Po pierwsze, dezynfekcja

Transkrypt

1 OGÓLNOPOLSKI BIULETYN DLA HODOWCÓW I PRODUCENTÓW TRZODY CHLEWNEJ ISSN GRUDZIEŃ 2014, Nr 18 Po pierwsze, dezynfekcja P. Kołodziejczyk Wpływ ASF i embarga na rynek wieprzowiny - perspektywy na przyszłość G. Rykaczewski Wieprzowina ma mniej tłuszczu! Sprawdź! E. Pospiech

2

3 O D W Y D A W C Y Szanowni Czytelnicy! Mamy kryzys. Europa dusi się z nadmiaru produktów wieprzowych. Jest tak głównie dlatego, że idzie o tłuszcze i podroby stanowiące około 40% eksportu wieprzowiny do Rosji. A był to tonaż niemały, bo razem z mięsem i innymi produktami stanowił łącznie w 2013 roku tony, przy czym cały eksport z UE do krajów trzecich wyniósł ok. 3,2 mln ton. Załamanie rynku rosyjskiego zatrzęsło branżą w całej UE. Polska jest jeszcze w trudniejszej sytuacji, bo ze względu na ASF ma zamkniętych znacznie więcej rynków. Znalezienie odbiorców na tak duże ilości trudnych rynkowo produktów jest niemal ekwilibrystyką. Mimo nieprzychylnej sytuacji Komisja Europejska nie zgodziła się na żadne formy wsparcia sektora na poziomie europejskim. Nie zaakceptowano propozycji wsparcia finansowego prywatnego przechowalnictwa (przede wszystkim do tłuszczów i podrobów), ani też wznowienia dopłat do eksportu niektórych produktów. Pomimo spójnego stanowiska przedstawicieli branżowych organizacji ze wszystkich krajów członkowskich (COPA COGECA), z Komisji EU uzyskano wyłącznie negatywną odpowiedź. Ciągle branża trzody chlewnej ma zły odbiór społeczny, chociaż w skali całej UE jest to najczęściej spożywane mięso. O odbiorze społecznym branży niech świadczą radykalne posunięcia Komisji Europejskiej. Otóż w Brukseli uznano za zbyt słabo reprezentatywną dotychczas istniejącą grupę doradców z naszej branży. Radykalnie zmniejszono jej liczebność, natomiast dokooptowano do niej jeszcze reprezentantów obrońców praw zwierząt, gleby, klimatu i tym podobnych środowisk. Oznacza to praktyczną niemożność osiągnięcia wspólnego kompromisu i w końcu jednego stanowiska. Tym samym skazuje się branżę na wewnętrzną konkurencję i bardzo trudną przyszłość. Hodowla i produkcja trzody chlewnej jest czymś pośrednim między produkcją drobiu a produkcją mleka, gdzie konkurencja doprowadziła do radykalnego obniżenia długowieczności krów. Podobnie jest już teraz w hodowli świń, a zapewne będzie jeszcze gorzej. Zmniejszyła się w UE liczba loch, ale nie aż tak poważnie spadła produkcja prosiąt. Liczba loch spadła głównie z powodu nieopłacalności produkcji w małych stadach, ale też na skutek wzrostu wymagań ze strony przepisów o dobrostanie. W krajach decydujących o europejskim poziomie produkcji podniesiono nieco plenność loch. Jednak zmniejszona konsumpcja wieprzowiny działa negatywnie na jej rynek. W efekcie następuje dalsza koncentracja produkcji w krajach o rozwiniętym sektorze. W innych krajach również postępuje, ale znacznie wolniej. O specjalizacji świadczy fakt, że do obrotu między krajami członkowskimi w roku 2013 trafiło w UE ponad 17 mln prosiąt, a Polska poza Niemcami była ich drugim w UE odbiorcą. Dla wszystkich decydentów w kraju powinno to być poważnym sygnałem i impulsem do działania. Dla branży w Polsce konieczne jest jak najszybsze uruchomienie programu PROW Nasz krajowy rynek przetwórców stale poszukuje dobrych dostawców. I wcale nie muszą to być najwięksi producenci. Miejmy nadzieję, że jeszcze długo, chociaż z obawą o dalszą przyszłość, powinno się znaleźć dla naszych rodzinnych gospodarstw miejsce na rynku. dr inż. Tadeusz Blicharski Redaktor Naczelny infopolsus 1

4 S P I S T R E Ś C I Wspomnienie o Profesorze Marianie Różyckim Aktualności Wpływ ASF i embarga na rynek wieprzowiny - perspektywy na przyszłość Po pierwsze, dezynfekcja Wspomnienie lata Czy polski konsument jest patriotą? J. Ptak T. Blicharski G. Rykaczewski P. Kołodziejczyk M. Snopkiewicz K. Skrzymowska Regionalne produkty w przepisach młodych kucharzy Wirus PED - skala zagrożenia Przyprawy w diecie prosiąt Obalić mity - żyto w żywieniu świń SHiUZ Bydgoszcz- DOBRY WYBÓR Pogromcy MITÓW Informacja prasowa Ch. Benecke, tłumaczenie: K. Skrzymowska Informacja prasowa, tłumaczenie: K. Skrzymowska Wieprzowina ma mniej tłuszczu! Sprawdź! T. Schwarz D. Kowalewski, P. Garlicki J. Kotwicz-Gilewska E. Pospiech REDAKCJA infopolsus Redaktor Naczelny: dr inż. Tadeusz Blicharski Z-ca Redaktora Naczelnego: dr inż. Anna Hammermeister Zespół Redakcyjny: mgr inż. Agnieszka Warda mgr inż. Joanna Kotwicz-Gilewska Fotografie: zbiory archiwalne PZHiPTCh POLSUS Rysunek na okładce: A. Myszkowska Nakład: 2000 egzemplarzy Adres redakcji: Warszawa, ul. Ryżowa 90 tel.: fax: redakcja@polsus.pl Skład, łamanie, druk: studiomagic, 2 infopolsus

5 W S P O M N I E N I E Wspomnienie o Profesorze Marianie Różyckim Drugiego września br. zmarł prof. dr hab. Marian Różycki, wieloletni pracownik Instytutu Zootechniki w Krakowie, dwukrotny laureat tytułu doktora honoris causa - najwyższej godności akademickiej. Osoby Pana Profesora nikomu nie trzeba przedstawiać, ponieważ był znany wszystkim, którzy mieli styczność z hodowlą i produkcją trzody chlewnej. Cieszył się uznaniem i szacunkiem nie tylko świata nauki, ale również środowiska hodowców świń oraz pracowników organizacji i instytucji związanych z tym sektorem. Był człowiekiem niezwykle otwartym i przyjaznym dla ludzi, z dużym poczuciem humoru, bardzo dowcipnym, co sprawiało, że miał wielu przyjaciół w każdym środowisku. Jego wiedza, doświadczenie, wszechstronność i niesamowita intuicja naukowa stawiają go w czołówce naukowców - genetyków zwierząt gospodarskich. Był niekwestionowanym autorytetem w dziedzinie hodowli świń. To on tworzył syntetyczną linię świń 990, pierwszy polski komponent męski do produkcji tuczników. To on nadzorował pracę stacji kontroli użytkowości rzeźnej trzody chlewnej oraz opracowywał i udoskonalał metodykę oceny stacyjnej. To zespół pod kierownictwem Profesora opracował metodykę oceny użytkowości tucznej i rzeźnej świń przeprowadzanej przyżyciowo, która jest do tej pory podstawą doskonalenia genetycznego krajowego pogłowia. Wreszcie, to Profesor Różycki był inicjatorem wprowadzenia do pracy nad doskonaleniem genetycznym świń wartości hodowlanej szacowanej metodą BLUP - model zwierzęcia. Związek POLSUS również ściśle współpracował z Profesorem Różyckim zarówno na polu naukowym (Profesor był przewodniczącym Rady Hodowlanej Związku) i dydaktycznym, jak również w praktyce hodowlanej. Tu należy wspomnieć, że Pan Profesor był jednym z nielicznych naukowców, którzy znają się na świniach, i na tej zwykłej, codziennej robocie zootechnicznej. Dlatego też często był zapraszany jako ekspert do udziału w komisjach sędziowskich oceny świń na krajowych i regionalnych wystawach zwierząt hodowlanych. Pracę tę wykonywał niezwykle rzetelnie, oceniając zwierzęta z najwyższą starannością i obiektywizmem, za co był szczególnie ceniony i lubiany przez hodowców. Miałem to szczęście, że znałem Profesora Różyckiego od bardzo dawna. Nasze drogi skrzyżowały się ponad dwadzieścia lat temu, kiedy zaczynałem pracę w instytucji nadzorującej hodowlę zwierząt gospodarskich w naszym kraju i od tamtego czasu nieprzerwanie wiodły w tym samym kierunku - doskonalenia krajowego pogłowia świń i poprawy sytuacji ekonomicznej polskich producentów wieprzowiny. Od początku Pan Profesor wydał mi się człowiekiem sympatycznym, niezwykle inteligentnym i chętnym do dzielenia się swoją wiedzą, z czego skwapliwie korzystałem. W ciągu wielu lat współpracy Związku z Instytutem nad wspólnymi projektami i tematami badawczymi, nasza znajomość zacieśniała się i umacniała. W końcu kontakty te zaowocowały podjęciem przeze mnie decyzji o napisaniu rozprawy doktorskiej, której promotorem został Profesor Różycki. Byłem 18. i ostatnim doktorantem Profesora, który zdążył napisać pracę i się obronić. I muszę przyznać, że udało mi się tego dokonać dzięki Panu Profesorowi. Pewne zdarzenia osobiste w trakcie realizacji przewodu doktorskiego spowodowały, że przestałem interesować się dokończeniem doktoratu - nie miało to dla mnie wówczas większego znaczenia. I gdyby nie konsekwentne namowy Profesora, pewnie nigdy bym tej pracy nie skończył. To Jego determinacji i uporowi zawdzięczam uzyskanie tytułu doktora nauk rolniczych. Dziękuję Ci Profesorze. Będzie nam Ciebie bardzo brakowało. Jarosław Ptak Fot. Profesor M. Różycki ze swoimi doktorantami infopolsus 3

6 A K T U A L N O Ś C I Aktualna sytuacja i perspektywy rynku trzody Tadeusz Blicharski, PZHiPTCh POLSUS, Warszawa Europejski rynek trzody chlewnej w 2014 roku przeżywa poważny kryzys. Na skutek kilku czynników, w tym wystąpienia ASF na Litwie, Łotwie, Estonii i w Polsce zostało zamkniętych wiele rynków zbytu. Jeszcze większym ciosem okazało się wprowadzenie przez Rosję embarga na wiele produktów spożywczych, również na wieprzowinę. A do końca roku 2013 sytuacja na rynku wyglądała całkiem dobrze. W tabeli 1. przedstawiono stan trzody w roku 2013 oraz uboje. Dane dotyczą kilku największych producentów, Polski i całej UE- 28. Według danych Eurostatu Polska i Rumunia mają największą ilość ubojów na samozaopatrzenie, odpowiednio 102 tys. ton w Polsce i 112,8 tys. ton w Rumunii. Jest to oczywiście związane ze strukturą gospodarstw, czyli ich rozdrobnieniem. Spośród całej produkcji europejskiej aż 58% wieprzowiny pochodziło z czterech krajów: Niemiec, Hiszpanii, Francjii Polski. Produkcja trzody w UE osiągnęła największy poziom w roku Od tamtej pory całkowita liczebność pogłowia świń zmniejszyła się o 4,8%. W znaczący sposób obniżyła się liczebność loch. W porównaniu z rokiem 2008 Kraj Tabela 1. Stan pogłowia i ubojów trzody w 2013 roku Trzoda chlewna razem tys. szt. Lochy tys. szt. Ubój trzody tys. szt. Masa tusz tys. ton Niemcy Hiszpania Francja Dania Polska UE Źródło: Eurostat Wykres 1. Struktura stad trzody w krajach EU 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% DK CY IE IT Źródło: Eurostat EE ES BE NL UK SE CZ FR SK PT LU ich liczba zmalała o 13,5%. W największym stopniu w krajach tzw. nowej trzynastki - o 20% i w mniejszym stopniu w krajach tzw. starej piętnastki - o 8%. W pewnym stopniu przełożyło się to na całkowitą produkcję trzody, choć zostało w dużym stopniu zrekompensowane przez wzrost plenności loch. W Polsce w roku 2014 pogłowie zaczęło rosnąć i w połowie 2014 roku wynosiło ogółem tys. sztuk, a loch 1 008,8 tys. sztuk. Oczywiście produkcja trzody chlewnej jest rozłożona w krajach europejskich bardzo nierównomiernie. Tradycyjnie są regiony o dużej intensywności produkcji i takie, gdzie producentów trzody jest bardzo mało. Jest to uwarunkowane geograficznie, np. bliskością portów morskich dających dostęp do komponentów paszowych. Wiele krajów poprzez system prawny dążyło do skoncentrowania produkcji trzody na ograniczonym terenie, aby zwiększyć jej efektywność poprzez, np. ograniczenie odległości transportu. Taki regionalizm rozmieszczenia produkcji świń ma duży związek z koncentracją produkcji. Pod tym względem liderem w Europie jest Dania. Strukturę wielkości stad przedstawiono na wykresie 1. DE FI EL HU LV >0 i <10 10 i < MT BG LT AT PL RO HR SI UE-28 Polska spośród krajów europejskich ma największy udział stad średnich między 10 i 400 sztuk. Jednocześnie dość dużo, ale bynajmniej nie najwięcej małych stad liczących poniżej 10 sztuk. W skali europejskiej z roku na rok ubywa małych stad. Nadal jest ich dużo w Rumunii, gdzie stanowią aż 62,8% wszystkich stad oraz w Chorwacji, na Litwie i w Bułgarii. Postępuje proces koncentracji stad. Szczególnie dotyczy to farm prowadzących wyłącznie tucz. Wielkość takich farm w porównaniu z rokiem 2007 wzrosła średnio o 22%. W nieco mniejszym stopniu, ale postępuje także koncentracja gospodarstw utrzymujących lochy. W porównaniu z rokiem 2007 średnia liczba loch na fermie wzrosła o ok. 14%., chociaż np. w Danii i Hiszpanii powstające chlewnie dla loch są zdecydowanie coraz większe i praktycznie nie buduje się obiektów mniejszych niż na 700 loch. W skali europejskiej ubywa loch utrzymywanych we wszystkich kategoriach stad utrzymujących lochy (tzn. od 1-2 szt. aż do szt.), za wyjątkiem stad liczących powyżej 400 loch. Wielka specjalizacja w prowadzeniu rozrodu spowodowała, że w roku 2013 na rynku europejskim sprzedaży do innych farm i krajów podlegało 17,7 mln prosiąt i warchlaków. Największym ich eksporterem był Dania, a główne kierunki ich odbioru to Niemcy i Polska. Niemcy odebrały 55,1% całego europejskiego importu prosiąt, a na drugim miejscu była Polska - 23,2%. Wraz ze wzrostem koncentracji równocześnie rozwija się specjalizacja. Obecnie 41,6% tuczników utrzymywanych jest w gospodarstwach prowadzących wyłącznie tucz, tzn. nie utrzymujących loch. Postępy koncentracji i specjalizacji przekładają się na jakość produkowanej wieprzowiny. Ponad połowa produkowanych w UE-28 tuczników należy do klasy S, czyli ma więcej niż 60% mięsa w tuszy (wykres 2). W Polsce do klasy S zaliczanych jest 16% tusz a do klasy E 59%. Duża efektywność produkcji i jej wysoka jakość przełożyły się na poważną konkurencyjność europejskiej wieprzowiny na rynku światowym. W roku 2013 nadwyżka 4 infopolsus

7 A K T U A L N O Ś C I Wykres 2. Zróżnicowanie tusz wieprzowych w klasach (UE 28, 2013) 50,5% Źródło: DG Agri infopolsus 0,0% 37,7% 0,4% 8,5% 2,8% klasa S klasa E klasa U klasa R klasa O klasa P wieprzowiny na rynku UE wynosiła około 1,2 mln ton, co stanowiło 5,4% europejskiej produkcji. Cztery kraje: Dania, Niemcy, Hiszpania i Holandia zrealizowały 75% całego eksportu poza UE. Głównymi odbiorcami były: Rosja, Chiny, Japonia i Południowa Korea. Nie wszystkie rynki wewnętrzne realizowały plany wewnętrznego spożycia i w efekcie w roku 2013 wyeksportowano z UE tony wieprzowiny. W 2013 roku największym rynkiem zewnętrznym była Rosja, gdzie wysłano tony wieprzowiny. Koncentracja na tak kapryśnym politycznie rynku okazała się w roku 2014 niemal katastrofą dla branży. Wprowadzenie przez Rosję embarga na wieprzowinę i trudności z jej lokowaniem na innych rynkach spowodowało narastanie zapasów mięsa, a zwłaszcza tłuszczów i podrobów, bo to był bardzo poważny wolumen w eksporcie do Rosji. W pierwszej połowie roku utrata rynku rosyjskiego była w pewnym stopniu rekompensowana przez spadek produkcji w UE, ale problem zaczął narastać w połowie roku i ceny trzody zaczęły drastycznie spadać. W pewnym stopniu trudna sytuacja była łagodzona problemami na rynku w USA, gdzie wywoływana przez rotawirusa biegunka prosiąt spowodowała w sezonie zimowym 2013/2014 upadki ok. 9 mln prosiąt. W efekcie ceny trzody na rynku europejskim są obecnie niższe niż ceny w USA czy Południowej Ameryce. Na rynku polskim w roku 2014 nastąpiły dwa załamania cen. Pierwsze po ogłoszeniu informacji o wykryciu wirusa ASF na terenie Polski i drugie wywołane kryzysem na europejskim rynku wieprzowiny. Obecnie na rynku niemieckim obserwowana jest stabilizacja cen trzody. Jednak na rynku krajowym nadal utrzymuje się tendencja spadkowa. Trudna sytuacja cenowa jest w pewnym stopniu rekompensowana niskimi cenami zbóż. Prognozy cenowe nie są zbyt optymistyczne. Zespół ekspertów w Brukseli przygotował prognozy cenowe na rok 2014 i początek roku Przedstawiono je na wykresie 3. Zawierają przebieg cen w roku gruba czarna linia, w roku cienka czarna linia dla klasy S i fioletowa linia dla klasy E. Poziome krótkie linie oznaczają prognozowane ceny - linia gruba, czarna, ciągła - klasa S a poniżej niej linia przerywana klasa E. Linie z zielonymi rombami są prognozami sprzed roku, gdy nie było w krajach UE ASF, a na Krymie było spokojnie. Niestety, te prognozy zupełnie się nie sprawdziły i obecna sytuacja jest drastycznie gorsza. W opinii wielu ekspertów, a zwłaszcza przedstawicieli branży, sytuacja wymaga interwencji. Przygotowano odpowiedni raport i wniosek do Komisji UE. Proponowano wprowadzenie dopłat do przechowalnictwa tłuszczy i podrobów, które dotychczas były eksportowane do Rosji, a na które nie sposób znaleźć innych odbiorców. Cena na tłuszcze, np. na rynku krajowym spadła około 4-5 krotnie. Proponowano także wprowadzenie dopłat do eksportu niektórych produktów wieprzowych. Jednak propozycje te zostały stanowczo odrzucone przez Komisję UE. Uznano, że ceny nie spadły jeszcze do takiego poziomu jak wtedy, gdy wprowadzano interwencję. Uznano, że lepiej zainwestować w promocję na innych rynkach i traktować obecną sytuację jako przestrogę przed zbytnim zaangażowaniem w rynek rosyjski. Rynek krajowy oczekuje na uruchomienie PROW w zakresie modernizacji gospodarstw rolnych. Mają tam być przyznane całkowite środki w wysokości 2,8 mld euro. Trudno powiedzieć jaka część trafi na cele modernizacji lub budowy chlewni dla produkcji prosiąt. Jednakże jest to pierwszai zapewne ostatnia pomoc dla sektora trzody, który ma bardzo trudną sytuację i brak zrozumienia u decydentów. Kolejnym elementem w niedalekiej przyszłości, który może mieć pozytywny wpływ na sektor trzody chlewnej jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 1308/2013 wprowadzające regulacje prawne, m. in. w sprawie organizacji rynków rolnych. Artykuł 168 zawiera określenia dotyczące umów lub ofert umów. Otóż umowy mają zawierać w szczególności cenę do zapłaty, która jest niezmienna i określona w umowie lub jest obliczana poprzez połączenie różnych czynników określonych w umowie. Jest to bardzo poważne umocnienie pozycji dostawców, np. żywca wieprzowego, którzy w Polsce mają dotychczas bardzo słabą pozycję w relacjach z przemysłem mięsnym. Prowadzone przez lata negocjacje z przedstawicielami przemysłu mięsnego, aby dobrowolnie zgodzili się na wprowadzenie do umów elementu cenowego nie przyniosły rezultatu. Teraz rozwiązanie to będzie wprowadzane na drodze prawa. Rozporządzenie zawiera także zapisy o możliwości utworzenia Prywatnego Funduszu Ubezpieczeniowego. Fundusz powstałby przy początkowym wsparciu Państwa, tak aby jego zasoby uzyskane w drodze zwrotnej pożyczki wynosiły 100 mln zł. Następnie byłby uzupełniany z opłat od transakcji. Zasoby funduszu byłyby uruchamiane na pomoc w przypadku działania sił wyższych, chorób lub drastycznego spadku cen. Zasoby Funduszu byłyby zarządzane przez producentów. Zatem stopniowo, ale kompleksowo powstaje szereg działań, które wspierają sektor produkcji trzody chlewnej. Można oczekiwać pozytywnych efektów działań za ok. 2 lata, gdy zostaną ukończone pierwsze inwestycje, a poziom efektywności produkcji będzie się nadal poprawiać. Wykres 3. Zmiany sen trzody w UE i prognozy (w euro za 100 kg tuszy) Źródło: DG Agri I/2015 S 148,69 E 138,76 II/2015 S 148,85 E 145,85 III/2014 S 171,94 E 161,26 IV/2014 S 145,89 E 138, sty lut mar kwi maj cze lip sie wrz paź lis gru 5

8 R Y N E K W I E P R Z O W I N Y Wpływ ASF i embarga na rynek wieprzowiny - perspektywy na przyszłość Grzegorz Rykaczewski Bank Gospodarki Żywnościowej, Warszawa Wykrycie ognisk wirusa ASF w Polsce i na Litwie na początku br. miało znaczący wpływ na sytuację w sektorze wieprzowiny zarówno w kraju, jak i w całej Unii Europejskiej. Tuż po stwierdzeniu zachorowań u dzików w szczególnie trudnym położeniu znaleźli się producenci z północnowschodniej części Polski, mający swoje siedziby na obszarze, na którym odnotowano przypadki zachorowań. Utworzono tam strefę objętą ograniczeniami. Na początku obszar strefy obejmował: większą część woj. podlaskiego, część woj. lubelskiego i obszar jednego powiatu w woj. mazowieckim. Należy zaznaczyć, że na ww. terenie obowiązywał szereg zakazów związanych z utrzymaniem świń, transportem poza strefę, eksportem i sprzedażą. W efekcie producenci na tym terenie, mając trudności ze sprzedażą do punktów skupu, utrzymywali w gospodarstwach tuczniki do dużo wyższej masy ciała niż standardowo. Spotkało się to z protestami środowisk rolniczych, w ocenie których obszar strefy został zbyt szeroko określony. W dniu 18 marca 2014 r. podczas posiedzenia Stałego Komitetu ds. Łańcucha Żywnościowego i Zdrowia Zwierząt (DG SANCO) w Brukseli przegłosowano decyzję określającą nowe granice obszarów objętych ograniczeniami oraz wymagania dotyczące przemieszczania świń i produktów pochodzących od świń. W przegłosowanej decyzji znacznie zmniejszono obszar objęty restrykcjami. Dotychczas stwierdzono dwadzieścia przypadków wystąpienia wirusa ASF u dzików. Wszystkie miały miejsce w pobliżu polsko-białoruskiej granicy. Dodatkowo w lipcu oraz w sierpniu br. stwierdzono wystąpienie dwóch ognisk wirusa ASF w gospodarstwach rolnych na terenie powiatu białostockiego. Wyznaczono wtedy 10-kilometrową strefę z ograniczeniami bezpośrednio przy ogniskach choroby 3 km strefę zapowietrzoną, a wokół nich 7 km strefę zagrożoną. Służby weterynaryjne przeprowadziły kontrolowane uboje zwierząt na tym terenie. Na wskazanym obszarze dominowały małe gospodarstwa, w których nie prowadzono towarowej produkcji trzody. Ograniczyło to straty powstałe wskutek zachorowań świń. Warto zaznaczyć, że oba gospodarstwa rolne, w których wykryto wirus ASF, znajdują się na terenie utworzonego w marcu br. obszaru objętego ograniczeniami, co nie powodowało konieczności rozszerzania jakichkolwiek restrykcji na inne regiony Polski. Kiedy w styczniu br. władze litewskie poinformowały o odkryciu ASF na ich terytorium, natychmiast zareagowały rosyjskie władze weterynaryjne, które uznały obszar całej Unii Europejskiej za strefę zagrożoną ASF. W rezultacie Rosjanie, a wraz z nimi pozostałe kraje Unii Celnej (Białoruś i Kazachstan), wprowadziły zakaz importu żywych świń i wieprzowiny z całej UE. Rosja jest ważnym partnerem handlowym dla europejskich producentów mięsa wieprzowego - w 2013 roku około 23% unijnego eksportu nieprzetworzonego mięsa wieprzowego o wartości 968 mln euro było przeznaczone na ten rynek. Największymi eksporterami były takie kraje jak: Niemcy, Dania, Hiszpania, Francja, Holandia oraz Polska. Łącznie wymienione kraje odpowiadały za 80% unijnego eksportu wieprzowiny do Rosji. W październiku br. Komisja Europejska prognozowała spadek eksportu unijnej wieprzowiny w całym 2014 r. o 8%. Jako główny powód wskazywano brak możliwości sprzedaży mięsa do Rosji. Wystąpienie ASF w Polsce skutkowało poważnymi zakłóceniami w handlu zagranicznym. Oprócz już wprowadzonego zakazu importu żywych zwierząt i mięsa wieprzowego przez kraje Unii Celnej, podobny zakaz - tym razem dotyczący tylko polskiego mięsa i zwierząt wprowadziły m.in.: Japonia, Chiny, Ukraina i Korea Południowa. Zakaz importu wprowadzony w krajach Unii Celnej oraz w niektórych krajach azjatyckich w zasadniczy sposób zmienił zarówno strukturę, jak i wolumen eksportu polskiej wieprzowiny. Według danych Ministerstwa Finansów (MF) w 2013 r. największymi importerami wieprzowiny z Polski były: Chiny, Włochy, Białoruś, Rosja oraz Słowacja. Do wymienionych krajów wywieziono mięso stanowiące 47% wolumenu eksportu. Dla porównania w okresie pierwszych ośmiu miesięcy 2014 r., z uwa- 6 infopolsus

9 R Y N E K W I E P R Z O W I N Y gi na embargo, najwięcej polskiej wieprzowiny trafiło na rynki: włoski (32 tys. ton wzrost o 14%), niemiecki (26 tys. ton wzrost o 28%), słowacki (24 tys. ton wzrost o 25%) oraz czeski (16 tys. ton wzrost o 11%). W okresie I VIII br. na te cztery rynki łącznie trafiło prawie 100 tys. ton mięsa, co stanowiło 42% wolumenu eksportu. Negatywny wpływ braku możliwości eksportu do krajów pozaunijnych, które wprowadziły embargo, został w części zneutralizowany poprzez zwiększony eksport do krajów UE. Według informacji MF eksport nieprzetworzonego mięsa wieprzowego w okresie pierwszych ośmiu miesięcy br. wyniósł 238 tys. ton i był o 49 tys. ton niższy niż w analogicznym okresie ubiegłego roku, przy czym eksport do krajów trzecich osiągnął poziom 66 tys. ton i był o 75 tys. ton niższy niż w tym samym okresie przed rokiem (wykres 1). W tym samym czasie sprzedaż polskiego mięsa wieprzowego na rynki krajów unijnych osiągnęła wartość 589 mln EUR, przy wolumenie 172 tys. ton, tj. o 26 tys. ton wyższym niż przed rokiem. Wirus ASF jest nieszkodliwy dla ludzi, jednak zachodziła obawa, że jego wystąpienie, szczególnie u zwierząt gospodarskich, mogło mieć negatywny wpływ na postrzeganie polskiego mięsa przez zagranicznych kontrahentów, którzy importując surowiec mogli obawiać się reakcji konsumentów na rodzimych rynkach. Wątpliwości te okazały się nieuzasadnione i eksport mięsa na rynki UE utrzymał swoją dynamikę. Spośród znaczących importerów polskiego mięsa, którzy do tej pory nie wprowadzili embarga, należy wymienić Stany Zjednoczone i Hongkong. W okresie I-VIII br. na pierwszy z tych rynków trafiło ponad 13 tys. ton wieprzowiny o wartości 37 mln EUR. Z kolei do Hongkongu w tym samym czasie wyeksportowano ponad 23 tys. ton mięsa wieprzowego o wartości 22 mln EUR. Warto jednak zauważyć, że większy popyt zgłaszany ze strony USA czy Hongkongu jest dużo mniejszy niż wcześniejszy eksport do Japonii, Chin czy Rosji. Z powodu wystąpienia ASF u świń w Polsce w lipcu br., Państwowa Służba Weterynaryjna i Fitosanitarna Ukrainy poinformowała o zaostrzeniu wymagań dotyczących polskich eksporterów wieprzowiny. Jednak z uwagi na fakt, że eksport na Ukrainę był możliwy tylko przez około miesiąc i przez ten okres nie cieszył się zainteresowaniem rodzimych przedsiębiorstw, nowe wymagania nie miały bezpośredniego wpływu na sytuację na polskim rynku wieprzowiny. Po ośmiu miesiącach 2014 r. eksport nieprzetworzonego mięsa wieprzowego był o 17% niższy niż w analogicznym okresie 2013 r. Sytuacja dodatkowo skomplikowała się na początku sierpnia br., kiedy to Rosja wprowadziła embargo na produkty spożywcze pochodzące z krajów wspierających Ukrainę w konflikcie rosyjsko-ukraińskim. Na liście zakazanych produktów znalazło się też mięso wieprzowe. Samo embargo objęło, oprócz państw UE, również największych światowych producentów trzody, jak np. Kanadę czy USA. Oba wymienione kraje eksportowały znaczne ilości mięsa do Rosji i musiały szukać alternatywnych rynków. W rezultacie wzrosła konkurencja, np. na rynkach azjatyckich, gdzie są obecni wszyscy więksi światowi producenci. Ograniczenia w eksporcie wprowadzone w wyniku pojawienia się wirusa ASF, miały znaczący wpływ na kształtowanie się ceny żywca na rynku krajowym. Na początku roku, tuż po wykryciu wirusa, ceny znacznie spadły nawet do poziomu 4,22 zł/kg na przełomie lutego i marca (spadek o 10% w ciągu trzech tygodni). Był to najniższy poziom cen od marca 2011 roku. W drugim kwartale br. na rynku krajowym utrzy % % 50 0 I-VIII 2013 I-VIII 2014 intra UE extra UE Wykres 1. Eksport nieprzetworzonego mięsa wieprzowego (tys. ton), oprac. BGŻ na podst. danych Ministerstwa Finansów infopolsus 7

10 R Y N E K W I E P R Z O W I N Y 6,5 6,0 5,5 5,0 4,5 3,5 sty lut mar kwi maj cze lip sie wrz paz lis gru Wykres 2. Ceny skupu żywca wieprzowego (zł/kg), oprac. BGŻ na podst. danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi mywała się wzrostowa tendencja cen żywca. Należy jednak zauważyć, że średnia cena w pierwszej połowie br. wyniosła 4,96 zł/kg i była o 6% niższa niż w pierwszej połowie ubiegłego roku. W dodatku w br. obserwowaliśmy na rynku krajowym stosunkowo krótki okres sezonowych wzrostów cen mięsa. W odróżnieniu od lat poprzednich, na początku III kwartału br. dynamika wzrostów wyhamowała i od lipca ceny systematycznie spadają. Do końca roku spodziewamy się dalszych spadków powodowanych czynnikami sezonowymi. Podobna sytuacja jak w kraju ma miejsce u największych unijnych producentów wieprzowiny, gdzie od początku lipca średnie ceny utrzymują tendencję spadkową. Niski poziom cen skupu wiąże się z pogorszeniem opłacalności produkcji trzody. Oprócz cen skupu ważnym czynnikiem jest również poziom cen pasz, które stanowią główny komponent kosztów produkcji trzody chlewnej. W 2014 r. obserwujemy spadki cen zbóż i w konsekwencji spadki cen pasz. Przeciętna cena mieszanki paszowej grower/finisher w okresie styczeń wrzesień br. była o 13% niższa niż w analogicznym okresie 2013 r. Mniejsze koszty powinny częściowo niwelować negatywne aspekty spadku cen skupu. Z danych GUS wynika, że w pierwszym półroczu br. przedsiębiorstwa przetwórcze osiągały wskaźniki finansowe podobne jak w analogicznych okresach 2013 r. i 2012 r. Sytuację całej branży można więc określić jako stabilną. Warto z kolei pamiętać, że sektor handlu bardzo szybko reaguje na zmiany cen surowca, w związku z czym niższe jego ceny tylko w nieznacznym stopniu mogą przekładać się na wzrost marż przetwórców. IERiGŻ prognozuje wzrost spożycia wieprzowiny w kraju w 2014 r. o 3 kg na osobę, do poziomu 38,5 kg na osobę. Po wykryciu wirusa ASF u świń obawiano się, że polscy konsumenci mogą rezygnować z wieprzowiny. Jak się okazało, było to nieuzasadnione. Mięso wieprzowe jest najbardziej popularnym rodzajem mięsa. Spadające ceny wieprzowiny oraz fakt, że konsumenci w swoich wyborach kierują się w dużej mierze ceną powodują, iż krajowa konsumpcja tego rodzaju mięsa rośnie. W br. obserwowaliśmy też znacznie głębszy spadek cen mięsa wieprzowego w porównaniu ze spadkiem cen mleka, serów i jaj. Relatywnie tańsze mięso w stosunku do innych artykułów żywnościowych jest dodatkowym czynnikiem wspierającym konsumpcję wieprzowiny. Wystąpienie wirusa ASF w kraju rodziło wiele pytań o dalszy wpływ na sytuację na rynku wieprzowiny. Najważniejszą obecnie kwestią jest to, czy w kraju pojawią się nowe przypadki wystąpienia wirusa ASF u dzików oraz nowe ogniska w gospodarstwach rolnych, a jeśli tak, to czy wirus nie zacznie się rozprzestrzeniać poza strefę objętą ograniczeniami. Do chwili obecnej ogniska choroby zostały stwierdzone w wyznaczonej przez GIW strefie przy granicy polsko-białoruskiej. Warto zauważyć, że ostatnie przypadki zachorowań u dzików zostały stwierdzone w coraz dalszej odległości od granicy. Jednak cały czas jest to obszar strefy. W związku z tym, bardzo ważne jest stosowanie zasad bioasekuracji w gospodarstwach, aby uniknąć ponownego przedostania się wirusa do stad trzody. Konieczna jest także skuteczna walka z rozprzestrzenianiem się wirusa, prowadzona przez organy administracji państwowej. Z uwagi na większą podaż mięsa na rynku krajowym ważna jest także promocja polskiej wieprzowiny zarówno w kraju, jak i na rynkach zagranicznych oraz poszukiwanie nowych rynków zbytu dla krajowego mięsa. 8 infopolsus

11 Piotr Kołodziejczyk PZHiPTCh POLSUS, Warszawa B I O A S E K U R A C J A Po pierwsze, dezynfekcja W nowoczesnych, wyspecjalizowanych fermach trzody chlewnej spadek zdrowotności stada może prowadzić do poważnych strat ekonomicznych, dlatego zasady bioasekuracji powinny być integralną częścią całego procesu produkcyjnego. Większość chorób występujących obecnie u świń wynika z intensyfikacji produkcji, charakteryzującej się dużą koncentracją zwierząt. Dlatego bardzo ważnym, a może nawet najważniejszym elementem postępowania profilaktycznego jest systematyczne i prawidłowe prowadzenie dezynfekcji zarówno pomieszczeń dla zwierząt, jak i całego otoczenia fermy. Istnieją dwa podstawowe typy odkażania: dezynfekcja zapobiegawcza, którą przeprowadza się w określonych odstępach czasowych niezależnie od tego, czy w fermie wystąpiła jakaś choroba zakaźna czy nie oraz dezynfekcja bieżąca i końcowa, które wykonywane są w trakcie trwania i po wygaśnięciu choroby w stadzie. Dezynfekcja zapobiegawcza powinna być przeprowadzana każdorazowo po zakończeniu cyklu produkcyjnego i zawsze przed wprowadzeniem nowych zwierząt, w myśl zasady całe pomieszczenie pełne - całe pomieszczenie puste (inaczej jest to dezynfekcja okresowa). Systematyczne odkażanie należy prowadzić także podczas trwania produkcji na fermie, tj. w trakcie cyklu, w pomieszczeniach, w których przebywają zwierzęta. Jest to tzw. dezynfekcja ciągła, którą wykonuje się preparatami dopuszczonymi do stosowania w obecności zwierząt. Należy pamiętać, że w obiektach wykorzystywanych bez przerwy, czyli na fermach prowadzących ciągły sposób produkcji, bez przestrzegania zasady całe pomieszczenie pełne - całe pomieszczenie puste, dezynfekcja ciągła może być jedynym możliwym do przeprowadzenia sposobem odkażania. Podstawowym celem dezynfekcji powinno być zabezpieczenie fermy przed drobnoustrojami chorobotwórczymi oraz uniemożliwienie rozprzestrzeniania się i namnażania ich wewnątrz fermy. Aby program odkażania był skuteczny, tj. aby właściwe było działanie środków dezynfekcyjnych, konieczne jest przestrzeganie ściśle określonych zasad postępowania. Dezynfekcja okresowa (po zakończonym cyklu produkcyjnym) 1. Oczyszczanie fermy na sucho, czyli usuwanie zanieczyszczeń Pierwszym etapem dezynfekcji zapobiegawczej jest wyprowadzenie zwierząt oraz usunięcie ruchomego sprzętu z odkażanego pomieszczenia. W dalszej kolejności należy solidnie wysprzątać budynek, usuwając wszystkie większe zanieczyszczenia organiczne, tj. resztki pożywienia, odchody, obornik, zanieczyszczoną ściółkę, a także gnojowicę z kanałów gnojowych. Należy pamiętać, że obecność zanieczyszczeń organicznych, które zawierają duże ilości drobnoustrojów, z jednej strony stanowi poważne źródło zakażenia dla zwierząt, z drugiej natomiast istotnie obniża skuteczność kolejnych zabiegów oczyszczania i odkażania chlewni. 2. Mycie i odkażanie pomieszczeń Celem drugiego etapu dezynfekcji jest usunięcie wszelkich zanieczyszczeń, które mogły pozostać po oczyszczaniu budynku na sucho i stanowić będą wtórne źródło zakażenia. Preparaty wykorzystywane do mycia pomieszczeń powinny zawierać w swoim składzie detergent, który będzie ułatwiał usuwanie tłustych lub zaschniętych nieczystości, a poprzez działanie bakteriobójcze przyczyni się również do stopniowego obniżania poziomu drobnoustrojów w odkażanym pomieszczeniu. Mycie ścian najlepiej wykonać gorącą wodą pod ciśnieniem, począwszy od górnych partii budynku ku dołowi, czyli od sufitu i ścian w kierunku podłogi, uwzględniając wentylatory oraz wloty powietrza. Szczególną uwagę należy zwrócić na trudno dostępne miejsca, takie jak szczeliny, pęknięcia, kąty, w których najczęściej gromadzą się duże ilości zanieczyszczeń. W miarę możliwości przed kolejnym etapem odkażania pomieszczenie należy pozostawić do całkowitego wyschnięcia. Po dokładnym umyciu ścian i podłóg zaleca się przeprowadzić wstępne odkażanie budynku przy użyciu jednego z najtańszych preparatów do dezynfekcji, a mianowicie roztworu sody żrącej. Roztwór ten należy nawarstwiać na wszystkie powierzchnie, pozostawić do wyschnięcia, a następnie spłukać kilkakrotnie zimną wodą. Dokładne spłukanie sody żrącej jest niezwykle ważną czynnością, ponieważ pozostawione na odkażanych powierzchniach kryształki sody działają destrukcyjnie zarówno na podłoże cementowe, jak i na wyposażenie chlewni (rury stalowe), a w najgorszym wypadku mogą być przyczyną zatrucia u wprowadzonych do pomieszczenia zwierząt. Po całkowitym zmyciu roztworu sody żrącej i osuszeniu powierzchni wskazane jest przeprowadzenie dezynfekcji parami formaliny. Ten rodzaj odkażania wykonać mogą tylko wykwalifikowani pracownicy, wyposażeni w odpowiedni sprzęt umożliwiający uzyskanie par formaliny (informacje o ekipach przeprowadzających dezynfekcję parami formaliny można uzyskać u producentów drobiu). Gazowanie obiektów jest bardzo istotnym elementem skutecznej dezynfekcji, ponieważ formalina, w porównaniu z innymi środkami dezynfekcyjnymi, w dużo mniejszym stopniu wiąże się z substancjami organicznymi, a jej pary wnikając we wszystkie szczeliny, niedostępne nawet dla aparatów ciśnieniowych, działają skutecznie zarówno na wegetatywne, jak i przetrwalnikowe formy bakterii oraz na wirusy i grzyby. Po przeprowadzeniu gazowania trzeba pamiętać o wyrównaniu wszelkich pęknięć lub ubytków w podłożu, na którym przebywają zwierzęta. Należy pamiętać, że w przypadku obecności drobnoustrojów wyjątkowo opornych, takich jak oocysty kokcydiów, do dezynfekcji chlewni należy zastosować inne środki, tj. preparaty specjalne, gwarantujące likwidację wszystkich form rozwojowych tych mikroorganizmów. infopolsus 9

12 B I O A S E K U R A C J A Podczas dezynfekcji chlewni dużą uwagę należy zwrócić także na kanały gnojowe, rury wyprowadzające gnojowicę oraz płyty gnojowe i szamba. Każdorazowo wszystkie elementy systemu odprowadzania ścieków muszą być bardzo dokładnie oczyszczone i zdezynfekowane. Z uwagi na wysoką koncentrację drobnoustrojów w gnojowicy ważne jest, aby odkażanie tego systemu przeprowadzać ze szczególną starannością, przy wykorzystaniu odpowiedniego środka odkażającego, który zapewni eliminację wszystkich znajdujących się tam patogennych drobnoustrojów. Dla uzyskania dobrych wyników dezynfekcji budynku niezmiernie ważne jest dokładne pokrycie środkiem odkażającym wszystkich powierzchni w chlewni oraz przestrzeganie odpowiednich stężeń używanego środka i właściwego czasu ekspozycji. Parametry te bezwzględnie powinny być zgodne z zaleceniami podawanymi przez producenta preparatu. W przypadku odkażania chlewni parami formaliny należy dokładnie wywietrzyć pomieszczenie, a następnie wykonać białkowanie ścian i ewentualnie sufitów. Należy zaznaczyć jednak, że wapno gaszone używane do bielenia, choć działa na większość bakterii chorobotwórczych, wirusów i grzybów, nie jest środkiem wystarczającym do całkowitej dezynfekcji chlewni. Niewątpliwie po bieleniu ścian i sufitów budynek wygląda czysto i schludnie - nie może to być jednak, co jest częstym błędem, jedyny po wstępnej sanityzacji element dezynfekcji budynku. Po odkażaniu innymi środkami dezynfekcyjnymi, tj. kiedy stosowany był preparat w płynie, przed kolejnymi etapami odkażania lub przed wprowadzeniem zwierząt do pomieszczenia wszystkie powierzchnie należy pozostawić do wyschnięcia. 3. Dezynfekcja sprzętów i ruchomego wyposażenia chlewni Wszystkie elementy i sprzęt ruchomy, które stanowią wyposażenie chlewni muszą być poddane gruntownemu oczyszczaniu i dezynfekcji. Mycie sprzętów należy wykonać poza budynkiem chlewni, używając do tego celu ciepłej wody z dodatkiem detergentu i aparatu ciśnieniowego. Elementy bardzo zanieczyszczone należy namoczyć, oczyścić mechanicznie (zeskrobać brud), a następnie umyć pod ciśnieniem. Po wstępnym oczyszczeniu cały sprzęt należy przenieść w czyste miejsce i poddać dezynfekcji właściwej. Aby dezynfekcja była skuteczna, należy pamiętać również o odkażaniu drobnego sprzętu używanego do odchowu zwierząt. Chodzi tu przede wszystkim o autokarmniki, dozatrony, poidła, smoczki, lampy, tace do przenoszenia leków, ale także wiadra, łopatki do nakładania paszy, poskramiacze, widły, łopaty czy zgarniacze wraz z olinowaniem. Na wszystkie te elementy należy zwrócić bardzo baczną uwagę, albowiem każde niedopatrzenie bądź niedokładne oczyszczenie sprzętu sprawi, że będzie on w dalszym ciągu potencjalnym źródłem zakażenia, co po umieszczeniu go w czystym budynku zniweczy cały trud dezynfekcji. 4. Odkażanie systemu wodnego Należy pamiętać, że system pojenia zwierząt może być tak samo zanieczyszczony, jak pozostałe elementy wyposażenia chlewni i może być przyczyną przeniesienia drobnoustrojów chorobotwórczych z jednego cyklu produkcyjnego na drugi. Odkażaniu należy poddać poidła, rurociągi i zbiorniki na wodę. System rurociągów najlepiej jest odłączyć od dopływu wody, przepłukać i zdezynfekować. Jeżeli jest to możliwe, poidła należy zdjąć, umyć i zanurzyć w roztworze środka odkażającego. Zbiornik główny należy dokładnie oczyścić, przemyć, napełnić ponownie wodą i dodać środek dezynfekcyjny. Odkażając system wodny chlewni, należy pamiętać o tym, że użyty preparat dezynfekcyjny musi być skuteczny i jednocześnie całkowicie bezpieczny dla zwierząt, ponieważ świnie korzystające z odkażonych poideł będą pobierać wodę z resztkami płynu odkażającego. 5. Dezynfekcja ostateczna Po dezynfekcji chlewni należy wnieść do niej wyposażenie i cały ruchomy sprzęt oraz w razie potrzeby położyć nową ściółkę. Następnie należy wykonać w pomieszczeniu dezynfekcję aerozolową, najlepiej takim preparatem, którego nie trzeba będzie później spłukiwać. Zastosowanie odkażania w formie rozpylania aerozolu służy przede wszystkim likwidacji patogenów wniesionych ewentualnie z zewnątrz oraz ułatwia ostateczną dezynfekcję miejsc trudno dostępnych. Ten etap odkażania chlewni musi być szczególnie dobrze przemyślany, a cały zabieg nieszkodliwy zarówno dla sprzętów znajdujących się już w pomieszczeniu, jak i dla zwierząt, które zostaną później do niego wprowadzone. Przy wyborze preparatu do dezynfekcji aerozolowej należy kierować się przede wszystkim bezpieczeństwem jego stosowania, uwzględniając zarówno skuteczność środka, jak i jego toksyczność. Reasumując należy podkreślić, że program odkażania budynków po zakończeniu cyklu produkcyjnego, choć istotnie ogranicza występowanie chorób, nie może być jedynym elementem postępowania profilaktycznego. Systematyczne przeprowadzanie dezynfekcji w trakcie cyklu produkcyjnego, czyli podczas obecności zwierząt na fermie, jest tak samo ważne, jak odpowiednie oczyszczanie i przygotowanie pomieszczeń przed wprowadzeniem do nich nowych zwierząt. Dezynfekcja ciągła obejmuje wiele elementów, z których wszystkie mają na celu uniemożliwienie przenoszenia i namnażania się drobnoustrojów w obrębie fermy. Taki program odkażania chlewni, mimo iż w istotny sposób ogranicza występowanie i rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych, nie jest wystarczającym elementem postępowania profilaktycznego. Kontrola środków transportu Pojazdy wjeżdżające na teren albo w najbliższe otoczenie fermy są istotnym czynnikiem uczestniczącym w rozprzestrzenianiu się drobnoustrojów patogennych, dlatego wymagają szczególnego nadzoru i dokładnej dezynfekcji. Niezwykle istotnym elementem jest odpowiednie zlokalizowanie miejsca załadunku i wyładunku zwierząt. Transporty świń powinny być wprowadzane do oddzielnej części fermy przeznaczonej na kwarantannę. Rampa powinna być tak zaprojektowana, aby jej część czysta znajdowała się od strony fermy, natomiast część brudna poza ogrodzeniem, tj. od strony środka transportowego. Bardzo ważne jest, aby przewidzieć odpowiednią powierzchnię ładowania, ponieważ świnie, które raz z e t k n ę ł y s i ę z c z ę ś c i ą b r u d n ą w żadnym wypadku nie mogą powrócić na 10 infopolsus

13 B I O A S E K U R A C J A teren fermy. Z uwagi na fakt, że zarówno środki transportu, jak i ich kierowcy stanowią istotne źródło zawlekania chorób zakaźnych do chlewni, należy zwrócić szczególną uwagę na to, aby samochód przed przyjazdem na fermę został całkowicie opróżniony (nie mogą być w nim przewożone jednocześnie zwierzęta z innych chlewni), dokładnie umyty i zdezynfekowany. Dbałość o higienę dotyczy również kierowców, którzy przed każdym załadunkiem powinni zmieniać obuwie oraz kombinezony. Po załadunku lub wyładunku zwierząt rampa powinna być dokładnie oczyszczona i poddana dezynfekcji. Ciężarówki dostarczające paszę, o ile to możliwe, w ogóle nie powinny wjeżdżać na teren fermy. Ważne jest, aby przed wjazdem na fermę znajdował się odpowiednio skonstruowany basen dezynfekcyjny, który powinien być cały czas wypełniony środkiem odkażającym i wolny od nadmiaru zanieczyszczeń organicznych obniżających skuteczność dezynfekcji. Używane środki odkażające powinny charakteryzować się szerokim zakresem działania i wysoką stabilnością, tzn. nie powinny ulegać łatwemu unieczynnieniu przez substancje organiczne. Kontrola świń wprowadzanych do chlewni Aby program bioasekuracji chlewni był skuteczny, w każdym punkcie muszą być ustanowione bariery uniemożliwiające przenikanie drobnoustrojów chorobotwórczych na fermę. Jednym z większych zagrożeń dla zdrowotności stada jest wprowadzanie do chlewni nowo zakupionych zwierząt, dlatego bardzo ważnym elementem jest posiadanie na fermie pomieszczeń do prowadzenia kwarantanny. Nadzór nad nowo wprowadzanymi zwierzętami polega zarówno na wykrywaniu ewentualnych zakażeń ukrytych, jak i na stopniowej aklimatyzacji świń do środowiska fermy. Pomieszczenia przeznaczone do izolacji zwierząt powinny znajdować się w odległości około metrów od budynków fermy. Każdorazowo przed zakupem nowej partii materiału zarodowego izolatka powinna być dokładnie oczysz- czona i zdezynfekowana. Niezwykle istotne jest również, aby budynki przeznaczone do kwarantanny były używane według zasady całe pomieszczenie pełne - całe pomieszczenie puste. Kontrola ruchu ludzi Przenoszenie chorób zakaźnych może odbywać się, i niestety bardzo często odbywa się, także za pośrednictwem ludzi przemieszczających się zarówno między gospodarstwami, jak i w obrębie jednego obiektu. Zapobieganie rozprzestrzenianiu się drobnoustrojów chorobotwórczych tą drogą polega na objęciu nadzorem zarówno wstępu osób odwiedzających fermę, jak i pracowników mających na co dzień kontakt ze zwierzętami. Obsługa zatrudniona w chlewni powinna być dokładnie zaznajomiona z podstawowymi zasadami bioasekuracji. Szczególną uwagę należy zwrócić na pracowników poruszających się po terenie fermy i dokładne odkażanie przy przechodzeniu z jednego pomieszczenia do drugiego. Na teren jednostki hodowlanej, a także przy przechodzeniu z jednego sektora produkcyjnego do drugiego, powinni oni wchodzić po wcześniejszym wzięciu prysznica i całkowitej zmianie odzieży oraz obuwia. Przed każdym wejściem na teren fermy, a także przed każdym budynkiem lub pomieszczeniem powinny znajdować się baseny do odkażania obuwia. Środek dezynfekcyjny w basenie należy regularnie uzupełniać lub w razie zanieczyszczenia wymieniać. Bardzo ważne jest również to, aby buty zanurzane w roztworze środka odkażającego były czyste, tj. pozbawione zanieczyszczeń organicznych, w przeciwnym razie działanie płynu dezynfekcyjnego będzie mocno ograniczone, a cały proces dezynfekcyjny będzie mijał się z celem. Często pomijaną, a niezwykle istotną czynnością jest systematyczne odkażanie rąk, na których też mogą być przenoszone drobnoustroje chorobotwórcze. Ręce powinny być dokładnie myte i odkażane przy przechodzeniu z jednego budynku albo sektora produkcyjnego do drugiego, a także przed wykonywaniem różnego rodzaju zabiegów przy zwierzętach. Należy podkreślić, że sprzęt wykorzystywany przez pracowników, tzn. kombinezony i obuwie, zawsze powinny być czyste, co oznacza konieczność systematycznego prania i dezynfekcji odzieży używanej w chlewni. Wyrobienie u hodowcy nawyku zmiany obuwia lub nawet zmiany całości odzieży przed wejściem do każdego z sektorów utrzymywanych zwierząt jest niezwykle istotną sprawą, albowiem chroni między innymi zwierzęta młodsze przed zakażeniem drobnoustrojami od zwierząt starszych. W przypadku występowania na fermie chorób, zwłaszcza takich, które szerzą się bardzo szybko, np. dezynteria, salmoneloza, PRRS, zasadą powinna być wymiana całego ubrania i sprzętu po wyjściu z sektora zwierząt chorych. Dobrą zasadą, przy chęci zachowania jak najlepszego i najdłuższego statusu zdrowotnego zwierząt, jest także pozostawianie rzeczy pochodzących z zewnątrz lub z innej fermy w części brudnej śluzy. W części czystej powinno być przygotowane ubranie wewnątrz fermowe, łącznie z butami. Godną polecenia metodą, preferowaną przez niektórych hodowców, jest używanie - zamiast dwóch zmian kaloszy - specjalnych, foliowych butów jednorazowych. Organizacja pracy na fermie musi bezwzględnie przewidywać kierunek ruchu tylko z części czystych chlewni do brudnych - nigdy odwrotnie. Pracownicy zatrudnieni w fermie w żadnym wypadku nie powinni mieć także kontaktu z innymi świniami poza tymi, które znajdują się w danym gospodarstwie. Wizyty gości odwiedzających fermę najlepiej jest ograniczyć do minimum. Wszystkie osoby wchodzące na teren fermy podlegają takim samym zasadom, co pracownicy zatrudnieni w gospodarstwie, tj. przed wejściem do fermy zobowiązani są do umycia się oraz zmiany ubrania i obuwia. Warto zwrócić uwagę, że lekarze weterynarii wchodzący do fermy także podlegają zasadom bioasekuracji. Lekarz opiekujący się stadem powinien posiadać na fermie swój osobny sprzęt, wykorzystywany tylko w danej chlewni. Dotyczy to nie tylko odzieży i butów, ale także drobnego sprzętu medycznego, takiego jak igły czy strzykawki. Wszelkie zabiegi przy zwierzętach, zwłaszcza zabiegi iniekcyjne, powin- infopolsus 11

14 B I O A S E K U R A C J A ny być wykonywane w rękawiczkach jednorazowych, które też można pozostawić w obsługiwanym gospodarstwie. Mycie się i zmiana odzieży przed wejściem na fermę w wystarczający sposób zabezpiecza przed wprowadzaniem do chlewni niepożądanych drobnoustrojów, dzięki czemu nikt nie będzie mógł zarzucić lekarzowi weterynarii, że jadąc z jednej fermy do drugiej był przyczyną zawleczenia jakiegoś schorzenia. Postępowanie takie powinno dotyczyć zarówno lekarza weterynarii, jak i inseminatora czy zootechnika, pracującego w dwóch różnych obiektach o różnym statusie zdrowotnym. Omawiając zasady wizytowania fermy przez lekarza weterynarii, warto wspomnieć, że zwierzęta padłe lub poddane ubojowi diagnostycznemu nie powinny być sekcjonowane na terenie chlewni. Badanie sekcyjne należy wykonywać w punkcie oddalonym od pomieszczeń, w których przebywają zwierzęta, a po jego zakończeniu miejsce to należy dokładnie oczyścić i kilkakrotnie zdezynfekować w celu zapobieżenia rozprzestrzeniania się ewentualnej choroby lub drobnoustrojów patogennych. Należy również zadbać o to, aby zwłoki i narządy wewnętrzne sekcjonowanego zwierzęcia zostały poddane utylizacji w specjalnie przeznaczonych do tego celu zakładach. Dezynfekcja powietrza i pomieszczeń dla zwierząt Aby zredukować liczebność chorobotwórczych drobnoustrojów wewnątrz budynku chlewni oraz maksymalnie utrudnić do niej dostęp patogenów przenoszących się drogą powietrzną, dezynfekcję pomieszczeń, w których przebywają świnie powinno się wykonywać przynajmniej jeden raz w tygodniu. Należy zwrócić uwagę, aby stosowane do tego celu preparaty posiadały certyfikat bezpieczeństwa, tzn. zapewnienie producenta o nieszkodliwości środka i możliwości stosowania go w obecności zwierząt. Omawiany rodzaj dezynfekcji najczęściej przeprowadza się przy użyciu płynnych preparatów, doprowadzając do zamgławiania powietrza w kojcach czy sektorach zwierząt. Ważne jest, aby zamgła- wianie pomieszczeń zostało przeprowadzone prawidłowo, tzn. za pomocą specjalnych aparatów wysokociśnieniowych. Zamgławianie powietrza jest szczególnie zalecane przy chorobach skóry u świń, tj. po przejściach świerzbu, wszawicy, przy zespole skórno-nerkowym PDNS, smoleniu, a także przy gronkowcowym zapaleniu skóry i ospie. Takie postępowanie prowadzi do zredukowania drobnoustrojów znajdujących się na skórze zwierzęcia i tym samym przyspiesza gojenie się zmian. Przy niektórych chorobach, np. przy ospie czy gronkowcowym zapaleniu skóry, dopuszczalne jest wykonywanie zamgławiania nawet 2-3 razy dziennie, co łącznie z właściwie prowadzoną terapią istotnie przyspiesza powrót zwierząt do zdrowia. Należy pamiętać, że idealnymi warunkami do rozwoju i przeżywania patogennych drobnoustrojów w chlewni jest wysoka wilgotność oraz obecność resztek organicznych, w tym odchodów, paszy i popłodów w porodówkach. Kojce dla zwierząt powinno się zatem jak najczęściej sprzątać, używając do tej czynności minimalnej ilości wody. Oczyszczone z odchodów i wszelkich resztek organicznych podłoże oraz ściany należy również opryskać preparatem dezynfekcyjnym. W celu obniżenia wilgotności powietrza i ściółki zaleca się stosowanie dostępnych na naszym rynku preparatów, które mają właściwości zarówno dezynfekujące, jak i osuszające. Istotnym elementem dezynfekcji pomieszczeń stałego przebywania zwierząt jest także odkażanie korytarzy doprowadzających do poszczególnych kojców. Należy ją wykonywać minimum raz w tygodniu, a dla pełni bezpieczeństwa warto również zadbać o to, aby przed wejściem do każdego sektora znajdowała się mata dezynfekcyjna nasączona preparatem odkażającym. Zwalczanie gryzoni i insektów Należy pamiętać, że utrzymanie reżimu sanitarnego w chlewni, to nie tylko prowadzenie dezynfekcji okresowej i ciągłej, ale także systematyczne wykonywanie dezynsekcji i deratyzacji pomieszczeń oraz całego otoczenia fermy. Zabezpieczenie dostępu gryzoni do budynku, w którym przebywają zwierzęta oraz do magazynu pasz wymaga pełnego i wszechstronnego programu nadzoru. Obecność w chlewni myszy i szczurów jest elementem, który niesie ze sobą niebezpieczeństwo szerzenia się bardzo wielu jednostek chorobowych, dlatego konsekwentne zwalczanie gryzoni odgrywa szczególnie ważną rolę w programie bioasekuracji fermy. Wiele patogenów może być przenoszonych również przez owady, w związku z czym regularna dezynsekcja, zwłaszcza przy użyciu preparatów zwalczających muchy i ich larwy, powinna być nieodzownym elementem kompleksowego oczyszczania i odkażania fermy. Dopełnieniem opisanych powyżej elementów postępowania, które mają na celu przestrzeganie podstawowych zasad bioasekuracji, powinno być prawidłowe odrobaczanie zwierząt, tj. systematyczne, z zastosowaniem odpowiednich środków. Reasumując, na podstawie własnych badań terenowych należy stwierdzić, że im większą wagę hodowca przywiązuje do sumiennego realizowania programu odkażania fermy, tym mniejsza jest ilość koniecznych interwencji lekarskich. Z całą pewnością skuteczne odkażanie ma wpływ na liczbę zachorowań zwierząt w fermach dotkniętych dyzenterią, salmonelozą czy kolibakteriozą. Prawidłowo odkażana porodówka, szczególnie w okresie obcinania ogonków, kastracji czy wykonywania innych zabiegów na prosiętach, istotnie zmniejsza ilość zwierząt z objawami streptokokozy, a systematyczne odkażanie kojca porodowego w widoczny sposób redukuje natężenie występowania zapaleń układu moczowego oraz gruczołu mlekowego u loch po porodzie. Należy wyraźnie podkreślić, że biobezpieczeństwo oraz zabiegi oczyszczania i odkażania fermy mają istotne znaczenie nie tylko z punktu widzenia zwalczania chorób, ale przynoszą także zdecydowaną poprawę wydajności produkcji. Nakłady poniesione na dezynfekcję, dezynsekcję i deratyzację zwracają się zatem wielokrotnie, między innymi w postaci ograniczenia wydatków na ochronę zdrowia świń. 12 infopolsus