O różnych rodzajach aktów prawnych

Transkrypt

1 O różnych rodzajach aktów prawnych W państwie prawa zarówno władze, jak i obywatele powinni przestrzegać obowiązujących przepisów. Nie zawsze jednak jest łatwo rozstrzygnąć, co właściwie mówi prawo: poszczególne przepisy wydają się a niekiedy po prostu są sprzeczne. Cóż wtedy robić? Jakimi wskazówkami powinniśmy się kierować, by odnaleźć właściwą drogę w gąszczu różnych przepisów i rozporządzeń? Pomoże nam w tym znajomość podstawowych zasad prawnych i obowiązującej hierarchii aktów prawnych. Cele Po zajęciach uczniowie powinni umieć: wymienić reguły, na których oparty jest system prawny; przedstawić rodzaje aktów normatywnych i ich hierarchię; wskazać organy, które wydają podstawowe akty prawne. Środki dydaktyczne 1. Tabela Kto wydaje akty prawotwórcze?. 2. Tekst Akty o randze konstytucyjnej. 3. Tekst Akty o randze ustawy. 4. Tekst Wykonanie ustaw. 5. Zestawienie Podstawowe akty prawne. 6. Tekst Fundamenty systemu prawnego. 7. Ćwiczenie Skąd pochodzą te przepisy?. Przebieg zajęć 1. Na wstępie podziel klasę na trzyosobowe grupy. Rozdaj im po cztery lub więcej przyniesionych przez siebie różnych aktów normatywnych (konstytucja, ustawy, rozporządzenia, zarządzenia itd.) i poproś, żeby postarali się ułożyć je w kolejności od najważniejszego do najmniej ważnego. Przechodź od jednej grupy do drugiej, przysłuchując się dyskusji. Ingeruj tylko w razie konieczności. Następnie poproś poszczególne grupy o przedstawienie wyników i skoryguj błędy. Zapisz na tablicy hierarchię ważności aktów normatywnych: 1) akty o randze konstytucyjnej (ustawy zasadnicze, ustawy konstytucyjne), 2) akty o randze ustawy, 3) akty wykonawcze do ustaw. Akty prawne obowiązujące na określonym terenie: wojewoda jako terenowy organ administracji rządowej wydaje rozporządzenia i zarządzenia, rada gminy jako organ samorządowy wydaje uchwały i zarządzenia porządkowe. 2. Rozdaj tabelę Kto wydaje akty prawotwórcze? (materiał pomocniczy nr 1) i poproś uczniów, żeby zastanowili się, czy znają, a jeśli tak, to jakie, akty prawne ustanowione w ostatnim czasie przez organy lub osoby wymienione na tablicy pomocniczej. Zapytaj o to, kto wydaje te akty, kiedy są one ważne i gdzie możemy się z nimi zapoznać. 3. Rozdaj wszystkim uczniom teksty: Akty o randze konstytucyjnej, Akty o randze ustawy, Wykonanie ustaw (materiały pomocnicze nr 2 i 4) i poproś o uważną lekturę. Następnie wspólnie z uczniami omówcie podstawowe akty prawne i ułóżcie ich krótkie definicje (por. materiał pomocniczy nr 5). Wnioski z dyskusji zapiszcie na tablicy lub dużym arkuszu papieru. 4. Zapytaj uczniów, czy znają jakieś zasady, które ułatwiają poruszanie się w gąszczu przepisów, dlaczego one są tak bardzo potrzebne, czy słyszeli o prawie rzymskim, co należy robić i z jakich zasad korzystać w sytuacji, gdy norma A pozwala na jakieś zachowanie, a norma B go kategorycznie zabrania. Skorzystaj z pomocy tekstu Podstawowe reguły, na których oparty jest system prawny (materiał pomocniczy nr 6), i wytłumacz uczniom znaczenie reguł: lex posterior derogat priori (ustawa późniejsza anuluje wcześniejszą) i lex specialis derogat legi generali (przepisy prawne szczególne pozbawiają mocy obowiązującej przepisy prawne ogólne). Wspólnie z uczniami poszukajcie sytuacji, w których należy odwołać się do tych reguł. 5. Rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 7. Poproś o prawidłowe nazwanie występujących w tekście aktów prawnych. Pojęcia i terminy akty konstytucyjne akty o randze ustaw rozporządzenia zarządzenia uchwały zarządzenia porządkowe hierarchia normatywna materia konstytucyjna materia ustawowa 268

2 MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1 Kto wydaje akty prawotwórcze? AKTY PRAWOTWÓRCZE OBOWIA ZUJA CE NA TERENIE CAŁEGO PAŃSTWA Sejm 1. konstytucje 2. ustawy 3. uchwały ogólne prezydent Rada Ministrów prezes Rady Ministrów ministrowie AKTY PRAWOTWÓRCZE OBOWIA ZUJA CE NA OKREŚLONYM TERENIE wojewoda rady gminy, rady powiatu, sejmiki wojewódzkie 1. uchwały porządkowe MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2 Akty o randze konstytucyjnej Do niedawna w naszym państwie współistniały trzy ustawy konstytucyjne: Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (tzw. mała konstytucja) pozostawione w mocy przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r. Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. 2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową Konstytucję RP, która została zatwierdzona w ogólnonarodowym referendum 25 maja. Konstytucja weszła w życie trzy miesiące po dniu ogłoszenia. Tym samym trzy wymienione powyżej ustawy konstytucyjne utraciły swoją moc. Nowa Konstytucja RP zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii normatywnej i zawiera przepisy dające organom państwowym uprawnienia do wydawania aktów niższego szczebla. Konstytucja zawiera również zasady ustrojowe państwa i ustanawia jego najważniejsze organy, takie jak Sejm i Senat, Prezydent RP, Rada Ministrów, organy władzy sądowniczej itp. Przepisy w tym względzie są jednak dość lakoniczne i dla prawidłowego funkcjonowania tych organów niezbędna jest konkretyzacja norm konstytucyjnych w aktach niższego rzędu ustawach. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3 Akty o randze ustawy Aktami rangi ustawowej są ustawy i umowy międzynarodowe. Ustawy, zgodnie z art. 120 Konstytucji RP, uchwala Sejm (przy udziale Senatu) zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Umowy międzynarodowe są natomiast negocjowane i podpisywane przez uprawnionych urzędników publicznych, obowiązują jednak jedynie pod warunkiem, iż zostaną ratyfikowane. Do dokonywania ratyfikacji uprawniony jest 269

3 prezydent (art. 133 ust. 1 Konstytucji RP), jednak umowy dotyczące zmiany granic, sojuszów obronnych, umowy pociągające za sobą konieczność zmiany prawa albo obciążenia finansowe mogą być ratyfikowane dopiero po uzyskaniu przez prezydenta upoważnienia ustawowego od Sejmu. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 4 Wykonanie ustaw W celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień prezydent, Rada Ministrów, premier i poszczególni ministrowie mogą wydawać rozporządzenia, regulujące te kwestie, których ujęcie w ustawie byłoby niemożliwe lub niepraktyczne. Dla zapewnienia zgodności norm prawnych zawartych w aktach różnego rodzaju ważne jest, by treść rozporządzenia nie była sprzeczna z ustawą (i konstytucją) i nie wykraczała poza ramy upoważnienia zawartego w ustawie. Istotne jest też, by przepisy regulujące szczególnie ważne dziedziny życia społecznego znajdowały się w aktach prawnych odpowiedniej rangi. Teoretycy prawa nazywają takie działy materią konstytucyjną i materią ustawową. Zawarcie norm regulujących np. prawa człowieka w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych byłoby niezgodne z art. 1 Konstytucji RP z 1997 r. ( Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym ), gdyż prawa i wolności obywatelskie są bez wątpienia materią ustawową i mogą być regulowane jedynie przez konstytucję, ustawy i umowy międzynarodowe. Aktami wykonawczymi są również zarządzenia, które może wydawać prezydent i ministrowie. Zarządzenia są to takie akty normatywne, które wydaje się dla realizacji konstytucyjnych uprawnień. Prawo ich wydawania płynie zatem z konstytucji, a nie jak w przypadku rozporządzeń z ustawy. Jednak zarządzenia mają często charakter automatyczny (w określonych sytuacjach organ je wydający jest zobligowany do takiego działania), regulują sprawy związane ze zwykłym funkcjonowaniem państwa choć często bardzo ważne. Można właściwie powiedzieć, że odnoszą się do spraw wewnętrznych maszyny państwowej. I tak np. formę zarządzenia przyjmuje decyzja premiera o publikacji ustawy w dzienniku urzędowym albo prezydenta o ogłoszeniu wyborów parlamentarnych. Podobny charakter mają również uchwały wydawane przez organy kolegialne (Sejm, Senat, Rada Ministrów). MATERIAŁ POMOCNICZY NR 5 Podstawowe akty prawne Akty konstytucyjne zajmują najwyższe miejsce w hierarchii normatywnej i zawierają przepisy dające organom państwowym uprawnienia do wydawania aktów niższego szczebla. Zawierają też zasady ustrojowe państwa i ustanawiają jego najważniejsze organy. Akty o randze ustawy akty prawne wydawane przez organy władzy zwierzchniej. Stanowienie ich obwarowane jest przepisami. Przepisy te określają, kto ma prawo do inicjatywy ustawodawczej, w jakim trybie ustawa jest uchwalana i ogłaszana. Rozporządzenia akty wykonawcze wydawane w celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień. Może je wydawać prezydent, Rada Ministrów, premier i poszczególni ministrowie. Regulują te kwestie, których ujęcie w ustawie byłoby niemożliwe lub niepraktyczne. 270

4 Zarządzenia są to akty wykonawcze, które może wydawać prezydent i ministrowie. Wydaje się je dla realizacji konstytucyjnych uprawnień. Prawo ich wydawania płynie z konstytucji, a nie jak w przypadku rozporządzeń z ustawy. Akty prawotwórcze obowiązujące w określonej części państwa Istnieją również akty prawotwórcze, które obowiązują na ograniczonym terenie państwa. Należą do nich rozporządzenia i zarządzenia wydawane przez wojewodę, który jest terenowym organem administracji rządowej, a także uchwały i zarządzenia porządkowe różnych uchwałodawczych organów samorządowych. Zarządzenia porządkowe mogą być także wyjątkowo wydawane przez zarząd gminy czy powiatu w przypadkach, kiedy zwłoka może spowodować nieodwracalne szkody (np. podczas powodzi). Wszystkie akty prawotwórcze wydawane na określonym terenie muszą powoływać się na podstawę ustawową. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 6 Fundamenty systemu prawnego Podstawowymi składnikami prawa są normy prawne umieszczone w różnego rodzaju przepisach. Wielkość systemu prawa, olbrzymia ilość norm, z jakich jest zbudowany, mnogość organów tworzących te normy i zróżnicowany zasięg ich obowiązywania wszystko to może stać się przyczyną licznych nieporozumień i kłopotów. Już od starożytności znane są pewne zasady pozwalające sprawnie poruszać się w gąszczu przepisów i rozstrzygać, który przepis w przypadku, gdy są one sprzeczne nas obowiązuje. Należy przede wszystkim sprawdzić, kiedy obie sprzeczne normy zostały wydane: norma późniejsza prawdopodobnie w większym stopniu odpowiada intencji prawodawcy. Rzymska reguła głosi: lex posterior derogat priori (ustawa późniejsza anuluje wcześniejszą). Warto się też zastanowić, do kogo skierowane są obie normy. Być może norma A odnosi się np. do wszystkich uczniów, a norma B do maturzystów, potraktowanych wyjątkowo przez twórcę norm. W tym przypadku maturzysta musi się kierować dyspozycją normy B (po łacinie: lex specialis derogat legi generali) przepisy prawa szczególne pozbawiają mocy przepisy prawa ogólne. Najważniejszą wskazówką będzie jednak rodzaj aktu prawnego, w którym znajdują się te normy. Hierarchia aktów prawnych odpowiada hierarchii zawartych w nich norm (a także hierarchii organów państwowych stanowiących prawo). Jeśli zatem norma A umieszczona jest w przepisach aktu wyższej rangi niż norma B, to jest ważniejsza i jej trzeba przestrzegać. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 7 Skąd pochodzą te przepisy? Proszę określić, w jakiego rodzaju akcie prawnym mogą znajdować się poniższe przepisy. ( akt rangi konstytucyjnej, akt rangi ustawowej, rozporządzenie, zarządzenie, uchwała rady gminy, rozporządzenie wojewody) Art Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. 271

5 Art Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie Ministrów. Art. 7. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Art. 27. W Rzeczypospolitej Polskiej językiem urzędowym jest język polski. Przepis ten nie narusza praw mniejszości narodowych wynikających z ratyfikowanych umów międzynarodowych. Art Ustrój, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady Sądownictwa oraz sposób wyboru jej członków określa ustawa. Art. 14. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu Artykuł 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Wysokie układające się strony zapewniają każdemu człowiekowi, podlegającemu ich jurysdykcji, prawa i wolności zawarte w rozdziale I niniejszej konwencji. Protokół nr 6 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Państwa- -Członkowie Rady Europy, sygnatariusze niniejszego Protokołu do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności ( ) uzgodniły, co następuje: Art. 1. Znosi się karę śmierci. Nikt nie może być skazany na taką karę ani nie może nastąpić jej wykonanie. Art. 57. Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa. Działając na podstawie upoważnienia zawartego w art. 33 ustawy o zapobieganiu narkomanii upoważniam wszystkie kościoły i związki wyznaniowe, których działalność oparta jest o ustawę lub umowę międzynarodową, do prowadzenia działalności charytatywnej polegającej na pomocy w terapii uzależnień od środków odurzających i halucynogennych. Działalność terapeutyczną w zakresie opisanym w art. 1 ust. 1 mogą prowadzić także następujące organizacje społeczne, mające w swym statucie wpisaną działalność terapeutyczną: Liga do Walki z Uzależnieniami, Stowarzyszenie Rodzin Dotkniętych Narkomanią, Ogólnopolska Federacja Klubów Anonimowych Narkomanów, Stowarzyszenie Psychoterapeutów Polskich Art Funkcjonariusze uprawnieni na podstawie ustawy Prawo o przewozach kolejowych do kontroli biletów osób podróżujących koleją powinni nosić umundurowanie służbowe zgodnie z zarządzeniem Dyrektora PKP z dnia r. 272

6 2. Zmiany umundurowania, takie jak zmiana orzełka noszonego na czapce mundurowej, wynikłe ze zmiany Konstytucji, powinny zostać dokonane do dnia r. 3. Do tego czasu konduktorzy kolejowi mogą dokonywać kontroli biletów w umundurowaniu dotychczasowym. Art Tworzy się korpus prasowy Kancelarii Prezydenta RP. 2. Korpus prasowy składa się z piętnastu dziennikarzy wyselekcjonowanych starannie przez rzecznika prasowego Prezydenta i podległych mu służbowo. 3. Dziennikarze wchodzący w skład korpusu uzgadniają z rzecznikiem prasowym treść informacji o działalności Prezydenta, które zamieszczają w swych publikacjach prasowych, radiowych i wizualnych. Art. 2. Pozostali dziennikarze korzystają z prawa dostępu do informacji na zasadach powszechnie obowiązujących w RP, z tym zastrzeżeniem, iż przekazanie im informacji dopuszczalne jest jedynie po opłaceniu przez nich akredytacji na dany dzień w Biurze Finansowym Kancelarii. Art. 3. Wykonanie powyższego zarządzenia powierzam rzecznikowi prasowemu Prezydenta RP. Na podstawie art. 22 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej (Dz.U. Nr 21, poz. 123 z 1991 r. Nr 75, poz. 328, z 1995 r. Nr 74, poz. 368 i z 1996 r. Nr 106, poz. 498) zarządza się, co następuje: 1. Ustanawia się zakaz sprzedaży wyrobów pirotechnicznych osobom poniżej 18 lat Ustanawia się zakaz używania wyrobów pirotechnicznych w miejscach publicznych oraz wszędzie tam, gdzie może to spowodować zagrożenie życia i zdrowia ludzi. 2. Zakaz, o którym mowa w ust. 1, nie dotyczy użycia wyrobów pirotechnicznych w uzgodnieniu z właściwymi organami Państwowej Straży Pożarnej. 3. Zakazy, o których mowa w 1 i 2 ust. 1, ustanawia się na okres od dnia 20 grudnia 1996 r. do dnia 31 stycznia 1997 r. 4. Za naruszenie przepisów 1 i 2 pkt 1 nakładana będzie kara grzywny wymierzona w trybie i na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach. 5. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia w środkach masowego przekazu i podlega opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Warszawskiego. Na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (tekst jednolity Dz.U. nr 13 poz. 74 z 1996 r. z późn. zm.) Rada Gminy Warszawa-Ursynów uchwala co następuje: 1. Rada Gminy Warszawa-Ursynów postanawia przeznaczyć stanowiący własność Gminy teren o powierzchni ok m 2, położony w rejonie skrzyżowania ulic Puławskiej i Kajakowej, pod budowę publicznej przychodni zdrowia, natomiast pozostałą część działki przeznaczyć na cele rekreacyjno-sportowe. 2. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Gminy. 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia Art Organem wykonawczym gminy jest zarząd. 2. W skład zarządu wchodzą: wójt albo burmistrz (prezydent miasta) jako przewodniczący zarządu, ich zastępcy oraz pozostali członkowie. 3. Burmistrz jest przewodniczącym zarządu w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy. 273