowiek najbardziej zainteresowanym podmiotem poznania. 3. Refleksja nad człowiekiem refleksja nad sobą. 4. Pierwotne

Bardziej szczegółowo

Koncepcja etyki E. Levinasa

Koncepcja etyki E. Levinasa Koncepcja etyki E. Levinasa Fragment wypowiedzi Jana Pawła II z: Przekroczyć próg nadziei : Skąd się tego nauczyli filozofowie dialogu? Nauczyli się przede wszystkim z doświadczenia Biblii. Całe życie

Bardziej szczegółowo

Andrzej L. Zachariasz. ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii

Andrzej L. Zachariasz. ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii Andrzej L. Zachariasz ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2004 Opiniowali Prof. zw. dr hab. KAROL BAL Prof. dr hab.

Bardziej szczegółowo

DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie. Paweł Mazanka Janusz Sidorek. Wydawnictwo WAM

DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie. Paweł Mazanka Janusz Sidorek. Wydawnictwo WAM DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie Paweł Mazanka Janusz Sidorek Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści OD TŁUMACZY 9 Kim był Dietrich von Hildebrand? 9 Nawrócenie 12 Stosunek do

Bardziej szczegółowo

Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce : kwartalnik dla nauczycieli nr 4,

Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce : kwartalnik dla nauczycieli nr 4, Ewa Dybowska "Być czy mieć" wartości w edukacji wczesnoszkolnej : recenzja książki: Beata Wołosiuk, "Wychowanie do wartości w edukacji wczesnoszkolnej", Wydawnictwo KUL, Lublin 2010 Edukacja Elementarna

Bardziej szczegółowo

ETYKA Poziomy refleksji i metodologia argumentacji. ks. dr Artur Aleksiejuk

ETYKA Poziomy refleksji i metodologia argumentacji. ks. dr Artur Aleksiejuk ETYKA Poziomy refleksji i metodologia argumentacji ks. dr Artur Aleksiejuk ETYKA Od greckiego słowa ethos obyczaj, zwyczaj. ETYKA dyscyplina naukowa, zajmująca się moralnością, teorią moralności ETYKA

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Socjologia, Wykład II - Podział filozofii. Filozofia archaiczna

Filozofia, Socjologia, Wykład II - Podział filozofii. Filozofia archaiczna Filozofia, Socjologia, Wykład II - Podział filozofii. Filozofia archaiczna 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych Metafizyka Ontologia Epistemologia Logika Etyka Estetyka

Bardziej szczegółowo

Czy i jak możliwe jest rozstrzygnięcie sporu etycznego o IVF? Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN

Czy i jak możliwe jest rozstrzygnięcie sporu etycznego o IVF? Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN Czy i jak możliwe jest rozstrzygnięcie sporu etycznego o IVF? Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN z.szawarski@uw.edu.pl 26.VI.2013 Dwa rodzaje sporów Spór teoretyczny Nauka Filozofia

Bardziej szczegółowo

INFORMATYKA a FILOZOFIA

INFORMATYKA a FILOZOFIA INFORMATYKA a FILOZOFIA (Pytania i odpowiedzi) Pytanie 1: Czy potrafisz wymienić pięciu filozofów, którzy zajmowali się także matematyką, logiką lub informatyką? Ewentualnie na odwrót: Matematyków, logików

Bardziej szczegółowo

Etyka problem dobra i zła

Etyka problem dobra i zła Etyka problem dobra i zła Plan wykładu Definicje i podstawowe odróżnienia Problem dobrego życia w klasycznej etyce Arystotelesowskiej Chrześcijańska interpretacja etyki Arystotelesowskiej Etyka - problem

Bardziej szczegółowo

A Marek Piechowiak FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony

A Marek Piechowiak FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony A 345459 Marek Piechowiak V FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony Lublin 1999 Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego SPIS TREŚCI WSTĘP 1. Wstępna

Bardziej szczegółowo

Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Definicja etyki : Etykę stanowi ustalenie, które działania ludzkie chronią zgodne z prawdą dobro osób

Bardziej szczegółowo

Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki. Izabella Andrzejuk

Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki. Izabella Andrzejuk Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki Izabella Andrzejuk Plan wystąpienia 1. Człowiek jako osoba 1. Relacje osobowe 2. Istota wychowania 1. Znaczenie relacji osobowych w wychowaniu 3. Pedagogika, filozofia

Bardziej szczegółowo

Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa

Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2011-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Różnice w metodzie uprawiania nauki Krytyka platońskiej teorii idei Podział

Bardziej szczegółowo

Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe. Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87

Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe. Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87 Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87 2006 Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ LEKCJI DO DZIAŁU:

SCENARIUSZ LEKCJI DO DZIAŁU: Autorka: Małgorzata Kacprzykowska SCENARIUSZ LEKCJI DO DZIAŁU: Wprowadzenie do filozofii Temat (4): Dlaczego zadajemy pytania? Cele lekcji: poznanie istoty pytań filozoficznych, stawianie pytań filozoficznych,

Bardziej szczegółowo

Czy i/lub w jakim sensie można uważać, że świat jest matematyczny? Wprowadzenie do dyskusji J. Lubacz, luty 2018

Czy i/lub w jakim sensie można uważać, że świat jest matematyczny? Wprowadzenie do dyskusji J. Lubacz, luty 2018 Czy i/lub w jakim sensie można uważać, że świat jest matematyczny? Wprowadzenie do dyskusji J. Lubacz, luty 2018 Do czego odnoszą się poniższe stwierdzenia? Do tego, czym jest matematyka dla świata, w

Bardziej szczegółowo

Acta Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika XXXI/2015 Nauki Humanistyczno-Społeczne Zeszyt 426. DOI:

Acta Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika XXXI/2015 Nauki Humanistyczno-Społeczne Zeszyt 426. DOI: RECENZJE OMÓWIENIA Acta Universitatis Nicolai Copernici Pedagogika XXXI/2015 Nauki Humanistyczno-Społeczne Zeszyt 426 DOI: http://dx.doi.org/10.12775/aunc_ped.2015.010 Tomasz Różański Wydział Nauk Pedagogicznych

Bardziej szczegółowo

osobiste zaangażowanie, czysto subiektywna ludzka zdolność intuicja, jako warunek wewnętrznego doświadczenia wartości.

osobiste zaangażowanie, czysto subiektywna ludzka zdolność intuicja, jako warunek wewnętrznego doświadczenia wartości. 1. Czy wartości - choć nie mieszczą się w obiektywistycznej wizji świata - są jedynie subiektywną reakcją czy oceną podmiotu? Podmiot substancja, centrum wiedzy, działania, decyzji i wyborów. Filozofowie

Bardziej szczegółowo

Rodzaje argumentów za istnieniem Boga

Rodzaje argumentów za istnieniem Boga Rodzaje argumentów za istnieniem Boga Podział argumentów argument ontologiczny - w tym argumencie twierdzi się, że z samego pojęcia bytu doskonałego możemy wywnioskować to, że Bóg musi istnieć. argumenty

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk

Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk 10 października 2009 Plan wykładu Czym jest filozofia 1 Czym jest filozofia 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady Znaczenie

Bardziej szczegółowo

TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA

TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA Autor: Prof. PAWEŁ TYRAŁA Tytuł: TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA zarys teorii oraz metodyki wychowania Recenzja Prof. Igor Kominarec Liczba stron: 240 Rok wydania: 2012 Spis treści WSTĘP Rozdział I TEORIA

Bardziej szczegółowo

Panorama etyki tomistycznej

Panorama etyki tomistycznej Panorama współczesnej etyki tomistycznej w Polsce Artur Andrzejuk Ramy organizacyjne organizacyjne 1946 - Wydział Filozoficzny KUL J. Keller, W. Bednarski, K. Wojtyła, T. Styczeń, A. Szostek. J. Gałkowski,

Bardziej szczegółowo

Egzamin maturalny na poziomie. i właściwie je uzasadnić?

Egzamin maturalny na poziomie. i właściwie je uzasadnić? Egzamin maturalny na poziomie podstawowym. Jak sformułować stanowisko i właściwie je uzasadnić? PODSTAWOWE INFORMACJE Rozprawka na poziomie podstawowym jest formą wypowiedzi pisemnej na podany temat, która

Bardziej szczegółowo

Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI

Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Filozofia INFORMATYKA Metodologia Wykład 1. Wprowadzenie. Filozofia, metodologia, informatyka Czym jest FILOZOFIA? (objaśnienie ogólne) Filozofią nazywa się

Bardziej szczegółowo

FILOZOFICZNA KONCEPCJA NARODU I PAŃSTWA W UJĘCIU PROF. MIECZYSŁAWA GOGACZA

FILOZOFICZNA KONCEPCJA NARODU I PAŃSTWA W UJĘCIU PROF. MIECZYSŁAWA GOGACZA Andrzej Marek Nowik FILOZOFICZNA KONCEPCJA NARODU I PAŃSTWA W UJĘCIU PROF. MIECZYSŁAWA GOGACZA Publikacja Mądrość buduje państwo 1 stanowi istotny punkt w rozwoju filozoficznej koncepcji narodu i państwa

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Kształtowanie postaw etycznych u dziecka dr Maria Sroczyńska Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach 9 listopada 2011 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL

Bardziej szczegółowo

Filozofia przyrody - Filozofia Eleatów i Demokryta

Filozofia przyrody - Filozofia Eleatów i Demokryta 5 lutego 2012 Plan wykładu 1 Filozofia Parmenidesa z Elei Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii 2 3 4 Materializm Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej

Bardziej szczegółowo

Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności

Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Rozdział II Pojęcie każdej istoty rozumnej, która dzięki wszystkim maksymom swej woli musi się uważać za powszechnie prawodawczą, by z

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei

Filozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei Filozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Metafora jaskini 2 Świat materialny - świat pozoru Świat idei - świat prawdziwy Relacja między światem idei i światem

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa

Filozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa Filozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Podział nauk Arystoteles podzielił wszystkie dyscypliny wiedzy na trzy grupy:

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Część teoretyczna

Spis treści. Część teoretyczna Spis treści Wstęp... 9 Część teoretyczna Rozdział I. Praca socjalna istota i sens...17 1.1. W kierunku profesjonalizacji... 17 1.2. Praca socjalna na świecie ujęcia definicyjne... 19 1.3. Tradycje i specyfika

Bardziej szczegółowo

Referat: Krytyczne czytanie w polonistycznej edukacji wczesnoszkolnej

Referat: Krytyczne czytanie w polonistycznej edukacji wczesnoszkolnej Propozycje zintegrowanych programów edukacji zatwierdzone przez Ministra Edukacji Narodowej do użytku szkolnego odpowiadają założeniom uprzednio opracowanej przez MEN Podstawie programowej kształcenia

Bardziej szczegółowo

Filozofia człowieka. Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje

Filozofia człowieka. Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje Filozofia człowieka Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje Spotkanie źródłem poznania i nauk POZNAWANIE 2 Jedność doświadczenia filozoficznego Filozofia nauką o zasadach ( principia) Do wiedzy o

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA

EGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY MAJ 2011 2 Egzamin maturalny z filozofii poziom rozszerzony Zadanie 1. (0 1) Obszar standardów B. Opis wymagań

Bardziej szczegółowo

Artur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ

Artur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ Artur Andrzejuk ISTOTA EDUKACJI KATOLICKIEJ Edukacja Kształcenie Wychowywanie SKUTEK SKUTEK Trafianie na prawdę i dobro Trwanie przy prawdzie i dobru Odnosi się do poznawania Odnosi się do postępowania

Bardziej szczegółowo

GWSP GIGI. Filozofia z aksjologią. dr Mieczysław Juda

GWSP GIGI. Filozofia z aksjologią. dr Mieczysław Juda GWSP Filozofia z aksjologią dr Mieczysław Juda GIGI Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm Hume a Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm

Bardziej szczegółowo

Cele i zadania stawiane przed uczniem w ramach zajęć etyki.

Cele i zadania stawiane przed uczniem w ramach zajęć etyki. Etyka w szkole podstawowej klasy IV VI (zajęcia międzyoddziałowe) Autor programu. Magdalena Środa, Program lekcji etyki. Szkoła podstawowa kl. IV VI. Dopuszczony do użytku przez MEN pod numerem DKW-4014-3/00

Bardziej szczegółowo

Kształtowanie postaw. Wychowanie do wartości. dr hab. Anna Szylar

Kształtowanie postaw. Wychowanie do wartości. dr hab. Anna Szylar Kształtowanie postaw Wychowanie do wartości dr hab. Anna Szylar 1 Czymże jest człowiek, jeśli w jego życiu główną wartością i treścią jest tylko sen i trawienie? Zwyczajnym bydlęciem Hamlet Celem naszych

Bardziej szczegółowo

Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.

Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia średniowieczna a starożytna 2 3 Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej Ogólna charakterystyka filozofii

Bardziej szczegółowo

Czy możemy coś powiedzieć o istocie Boga?

Czy możemy coś powiedzieć o istocie Boga? Przymioty Boga Czy możemy coś powiedzieć o istocie Boga? dowody na istnienie Boga ustaliły, że On jest, ale czy poza wiedzą o Jego istnieniu możemy coś wiedzieć o Jego istocie? Św. Tomasz twierdzi, że

Bardziej szczegółowo

Katarzyna Kosińska, Aneta Paszkiewicz

Katarzyna Kosińska, Aneta Paszkiewicz Katarzyna Kosińska, Aneta Paszkiewicz "Skuteczna praca z wychowankiem niedostosowanym społecznie w grupie socjoterapeutycznej, Aneta Paszkiewicz, Warszawa 2017 : [recenzja] Scientific Bulletin of Chełm

Bardziej szczegółowo

Percepcja siebie i świata uczniów z lekkim upośledzeniem umysłowym pochodzących z rodzin pełnych i niepełnych

Percepcja siebie i świata uczniów z lekkim upośledzeniem umysłowym pochodzących z rodzin pełnych i niepełnych Percepcja siebie i świata uczniów z lekkim upośledzeniem umysłowym pochodzących z rodzin pełnych i niepełnych Percepcja, czyli świadome reagowanie na bodziec zewnętrzny, umożliwia dziecku zdobywanie informacji

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA

EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Klucz punktowania odpowiedzi MAJ 2010 2 Zadanie 1. (0 2) problemów i tez z zakresu ontologii, epistemologii,

Bardziej szczegółowo

Przygoda z trudnymi słowami jeszcze się nie zakończyła.

Przygoda z trudnymi słowami jeszcze się nie zakończyła. 2. Z natury nie lubię natury. Inne ważne słowa Przygoda z trudnymi słowami jeszcze się nie zakończyła. I choć to spory wysiłek, proszę, by się czytelnik nie zrażał początkowymi trudnościami. Naprawdę warto

Bardziej szczegółowo

Temat: Czym jest estetyka?

Temat: Czym jest estetyka? Temat: Czym jest? 1. Autor: Łukasz Nysler (IF UWr., ZSO nr 3 we Wrocławiu) 2. Czas realizacji: 90 minut. 3. Poziom edukacyjny: uczniowie gimnazjum i liceum 4. Liczba uczestników: do 20 osób. 5. Metody

Bardziej szczegółowo

Spór o poznawalność świata

Spór o poznawalność świata ROMAN ROŻDŻEŃSKI FILOZOFIA A RZECZYWISTOŚĆ Spór o poznawalność świata Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści Przedmowa 11 Rozdział I Myślenie filozoficzne w cieniu zwątpienia 15 1. Wprowadzenie 15 2.

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII MAJ 2014 POZIOM ROZSZERZONY. Czas pracy: 180 minut. Liczba punktów do uzyskania: 50 WPISUJE ZDAJĄCY

EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII MAJ 2014 POZIOM ROZSZERZONY. Czas pracy: 180 minut. Liczba punktów do uzyskania: 50 WPISUJE ZDAJĄCY Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. Układ graficzny CKE 2013 KOD WPISUJE ZDAJĄCY PESEL Miejsce na naklejkę z kodem EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII POZIOM ROZSZERZONY

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna

Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna 2009-09-04 Plan wykładu 1 Jońska filozofia przyrody - wprowadzenie 2 3 Jońska filozofia przyrody - problematyka Centralna problematyka filozofii

Bardziej szczegółowo

GENERATOR MYŚLI HUMANISTYCZNEJ

GENERATOR MYŚLI HUMANISTYCZNEJ Autorka: Małgorzata Kacprzykowska ETYKA W GIMNAZJUM Temat (1): Czym jest etyka? Cele lekcji: - zapoznanie z przesłankami etycznego opisu rzeczywistości, - pobudzenie do refleksji etycznej. Normy wymagań

Bardziej szczegółowo

ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE

ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE Koło Wiedeńskie Karl Popper Thomas Kuhn FILOZOFIA A NAUKA ZAŁOŻENIA W TEORIACH NAUKOWYCH ZAŁOŻENIA ONTOLOGICZNE Jaki jest charakter rzeczywistości językowej? ZAŁOŻENIA EPISTEMOLOGICZNE

Bardziej szczegółowo

Roman Schulz WYKŁADY Z PEDAGOGIKI OGÓLNEJ. Tom III Logos edukacji

Roman Schulz WYKŁADY Z PEDAGOGIKI OGÓLNEJ. Tom III Logos edukacji Roman Schulz WYKŁADY Z PEDAGOGIKI OGÓLNEJ Tom III Logos edukacji TORUŃ 2009 SPIS TREŚCI Słowo wstępne... 9 I. Z problematyki teorii poznania... 11 1. Poznanie i jego poznanie... 11 2. Epistemologia: jej

Bardziej szczegółowo

RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNA: DZIAŁANIA SPOŁECZNE, GRUPA SPOŁECZNA, ZACHOWANIA ZBIOROWE, Jagoda Mrzygłocka-Chojnacka

RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNA: DZIAŁANIA SPOŁECZNE, GRUPA SPOŁECZNA, ZACHOWANIA ZBIOROWE, Jagoda Mrzygłocka-Chojnacka RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNA: DZIAŁANIA SPOŁECZNE, GRUPA SPOŁECZNA, ZACHOWANIA ZBIOROWE, Jagoda Mrzygłocka-Chojnacka DZIAŁANIA SPOŁECZNE Aktor społeczny jako podmiot działający (jednostka, grupa, zbiorowość)

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii.

Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii. Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii. historiozofia DZIEJÓW FILOZOFIA nauka filozoficzna o ostatecznych czynnikach sprawczych, istocie i sensie ludzkich dziejów jako całości, zw. także

Bardziej szczegółowo

Problemy filozofii - opis przedmiotu

Problemy filozofii - opis przedmiotu Problemy filozofii - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Problemy filozofii Kod przedmiotu 08.1-WH-FP-PF-S16 Wydział Kierunek Wydział Humanistyczny Filozofia Profil ogólnoakademicki Rodzaj

Bardziej szczegółowo

Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II

Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Wojciech Kosek Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, Bielsko-Biała, 10. kwietnia 2014 r. Konferencja Personalistyczna koncepcja wychowania

Bardziej szczegółowo

Wstęp do logiki. Kto jasno i konsekwentnie myśli, ściśle i z ładem się wyraża,

Wstęp do logiki. Kto jasno i konsekwentnie myśli, ściśle i z ładem się wyraża, Prof. UAM, dr hab. Zbigniew Tworak Zakład Logiki i Metodologii Nauk Instytut Filozofii Wstęp do logiki Kto jasno i konsekwentnie myśli, ściśle i z ładem się wyraża, kto poprawnie wnioskuje i uzasadnia

Bardziej szczegółowo

Filozofia szkół Hellenistycznych. Tomasz Stępień

Filozofia szkół Hellenistycznych. Tomasz Stępień Filozofia szkół Hellenistycznych Tomasz Stępień Szkoły okresu hellenistycznego Epikureizm (Epikur) Stoicyzm (Zenon z Kition) Sceptycyzm (Pirron i Akademia) Eklektyzm (Późna Akademia - Cyceron) Szkoła Epikurejska

Bardziej szczegółowo

VI Zakończenie Zakończenie 205 Analiza rozdziału 1 Kapitału uwypukliła wiele cech kapitału walki klas zarówno ogólnie, jak i jego różnych podziałów. Jeśli chodzi o podstawowy stosunek klasowy kapitał-praca

Bardziej szczegółowo

PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA

PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA wykład 1 dr Marta Herzberg Instytut Nauk Społecznych WSG Plan wykładu 1. Definicja pedagogiki opiekuoczej 2. Geneza pedagogiki opiekuoczej 3. 4. Przedmiot

Bardziej szczegółowo

Etyka zagadnienia wstępne

Etyka zagadnienia wstępne Etyka zagadnienia wstępne Plan 1. Czy jest etyka? 2. Czym etyka nie jest 3. Historyczne postacie etyki Etyka - zagadnienia wstępne 2 Określenie etyki Jest dyscypliną filozoficzną Jej przedmiotem są zasady

Bardziej szczegółowo

Tolerancja (łac. tolerantia - "cierpliwa wytrwałość ) termin stosowany w socjologii, badaniach nad kulturą i religią. W sensie najbardziej ogólnym

Tolerancja (łac. tolerantia - cierpliwa wytrwałość ) termin stosowany w socjologii, badaniach nad kulturą i religią. W sensie najbardziej ogólnym TOLERANCJA Tolerancja (łac. tolerantia - "cierpliwa wytrwałość ) termin stosowany w socjologii, badaniach nad kulturą i religią. W sensie najbardziej ogólnym oznacza on postawę wykluczającą dyskryminację

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu / modułu w języku polskim Teoria wychowania 2. Nazwa przedmiotu / modułu w języku angielskim Theory of education 3. Jednostka prowadząca

Bardziej szczegółowo

Przewodnik. Do egzaminu z Filozofii Człowieka. Kierunek Filozofia semestr III. opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu)

Przewodnik. Do egzaminu z Filozofii Człowieka. Kierunek Filozofia semestr III. opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu) Przewodnik Do egzaminu z Filozofii Człowieka Kierunek Filozofia semestr III opracował Artur Andrzejuk (na prawach maszynopisu) Katedra Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Warszawa 2004 Treści

Bardziej szczegółowo

Filozofia, ISE, Wykład V - Filozofia Eleatów.

Filozofia, ISE, Wykład V - Filozofia Eleatów. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia Parmenidesa z Elei Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii 2 3 Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii

Bardziej szczegółowo

w pierwszym okresie nauki w gimnazjum

w pierwszym okresie nauki w gimnazjum Wojdedh Walczak Ośrodek Pedagogiczno-Wydawniczy CHEJRON w Łodzi Związek pomiędzy dwoma typami oceniania w podstawowej a wynikami osiąganymi przez uczniów w pierwszym okresie nauki w gimnazjum Wstęp Niniejsze

Bardziej szczegółowo

Bartosz Rakoczy * w obszarze specjalnym o charakterze ekologicznym], Rzeszów 2013 (review)

Bartosz Rakoczy * w obszarze specjalnym o charakterze ekologicznym], Rzeszów 2013 (review) Bartosz Rakoczy * Recenzja monografii autorstwa Prof. Jerzego Stelmasiaka pt. Interes indywidualny a interes publiczny w ochronie środowiska w obszarze specjalnym o charakterze ekologicznym, Rzeszów 2013

Bardziej szczegółowo

CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE. Beata Pituła

CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE. Beata Pituła CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE Beata Pituła Kłopoty z kulturą Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura Johann Gottfried Herder, Myśli o filozofii dziejów, przeł. J. Gałecki, Warszawa 1952,

Bardziej szczegółowo

Małgorzata Karczmarzyk

Małgorzata Karczmarzyk FORUM OŚWIATOWE 2(43), 2010 PL ISSN 0867 0323 Instytut Pedagogiki, Uniwersytet Gdański Znaczenia nadawane rysunkowi dziecka przez innych. Rozważania na temat komunikacji dziecko-dorośli Wprowadzenie do

Bardziej szczegółowo

ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ

ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2011 Recenzował prof. dr hab. TADEUSZ BUKSIŃSKI Opracowanie redakcyjne

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant

Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant 2011-10-01 Plan wykładu 1 Immanuel Kant - uwagi biograficzne 2 3 4 5 6 7 Immanuel Kant (1724-1804) Rysunek: Immanuel Kant - niemiecki filozof, całe życie

Bardziej szczegółowo

Księgarnia PWN: Ewa Marynowicz-Hetka - Pedagogika społeczna. T. 1. Spis treści

Księgarnia PWN: Ewa Marynowicz-Hetka - Pedagogika społeczna. T. 1. Spis treści Księgarnia PWN: Ewa Marynowicz-Hetka - Pedagogika społeczna. T. 1 Spis treści Przedmowa 11 CZE ŚĆ I PODSTAWY EPISTEMOLOGICZNE, ONTOLOGICZNE I AKSJOLOGICZNE DYSCYPLINY ORAZ KATEGORIE POJE CIOWE PEDAGOGIKI

Bardziej szczegółowo

P R O G R A M W Y C H O W A W C Z Y

P R O G R A M W Y C H O W A W C Z Y Szkoła winna stać się kuźnią cnót społecznych, tak bardzo potrzebnych naszemu narodowi. Jan Paweł II P R O G R A M W Y C H O W A W C Z Y Zespołu Szkół Techniczno Ekonomicznych im. Mikołaja Reja w Myślenicach

Bardziej szczegółowo

Problem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka

Problem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka Problem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka GLOBALNE PROBLEMY OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA Warszawa 28-29 listopada 2013 Marek Piechowiak SWPS Instytut Prawa w Poznaniu

Bardziej szczegółowo

Tomasz Dreinert Zagadnienie "rzeczy samej w sobie" w transcendentalizmie Immanuela Kanta. Pisma Humanistyczne 3,

Tomasz Dreinert Zagadnienie rzeczy samej w sobie w transcendentalizmie Immanuela Kanta. Pisma Humanistyczne 3, Tomasz Dreinert Zagadnienie "rzeczy samej w sobie" w transcendentalizmie Immanuela Kanta Pisma Humanistyczne 3, 137-143 2001 Tomasz D reinert ZAGADNIENIE RZECZY SAMEJ W SOBIE W TRANSCENDENTALIZMIE IMMANUELA

Bardziej szczegółowo

Teoretyczne podstawy wychowania

Teoretyczne podstawy wychowania Teoretyczne podstawy wychowania 1. Wychowanie człowieka na tle różnych epok 2. Przedmiotowy wymiar wychowania 3. Podstawowe kategorie procesu wychowania 4. Proces wychowania i jego istota 5. Determinanty

Bardziej szczegółowo

COŚ TY ATENOM ZROBIŁ SOKRATESIE. Paweł Bortkiewicz

COŚ TY ATENOM ZROBIŁ SOKRATESIE. Paweł Bortkiewicz COŚ TY ATENOM ZROBIŁ SOKRATESIE Paweł Bortkiewicz bortpa@amu.edu.pl Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie, Że ci ze złota statuę lud niesie, Otruwszy pierwej... REWOLUCJA SOKRATEJSKA uwydatnienie sprzeczności

Bardziej szczegółowo

Warszawa, kwiecień 2011 BS/38/2011 STOSUNEK POLAKÓW DO PRACY I PRACOWITOŚCI

Warszawa, kwiecień 2011 BS/38/2011 STOSUNEK POLAKÓW DO PRACY I PRACOWITOŚCI Warszawa, kwiecień 2011 BS/38/2011 STOSUNEK POLAKÓW DO PRACY I PRACOWITOŚCI Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 13 stycznia 2011 roku Fundacja Centrum Badania Opinii

Bardziej szczegółowo

Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.

Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. Układ graficzny CKE 2013 KOD UZUPEŁNIA ZDAJĄCY PESEL Miejsce na naklejkę z kodem EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII POZIOM ROZSZERZONY

Bardziej szczegółowo

Czym jest nauka? Tomasz Poskrobko. Metodyka pracy naukowej

Czym jest nauka? Tomasz Poskrobko. Metodyka pracy naukowej Czym jest nauka? Tomasz Poskrobko Metodyka pracy naukowej Nauka Kultura Poznanie naukowe Czynności wykonywane przez naukowców Zbiór czynności które należy przyswoić Nauka Kultura Poznanie naukowe Czynności

Bardziej szczegółowo

CELE WYCHOWANIA W UJĘCIU AKSJOLOGICZNYM. (The aims of physical education in axiological approach)

CELE WYCHOWANIA W UJĘCIU AKSJOLOGICZNYM. (The aims of physical education in axiological approach) ROCZNIKI NAUKOWE AWF W POZNANIU Zeszyt 54 2005 JANUSZ BIELSKI CELE WYCHOWANIA W UJĘCIU AKSJOLOGICZNYM (The aims of physical education in axiological approach) Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku, Polskie

Bardziej szczegółowo

marksistowska, Warszawa 1972, ss. 312.

marksistowska, Warszawa 1972, ss. 312. O l e g G. D r o b n i c k i, Świat przedmiotów ożywionych. Problem wartości a filozofia marksistowska, Warszawa 1972, ss. 312. O ile aksjologia jest nauką o bardzo krótkiej, bo sięgającej lat 60/70 ubiegłego

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Kształtowanie postaw etycznych u dziecka Beata Szynalska-Skarżyńska Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 11 maja 2015 r. CZYM JEST ETYKA? Etyka, zgodnie z europejską tradycją,

Bardziej szczegółowo