Pielgrzymowanie i turystyka religijna do ośrodków pielgrzymkowych w Tatrach i na Podhalu

Transkrypt

1 Iwona Hodorowicz, Franciszek Mróz Pielgrzymowanie i turystyka religijna do ośrodków pielgrzymkowych w Tatrach i na Podhalu 1. Wprowadzenie W sieci ośrodków pielgrzymkowych Karpat Polskich ważną rolę zajmują Tatry i Podhale 1. O istotnym znaczeniu tych dwóch obszarów w skali kraju świadczy fakt, że funkcjonuje tu największe i najbardziej znane w Polsce sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Zakopanem-Krzeptówkach. Ogromne znaczenie nie tylko dla mieszkańców Podhala posiada również sanktuarium maryjne w Ludźmierzu, w którym od ponad sześciu wieków wielkim kultem otaczana jest łaskami słynąca figurka Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus. Obecnie sanktuarium ludźmierskie zaliczane jest do najprężniej rozwijających się w kraju ośrodków pielgrzymkowych o randze ponaddiecezjalnej (ponadregionalnej), a odwiedza je w ciągu roku około 300 tys. osób 2. Ważne miejsce wśród sanktuariów maryjnych w Polsce zajmuje również sanktuarium Matki Bożej Królowej Tatr na Wiktorówkach (Rusinowej Polanie), sanktuarium Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik w Zakopanem-Olczy oraz sanktuarium Matki Bożej Jasnogórskiej w Bachledówce (ryc. 1). Od początku XX w. ważnym miejscem kultu Męki Pańskiej dla górali oraz turystów odwiedzających Tatry stał się krzyż na Giewoncie. Z kolei po beatyfikacji (1983 r.), a następnie kanonizacji (1989 r.) Brata Alberta Chmielowskiego, a także po beatyfikacji siostry Bernardyny Marii Jabłońskiej (1997 r.) wzrosła ranga sanktuarium pustelni św. Brata Alberta na Kalatówkach. W opracowaniu przedstawiono formy i wielkość ruchu pielgrzymkowego i turystycznego do sanktuariów w Ludźmierzu, Zakopanem-Krzeptówkach, Zakopanem-Olczy, Czerwiennem-Bachledówce, Kalatówkach i Rusinowej Polanie, a także do krzyża na Giewoncie. 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:16

2 174 Iwona Hodorowicz, Franciszek Mróz 2. Sanktuarium Matki Fatimskiej w Zakopenem-Krzeptówkach Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej na Krzeptówkach w Zakopanem jest najważniejszym ośrodkiem kultu Pani Fatimskiej i jednym z najstarszych (po Turzy Śląskiej) sanktuarium fatimskim w Polsce. W ostatnich latach do sanktuarium tego pielgrzymuje ponad 1 mln osób z ponad 50 krajów świata 3. Opiekę duszpasterską w sanktuarium sprawują księża pallotyni, którzy od 1946 roku są krzewicielami i misjonarzami kultu Matki Bożej Fatimskiej w Polsce. Pierwsi pallotyni przybyli do Zakopanego w sierpniu 1950 roku w poszukiwaniu miejsca na dom rekolekcyjno-wypoczynkowy dla kleryków i pallotyńskich misjonarzy. Miejsce, które zostało wybrane na peryferiach Zakopanego, było w tamtych czasach bardzo ubogie. Stało tam wówczas zaledwie kilka starych, zabytkowych domów. W 1951 roku wybudowano na Krzeptówkach dom i kaplicę Niepokalanego Serca Maryi, którą 11 października 1959 roku poświęcił ks. arcybiskup Eugeniusz Baziak. W 1961 roku prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński otrzymał od biskupa Fatimy kopię figury Matki Bożej Czarny Dunajec Odrowąż Ornak Wołowiec Czerwienne -Bachledówka Chochołów Czarny Dunajec km Klikuszowa Ludźmierz Poronin NOWY TARG Szaflary Biały Dunajec Bukowina Krzeptówki Olcza Tatrzańska ZAKOPANE Wiktorówki Giewont Kalatówki Kasprowy Gęsia Szyja Wierch Wielki Staw S Ł O W A C J A granice państwa drogi główne dwujezdniowe lub jednojezdniowe drogi drugorzędne jednojezdniowe Biały Dun c a e j Rysy Morskie Oko Rysy Dunajec Łopuszna Krempachy Białka Tatrzańska zabudowa miast szczyty górskie inne miejscowości Białka ośrodki pielgrzymkowe Ryc. 1. Ośrodki pielgrzymkowe w Tatrach Polskich i na Podhalu Źródło: opracowanie własne. Fatimskiej 4, którą 6 października 1961 roku przekazał dla kaplicy pallotynów w Zakopanem. Poświęcenia figury dokonał ówczesny biskup krakowski Karol Wojtyła 15 października 1961 roku. Figura wykonana została z drzewa cedrowego i przedstawia Maryję okrytą błękitną suknią przepasaną w talii. Z głowy spływa na ramiona długa, biała szata, której brzegi obszyte są złotą krajką. Ze złożonych w modlitewnym geście rąk Maryi zwisa biały różaniec (fot. 1). 21 października 1987 roku na placu św. Piotra w Watykanie Ojciec Święty Jan Paweł II dokonał koronacji figury. W lipcu tegoż roku poświęcono plac pod budowę kościoła Matki Bożej Fatimskiej na Krzeptówkach. Świątynia stanowi wotum dziękczynne za ocalenie życia Ojca Świętego Jana Pawła II w dniu 13 maja 1981 roku. W tym dramatycznym dniu w historii Kościoła, po Apelu Maryjnym, 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:17

3 Pielgrzymowanie i turystyka religijna do ośrodków pielgrzymkowych w Tatrach Fot. 1. Cudowna figura Matki Bożej Fatimskiej w sanktuarium w Zakopanem-Krzeptówkach (fot. Franciszek Mróz) ówczesny proboszcz parafii ks. Mirosław Drozdek złożył deklarację: Jeżeli Matka Boża Fatimska uratuje życie Ojca Świętego, to wybudujemy tutaj kościół, który będzie naszym podziękowaniem i symbolem zwycięstwa Matki Bożej Fatimskiej. Budowę kościoła rozpoczęto w 1987 roku. W dniu 13 maja 1992 roku poświęcenia kościoła dokonał Metropolita Krakowski ks. kardynał Franciszek Macharski. Wmurowany kamień węgielny pod budowę tej świątyni to cząstka kamienia z grobu św. Piotra w Rzymie i kamień z miejsca pierwszego objawienia Matki Bożej w Fatimie. 7 czerwca 1997 roku do sanktuarium Fatimskiej Pani na Krzeptówkach przybył Ojciec Święty Jan Paweł II, gdzie sprawował mszę świętą, a także konsekrował kościół 5. W homilii Papież podkreślił, jakie znaczenie ma dla niego to sanktuarium słowami: Drodzy Bracia i Siostry! Wasze sanktuarium na Krzeptówkach jest mi szczególnie bliskie i drogie. Czcicie w nim Matkę Bożą Fatimską w Jej figurze. Z historią tego sanktuarium łączy się zarazem wydarzenie, które miało miejsce na placu św. Piotra w dniu 13 maja 1981 roku. Doznałem wówczas śmiertelnego zagrożenia życia i cierpienia, a równocześnie wielkiego miłosierdzia Bożego. Za przyczyną Matki Bożej Fatimskiej życie zostało mi na nowo darowane 6. Warto podkreślić, że bardzo wiele figur Fatimskiej Pani, które otoczone są kultem w kościołach w Polsce, na Ukrainie i Białorusi zostało przywiezionych z Fatimy i uroczyście poświęconych w sanktuarium na Krzeptówkach. Dokładna analiza ruchu pielgrzymkowego oraz zasięgu przestrzennego oddziaływania sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej na Krzeptówkach w Zakopanem jest niestety niemożliwa, ponieważ księża pallotyni nie rejestrują grup przybyłych do ośrodka. Również w sanktuarium nie są prowadzone księgi pielgrzymkowe. Najważniejsze miejsce w programie duszpasterskim realizowanym w sanktuarium mają Uroczystości Fatimskie i Czuwania Fatimskie, upamiętniające objawienia Matki Bożej w Fatimie, a także nabożeństwa odprawiane w pierwsze soboty 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:17

4 176 Iwona Hodorowicz, Franciszek Mróz Fot. 2. Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Zakopanem-Krzeptówkach (fot. Franciszek Mróz) miesiąca. W każdym z tych modlitewnych spotkań bierze udział od kilkuset do kilku tysięcy wiernych. Uroczystości Fatimskie organizowane są od maja do października, zawsze w pierwszą niedzielę po 13 dniu miesiąca (wyjątkiem jest miesiąc sierpień, kiedy odbywają się w uroczystość Wniebowzięcia NNP tj. 15 sierpnia). Początek (pierwsza niedziela po 13 maja) i zakończenie (pierwsza niedziela po 13 października) uroczystości fatimskich ma niezwykle uroczysty charakter, których głównym punktem jest Msza św. w sanktuarium, a następnie Procesja Różańcowa ulicami Zakopanego do kościoła pw. św. Krzyża. W procesji tej biorą udział m.in. władze Prowincji Księży Pallotynów, księża z dekanatu zakopiańskiego, władze samorządowe powiatu tatrzańskiego i miasta Zakopanego, Reprezentacyjna Orkiestra Straży Granicznej i Banderii Konnej oraz tysiące mieszkańców Zakopanego i Podhala w strojach góralskich i pielgrzymów z wielu miejscowości w Polsce. Modlitewne Czuwania Fatimskie odbywają się z kolei od maja do października każdego 13-go dnia miesiąca od godz. 18:30. Program tego modlitewnego spotkania jest następujący: pokutny Różaniec Fatimski, Msza św. z kazaniem, Apel Jasnogórski i procesja światła w Parku Fatimskim. Główne uroczystości odpustowe odbywają się w sanktuarium w święto Matki Bożej Fatimskiej (13 maja), święto Niepokalanego Serca Maryi (jest to zarazem rocznica konsekracji kościoła) oraz święto Matki Bożej Różańcowej (7 października). Wiele grup pielgrzymkowych przybywa do sanktuarium także w rocznicę urodzin (18 maja), rocznicę wyboru kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową (16 października) oraz w rocznicę śmierci Sługi Bożego Ojca Świętego Jana Pawła II (2 kwietnia). Ruch pielgrzymkowy i turystyczny do sanktuarium ma wyraźnie charakter sezonowy. Najwięcej pielgrzymów przybywa do ośrodka w okresie od maja do końca października. W maju w strukturze grup pielgrzymkowych wyróżniają się przede wszystkim grupy dzieci pierwszokomunijnych. W okresie wakacji z kolei sanktuarium odwiedzają turyści odpoczywający w Tatrach i na Podhalu oraz pątnicy 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:18

5 Pielgrzymowanie i turystyka religijna do ośrodków pielgrzymkowych w Tatrach pielgrzymujący szlakiem Ojca Świętego Jana Pawła II. We wrześniu i październiku osoby przybyłe do sanktuarium to przede wszystkim pielgrzymi, pragnący pomodlić się przed łaskami słynącą figurą Matki Bożej Fatimskiej. Ruch pielgrzymkowy i turystyczny na Krzeptówkach zamiera w miesiącu listopadzie. Na tydzień przed świętami Bożego Narodzenia w sanktuarium ponownie obserwowany jest ożywiony ruch pielgrzymkowy. Wzrasta on podczas świąt Narodzenia Pańskiego, przerwy świątecznej i ferii zimowych. Z początkiem marca, czyli po zakończeniu ostatnich turnusów ferii zimowych, ruch pielgrzymkowy i turystyczny ponownie wyraźnie maleje. Taka sytuacja utrzymuje się w zasadzie do początku kwietnia i świąt Wielkanocnych, kiedy generalnie rozpoczyna się sezon pielgrzymkowy w sanktuarium. Należy podkreślić, że podobnie jak w wielu sanktuariach karpackich, w sezonie turystyczno-pielgrzymkowym, w dni wolne od pracy oraz podczas wakacji i ferii zimowych sanktuarium na Krzeptówkach odwiedza setki turystów indywidualnych, rodzin i kilkuosobowych grup. Są to osoby, które wypoczywają w górach i pielgrzymują szlakiem Sługi Bożego Jana Pawła II. Pielgrzymi, turyści i grupy pielgrzymkowe odwiedzające sanktuarium przebywają w nim średnio dwie godziny. W tym czasie uczestniczą we Mszy św., zwiedzają kościół i kaplicę oraz Park Fatimski. 3. Sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala w Ludźmierzu Sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala w Ludźmierzu jest jednym z najważniejszych maryjnych ośrodków pielgrzymkowych w archidiecezji krakowskiej. Przybywają tu pątnicy z najdalszych zakątków Polski, aby przed cudowną figurą Gaździny Podhala (fot. 3) szukać pocieszenia i prosić Maryję o Jej opiekę nad rodzinami, parafiami, Ojczyzną i Kościołem. Historia sanktuarium w Ludźmierzu sięga I połowy XIII w. i nierozerwalnie wiąże się z historią rodu Gryfitów. W 1234 roku Teodor Gryfita, wojewoda krakowski, otrzymał od księcia krakowskiego Henryka zwanego Brodatym dokument, na mocy którego otrzymywał on we władanie ziemię przynależną do rzek: Ostrowsko, Dunajec, Dunajec Czarny, Rogoźnik, Lepietnica, Słona, Ratajnica, Nedelska, Stradoma (Stradomka). W tym samym roku, po uzyskaniu stosownego zezwolenia i błogosławieństwa od biskupa krakowskiego Wisława, rozpoczęto w Ludźmierzu wznoszenie modrzewiowego kościoła, by szerzyć na tych terenach nie tylko wiarę chrześcijańską, ale również osadnictwo. Między innymi w tym celu z Francji i Włoch został sprowadzony na ten teren zakon cystersów, znany w ówczesnej Europie z nowoczesnych metod uprawy ziemi. Wkrótce po wykończeniu kościoła, obok świątyni stanął niewielki klasztor wraz z budynkami gospodarczymi. Niestety, ze względu na surowy klimat oraz groźby napadów zbójeckich i Tatarskich, zabudowania klasztorne opustoszały już w 1245 roku, a sami zakonnicy przenieśli 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:18

6 178 Iwona Hodorowicz, Franciszek Mróz Fot. 3. Cudowna figura Matki Bożej Królowej Podhala w sanktuarium w Ludźmierzu (fot. Franciszek Mróz) Nie wiadomo dokładnie kiedy w Ludźmierzu pojawiła się słynąca łaskami figura Matki Bożej. Na podstawie specjalistycznych badań stwierdzono jednak, iż została ona wykonana około 1400 roku, przez artystę z tzw. szkoły sądeckiej. Figurka ta, już od czasów średniowiecznych przyciągała liczne rzesze pielgrzymów. Niewątpliwie sam kult Matki Bożej wiąże się z regułą zakonną cystersów, dla których szczególna cześć oddawana Matce Bożej i jej rozpowszechnianie jest jednym z głównych zadań zgromadzenia. się do Szczyrzyca. Do 1824 roku funkcję duszpasterską sprawowali specjalnie delegowani zakonnicy, przekazując ją później pod zarząd diecezji tarnowskiej, a w 1881 roku diecezji krakowskiej. Na skutek zniszczenia kościół został rozebrany, a w latach na jego miejscu wzniesiono obecną neogotycką, murowaną świątynię. 15 sierpnia 1890 roku biskup krakowski, ks. kardynał Albin Dunajewski dokonał konsekracji świątyni. W 2001 roku kościół otrzymał tytuł bazyliki mniejszej. Wielki napływ wiernych do Ludźmierza spowodował, że w 1776 roku za zgodą władz diecezji cudowna figura Matki Bożej Ludźmierskiej została umieszczona w ołtarzu głównym. W 1795 roku specjalnie dla łaskami słynącej figury wzniesiony został rokokowy ołtarz wielki. W 1963 roku figura Matki Bożej Ludźmierskiej została koronowana przez Prymasa Polski ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego. Do kościoła w Ludźmierzu przylega obszerny Ogród Różańcowy. Pięknie zaprojektowany i utrzymany przypomina o pobycie Ojca Świętego Jana Pawła II na Podhalu i w sanktuarium ludźmierskim w 1997 roku, a także o jego papieskim nauczaniu i znaczeniu modlitwy różańcowej. W centralnej części ogrodu znajduje się naturalnej wielkości rzeźba przedstawiająca klęczącą postać papieża-polaka 7. Potwierdzenie kultu łaskami słynącej figury w kościele parafialnym w Ludźmierzu odnajdujemy w XVII i XVIII-wiecznych wizytacjach biskupich i dziekańskich. Pierwszą taką wzmianką jest zapis w Tabelach Załuskiego 8 sporządzonych na podstawie wizytacji biskupa krakowskiego Andrzeja Stanisława Kostki 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:18

7 Pielgrzymowanie i turystyka religijna do ośrodków pielgrzymkowych w Tatrach Załuskiego. W dokumentach powizytacyjnych dziekana Zaskalskiego z 1765 roku czytamy: W bocznym ołtarzu po stronie Ewangelii istnieje pozłacana drewniana rzeźba Matki Boskiej, trzymającej na ręce Pana Jezusa wielkimi od wiekopomnych czasów łaskami słynąca 9. Warto również zaznaczyć, że sanktuarium Matki Bożej w Ludźmierzu zostało wymienione w wielu przedwojennych przewodnikach turystycznych i opracowaniach z wykazem miejsc z cudownymi wizerunkami Najświętszej Maryi w Polsce m.in. w pracach: o. Sadoka Barącza 10, o. Wacława z Sulgostowa [E. Nowakowskiego] 11, jezuity ks. Alojzego Fridricha 12 czy też tekach P. Żegoty wieloletniego pracownika Biblioteki Jagiellońskiej, w których przechowywane są zapiski oraz zebrane przez niego materiały dotyczące kościołów z cudownymi wizerunkami Pana Jezusa, Matki Bożej i świętych oraz kalwariami Męki Pańskiej w Polsce 13. Na podstawie wykazu grup pątniczych zarejestrowanych w księgach pielgrzymkowych oraz badań terenowych przeprowadzonych w ośrodku dokonano analizy ruchu pielgrzymkowego do sanktuarium. Od 1998 roku w ludźmierskim sanktuarium prowadzona jest dokładna rejestracja grup przybyłych do ośrodka. Podkreślić należy jednak, że rejestrowany ruch pielgrzymkowy stanowi około 70% ogółu grup przybyłych do sanktuarium, nie rejestruje się bowiem grup nawiedzających sanktuarium podczas głównych odpustów oraz nabożeństw fatimskich. Podobnie, jak w przypadku większości ośrodków pielgrzymkowych w Polsce nie jest również prowadzona statystyka pielgrzymów indywidualnych. Przeprowadzone badania pozwalają stwierdzić, że od końca lat 90. XX w. widoczny jest stały wzrost liczby grup pielgrzymkowych przybywających do Ludźmierza. W latach liczba ta wzrosła niemal o 60% (w 1998 r zarejestrowano 1302 grupy, natomiast w 2005 r grup) W analizowanym okresie jedynie w 2003 r. i 2006 r. odnotowano 1500 mniejszą liczbę grup w odniesieniu 1000 do roku wcześniejszego (ryc. 2). Największe znaczenie w rozwoju ruchu pielgrzymkowego do Ludźmierza od końca lat 70. XX w. miał wybór metropolity krakowskiego kardynała Karola Wojtyły na papieża, a zwłaszcza wizyta Jana Pawła II w sanktuarium w dniu 7 czerwca 1997 roku. Należy podkreślić, że podczas I pielliczba grup Ryc. 2. Grupy pielgrzymkowe przybyłe do sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala w Ludźmierzu w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie Ksiąg pielgrzymkowych. 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:18

8 180 Iwona Hodorowicz, Franciszek Mróz grzymki Ojca Świętego do Polski i odprawionej przez papieża Mszy św. w Nowym Targu, na ołtarzu polowym znajdowała się cudowna figura Gaździny Podhala 14. W homilii wygłoszonej do kilkuset tysięcy pielgrzymów, głównie górali Ojciec Święty powiedział: Matka Boska jest zawsze podobna do ludzi ze swego domu. Kiedy teraz patrzyłem w Meksyku na Matkę Boską z Guadalupe, Matkę Boską Indian, przychodziła mi na myśl najbardziej Matka Boska Ludźmierska, bo to taka prawdziwa Gaździna Podhalańska Podczas II pielgrzymki do Ojczyzny, w dniu 23 czerwca 1983 roku na krakowskich Błoniach Jan Paweł II poświęcił nowe korony dla Matki Bożej Ludźmierskiej (korony nałożone na figurę podczas koronacji w 1963 roku zostały skradzione w marcu 1983 roku 16 ). W 40. rocznicę koronacji cudownej figury Gaździny Podhala Ojciec Święty Jan Paweł II ofiarował sanktuarium piuskę, która została umieszczona w ołtarzu przy wizerunku. Najwięcej grup w analizowanym okresie zarejestrowano w 2005 roku, co należy wiązać z położeniem sanktuarium na szlaku papieskim i ożywionym ruchem pielgrzymkowym po śmierci papieża-polaka. Podobnie jak w przypadku wielu sanktuariów w Małopolsce wyraźny wzrost ruchu pielgrzymkowego do Ludźmierza odnotowano także w 2000 roku (1656 grup), co wiązało się z możliwością uzyskania w sanktuarium odpustu jubileuszowego, a także w 2002 roku (1836 grup) zwłaszcza po ostatniej pielgrzymce papieża Jana Pawła II do Polski (16-19 sierpnia 2002 roku). Fot. 4. Procesja z cudowną figurą Gaździny Podhala podczas uroczystości Wniebowzięcia NMP 2008 r. (fot. Franciszek Mróz) Największy napływ wiernych obserwuje się podczas głównego odpustu Wniebowzięcia NMP (około 50 tys. pielgrzymów) (fot. 4). Po kilka tysięcy wiernych bierze udział w innych odpustach obchodzonych w sanktuarium w święto Nawiedzenia NMP (31 maja), Matki Bożej Szkaplerznej (16 lipca), a także podczas święta bacowskiego (w niedzielę najbliższą uroczystości św. Wojciecha) i Dożynek Podhalańskich organizowanych w sanktuarium w I niedzielę września. Średnio około tysiąca pątników uczestniczy w nabożeństwach fatimskich odprawianych od maja do października w pierwszą sobotę miesiąca. Około 2-3 tysiące pielgrzymów przybywa do sanktuarium biorąc udział w pieszej pielgrzymce Sursum Corda Drogą Papieską z Zakopanego do Ludźmierza. Pielgrzymka ta jest or- 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:19

9 Pielgrzymowanie i turystyka religijna do ośrodków pielgrzymkowych w Tatrach ganizowana w rocznicę przejazdu Papieża Jana Pawła II z Krzeptówek przez Ząb, Szaflary, Maruszynę do sanktuarium Gaździny Podhala (7 czerwcu 1997 roku). W ostatnich latach obserwowany jest wzrost indywidualnego ruchu pielgrzymkowego do ludźmierskiego sanktuarium. W sezonie pielgrzymkowym, podczas świąt i w dni wolne od pracy sanktuarium odwiedzają setki pielgrzymów indywidualnych. Najczęściej są to osoby, które pielgrzymują szlakiem Sługi Bożego Jana Pawła II oraz osoby odpoczywające na Podhalu i w Tatrach. W niedzielne i świąteczne popołudnia bardzo wiele rodzin zatrzymuje się na modlitewnej zadumie przed cudowną figurą Matki Bożej Ludźmierskiej oraz w Ogrodzie Różańcowym, przed pomnikiem Ojca Świętego Jana Pawła II. Ruch pielgrzymkowy ma wyraźnie sezonowy charakter rozpoczyna się pod koniec kwietnia i trwa do końca października, przy czym największe jego natężenie jest obserwowane w maju i czerwcu (ryc. 3). W tych dwóch miesiącach w strukturze grup pielgrzymkowych wyraźnie zaznaczają się przede wszystkim grupy dzieci pierwszokomunijnych oraz wycieczek szkolnych 17. W okresie wakacji rejestruje się już znacznie mniej grup pielgrzymkowych, należy jednak przypomnieć, że podczas głównego odpustu Wniebowzięcia NMP (14-15 sierpnia) nie prowadzi się rejestracji grup pielgrzymkowych liczba grup styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień miesiące Ryc. 3. Zorganizowany ruch pielgrzymkowy do sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala w Ludźmierzu w poszczególnych miesiącach lat Źródło: opracowanie własne na podstawie Ksiąg pielgrzymkowych. 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:19

10 182 Iwona Hodorowicz, Franciszek Mróz Pielgrzymi przebywają w sanktuarium średnio dwie godziny. Ten czas przeznaczają zazwyczaj na udział we Mszy św. odprawianej w bazylice, modlitwę różańcową przed cudowną figurą Gaździny Podhala oraz chwilę modlitewnej refleksji w Ogrodzie Różańcowym. Przez cały dzień w sanktuarium zapewniona jest opieka duszpasterska i możliwość przystąpienia do sakramentu Spowiedzi i Komunii św. Każdego dnia w bazylice odprawiane są trzy Msze św., modlitwa Anioł Pański, Koronka do Miłosierdzia Bożego oraz Różaniec w intencji Ojca Świętego. Najwięcej grup pielgrzymkowych w ostatnim dziesięcioleciu zarejestrowano w sanktuarium w maju i czerwcu (średnia dla lat wynosi odpowiednio 314 i 332 grupy). Z początkiem listopada zarówno ruch pielgrzymkowy, jak i turystyczny do Ludźmierza znacznie maleje (średnia dla listopada w ostatnim dziesięcioleciu wynosi 24 grupy, dla grudnia natomiast zaledwie 13 grup). W lutym z kolei rejestruje się już znacznie więcej grup odwiedzających sanktuarium (średnia dla lat wynosi ponad 40) są to zazwyczaj grupy rekolekcyjne modlące się i odpoczywające w okolicznych miejscowościach oraz turyści wypoczywający w Tatrach i na Podhalu podczas ferii zimowych. Analizując mapę przedstawiającą zasięg przestrzenny oddziaływania 18 sanktuarium w Ludźmierzu w 2007 roku, widać największy udział grup pielgrzymkowych z metropolii krakowskiej (z diecezji krakowskiej zarejestrowano ponad 338 grup, tarnowskiej 106, bielsko-żywieckiej 81 i kieleckiej 56 grup). W sumie z metropolii krakowskiej przybyło łącznie 39% ogółu zarejestrowanych grup pielgrzymkowych. W dalszej kolejności znalazły się diecezje: katowicka (116 grup), warszawska (58), poznańska (50) i rzeszowska (43 grupy) (ryc. 4). Podkreślić należy także wyraźny udział grup pielgrzymkowych przybyłych do Ludźmierza z metropolii Kościoła katolickiego położonych w środkowych i północno-zachodnich częściach Polski dla przykładu z metropolii warszawskiej, w skład której wchodzi archidiecezja warszawska oraz diecezje płocka i warszawsko-praska w 2007 roku zarejestrowano w sumie 92 grupy (6,1%) (dla porównania w 1998 roku niemal połowę mniej 57 grup tj. 4,5% ogółu), a z metropolii łódzkiej (archidiecezja łódzka i diecezja łowicka) 50 grup tj. 3,5% ogółu zarejestrowanych grup pielgrzymkowych (w 1998 roku 28 grup 2,8 ogółu). Najmniej grup w 2007 roku zarejestrowano z diecezji: ełckiej (5), elbląskiej (5), gnieźnieńskiej (7), białostockiej (8) i warmińskiej (9). Jedyną diecezją Kościoła katolickiego w Polsce, z której nie odnotowano w księgach grup pielgrzymkowych w 2007 roku była diecezja drohiczyńska. Sanktuarium odwiedza w ciągu roku kilkadziesiąt grup pielgrzymkowych z zagranicy. Dla przykładu w 2007 roku w księgach pielgrzymkowych zarejestrowano w sumie 79 grup zagranicznych (najwięcej ze Słowacji, Niemiec, Francji i Ukrainy). Należy podkreślić, że liczba pielgrzymów z zagranicy w analizowanym okresie wyraźnie wzrosła (dla przykładu w 1998 roku zarejestrowano 12 grup zagranicznych, w 2002 roku 25, natomiast w 2004 roku 43). 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:19

11 Pielgrzymowanie i turystyka religijna do ośrodków pielgrzymkowych w Tatrach M O R Z E B A Ł T Y C K I E 4 do ROSJI LITWA N I E M C Y Odra Łużyc k a Ny sa Odra Bóbr Noteć Warta Odra 5 Brda W s i ła Warta Wkra C Z E C H Y 26 liczba grup Pilica 31 Narew Wieprz Bug San N U B I A Ł O R U Ś K R A I A granice państwa granice metropolii granice diecezji km 1. Archidiecezja Szczecińsko-Kamieńska 2. Diecezja Zielonogórsko-Gorzowska 3. Diecezja Koszalińsko-Kołobrzeska 4. Archidiecezja Gdańska 5. Diecezja Pelplińska 6. Diecezja Toruńska 7. Archidiecezja Warmińska 8. Diecezja Elbląska 9. Diecezja Ełcka 10. Archidiecezja Białostocka 11. Diecezja Drohiczyńska 12. Diecezja Łomżyńska 13. Archidiecezja Warszawska 14. Diecezja Płocka 15. Diecezja Warszawsko-Praska 16. Archidiecezja Łódzka 17. Diecezja Łowicka 18. Archidiecezja Gnieźnieńśka 19. Diecezja Bydgoska 20. Diecezja Włocławska 21. Archidiecezja Poznańska 22. Diecezja Kaliska 23. Archidiecezja Wrocławska 24. Diecezja Legnicka 25. Diecezja Świdnicka 26. Archidiecezja Katowicka 27. Diecezja Opolska 28. Diecezja Gliwicka 29. Archidiecezja Częstochowska 30. Diecezja Sosnowiecka 31. Diecezja Radomska 32. Archidiecezja Lubelska 33. Diecezja Siedlecka 34. Diecezja Sandomierska 35. Archidiecezja Krakowska 36. Diecezja Bielsko-Żywiecka 37. Diecezja Kielecka 38. Diecezja Tarnowska 39. Archidiecezja Przemyska 40. Diecezja Rzeszowska 41. Diecezja Zamojsko-Lubaczowska Ryc. 4. Zorganizowany ruch pielgrzymkowy do sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala w Ludźmierzu w 2007 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie Ksiąg pielgrzymkowych. 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:20

12 184 Iwona Hodorowicz, Franciszek Mróz 4. Sanktuarium Matki Bożej Jaworzyńskiej Królowej Tatr na Wiktorówkach koło Rusinowej Polany Sanktuarium Matki Bożej Jaworzyńskiej Królowej Tatr położone jest na Wiktorówkach, w górnej części Doliny Złotej, u podnóża szczytów: Gęsiej Szyi (1489 m) i Gołego Wierchu (1206 m n.p.m). Początki sanktuarium sięgają drugiej połowy XIX w. Według przekazów ludowych, w miejscu tym w 1861 roku, 14-letniej Marysi Murzańskiej pasterki z Rusinowej Polany, objawiła się Matka Boża 19. Mała pasterka otrzymała od Jaśniejącej Pani polecenie upomnienia ludzi, żeby zaprzestali grzeszyć i pokutowali za dawne winy. O objawieniu Marysia opowiedziała ks. Szymonowi Kossakiewiczowi mieszkającemu okresowo na Rusinowej Polanie. Pasterz księdza Szymona Wojciech Łukaszczyk dla zaznaczenia miejsca, w którym ukazała się Madonna przybił do świerka obrazek. Wiadomość o niezwykłym wydarzeniu bardzo szybko rozeszła się po okolicznych wsiach. Od tego momentu na Wiktorówki zaczęli przychodzić pasterze i pracujący w lesie robotnicy, aby pomodlić się w miejscu objawienia. Papierowy obrazek szybko uległ zniszczeniu, dlatego na jego miejscu umieszczono obrazek namalowany na szkle. W krótkim czasie nieznany ofiarodawca ufundował płaskorzeźbę Matki Bożej. W końcu XIX w. miejscowy artysta wykonał kapliczkę, w której umieścił figurkę Matki Bożej Królowej Tatr. Figurka ta zachowała się do dzisiaj i znajduje się w ołtarzu głównym kaplicy zbudowanej w 1936 roku. W 1957 roku decyzją Kurii Metropolitalnej na Rusinowej Polanie utworzono turystyczny ośrodek duszpasterski. Opiekę nad ośrodkiem powierzono Zgromadzeniu Księży Marianów, którzy jednak szybko zrezygnowali z placówki 20. W 1958 roku arcybiskup Eugeniusz Baziak opiekę nad ośrodkiem na Wiktorówkach powierzył oo. dominikanom, którzy do dzisiaj prowadzą tu działalność duszpasterską. Warto podkreślić, że w ogłoszonym przez papieża Pawła VI jubileuszowym roku 1975 sanktuarium na Wiktorówkach otrzymało rangę kościoła stacyjnego, w którym wierni mogli uzyskać odpust zupełny związany z jubileuszem. Łaskami słynąca figura Matki Bożej Jaworzyńskiej Królowej Tatr została wykonana z drzewa lipowego i pomalowana farbami olejnymi. Maryja trzyma w prawej ręce berło, lewą rękę zaś na sercu. Figura została ukoronowana na prawie papieskim 2 sierpnia 1992 roku przez metropolitę krakowskiego ks. kardynała Franciszka Macharskiego, w obecności 30 tys. wiernych. Obecnie przed cudowną figurą Matki Bożej Królowej Tatr w sanktuarium na Wiktorówkach gromadzą się na modlitwie górale, taternicy, ratownicy Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, strażnicy Tatrzańskiego Parku Narodowego, himalaiści oraz pielgrzymi i turyści z Polski i zagranicy wypoczywający w Tatrach _Hodorowicz_Mroz.indd :22:20

13 Pielgrzymowanie i turystyka religijna do ośrodków pielgrzymkowych w Tatrach Pierwsze zorganizowane grupy pielgrzymkowe przybyły na Wiktorówki w 1910, 1912 i 1913 roku 22. Pielgrzymi modlili się wówczas w intencji dobrej pogody. Dokładne określenie ruchu turystycznego do ośrodka jest trudne, ze względu na brak ewidencji i statystyki grup. Prowadzone są natomiast księgi pamiątkowe, z których można w pewnym stopniu oszacować wielkość i strukturę ruchu turystycznego (wpisy w księgach obejmują około 30% przybyłych do kaplicy) 23. Od 1958 roku widoczny jest stały wzrost ruchu turystycznego do sanktuarium. Zdecydowane jego ożywienie nastąpiło już pod koniec lat 80-tych XX w. Obecnie sanktuarium w ciągu roku odwiedza około 20 tys. osób, zarówno w grupach zorganizowanych jak i indywidualnie. Zasięg oddziaływania przestrzennego sanktuarium obejmuje przede wszystkim regiony południowej i centralnej Polski. Najwięcej osób przybywa do sanktuarium z woj. małopolskiego, śląskiego, świętokrzyskiego, mazowieckiego i wielkopolskiego. Najmniej turystów rejestruje się natomiast z województw: lubuskiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego i zachodniopomorskiego. Fot. 5. Cudowna figura Matki Bożej Królowej Tatr (fot. Renata Palider) Ruch turystyczny do sanktuarium rozpoczyna się w czerwcu i trwa do października. Najwięcej grup przybywa na Wiktorówki w lipcu i sierpniu, co wiąże się z okresem wakacyjnym oraz głównymi uroczystościami odpustowymi w sanktuarium, które są obchodzone: w niedzielę po święcie Nawiedzenia NMP (2 lipca), w niedzielę po święcie Matki Bożej Szkaplerznej (16 lipca), w święto Matki Bożej Anielskiej (2 sierpnia) oraz w uroczystość Wniebowzięcie NMP (15 sierpnia). Do pozostałych świąt maryjnych obchodzonych tu uroczyście należy także święto Matki Bożej Królowej Polski (3 maja), Narodzenia NMP (8 września) oraz Matki Bożej Różańcowej (pierwsza niedziela października). Najważniejszą rangę posiada odpust związany z uroczystością Wniebowzięcia NMP. Podczas głównych odpustów u stóp Matki Bożej Królowej Tatr gromadzą się pielgrzymki górali w strojach regionalnych, a także pielgrzymi z innych parafii archidiecezji krakowskiej. 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:20

14 186 Iwona Hodorowicz, Franciszek Mróz Niezwykły nastrój ma odprawiana w sanktuarium Pasterka, która od lat gromadzi kilka tysięcy górali i turystów często z odległych miejscowości w Polsce. Podobnym uczestnictwem cieszy się także celebrowana o północy Msza św. rozpoczynająca Nowy Rok. Do najważniejszych czynników wpływających na stały wzrost zasięgu oddziaływania sanktuarium należy niewątpliwie położenie sanktuarium na terenie najbardziej atrakcyjnych turystycznie gór w Polsce, popularyzacja ośrodka w prasie katolickiej oraz program duszpasterski przygotowany przez opiekujących się ośrodkiem dominikanów. Nie bez odzewu pozostały również słowa wypowiedziane przez Ojca Świętego Jana Pawła II w dniu 8 czerwca 1979 roku w Nowym Targu: Polecam wszystkich Matce Chrystusowej, która tu w pobliżu króluje, czyli gazduje matkuje w swoim sanktuarium ludźmierskim i Tej w głębi Tatr, na Rusinowej Polanie Sanktuarium Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik w Zakopanem-Olczy Sanktuarium Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik na Olczy w Zakopanem jest jedynym w Polsce sanktuarium pod tym wezwaniem. Przybywają tu pątnicy z najdalszych zakątków Polski, aby przed figurą Matki Bożej objawiającej się św. Katarzynie Labouré zawierzyć Maryi swoje codzienne troski i prosić o potrzebne łaski. Fot. 6. Sanktuarium Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik w Zakopanem-Olczy (fot. Franciszek Mróz) 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:21

15 Pielgrzymowanie i turystyka religijna do ośrodków pielgrzymkowych w Tatrach Historia sanktuarium sięga początków XX w., kiedy księża misjonarze św. Wincentego à Paulo wybudowali na Olczy dom zdrowia dla księży zagrożonych gruźlicą. W 1913 roku wmurowano kamień węgielny pod budowę domu wraz z kaplicą. W następnym roku Książęco- Biskupi Konsystorz Diecezji Krakowskiej erygował na Olczy parafię 25. Budowę kościoła rozpoczęto jednak dopiero w 1981 roku. Uroczystej konsekracji kościoła pw. Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik św. Katarzynie Labouré (fot. 5) dokonał kard. Franciszek Macharski 30 lipca 1988 roku. W uroczystościach uczestniczyło ponad 5 tys. wiernych i pielgrzymów z różnych zakątków Polski, a także Stanów Zjednoczonych, Francji i Kanady. Nad ołtarzem głównym w kościele znajduje się figura Najświętszej Maryi Panny jako Pośredniczki Łask, wykonana przez Jana Sieka i poświęcona przez biskupa Albina Małysiaka 8 grudnia 2003 roku. Przed kościołem znajduje się z kolei figura Matki Bożej objawiającej św. Katarzynie Labouré. Fot. 7. Figura Najświętszej Maryi Panny Pośredniczki Łask w sanktuarium Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik w Zakopanem-Olczy (fot. Franciszek Mróz) Dekret ustanawiający kościół na Olczy diecezjalnym sanktuarium Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik podpisał ks. kard. Stanisław Dziwisz w dniu 7 grudnia 2008 r. Uroczystości związane z ustanowieniem sanktuarium odbyły się tego samego dnia, a przewodniczył im w zastępstwie metropolity krakowskiego biskup pomocniczy archidiecezji krakowskiej Jan Szkodoń. W ciągu roku do sanktuarium maryjnego na Olczy pielgrzymuje ponad 30 tys. wiernych 26. Najwięcej pielgrzymów gromadzi się w sanktuarium podczas głównego odpustu ku czci Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik, który obchodzony jest w niedzielę po 18 lipca. Wielu pielgrzymów przybywa do sanktuarium również podczas Nowenny ku czci Patronki kościoła odprawianej w każdą środę przed wieczorną Mszą św. Warto również podkreślić, że dekretem metropolity krakowskiego kard. Stanisława Dziwisza z dnia 10 czerwca 2008 roku sanktuarium Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik w Zakopanem-Olczy zostało kościołem jubileuszowym Roku św. Pawła. Pielgrzymi po spełnieniu określonych wymogów mogli w sanktuarium 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:21

16 188 Iwona Hodorowicz, Franciszek Mróz na Olczy uzyskać odpust zupełny uczestnicząc w celebracji liturgicznej lub innym nabożeństwie sprawowanym ku czci Apostoła Narodów 29. dnia każdego miesiąca Roku św. Pawła 27 oraz 28 lutego 2009 roku. 6. Sanktuarium Matki Bożej Jasnogórskiej w Czerwiennem-Bachledówce Podhalańskie sanktuarium Matki Bożej Jasnogórskiej położne jest na wzgórzu Bachledówki (947 m n.p.m.) we wsi Czerwienne, ok. 9 km na północ od Zakopanego. Wzgórze jest uważane za najwspanialszy w regionie punkt widokowy na Tatry, Gorce i Beskid Wyspowy. Posesję położoną na Bachladówce zakupiły dwie zamożne panie pochodzące z Litwy: księżna Maria Bułhak-Prińska oraz Helena Kowieńska z domu Prussan. W 1934 roku zakończono budowę willi, w której zamieszkała księżna Maria Bułhak- Prińska wraz ze służącymi. Jednak ze względu na trudności z dojazdem oraz kłopoty ze zdrowiem, pani Bułhakowa podjęła starania aby przekazać budynek dowolnemu zakonowi w zamian za gwarancję opieki nad nią aż do śmierci. Ofertę tą złożyła jeszcze przed II wojną światową franciszkanom z Niepokalanowa, jednak zakonnicy jej nie przyjęli. Po wojnie willa Bułhakowej na Bachledówce została rozebrana i przeniesiona do Zakopanego. Księżna Bułhakowa opuściła Bachledówkę i przeniosła się również do Zakopanego. Przed wyjazdem wykuła w skale posesji krzyż, jako znak, że jej życzeniem było oddać posiadłość na chwałę Boga. W 1950 roku brat księżnej Mieczysław Priński sprzedał posesję miejscowym góralom z Czerwiennego. Fot. 8. Sanktuarium Matki Bożej Jasnogórskiej na Bachledówce (fot. Hanna Garbaciak) Helena Kowieńska z domu Prussan zakupiła posesję na Bachledówce w 1935 roku i podobnie jak księżna Bułhakowa wybudowała tu willę, w której zamierzała leczyć chorego na gruźlicę męża Józefa. W 1936 roku zamieszkała w domu wraz ze swoją adoptowaną córką Marią. Jeszcze podczas budowy willi zmarł jej mąż. W 1942 roku w kaplicy cudownego obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej poślubiła górala z Czerwiennego Władysława Jarząbka. Podczas II wojny światowej willa na Bachledówce stała się schronieniem dla partyzantów. Podczas rewizji domu przez gestapo, w obliczu śmierci, Helena Jarząb- 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:21

17 Pielgrzymowanie i turystyka religijna do ośrodków pielgrzymkowych w Tatrach kowa ślubowała Bogu, że jeśli przeżyje wraz z rodziną, to na Bachledówce wybuduje kaplicę, a posiadłość odda na dobry cel. Hitlerowcy nie znaleźli nic podejrzanego, dlatego Jarząbkowie zostali uwolnieni. W 1946 roku Helena Jarząbek wybudowała kaplicę, którą poświęcił ks. kanonik Michał Czerwiński, proboszcz w Nowym Bystrym. W tym samym roku udała się na Jasną Górę, aby sformalizować przekazanie paulinom willi. Urzędowe przejęcie willi przez paulinów nastąpiło w dniu 22 czerwca 1955 roku. 30 czerwca 1955 roku o. Kajetan Raczyński odprawił w kaplicy pierwszą Mszę świętą. W następnym roku paulini, dzięki wielkiej ofiarności górali wybudowali na Bachledówce drugi budynek, który wspólnie z willą stał się dla zakonników św. Pawła I Pustelnika miejscem wypoczynku oraz dorocznych rekolekcji. Jednocześnie pustelnia paulinów zaczęła służyć jako miejsce rekolekcji dla młodzieży i księży z archidiecezji krakowskiej. W latach przebywał tu na lipcowym odpoczynku Prymas Tysiąclecia, ks. kardynał Stefan Wyszyński. Bardzo często odwiedzał również to miejsce ks. kardynał Karol Wojtyła. Od początku istnienia kaplicy Matki Bożej Jasnogórskiej gromadzili się w niej na modlitwę miejscowi górale. Z każdym rokiem rosła liczba odwiedzających Bachledówkę. Mając na uwadze dobro duchowe wiernych w 1984 roku metropolita krakowski, ks. kardynał Franciszek Macharski erygował na Bachledówce ośrodek duszpasterski, a w 1988 roku parafię pod wezwaniem Matki Bożej Jasnogórskiej. Prace nad budową kościoła rozpoczęto w 1985 roku. Paulini wykupili pod budowę świątyni posesję, która niegdyś należała do Marii Bułhakowej. Uroczystej konsekracji nowego kościoła dokonał kard. Franciszek Macharski 26 sierpnia 1991 roku. W ołtarzu głównym świątyni znajduje się kopia cudownej ikony Matki Bożej Jasnogórskiej. Obraz jest otaczany przez miejscowych górali wielkim kultem. Wnętrze Kocioła odznacza się niezwykłym pięknem góralskiej snycerki. Każdego roku Bachledówkę odwiedza kilka tysięcy pielgrzymów i turystów, a także osób uczestniczących w paulińskich rekolekcjach. 7. Kalatówki Pustelnia św. Brata Alberta Pustelnia św. Brata Alberta wraz z kaplicą św. Krzyża na Kalatówkach została zbudowana przez braci albertynów oraz górali w 1898 roku, według projektu Fot. 9. Kaplica sióstr albertynek na Kalatówkach (fot. Archiwum sióstr albertynek) 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:21

18 190 Iwona Hodorowicz, Franciszek Mróz liczba wpisów w Księgach Pamiątkowych rok: 2005* styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec miesiące sierpień wrzesień październik listopad grudzień Ryc. 5. Liczba wpisów pielgrzymów i turystów odwiedzających Chatkę św. Brata Alberta na Kalatówkach w poszczególnych miesiącach lat * Dla sierpnia 2005 r. nie podano liczby wpisów Źródło: opracowanie własne na podstawie wykazu opracowanego przez Siostrę Krzysztofę Babraj. Por. K. Babraj, Kult Chrystusa Cierpiącego Ecce Homo, św. Brata Alberta i bł. Siostry Bernardyny przy Sanktuarium św. Brata Alberta (mps), , Archiwum Domu Generlanego Sióstr Albertynek w Krakowie. Stanisława Witkiewicza. W 1901 roku brat Albert zbudował poniżej pustelni mały domek dla kapelana, w którym urządził sobie małą celę. Tu kalatowski samotnik spędzał wiele godzin na modlitwie i medytacji. W latach 70. XX w. w Chatce Brata Alberta urządzono izbę pamięci, poświęconą świętemu. Jest ona, obok kaplicy głównym miejscem odwiedzin przybyłych tu pielgrzymów i turystów 28. W 1902 roku Albertyni zbudowali nowy klasztor-pustelnię Na Górce, zaś pustelnię na Kalatówkach przekazali siostrom albertynkom, które do dnia dzisiejszego przebywają w tej placówce i opiekują się sanktuarium. Warto podkreślić, że w pustelni na Kalatówkach wzrastała do świętości siostra Bernardyna Maria Jabłońska przełożona generalna albertynek, beatyfikowana 6 czerwca 1997 roku przez Papieża Jana Pawła II w Zakopanem. 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:22

19 Pielgrzymowanie i turystyka religijna do ośrodków pielgrzymkowych w Tatrach Sanktuarium św. Brata Alberta odwiedzał wielokrotnie ks. biskup Karol Wojtyła podczas swoich wizyt w Tatrach. Pielgrzymował tu także 6 czerwca 1997 roku, jako papież Jan Paweł II. Pielgrzymi oraz turyści odwiedzający Pustelnię św. Brata Alberta zwiedzają Chatkę Brata Alberta i modlą się w kaplicy przed łaskami słynącym krucyfiksem, który Brat Albert otrzymał od paulinów w Krakowie i przed którym spędzał długie godziny na modlitwie i kontemplacji Męki Pańskiej. Podobnie, jak w przypadku sanktuarium Matki Bożej Jaworzyńskiej Królowej Tatr na Wiktorówkach, najwięcej pielgrzymów oraz turystów odwiedza sanktuarium na Kalatówkach w miesiącach wakacyjnych (ryc. 5). Dla przykładu w lipcu 2006 roku liczba wpisów grup pielgrzymkowych oraz pielgrzymów indywidualnych w Księdze Pamiątkowej wystawionej w Chatce św. Brata Alberta wyniosła ponad Warto podkreślić, w ciągu roku w Księgach Pamiątkowych sanktuarium na Kalatówkach pielgrzymi i turyści pozostawiają w sumie około 10 tysięcy wpisów. Według danych szacunkowych sióstr albertynek, które opiekują się sanktuarium, liczba odwiedzających Pustelnię św. Brata Alberta wynosi około 100 tys. osób rocznie. 8. Krzyż na Giewoncie 19 sierpnia 1901 roku, z inicjatywy ówczesnego proboszcza ks. Kazimierza Kaszelewskiego, mieszkańcy Zakopanego na szczycie Giewontu (1894 m n.p.m.) postawili 17-metrowy krzyż. Przez lata stał się on symbolem wiary górali. Krzyż poświęcił 19 sierpnia 1901 roku kanclerz Kurii Biskupiej ks. Władysław Bandurski w obecności 300 osób. Krzyż składa się z 400 elementów o łącznej wadze 1891 kg, a u jego podnóża umieszczono napis: Zbawicielowi świata na przełomie wieków 1900/1901 parafia Zakopane 30. Ojciec Święty Jan Paweł II w homilii wygłoszonej 6 czerwca 1997 roku w sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Zakopanem-Krzeptówkach powiedział: Dzisiaj dziękowałem Bogu za to, że wasi przodkowie na Giewoncie wznieśli krzyż. Ten krzyż patrzy na całą Polskę, od Tatr Fot. 10. Krzyż na Giewoncie (fot. Renata Palider) 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:22

20 192 Iwona Hodorowicz, Franciszek Mróz aż do Bałtyku, ten krzyż mówi całej Polsce: Sursum corda! «w górę serca!» Trzeba, ażeby cała Polska, od Bałtyku aż po Tatry, patrząc w stronę krzyża na Giewoncie, słyszała i powtarzała: Sursum corda! «W górę serca!» Amen 31. W sierpniu 2001 roku w Zakopanem uroczyście obchodzono 100-lecie krzyża na Giewoncie. 18 sierpnia ks. kardynał Franciszek Macharski odprawił w kościele św. Krzyża w Zakopanem uroczystą Mszę św. Następnego dnia z zakopiańskich kościołów 32 wyruszyła jubileuszowa pielgrzymka na Giewont. Na szczycie, delegaci z poszczególnych parafii złożyli pod krzyżem wiązanki kwiatów. W tej jubileuszowej pielgrzymce uczestniczyło około 3 tys. osób. Od 1983 roku, dwa razy w roku na Giewont organizowane są piesze pielgrzymki. Pierwsza z nich wyrusza z kościoła św. Krzyża w Zakopanem 19 sierpnia w rocznicę postawienia krzyża. Druga natomiast organizowana jest 14 września w święto Podwyższenia Krzyża Świętego. W każdej z pielgrzymek uczestniczy od 300 do 500 pątników. Po mszy św. w zakopiańskim kościele św. Krzyża pielgrzymi udają się do Kuźnic, a następnie przez Dolinę Kondracką dochodzą do Przełęczy Wyżnia Kondracka (Herbaciana Przełęcz), gdzie jest odprawiana Msza św. Podczas wędrówki pątnicy uczestniczą w nabożeństwie Drogi Krzyżowej oraz modlitwie różańcowej. Z Przełęczy Wyżnia Kondracka w małych grupach wychodzą na szczyt Giewontu. Warto podkreślić, że w dniu 20 sierpnia 2006 roku na Giewont dotarła Piesza Pielgrzymka Kaszubska z Helu. Uczestnicy pielgrzymki w ciągu 27 dni (od 25 lipca do 20 sierpnia) przeszli około 920 km, zatrzymując się po drodze w wielu sanktuariach maryjnych (Sianowo, Swarzewo), w tym w sanktuarium na Jasnej Górze. Pątnicy upamiętnili w ten sposób 105. rocznicę postawienia krzyża na Giewoncie, a także jubileuszową XXV Kaszubską Pielgrzymkę z Helu na Jasną Górę. W pielgrzymce na Giewont wzięło udział łącznie ponad 2000 Kaszubów, do których w Zakopanem dołączyli górale Zakończenie Pomimo iż, żyjemy w coraz bardziej zsekularyzowanym świecie, w którym pogłębia się poczucie zagubienia i pustki, to od wielu lat obserwuje się stały wzrost podróży o motywach religijnych i religijno-poznawczych. Według A. Jackowskiego, w pielgrzymkach do głównych ośrodków pielgrzymkowych (o zasięgu międzynarodowym i krajowym) we wszystkich religiach uczestniczy w ostatnich latach kilkaset milionów osób rocznie 34. Również w Polsce, z każdym rokiem rejestruje się wzrost ruchu pielgrzymkowego w sanktuariach o randze co najmniej diecezjalnej (regionalnej). Coraz większą liczbę zwolenników zdobywa sobie także turystyka religijna. Przeprowadzona w opracowaniu analiza pozwala stwierdzić, że ważne miejsce w migracjach pielgrzymkowych w naszym kraju zajmują ośrodki kultu religijnego położone w Tatrach i na Podhalu. O randze tych sanktuariów decydują przede 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:22

21 Pielgrzymowanie i turystyka religijna do ośrodków pielgrzymkowych w Tatrach wszystkim tradycje pątnicze, szczególny charakter przekazywanych w nich orędzi (orędzia Matki Bożej Fatimskiej w sanktuarium w Zakopanem-Krzeptówkach) i orędzia Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik w sanktuarium w Zakopanem- Olczy), walory przyrodnicze i krajobrazowe regionu, położenie sanktuariów przy szlakach pielgrzymkowych, zwłaszcza Szlaku Papieskim, bardzo dobra dostępność komunikacyjna oraz stale ubogacany program duszpasterski. Autorzy składają serdeczne podziękowanie ks. Tadeuszowi Juchasowi kustoszowi sanktuarium Matki Bożej Ludźmierskiej Królowej Podhala w Ludźmierzu, ks. Marianowi Mucha kustoszowi sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Zakopanem- Krzeptówkach, ks. Mieczysławowi Kozłowskiemu CM kustoszowi sanktuarium Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik w Zakopanem-Olczy, Siostrze Krzysztofie Babraj Dyrektor Archiwum Sióstr Albertynek w Krakowie oraz Pani Hannie Garbaciak i Renacie Palider za udostępnienie ksiąg pielgrzymkowych, materiałów archiwalnych i zdjęć. Przypisy 1 Podhale kraina historyczno-etnograficzna u północnego podnóża Tatr, w środkowej części Obniżenia Orawsko-Podhalańskiego, między działem wodnym Orawy i Dunajca na zachodzie a doliną Białki na wschodzie, na północy sięga stoków Gorców. Por. B. Chlebowski i W. Walewski (red.), Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VIII, Warszawa 1887, Nakładem Władysława Walewskiego, s ; Z. i W. H. Paryscy, Encyklopedia Tatrzańska, Warszawa 1973, s. 386; W. Pol, Z Tatr. Północny wschód Europy. Obrazy z życia i natury serya II, t. 2, Kraków 1870, s. 301; J. Rafacz, Dzieje i ustrój Podhala nowotarskiego w czasach dawnej Rzeczypospolitej-Polskiej, Warszawa 1935, s. 3; Wielka Encyklopedia PWN, t. 21, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s Dane uzyskane podczas rozmowy z kustoszem sanktuarium ks. Tadeuszem Juchasem. 3 Dane uzyskane podczas rozmowy z kustoszem sanktuarium ks. Marianem Muchą SAC. 4 Była to pierwsza kopia figury Matki Bożej Fatimskiej przywieziona do Polski. 5 M. Drozdek (red.), Żywe wotum, Warszawa 1997; M. Drozdek (red.), Kościół to nie tylko budynek sakralny, Warszawa J. Poniewierski (oprac. red.), Jan Paweł II. Pielgrzymki do Ojczyzny. Przemówienia i homilie, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006, s Por. A. Dobrzyński, Pielgrzymki do Sanktuarium Matki Boskiej Ludźmierskiej, Peregrinus Cracoviensis, z. 15, 2004, s Tabele Załuskiego ( ), AKMK. Dane wizytacyjne z lat zostały umieszczone w 12 tomach ksiąg, w formie zestawień rozpisanych w 140 rubrykach (m.in. interesująca nas rubryka z hasłem imago gratiosa), odnoszących się do konkretnych parafii diecezjalnych. 9 U. Janicka- Krzywda, P. Krzywda, Ludźmierz. Sanktuarium Matki Bożej Królowej Podhala, Wydawnictwo Turystyczne, Kraków 2006, s S. Barącz, Cudowne obrazy Matki Najświętszej w Polsce, nakładem autora, Lwów 1891, s Wacław z Sulgostowa [E. Nowakowski], O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej. Wiadomości historyczne, bibliograficzne i ikonograficzne, Kraków 1902, s _Hodorowicz_Mroz.indd :22:22

22 194 Iwona Hodorowicz, Franciszek Mróz 12 A. Fridrich, Historye cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny w Polsce, t. II, Kraków 1902, s Teki P. Żegoty teczka pt. Obrazy Pana Jezusa i Matki Boskiej w Polsce, BJ, rkps Por. A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Leksykon pielgrzymek Jana Pawła II, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, s J. Poniewierski (oprac. red.), Jan Paweł II..., op. cit., s Rekoronacji cudownej figury Gaździny Podhala dokonał kardynał Franciszek Macharski 15 sierpnia 1983 r. 17 W ostatnich latach w sanktuarium rejestruje się rocznie ponad 150 grup dzieci pierwszokomunijnych (dla przykładu w 2006 r. zarejestrowano 177 takich grup; w 2007 r. 158). 18 Dla opracowania danych ilościowych posłużono się metodą kartodiagramu kołowego, przyjmując za podstawowe jednostki przestrzenne diecezje Kościoła rzymskokatolickiego. 19 Z. Chmielarz, Sanktuarium Matki Bożej Jaworzyńskiej Królowej Tatr na Wiktorówkach koło Rusinowej Polany w Tatrach Wysokich Polskich, s M. Babraj (oprac.), Królowa Tatr, Wydawnictwo W drodze, Poznań 1988, s Z. Chmielarz, Sanktuarium Matki Bożej Jaworzyńskiej Królowej Tatr, op. cit., s A. Jackowski (red.), Miejsca Święte Rzeczypospolitej. Leksykon. Wydawnictwo Znak, Kraków 1999, s A. Marciniak, Wiktorówki jako miejsce kultu religijnego, mps, praca magisterska, Archiwum Zakładu Geografii Religii Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków 1991, s J. Poniewierski (oprac. red.), Jan Paweł II..., op. cit., s M. Chorzępa, Z dziejów Olczy. Historia parafii Matki Bożej Niepokalanej od Cudownego Medalika w Zakopanem-Olczy, Kraków 1989, s Dane uzyskane podczas rozmowy z kustoszem sanktuarium ks. Mieczysławem Kozłowskim CM. 27 Rok św. Pawła został ogłoszony przez Papieża Benedykta XVI w związku z dwutysięczną rocznicą narodzin Apostoła Narodów. Trwał od 29 czerwca 2008 do 29 czerwca 2009 roku. 28 Por. A. Stelmach (s. Ambrozja CSAPI), Hermitage of St. Brother Albert at Kalatówki, Peregrinus Cracoviensis, 13, 2002, s Autorzy składają podziękowanie Siostrze Krzysztofie Babraj za udostępnienie wykazu pielgrzymek do Pustelni na Kalatówkach w Zakopanem w latach Wykaz ten został opracowany przez Siostrę Krzysztofę na podstawie tzw. Ksiąg Pamiątkowych wystawionych w Chatce św. Brata Alberta. 30 M. Chorzępa, Z dziejów Olczy..., op. cit., s Jezus Chrystus wczoraj, dziś i na wieki. Jan Paweł II w Polsce 31 maja 10 czerwca 1997 r., numer specjalny polskiego wydania L Osservatore Romano, s Pierwsza grupa wyruszyła z kościoła Najświętszej Rodziny trasą przez Dolinę Strążyską, druga z sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej trasą przez Dolinę Małej Łąki, trzecia grupa z kościoła Św. Krzyża trasą przez Kalatówki. 14_Hodorowicz_Mroz.indd :22:22