Od etyki do polityki. Na ten temat zob. np. E. Tugendhat, Wykłady o etyce, tłum. J. Sidorek, Warszawa 2004, s
|
|
- Zuzanna Pietrzyk
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 W historii filozofii zaobserwować można okresy wzmożonego zainteresowania problematyką etyczną. Od stoików umieszczających etykę w swoim sławnym porównaniu filozofii do jajka w miejscu centralnym, przez Spinozę, dla którego filozofia jest etyką, o ile prowadzi od wyobcowania do wolności i szczęścia, po współczesne, potoczne rozumienie etyki jako opisu zasad kierujących postępowaniem w danej sytuacji (etyka medycyny, biznesu, pracy itd.) definicje etyki były rozmaite. W ostatnich dwóch dekadach problem z określeniem tego terminu nabrał nowego znaczenia i nie chodzi tylko o spory terminologiczne, jak w przypadku ustalania dystynkcji między moralnością a etyką 1. Można nawet powiedzieć, że pod koniec XX wieku, po okresie różnego rodzaju -izmów (od egzystencjalizmu i strukturalizmu po poststrukturalizm), nastąpił powrót do etyki świadczą o tym prace zarówno klasyków myśli dwudziestowiecznej (by wymienić ostatnie dzieła Michela Foucaulta, dotyczące konstytuowania się podmiotu etycznego, czy późne prace Jacques a Derridy), jak i wciąż rosnąca liczba publikacji mających w tytule termin etyka. Mówi się o moralności bez etyki, rozumiejąc przez to etykę jako ideologiczną postawę narzuconą jednostce z zewnątrz w celu jej ujarzmienia i dopasowania do wymogów wspólnoty, ale mówi się także o konieczności wypracowania etyki różnic, etyki Innego 1 Na ten temat zob. np. E. Tugendhat, Wykłady o etyce, tłum. J. Sidorek, Warszawa 2004, s WERSJA_przedmowa popr2a.indd :56:37
2 czy wreszcie nowej etyki (dowodem tego jest ogromne zainteresowanie dziełem Emmanuela Lévinasa, a także aktualne prace Alaine a Badiou). Wśród współczesnych autorów, którzy wpisują się w ten powrót do etyki, próbując nakreślić swój oryginalny projekt filozoficznego namysłu, Simon Critchley na pewno się wyróżnia. Jako filozof średniego pokolenia, wyrosły w anglosaskiej tradycji filozoficznej, ale skłaniający się raczej, jak sam przyznaje, ku tradycji kontynentalnej, nawiązuje do znanych i mniej znanych koncepcji dwudziestowiecznych, ze szczególnym uwzględnieniem myśli francuskiej (przez kilka lat był dyrektorem programowym w Collège International de Philosophie w Paryżu). W prezentowanej najnowszej książce (która w Polsce ma swoją światową prapremierę ) Critchley daje zarys koncepcji podmiotu etycznego wraz z jej możliwymi aplikacjami w obrębie teorii społecznej czy politycznej. Właśnie te możliwe zastosowania przełożenia dyskursu teoretycznego w obszar rozumu praktycznego sprawiają, iż celem książki Nieustające żądanie jest wypracowanie etyki jako odpowiedzi na stan bezwładu panujący we współczesnej dyskusji na temat demokracji, zaangażowania czy społecznej sprawiedliwości. Critchley taką etykę nazywa etyką polityczną. Owa etyka polityczna zdaje się stanowić centrum współczesnego dyskursu filozoficznego, który jest tyleż krytyką, komentarzem i interpretacją (a więc lekturą) kulturowego dziedzictwa, co praktyką, praktykowaniem tego, co postronnym obserwatorom może się wydawać dyskursywną abstrakcją w tym sensie filozofia służyć ma emancypacji filozofującego podmiotu, ma być tym, co zmienia go istotowo, nie może przeto ograniczać się do sporów czysto akademickich, choć bez nich obejść się nie potrafi. Dlatego też Critchley podchodzi raczej z dystansem do analitycznej szkoły filozofowania dominującej nadal na Wyspach Brytyjskich 2. W tym 2 W wywiadzie zatytułowanym Continental Philosophy and Emancipation Critch ley powiada, że zasadniczą cechą filozofii kontynentalnej ostatnich dwóch stuleci jest poszukiwanie odpowiedzi na nihilizm, rozumiany jako zdewaluowanie wartości (prawdy, sprawiedliwości itd.). Dlatego też myśl kontynentalna w odróżnieniu od brytyjskiej nacechowana jest różnego rodzaju projektami emancypacyjnymi: Według mnie podstawowa mapa pojęciowa tradycji konty- 8 WERSJA_przedmowa popr2a.indd :56:37
3 Derrida i Lévinas przywracaniu filozofii jej starożytnego wzorca jako pełni doświadczenia 3 sojuszników znajduje po drugiej stronie kanału La Manche. Właśnie we francuskiej debacie filozoficznej szczególne miejsce przypadło kwestii etyki, poczynając od Sartre a i Lacana (co prawda VII Seminarium poświęcone etyce psychoanalizy opublikowane zostało w 1986, ale wygłaszane było na przełomie 1959 i 1960 roku), przez krąg nouveaux philosophes, po wspomnianego już Badiou. Critchley nawiązuje do nich, ale zapewne jego najważniejszym sojusznikiem pozostaje Emmanuel Lévinas. Gdy jednak porównamy pierwszą znaczącą książkę Critch leya The Ethics of Deconstruction (opublikowaną w 1992 roku) z tą prezentowaną dzisiaj polskiemu czytelnikowi, to zauważymy wyraźne zmiany, jeśli chodzi o traktowanie koncepcji Lévinasa. Na podstawie owego procesu zmian zobaczyć można filozoficzną drogę, którą przebył autor. Być może przyczyni się to do wyraźniejszego zarysowania kontekstu, w którym osadzone jest Nieustające żądanie. Derrida i Lévinas W napisanej klarownym językiem pracy The Ethics of Deconstruction. Derrida and Lévinas autor zajmuje się bardzo od siebie odległymi, zdawać by się mogło, rejonami współczesnej filozofii dekonstrukcją rozumianą jako szczególna metoda lektury tekstów filozoficznych, ale nie tylko filozoficznych, oraz dziedziną dociekań rozumu praktycznego. Critchley podkreśla, że nie chodzi o dekonstrukcję etyki, co byłoby zadaniem zrozumiałym i względnie łatwym, jako że etyka, będąc odmianą dyskursu, zakorzeniona jest w jakiejś nentalnej może być podsumowana przy użyciu trzech terminów: krytyka, praktyka i emancypacja. I myślę, że tym, co łączy filozofów w kontynentalnej tradycji, jest zaangażowanie w filozofię jako aktywność krytyczną w sensie Kantowskim, czyli w krytykę zarówno dogmatycznej metafizyki, jak i krytykę istniejącej rzeczywistości społecznej i aktualnej praktyki. Celem filozofii w tradycji kontynentalnej jest emancypacja jednostkowa i społeczna (Continental Philosophy and Emancipation. In Conversation with S. Critchley, [w:] J. Baggini, J. Strangroom, New British Philosophy, London New York 2002 tłum. M. Kropiwnicki). 3 Chodzi o wzorzec, wedle którego dyskurs filozoficzny jest efektem egzystencjalnego nastawienia, jest wyborem życiowym, który w nim ma się uprawomocnić, odzyskać racje logiczne. Na ten temat zob. P. Hadot, Czym jest filozofia starożytna, tłum. P. Domański, Warszawa WERSJA_przedmowa popr2a.indd :56:38
4 metafizycznej wykładni czy ontologicznej bazie, na co uwagę zwrócił Heidegger 4. Dekonstrukcja etyki dekonstruowałaby więc ową podstawę, kierując się tropami, które podsuwał wielokrotnie sam Derrida. Jednak etyka dekonstrukcji nie jest dekonstrukcją etyki, a Critchley nie jest kontynuatorem metody autora Glas. Cóż więc wspólnego może mieć etyka z dekonstrukcją? Próbuję odpowiedzieć na to pytanie, utrzymując, iż etyczny moment jest istotny dla dekonstrukcyjnego odczytywania, a etyka jest celem albo horyzontem, ku któremu zmierza dzieło Derridy. Oznacza to, że użyta w tej książce koncepcja etyki wyraźnie różnić się będzie od tradycyjnej koncepcji etyki jako obszaru lub dziedziny filozofii [...] Nie twierdzę, że jakaś etyka może być z dekonstrukcji wyprowadzona, tak jak skutek z przyczyny, nadbudowa z bazy czy Druga Krytyka z Pierwszej (teza Kanta o prymacie rozumu praktycznego). Chciałbym raczej pokazać, że wzorzec lektury wypracowany w dekonstrukcji w większości, ale nie wyłącznie tekstów filozoficznych ma strukturę etyczną, a dekonstrukcja jest etyczna 5. Tak więc to nie rozumienie dekonstrukcji nastręcza trudności (co jest podstawowym źródłem nieporozumień w sporach między zwolennikami i przeciwnikami Derridy), ale rozumienie etyki. Przyjęta przez Critchleya perspektywa nie jest perspektywą teoretyka (ani zresztą praktyka) dekonstrukcji, ale kogoś zamyślonego nad etyką. I owo zamyślenie bezpośrednio kieruje go ku dziełu Lévinasa. Dopiero za sprawą autora Całości i nieskończoności przedsięwzięcie Derridy zyskuje właściwą sobie rangę, systematycznie obniżaną przez wszelkiej maści zjadliwych krytyków dekonstrukcji, widzących w niej grę tekstami, w której wszystko wolno i która jest wyrazem antyhumanistycznej i nihilistycznej wizji filozofii 6. Sądzę, że jednym z najważniejszych 4 Por. M. Heidegger, List o humanizmie, tłum. J. Tischner, [w:] Znaki drogi, tłum. zbiorowe, Warszawa 1995, s S. Critchley, The Ethics of Deconstruction, Edinburgh 1992, s Por. np. L. Ferry, A. Renault, La pensée 68, Paris Wymienić można także całą serię prac z kręgu anglosaskiego, w którym Derrida, jak niegdyś Heidegger dla Koła Wiedeńskiego, był przysłowiowym chłopcem do bicia. Godny odnotowania jest fakt, że praca magisterska Critchleya (a raczej jej angielski odpowiednik) dotyczyła zestawienia Heideggera z Carnapem. 10 WERSJA_przedmowa popr2a.indd :56:38
5 Derrida i Lévinas powodów, dla których dzieło Derridy nie jest odczytywane przez głównych komentatorów jako etyczne żądanie (ethical demand), jest ignorowanie czy nieznajomość nowej koncepcji etyki wypracowanej w myśli Lévinasa 7. Tak więc Lévinas, do którego sam Derrida nawiązuje i którego interpretuje/dekonstruuje, nie tylko dostarcza konceptualnej perspektywy określającej etyczny wymiar dekonstrukcji, ale także stawia Derridiańską myśl w nowym świetle. Przede wszystkim dekonstrukcja nie jest wykwitem pięknoduchostwa, nie jest też niezobowiązującą tekstualną grą przeciwnie. Jednak aby określić ją pozytywnie, potrzeba czegoś spoza jej horyzontu, a takim domykającym zewnętrzem będzie właśnie Lévinasowskie ujęcie etyki, a szerzej cały jego projekt. Critchley poświęci tej kwestii domknięcia centralne partie książki (rozdział II i III), ale nie ona jest najważniejsza w określeniu filozoficznej drogi autora The Ethics of Deconstruction, istotne jest naświetlenie stanowiska Lévinasa. Nawiązując do koncepcji Lévinasa, Critchley za centralny motyw uznaje kwestię doświadczenia etycznego, poprzedzającego zaistnienie etycznego podmiotu motyw ten powraca na kartach niniejszej książki w formie skróconej i wykraczającej poza stricte Lévinasowskie dystynkcje. W The Ethics of Deconstruction koncepcja etyki wypracowana w myśli autora Całości i nieskończoności prezentowana jest jako namysł kwestionujący nowożytną tradycję filozofii refleksji, opartej na prymacie poznającego podmiotu, ego cogito, samoświadomości. Lévinas kwestionuje ów prymat, mówiąc o Innym, jako tym, kto poprzedza relację poznawczą podmiotu. Etyka jest zakwestionowaniem mojej spontaniczności przez obecność drugiego człowieka, odgrywa więc podstawową rolę w przemyśleniu całej tradycji filozoficznej. Nie jest jedną z dziedzin filozofii ugruntowaną jakąś ontologiczną wykładnią, ale właściwym początkiem filozoficznego dyskursu: Zamiast ujmowania etyki jako tradycyjnego i peryferyjnego elementu namysłu filozoficznego, wzniesionego na bazie ontologicznej czy logocentrycznej metafizyki, Lévinas pojmuje ją jako»filozofię pierwszą«, która rozbija ontologię czy logocentryzm. Skutkiem tego podstawowym 7 S. Critchley, op.cit., s WERSJA_przedmowa popr2a.indd :56:38
6 pytaniem filozofii nie jest Hamletowskie»być albo nie być«ani też Leibnizjańskie pytanie powtórzone przez Heideggera:»dlaczego jest raczej coś niż nic?«, ale pytanie, jak»bycie usprawiedliwia siebie«8. Praca Critchleya w dużej mierze polegać będzie na przeformułowaniu i rozwinięciu owego Lévinasowskiego postulatu co dokonywać się będzie także w prezentowanej książce. The Ethics of Deconstruction nie tyle skupiona jest wokół tematu krytyki metafizyki, obecnej i u Lévinasa, i u Derridy, ile zajmuje się jej możliwymi konsekwencjami. Otóż krytyka metafizyki w wydaniu Derridy dokonuje się z wnętrza tej ostatniej dekonstrukcja opiera się na tekstach ową tradycję tworzących, natomiast Lévinas, zdaniem Critchleya, ustanawia perspektywę zewnętrzną w tym znaczeniu, że kwestionuje paradygmat semiologiczny. Lévinas nie tylko daje nowe spojrzenie na krytykę metafizyki w swojej polemice z Derridą dekonstrukcję wpisuje w nurt krytyki kantowskiej ale również pokazuje, jak dekonstrukcja pracuje w ontologicznej tradycji Zachodu, w jaki sposób otwiera ją na dotychczas traktowany marginalnie wymiar etyczny 9. Musimy wyraźnie uświadomić sobie, że dekonstrukcja jako metoda lektury odróżnia się od wszelkich symptomatologicznych sposobów czytania, w których tekst zostaje sprowadzony do swoich politycznych, społecznych, historycznych, religijnych czy psychologicznych uwarunkowań (jak w marksizmie, hermeneutyce czy psychoanalizie). W samym akcie lektury dekonstrukcja ujawnia, albo raczej powinna ujawniać, nieredukowalną nadwyżkę tekstu, za którą czytelnik staje się odpowiedzialny. Critchley bliski jest tutaj tzw. etyce czytania wypracowanej przez J. Hillisa Millera, który artykułuje obecność etycznego momentu w samym tekście momentu, który ze strony czytelnika wymaga odpowiedzi i odpowiedzialności. Postulat jest taki, iż ów etyczny moment nie może być wyjaśniony za sprawą społecznych czy historycznych sił na niego oddziałujących, a mimo to zmusza czytelnika 8 Ibidem, s Zob. ibidem, s Na temat odczytania Derridy przez Lévinasa i Lévinasa przez Derridę zob. P. Pieniążek, U kresu obecności. Derrida i Lévinas, [w:] Derridiana, red. B. Banasiak, Kraków Pieniążek umiejscawia jednak dzieło Derridy w zupełnie innej perspektywie niż Critchley. 12 WERSJA_przedmowa popr2a.indd :56:38
7 Derrida i Lévinas do działania czyli kieruje go w sferę polityczną. Etyka wydaje się więc odpowiedzią na konkretną sytuację lektury, która wymusza odpowiedzialność: studiowanie literatury ma rozstrzygające praktyczne konsekwencje dla naszego moralnego, społecznego i politycznego życia. W tym sensie dekonstrukcja nie jest swobodną grą, która może uczynić z tekstem wszystko w zależności od inwencji dekonstruktora, przeciwnie odsłania ona prawo, któremu podlega sam tekst. Tak więc arbitralność dekonstrukcji, jej niewierność wobec tekstu nie ma nic wspólnego z nihilizmem; chodzi o strukturalne prawo rządzące tekstem czy ogólniej pismem. W Lévinasowskiej perspektywie Critchleya pytanie o naturę owego prawa (czy jest to prawo z obszaru lingwistyki, czy ontologii) oczywiście nie jest istotne: Dla mnie paradygmatycznym momentem etycznym jest ten prerefleksyjny moment pochodzący od drugiej osoby, która mnie kwestionuje i zmusza do odpowiedzialności. Jest to konkretny kontekst etyki czy raczej jest to kontekst, w którym etyka zrywa z kontekstem świata. Dlatego problemem jest nie tyle to,»czy istnieje etyczne czy strukturalne prawo tekstu«, ile to»jak etyczna relacja do drugiej osoby jest wpisana w książkę, nie zdradzając jej nieredukowalności«[...] Etyka jest przede wszystkim poszanowaniem konkretnej, pojedynczej w swej swoistości drugiej osoby, osoby, która nie jest przykładem prawa [...] ale raczej warunkiem możliwości doświadczenia prawa. Etyka zaczyna się jako relacja z inną osobą, która mnie kwestionuje i wówczas, ale tylko wówczas, wzywa do uniwersalnego dyskursu rozumu i sprawiedliwości. Polityka zaczyna jako etyka 10. I tu dochodzimy do centralnej argumentacji The Ethics of Deconstruction, której logika pracuje także później. Dekonstrukcja powołuje etyczne żądanie w tym znaczeniu, że postawa odpowiedzialności wypracowana w dekonstrukcyjnej lekturze staje się odpowiedzialnością i uznaniem odmienności, inności czy różnicy, która nigdy nie może zostać zredukowana za to właśnie dekonstrukcja ponosi odpowiedzialność. Ale żeby tego rodzaju postulat nie rozpłynął się w trywialnej frazeologii tolerancji i poszanowania inności, potrzebne jest przejście od etyki 10 S. Critchley, op. cit., s WERSJA_przedmowa popr2a.indd :56:38
8 do polityki. Dekonstrukcja otwiera wymiar etyczny w znaczeniu Lévinasa, a więc etyka staje się dla niej nieprzekraczalnym horyzontem, którego podejmuje się jedynie strzec, nie pretendując do żadnych rozstrzygnięć. I dlatego Critchley w ostatnim rozdziale, nawiązującym do politycznego milczenia Derridy (choćby w sprawie Heideggera czy Paula de Mana), powiada, iż całe dzieło Derridy kulminuje w pewnego rodzaju impasie politycznym [...] Dekonstrukcja nie jest w stanie stematyzować pytania politycznego jako pytania a więc jako miejsca kontestacji, antagonizmu, walki, konfliktu i niezgody na faktyczny czy empiryczny stan. Rygorystyczna nierozstrzygalność dekonstrukcyjnej lektury nie jest w stanie wyjaśnić działania politycznego osądu, politycznej krytyki i politycznych decyzji. Daleki od zajmowania anty-derridiańskiego stanowiska, postaram się dopisać polityczny suplement [...] do dekonstrukcji, suplement, którego konkluzję można sobie wyobrazić jako przyszłość dekonstrukcji 11. Innymi słowy, dekonstrukcja jest by użyć trafnego określenia Deleuze a w odniesieniu do fenomenologii zbyt pokojowa. Potencjału wywrotowego Critchley szuka znowu u Lévinasa i znajduje. Logika wywodu wygląda więc następująco: Lévinas zapośrednicza dzieło Derridy po dwakroć: jako krytykę metafizyki uczącą odpowiedzialności za innego i jako propozycję polityczną. Aby filozofia nie utknęła w jałowych teoretycznych sporach, które nie mają przełożenia na doświadczenie filozofującego podmiotu, musi potrafić realizować konsekwencje, do których prowadzi. W przypadku dekonstrukcji, twierdzi Critchley, taka realizacja zostaje zawieszona etyczny wymóg pozostaje nierozstrzygalny, moment decyzji jest szaleństwem 12. Należy przeto ją uzupełnić dokonać przejścia od etyki, na którą się dekonstrukcja otwiera, do polityki: Jeśli filozofia zaczyna się od zdziwienia, to filozo- 11 Ibidem, s Sformułowanie Derridy w jego znanej polemice z Foucaultem nabiera w kontekście etyki dekonstrukcji bardzo konkretnego znaczenia: nie mogę znaleźć ugruntowania dla swojej politycznej decyzji na żadnej ontologicznej podstawie. Niemniej dekonstrukcja może być przydatna w analizie politycznej, może pokazywać, w jaki sposób systemy polityczne opierają się na zbiorze nierozstrzygalnych założeń. 14 WERSJA_przedmowa popr2a.indd :56:38
9 Poza Lévinasa fia polityczna refleksyjna aktywność istot zamieszkujących polis zaczyna się od zdziwienia faktem ludzkiej różnorodności 13. I właśnie owa filozofia polityczna ma być suplementem czy też przyszłością dekonstrukcji. Critchley jest świadomy trudności takiego projektu, czemu daje zresztą wyraz w samej książce (w załączonych apendyksach). Specyficznym wyrazem tego jest też obecna książka. Poza Lévinasa Okres dzielący The Ethics of Deconstruction od prezentowanej książki wypełniony był publikacjami, w których Critchley zawiesił bezpośrednie nawiązania do etyki. Praca Very Little... Almost Nothing poświęcona jest zainteresowaniom literackim autora. Próbuje w niej prześledzić formy nihilizmu pojawiające się w literaturze i filozofii oraz metody radzenia sobie z nimi. Owe odpowiedzi na nihilizm zawsze okazywały się w ten czy inny sposób niewystarczające nie dlatego, że były źle wykoncypowane czy niespójne. Przeciwnie ich niedostateczność wynika z samej natury nihilizmu unieważniającego ich sensowność. Dlatego też propozycja Critchleya polega na tym, żeby ową bezsensowność świata, wyczerpanie najwyższych wartości zaakceptować, uznać i uczynić środkiem pozwalającym przekształcić życie codzienne podmiotu. Tym samym uznając porażkę wielkich metafizycznych odpowiedzi na problem egzystencji, miejsca człowieka w świecie, nie tyle skazani jesteśmy na pesymistyczną czy tragiczną wizję wiecznie przegrywających, ile raczej zostajemy przywołani do tego, co zwyczajne, potoczne i codzienne, choć nadal tajemnicze. Najlepszą egzemplifikacją takiej postawy jest twórczość Samuela Becketta, niewątpliwie jednego z ulubionych pisarzy Critchleya. W swej interpretacji Beckettowskiej trylogii (Molloy, Malone umiera, Nienazywalne) stara się pokazać, że takie zwrócenie się ku codzienności wywołuje nie rozpacz, lecz śmiech, że wyraża się nie w tragedii, ale w komedii, jakkolwiek gorzkiej i kpiącej. I taka może być odpowiedź na nihilizm dystans wypracowany dzięki humorowi. 13 S. Critchley, op. cit., s WERSJA_przedmowa popr2a.indd :56:38
10 W opublikowanej w 2002 roku pracy On Humour Critchley pośrednio rozwija tę koncepcję. Przedstawia w niej teorie humoru, żartu i dowcipu, które wykształciły się w kulturze Zachodu. Nawiązuje zarówno do psychoanalitycznej teorii dowcipu, jak i praktycznej realizacji humoru w sztuce i literaturze. Główna oryginalna teza książki zdaje się mówić, iż w centrum uniwersum śmiechu tkwi pewien rodzaj melancholii, za śmiechem czai się czarne słońce. Jednak melancholijne podszycie nie ma skłaniać ku autystycznemu przeglądaniu się we własnym bólu, przeciwnie ma otwierać dystans, którego żywiołem jest śmiech. Prawdziwy śmiech jest zniesieniem fundującej go melancholii. Oto czym dla mnie jest śmiech: wydrwieniem posiadania i nieposiadania, przyjemności i cierpienia, wzniosłości i bólu ludzkiej postawy taka jest istota humoru. Oto jest risus purus, czysty śmiech, śmiech, który śmieje się ze śmiechu [...] Ten śmiech nie przynosi nieszczęścia, ale raczej godność i uwolnienie, jasność pocieszenia. Oto dlaczego zwierzęta cierpiące na melancholię, którymi jesteśmy, jako istoty ludzkie są najbardziej pocieszne. Uśmiechamy się i rozpoznajemy własną śmieszność. Nasza marność jest naszą wielkością 14. Te wnioski i ustalenia powracają także w prezentowanej książce. Służą uzupełnieniu wypracowanej teorii doświadczenia etycznego. W ten sposób także Critchley stara się złagodzić Lévinasowskie nastawienie. Można nawet powiedzieć, że czas pomiędzy publikacją The Ethics of Deconstruction a publikacją Nieustającego żądania w dużej części poświęcony był poszukiwaniu dróg wyjścia poza perspektywę Lévinasowską. Oznacza to z jednej strony nawiązanie do myślicieli bardzo dalekich od stanowiska autora Inaczej niż bycie, a z drugiej rozwinięcie krytycznego do niego odniesienia. Niemniej Lévinas ciągle gra pierwsze skrzypce w projekcie Nieustającego żądania. Na czym jednak on polega? W The Ethics of Deconstruction chodziło o uzupełnienie czy dopisanie politycznego ciągu dalszego do implikacji etycznych stanowiska Derridy. Trudność polegała na tym, iż przejście od dekonstrukcji do polityki wymagało rozwinięcia koncepcji filozofii politycznej. Na kartach Nieustającego żądania mamy do czy- 14 S. Critchley, On Humour, London New York 2002, s WERSJA_przedmowa popr2a.indd :56:38
11 Poza Lévinasa nienia z konstrukcją teorii podmiotu etycznego, która nie opiera się na teoriach istniejących, ale tworzona jest niejako od podstaw. Podmiot konstytuuje się jako podmiot etyczny za sprawą etycznego żądania, które jest nieskończone, które w nieskończoność ów podmiot pobudza (Critchley egzemplifikuje to w rozdziale 3, odwołując się m.in. do Lévinasa i Lacana). W tym znaczeniu podmiot etyczny nie jest czymś gotowym albo, jak powiada Critchley, autonomicznym, ale czymś, co się staje. Stawanie się podmiotu etycznego pokazane jest tu na różnych planach, chociaż najistotniejsza kwestia polega na tym, aby w trakcie stawania się ocalić emancypacyjne roszczenia podmiotu. Czy ten podmiot nękany nieustającym żądaniem, w doświadczeniu etycznym skazany na niedające się spełnić żądanie, żądanie w nieskończoność (za sprawą Innego, jak u Lévinasa, czy za sprawą spotkania z realnym, jak u Lacana) może jeszcze uczestniczyć w innych relacjach, działać z innymi podmiotami w grupie, we wspólnocie itp.? Odpowiedź Critchleya jest oczywiście twierdząca i tym bardziej zasługuje na uwagę, iż to właśnie teoria podmiotu etycznego jest warunkiem teorii politycznej, w której podmiot może artykułować swoje roszczenia, toczyć spory o warunki demokracji, sposoby zaangażowania w epoce globalnego kapitalizmu itp. Critchley na początku książki powiada: Filozofia nie zaczyna się od zdziwienia, jak chce tego starożytna tradycja, lecz, jak sądzę, raczej od nieokreślonego, choć bardzo przejmującego odczucia, że pomimo niezwykłych starań nie spełniło się coś szczególnie upragnionego. Filozofia zaczyna się od rozczarowania. Jeśli porównamy to z cytowanym powyżej zakończeniem The Ethics of Deconstruction, to zauważyć możemy istotną zmianę w samym pojmowaniu filozofii, której sercem ma być etyka. Z pewnością przyczyniły się do tego warunki zewnętrzne, światowe, polityczne, by wymienić 11 września, wojnę z terroryzmem czy interwencję w Iraku. Niemniej chodzi też o sprawy bardziej podstawowe. Otóż początek filozofowania, filozoficzna akcja, jeśli można tak powiedzieć, zaczyna się w momencie, gdy załamują się ustalone wykładnie świata proponowane przez religie i systemy polityczne. Dwa główne strumienie rozczarowania, z których rodzi się filozofia, to religia i polityka. Z nich także poczyna się nihilizm. Rozczaro- 17 WERSJA_przedmowa popr2a.indd :56:38
12 wanie religijne bierze się z konstatacji nieprzystawalności wiary do świata, a rozczarowanie polityczne ze zwykłego doświadczenia niesprawiedliwości. I właśnie to ostatnie jest tak dojmujące i poruszające. Critchley przede wszystkim temu doświadczeniu niesprawiedliwości poświęca uwagę. Niezgoda i gniew na panujący układ sił stają się motorem myślenia, które zaczyna od rozczarowania zastaną rzeczywistością. W tym sensie nie jest to myślenie kolekcjonujące i systematyzujące idee i koncepcje wypracowane wcześniej, nie jest to myślenie akademickie, choć nie brakuje mu precyzji i jasności. I raz jeszcze sprzymierzeńcem, ale już nie mistrzem takiego myślenia okazuje się Lévinas, jego anarchistyczne zakwestionowanie za sprawą etyki porządku politycznego. Autor Nieustającego żądania zmierza od horyzontu wyznaczonego problemem nihilizmu ku kwestiom konkretnego działania i zaangażowania. Sprawia to, iż książka ta, bardzo głęboka w perspektywie teoretycznej, zakreśla sferę problemów praktycznych. Tym samym nie jest tylko książką o etyce, ale raczej o działaniu doświadczenia etycznego, w ramach którego podmiot staje się podmiotem etycznym. Michał Gusin WERSJA_przedmowa popr2a.indd :56:38
Michał Kruszelnicki. Drogi francuskiej heterologii
Michał Kruszelnicki Drogi francuskiej heterologii Spis treści Wstęp 11 Część I Tło historyczne i filozoficzne podłoże heterologii Rozdział 1 Tło historyczne i społeczno -polityczne 21 Wprowadzenie........................................
Bardziej szczegółowoFilozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk
Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk 10 października 2009 Plan wykładu Czym jest filozofia 1 Czym jest filozofia 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady Znaczenie
Bardziej szczegółowoFilozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie.
2010-10-01 Plan wykładu 1 Czym jest filozofia Klasyczna definicja filozofii Inne próby zdefiniowania filozofii 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady 3 Metafizyka Ontologia Epistemologia
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia średniowieczna a starożytna 2 3 Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej Ogólna charakterystyka filozofii
Bardziej szczegółowoKoncepcja etyki E. Levinasa
Koncepcja etyki E. Levinasa Fragment wypowiedzi Jana Pawła II z: Przekroczyć próg nadziei : Skąd się tego nauczyli filozofowie dialogu? Nauczyli się przede wszystkim z doświadczenia Biblii. Całe życie
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ. Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki
Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Lp. K_W01 K_W02 Nazwa Wydziału: Wydział Filozoficzny Nazwa kierunku
Bardziej szczegółowoSylabus LICZBA GODZIN. Treści merytoryczne przedmiotu
Sylabus Nazwa Przedmiotu: Teoria bytu (ontologia) Typ przedmiotu: obligatoryjny Poziom przedmiotu: zaawansowany rok studiów, semestr: I rok, semestr II; II rok, semestr I (studia filozoficzne I stopnia)
Bardziej szczegółowoO sztuce stawania na głowie, czyli przygotowania do egzaminu z historii filozofii
O sztuce stawania na głowie, czyli przygotowania do egzaminu z historii filozofii II semestr: Racjonalizm-Kartezjusz Pascal Leibniz Spinoza Locke_Hume Kant Hegel_Marks_Mill Kierkegaard Nietzsche Fenomenologia
Bardziej szczegółowoKIERUNEK SOCJOLOGIA. Zagadnienia na egzamin magisterski na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych II stopnia
KIERUNEK SOCJOLOGIA Zagadnienia na egzamin magisterski na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych II stopnia 1. Podstawowe paradygmaty współczesnej socjologii K_W25 Posiada pogłębioną wiedzę na temat
Bardziej szczegółowoFilozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa
Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2011-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Różnice w metodzie uprawiania nauki Krytyka platońskiej teorii idei Podział
Bardziej szczegółowoFilozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych
Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych 2 Podział dyscyplin filozoficznych Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych:
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16
SPIS TREŚCI P r z e d m o w a... 5 P r z e d m o w a do d r u g i e g o w y d a n i a... 7 P r z e d m o w a do t r z e c i e g o w y d a n i a... 9 P r z e d m o w a do c z w a r t e g o w y d a n i a...
Bardziej szczegółowoGilsonowska metoda historii filozofii. Artur Andrzejuk
Gilsonowska metoda historii filozofii Artur Andrzejuk PLAN 1. Gilsonowska koncepcja historii filozofii jako podstawa jej metodologii 2. Charakterystyka warsztatu historyka filozofii na różnych etapach
Bardziej szczegółowoFILOZOFIA BOGA W XX WIEKU
TADEUSZ GADACZ FILOZOFIA BOGA W XX WIEKU OD LAVELLE A DO TISCHNERA Wydawnictwo WAM Kraków 2007 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 9 2. MIĘDZY METAFIZYCZNĄ OBECNOŚCIĄ A NIEOBECNOŚCIĄ. LOUIS LAVELLE, RENÉ LE SENNE,
Bardziej szczegółowoRodzaje argumentów za istnieniem Boga
Rodzaje argumentów za istnieniem Boga Podział argumentów argument ontologiczny - w tym argumencie twierdzi się, że z samego pojęcia bytu doskonałego możemy wywnioskować to, że Bóg musi istnieć. argumenty
Bardziej szczegółowoINFORMATYKA a FILOZOFIA
INFORMATYKA a FILOZOFIA (Pytania i odpowiedzi) Pytanie 1: Czy potrafisz wymienić pięciu filozofów, którzy zajmowali się także matematyką, logiką lub informatyką? Ewentualnie na odwrót: Matematyków, logików
Bardziej szczegółowoElementy filozofii i metodologii INFORMATYKI
Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Filozofia INFORMATYKA Metodologia Wykład 1. Wprowadzenie. Filozofia, metodologia, informatyka Czym jest FILOZOFIA? (objaśnienie ogólne) Filozofią nazywa się
Bardziej szczegółowoFILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY
EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 2013/2014 FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY ROZWIĄZANIA ZADAŃ I SCHEMAT PUNKTOWANIA MAJ 2014 2 Egzamin maturalny z filozofii Część I (20 punktów) Zadanie 1. (0 3) Obszar standardów
Bardziej szczegółowoHermeneutyczne koncepcje człowieka
Hermeneutyczne koncepcje człowieka Włodzimierz Lorenc Hermeneutyczne koncepcje człowieka w kręgu inspiracji Heideggerowskich Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR Warszawa 2003 Redakcja i korekta: Piotr Piber Projekt
Bardziej szczegółowoPojęcie myśli politycznej
Myśl polityczna Pojęcie myśli politycznej Myśl polityczna obejmuje całość zagadnień odnoszących się bezpośrednio do działalności politycznej stanowi zbiór wyobrażeń dotyczących organizacji państwa oraz
Bardziej szczegółowoAndrzej L. Zachariasz. ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii
Andrzej L. Zachariasz ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2004 Opiniowali Prof. zw. dr hab. KAROL BAL Prof. dr hab.
Bardziej szczegółowoWiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant).
Wiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant). Epoka filozofów, którzy chcą przekształcać świat 4 główne
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 2014/2015
EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 204/205 FORMUŁA DO 204 ( STARA MATURA ) FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ MFI-R MAJ 205 Uwaga: Akceptowane są wszystkie odpowiedzi merytorycznie
Bardziej szczegółowoProfesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Definicja etyki : Etykę stanowi ustalenie, które działania ludzkie chronią zgodne z prawdą dobro osób
Bardziej szczegółowoINTUICJE. Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998)
PARADYGMAT INTUICJE Zespół norm, wzorców, reguł postępowania, które zna każdy naukowiec zajmujący się daną nauką (Bobrowski 1998) PIERWSZE UŻYCIA językoznawstwo: Zespół form deklinacyjnych lub koniugacyjnych
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOZOFIA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze/obszarach kształcenia wraz z uzasadnieniem:
Załącznik nr 1 do uchwały nr 445/06/2012 Senatu UR z dnia 21 czerwca 2012 roku EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW FILOZOFIA poziom kształcenia profil kształcenia tytuł zawodowy absolwenta I stopień
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016)
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO - OCENIANIE BIEŻĄCE, SEMESTRALNE I ROCZNE (2015/2016) Ocena dopuszczająca: Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności określone
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki
Załącznik nr 2 do Uchwały Nr XXIII 24.5/15 z dnia 25 marca 2015 r. Efekty kształcenia dla kierunku studiów ENGLISH STUDIES (STUDIA ANGLISTYCZNE) studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Umiejscowienie
Bardziej szczegółowoPOCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ
POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ Wstęp Żyjemy w świecie wielkich procesów integracji i globalizacji. Z samej swojej istoty są to procesy pozytywne pozwalające wspólnie
Bardziej szczegółowoDavid Hume ( )
David Hume (1711-1776) Chciał być Newtonem nauk o człowieku. Uważał, że wszystkie nauki (oprócz matematyki i logiki), również filozofia, powinny kierować się metodą eksperymentalną, opartą na doświadczeniu.
Bardziej szczegółowoKarta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika... (Nazwa kierunku studiów)
Przedmiot: Antropologia kulturowa Karta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika... (Nazwa kierunku studiów) studia pierwszego stopnia Przedmiot w języku angielskim: Cultural anthropology Kod przedmiotu:
Bardziej szczegółowoFilozofia I stopień. Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku Filozofia dla I stopnia studiów
Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 49/2015 Senatu UKSW z dnia 23 kwietnia 2015 r. Filozofia I stopień Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku Filozofia dla I stopnia
Bardziej szczegółowoTeoria potencjalności (capabilities approach)
Teoria potencjalności (capabilities approach) 1987-1993: współpraca z Amartyą Senem w WIDER w Helsinkach Zdolności wewnętrzne własności człowieka, które przy odpowiednim jego funkcjonowaniu w ramach właściwych
Bardziej szczegółowoETYKA Poziomy refleksji i metodologia argumentacji. ks. dr Artur Aleksiejuk
ETYKA Poziomy refleksji i metodologia argumentacji ks. dr Artur Aleksiejuk ETYKA Od greckiego słowa ethos obyczaj, zwyczaj. ETYKA dyscyplina naukowa, zajmująca się moralnością, teorią moralności ETYKA
Bardziej szczegółowoBogusław Milerski, Hermeneutyka pedagogiczna. Perspektywy pedagogiki religii, Wydawnictwo Naukowe ChAT, Warszawa 2011, ss.
Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie Bogusław Milerski, Hermeneutyka pedagogiczna. Perspektywy pedagogiki religii, Wydawnictwo Naukowe ChAT, Warszawa 2011, ss. Pod wymownym
Bardziej szczegółowoMAX WEBER zainteresowania: socjologia, ekonomia polityczna, prawo, teoria polityki, historia gospodarcza, religioznawstwo, metodologia nauk
OBIEKTYWIZM W NAUCE MAX WEBER 1864 1920 zainteresowania: socjologia, ekonomia polityczna, prawo, teoria polityki, historia gospodarcza, religioznawstwo, metodologia nauk społecznych uosobienie socjologii
Bardziej szczegółowoKsięgarnia PWN: Ewa Marynowicz-Hetka - Pedagogika społeczna. T. 1. Spis treści
Księgarnia PWN: Ewa Marynowicz-Hetka - Pedagogika społeczna. T. 1 Spis treści Przedmowa 11 CZE ŚĆ I PODSTAWY EPISTEMOLOGICZNE, ONTOLOGICZNE I AKSJOLOGICZNE DYSCYPLINY ORAZ KATEGORIE POJE CIOWE PEDAGOGIKI
Bardziej szczegółowoREGUŁY ANALIZY TEKSTU NAUKOWEGO
REGUŁY ANALIZY TEKSTU NAUKOWEGO (według Mieczysława Gogacza) Plan i cel prezentacji PLAN 1. Odróżnianie pytań badawczych od odpowiedzi 2. Analiza pytań badawczych 3. Analiza odpowiedzi 4. Precyzowanie
Bardziej szczegółowoosobiste zaangażowanie, czysto subiektywna ludzka zdolność intuicja, jako warunek wewnętrznego doświadczenia wartości.
1. Czy wartości - choć nie mieszczą się w obiektywistycznej wizji świata - są jedynie subiektywną reakcją czy oceną podmiotu? Podmiot substancja, centrum wiedzy, działania, decyzji i wyborów. Filozofowie
Bardziej szczegółowoUniwersytet Jagielloński Instytut Psychologii ROZMOWA W SPOTKANIU AGNIESZKA BARAŃSKA. pod kierunkiem: Prof. dr hab. Adama Węgrzeckiego
Uniwersytet Jagielloński Instytut Psychologii ROZMOWA W SPOTKANIU AGNIESZKA BARAŃSKA pod kierunkiem: Prof. dr hab. Adama Węgrzeckiego KRAKÓW 2002 Jeśli przyjąć, że rozmowa jest sztuką, Łatwiej powiedzieć,
Bardziej szczegółowoŚwiat pozbawiony piękna ogrodów byłby uboższy
Szkoła pisania - rozprawka 1. W poniższej rozprawce wskaż wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Świat pozbawiony piękna ogrodów byłby uboższy Na bogactwo świata składają się między innymi dziedzictwo kulturowe
Bardziej szczegółowoEstetyka - opis przedmiotu
Estetyka - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Estetyka Kod przedmiotu 08.1-WA-AWP-ESKA-W-S14_pNadGen6EBPL Wydział Kierunek Wydział Artystyczny Architektura wnętrz Profil ogólnoakademicki
Bardziej szczegółowoANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ
ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2011 Recenzował prof. dr hab. TADEUSZ BUKSIŃSKI Opracowanie redakcyjne
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Klucz punktowania odpowiedzi MAJ 2010 2 Zadanie 1. (0 2) problemów i tez z zakresu ontologii, epistemologii,
Bardziej szczegółowoFilozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant
Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant 2011-10-01 Plan wykładu 1 Immanuel Kant - uwagi biograficzne 2 3 4 5 6 7 Immanuel Kant (1724-1804) Rysunek: Immanuel Kant - niemiecki filozof, całe życie
Bardziej szczegółowoKu wolności jako odpowiedzialności
Marcin Kilanowski Ku wolności jako odpowiedzialności Dewey, Rorty, Habermas o nowej jakości w demokracji Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Toruń 2013 Spis treści Od Autora 11 Wstęp 13
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 2a Uchwała UZdsZJKwUG nr 1/2012 (3)
Opis zakładanych efektów kształcenia dla kierunku filozofia, studia pierwszego stopnia, stacjonarne i niestacjonarne (macierz efektów obszarowych i kierunkowych wraz z przypisanymi im przedmiotami) Przedmioty
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW NAUK O RODZINIE STUDIA DRUGIEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI
EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW NAUK O RODZINIE STUDIA DRUGIEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku w obszarach kształcenia Kierunek studiów nauki o rodzinie należy do obszarów
Bardziej szczegółowoPROGRAM STUDIÓW WYŻSZYCH ROZPOCZYNAJĄCYCH SIĘ W ROKU AKADEMICKIM 2014/2015 FILOZOFIA. data zatwierdzenia przez Radę Wydziału. kod programu studiów
PROGRAM STUDIÓW WYŻSZYCH ROZPOCZYNAJĄCYCH SIĘ W ROKU AKADEMICKIM 2014/2015 data zatwierdzenia przez Radę Wydziału kod programu studiów Wydział Humanistyczny pieczęć i podpis dziekana Studia wyższe na kierunku
Bardziej szczegółowoFilozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa
Filozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Podział nauk Arystoteles podzielił wszystkie dyscypliny wiedzy na trzy grupy:
Bardziej szczegółowoWSHiG Karta przedmiotu/sylabus
WSHiG Karta przedmiotu/sylabus KIERUNEK SPECJALNOŚĆ TRYB STUDIÓW SEMESTR Turystyka i Rekreacja Obsługa Ruchu Turystycznego, Hotelarstwo i Gastronomia, Zarządzanie i Marketing w Hotelarstwie, Gastronomii,
Bardziej szczegółowoJ.P Sartre a wizja kultury jako ekspresji absurdalności bytu ludzkiego
Joanna Kiereś J.P Sartre a wizja kultury jako ekspresji absurdalności bytu ludzkiego Wszyscy myśliciele zgodnie -expressis verbis lub milcząco- przyznają, że kultura jest związana z człowiekiem, co może
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU FILOLOGIA POLSKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI. Umiejscowienie kierunku w obszarach kształcenia:
Załącznik nr 1 do Uchwały nr 113/2013 Senatu UKSW z dnia 27 czerwca 2013 r. EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU FILOLOGIA POLSKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Opracował zespół: Prof. UKSW
Bardziej szczegółowoH O R Y Z O N T Y N O W O C Z E S N O Ś C I Gilles Deleuze. Struktury - Maszyny - Kreacje to pierwsza w języku polskim próba całościowej wykładni myśli Deleuzjańskiej. Autor Różnicy i powtórzenia jawi
Bardziej szczegółowoPRAWA CZŁOWIEKA W BIOMEDYCYNIE. ks. Artur Aleksiejuk
PRAWA CZŁOWIEKA W BIOMEDYCYNIE ks. Artur Aleksiejuk Pojęcie praw człowieka Przez prawa człowieka rozumie się te prawa, które są bezpośrednio związane z naturą człowieka jako istoty rozumnej i wolnej (osoby)
Bardziej szczegółowoK o n cep cje filo zo fii przyrody
K o n cep cje filo zo fii przyrody Podręczniki filozofii przyrody rozpoczynają się zwykle rozdziałem, w którym uzasadnia się - odwołując się zazwyczaj do historii nauki - że coś takiego jak filozofia przyrody
Bardziej szczegółowoGerard Dmuch "Do Not Resuscitate, czyli kiedy mozna odstąpić od reanimacji?", Dorota Morończyk, Kraków 2011 : [recenzja]
Gerard Dmuch "Do Not Resuscitate, czyli kiedy mozna odstąpić od reanimacji?", Dorota Morończyk, Kraków 2011 : [recenzja] Studia Ecologiae et Bioethicae 12/2, 208-211 2014 Dorota Morończyk, Do Not Resuscitate
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY 2013 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2013 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Kryteria oceniania odpowiedzi MAJ 2013 2 Zadanie 1. (0 4) Obszar standardów Opis wymagań Znajomość i rozumienie
Bardziej szczegółowoMIĘDZYKULTUROWEGO. poszanowanie i promocja różnorodności. mieszkańcom UE i przeciwdziałanie. wsparcie idei solidarności i sprawiedliwości
DIALOG MIĘDZYKULTUROWY W KSZTAŁTOWANIU POSTAW UCZNIÓW CELE OBCHODÓW EUROPEJSKIEGO ROKU DIALOGU MIĘDZYKULTUROWEGO poszanowanie i promocja różnorodności kulturowej; zapewnienie równości szans wszystkim mieszkańcom
Bardziej szczegółowoGŁÓWNE ZAŁOŻENIA FILOZOFII LEONA BRUNSCHVICGA
Marta Ples GŁÓWNE ZAŁOŻENIA FILOZOFII LEONA BRUNSCHVICGA Podjęcie filozoficznych rozważań zawsze wiąże się z określeniem czym jest filozofia, jaki jest właściwy przedmiot jej badań oraz jakimi metodami
Bardziej szczegółowoZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE
ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE Koło Wiedeńskie Karl Popper Thomas Kuhn FILOZOFIA A NAUKA ZAŁOŻENIA W TEORIACH NAUKOWYCH ZAŁOŻENIA ONTOLOGICZNE Jaki jest charakter rzeczywistości językowej? ZAŁOŻENIA EPISTEMOLOGICZNE
Bardziej szczegółowoUniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Nauk Społecznych. Efekty kształcenia
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Załącznik nr 74 do uchwały nr Senatu Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach z dnia 29 maja 2012 r. Efekty kształcenia dla: nazwa kierunku poziom kształcenia profil kształcenia
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2011 FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY MAJ 2011 2 Egzamin maturalny z filozofii poziom podstawowy Zadanie 1. (0 3) Obszar standardów A. Zenon z Kition
Bardziej szczegółowoLITERATURA. Bohater z książką w ręku. Omów wpływ lektur na życie postaci literackich na podstawie analizy wybranych przykładów.
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Jana Pawła II Tematy na ustną część egzaminu maturalnego z języka polskiego stara formuła w roku szkolnym 2018/2019. LITERATURA 1 Nr Temat Uwagi Artysta jako bohater
Bardziej szczegółowoKierunkowe efekty kształcenia. dla kierunku KULTUROZNAWSTWO. Studia pierwszego stopnia
Załącznik nr 1 do Uchwały nr 41/2014/2015 Senatu Akademickiego Akademii Ignatianum w Krakowie z dnia 26 maja 2015 r. Kierunkowe efekty kształcenia dla kierunku KULTUROZNAWSTWO Studia pierwszego stopnia
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE
PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE Studia stacjonarne WF AIK NAZWA PRZEDMIOTU: SEMINARIUM MAGISTERSKIE NAZWA PRZEDMIOTU PO ANGIELSKU: MA DIPLOMA SEMINAR I. KARTA PRZEDMIOTU CELE PRZEDMIOTU C1. Analiza wybranych
Bardziej szczegółowoReligioznawstwo - studia I stopnia
Załącznik Nr 4 do Uchwały Nr 68/2015 Senatu UKSW z dnia 22 maja 2015 r. Religioznawstwo - studia I stopnia Dokumentacja dotyczaca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia na kierunku Religioznawstwo
Bardziej szczegółowoKościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH
Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYKA: Program przeznaczony jest dla uczniów szkół ponadpodstawowych: liceum, technikum oraz szkół zawodowych. Katechezy
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Część pierwsza KRYTYKA ESTETYCZNEJ WŁADZY SĄDZENIA
SPIS TREŚCI Przedmowa tłumacza................. XI KRYTYKA WŁADZY SĄDZENIA Przedmowa do pierwszego wydania............ 3 Wstęp...................... 11 I. O podziale filozofii............... 11 II. O suwerennej
Bardziej szczegółowoEtyka problem dobra i zła
Etyka problem dobra i zła Plan wykładu Definicje i podstawowe odróżnienia Problem dobrego życia w klasycznej etyce Arystotelesowskiej Chrześcijańska interpretacja etyki Arystotelesowskiej Etyka - problem
Bardziej szczegółowoSpis treści. Adam Ostolski: Cywilizacja niedokończona przygoda 11. Eliezer Ben-Rafael i Yitzhak Steinberg: Eisenstadt o zmianie społecznej 20
Spis treści Adam Ostolski: Cywilizacja niedokończona przygoda 11 Eliezer Ben-Rafael i Yitzhak Steinberg: Eisenstadt o zmianie społecznej 20 Część I ANALIZA CYWILIZACJI Wymiar cywilizacyjny w analizie socjologicznej
Bardziej szczegółowoROZPRAWKA MATURALNA PORADNIK
ROZPRAWKA MATURALNA PORADNIK CO TRZEBA NAPISAĆ NA MATURZE Na maturze z języka polskiego poziomie podstawowym zdający będą mieli do wyboru dwa tematy wypracowań. Rozwinięcie każdego z nich będzie wymagało
Bardziej szczegółowoWstęp Komentarze jako metoda wyjaśniania oraz interpretacji w średniowieczu Komentarz Akwinaty do Etyki nikomachejskiej krótka prezentacja Próba
Izabella Andrzejuk Wstęp Komentarze jako metoda wyjaśniania oraz interpretacji w średniowieczu Komentarz Akwinaty do Etyki nikomachejskiej krótka prezentacja Próba analizy fragmentu Komentarza według reguł
Bardziej szczegółowoEgzamin maturalny na poziomie. i właściwie je uzasadnić?
Egzamin maturalny na poziomie podstawowym. Jak sformułować stanowisko i właściwie je uzasadnić? PODSTAWOWE INFORMACJE Rozprawka na poziomie podstawowym jest formą wypowiedzi pisemnej na podany temat, która
Bardziej szczegółowoMikroświaty społeczne wyzwaniem dla współczesnej edukacji
Mikroświaty społeczne wyzwaniem dla współczesnej edukacji Mikroświaty społeczne wyzwaniem dla współczesnej edukacji Pod redakcją naukową Martyny Pryszmont-Ciesielskiej Copyright by Uniwersytet Wrocławski
Bardziej szczegółowoIMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA
IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA PROJEKT ETYKI KANTA W POSZUKIWANIU OBIEKTYWNYCH PODSTAW ETYKI Wobec krytyki Huma Immanuel Kant stara się znaleść jakąś obiektywną podstawę dla etyki, czyli wykazać, że
Bardziej szczegółowoHard Cases. Walidacyjna i derogacyjna funkcja moralności.
Hard Cases. Walidacyjna i derogacyjna funkcja moralności. HARD CASE tzw. trudny przypadek stosowania prawa > brak jednoznacznej normy, która została wytworzona przez określony autorytet >przypadki trudności
Bardziej szczegółowoZałącznik Nr 5 do Zarz. Nr 33/11/12
Załącznik Nr 5 do Zarz. Nr 33/11/12 Z1-PU7 WYDANIE N1 Strona 8 z 9 (pieczęć wydziału) KARTA PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu: Filozofia 2. Kod przedmiotu: 3. Karta przedmiotu ważna od roku akademickiego:
Bardziej szczegółowoSpór o poznawalność świata
ROMAN ROŻDŻEŃSKI FILOZOFIA A RZECZYWISTOŚĆ Spór o poznawalność świata Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści Przedmowa 11 Rozdział I Myślenie filozoficzne w cieniu zwątpienia 15 1. Wprowadzenie 15 2.
Bardziej szczegółowoOgólna orientacja w historii kultury europejskiej.
AKADEMIA MUZYCZNA IM. I.J. PADEREWSKIEGO W POZNANIU WYDZIAŁ INSTRUMENTALNY Moduł/Przedmiot: Filozofia zagadnienia i kierunki Kod modułu: - Koordynator modułu: prof. Włodzimierz Kaczocha Punkty ECTS: 3
Bardziej szczegółowoEtyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE SEMINARIUM OPCJONALNE: ETYKA, BIOETYKA, ETYKA MEDYCZNA
PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE Studia stacjonarne WF AIK NAZWA PRZEDMIOTU: SEMINARIUM OPCJONALNE: ETYKA, BIOETYKA, ETYKA MEDYCZNA NAZWA PRZEDMIOTU PO ANGIELSKU: ELECTIVE SEMINAR: ETHICS, BIOETHICS, MEDICAL
Bardziej szczegółowoKarta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika... (Nazwa kierunku studiów)
Karta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika... (Nazwa kierunku studiów) studia pierwszego stopnia Rok: I Przedmiot: Filozofia Philosophy Semestr: I Rodzaje zajęć i liczba godzin: Studia stacjonarne Studia
Bardziej szczegółowoKsięgarnia PWN: Jacek Czaputowicz - Teorie stosunków międzynarodowych. Wprowadzenie 11
Księgarnia PWN: Jacek Czaputowicz - Teorie stosunków międzynarodowych Wprowadzenie 11 1. Teoretyczne podejście do stosunków międzynarodowych 21 1.1. Stosunki międzynarodowe jako dyscyplina naukowa 22 1.1.1.
Bardziej szczegółowoPaweł Wójs, Rozum w filozofii egzystencji, Universitas, Kraków 2013, ss. 241
http://dx.doi.org/10.12775/szhf.2014.053 Paweł Wójs, Rozum w filozofii egzystencji, Universitas, Kraków 2013, ss. 241 W ostatnim czasie nakładem krakowskiego wydawnictwa Universitas ukazała się książka
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII MAJ 2014 POZIOM ROZSZERZONY. Czas pracy: 180 minut. Liczba punktów do uzyskania: 50 WPISUJE ZDAJĄCY
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. Układ graficzny CKE 2013 KOD WPISUJE ZDAJĄCY PESEL Miejsce na naklejkę z kodem EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII POZIOM ROZSZERZONY
Bardziej szczegółowoSTUDIA PODYPLOMOWE FILOZOFII I ETYKI
Załącznik nr 1 do Uchwały nr /2012 Senatu UKSW z dnia 25 września 2012 r. STUDIA PODYPLOMOWE FILOZOFII I ETYKI Dokumentacja dotycząca opisu efektów kształcenia dla programu kształcenia Nazwa kierunku studiów
Bardziej szczegółowoLiczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia
Wydział: Zarządzanie i Finanse Nazwa kierunku kształcenia: Finanse i Rachunkowość Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: prof. dr hab. Wojciech Słomski Poziom studiów (I lub II stopnia): I stopnia Tryb
Bardziej szczegółowoImmanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności
Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Rozdział II Pojęcie każdej istoty rozumnej, która dzięki wszystkim maksymom swej woli musi się uważać za powszechnie prawodawczą, by z
Bardziej szczegółowo1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016
1. Dyscypliny filozoficzne Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Pochodzenie nazwy filozofia Wyraz filozofia pochodzi od dwóch greckich słów:
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI
Dz.U. z 2013 poz. 1273 Brzmienie od 31 października 2013 Załącznik nr 1WZORCOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW PEDAGOGIKA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku
Bardziej szczegółowoEFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PEDAGOGIKA. I. Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia wraz z uzasadnieniem
EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW: PEDAGOGIKA Poziom kształcenia Profil kształcenia Tytuł zawodowy absolwenta studia I stopnia ogólnoakademicki licencjat I. Umiejscowienie kierunku w obszarze kształcenia
Bardziej szczegółowoWymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową.
Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ: Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi
Bardziej szczegółowoUsprawiedliwione kłamstwo we współczesnej etyce stosowanej
3 Jarosław Kucharski Usprawiedliwione kłamstwo we współczesnej etyce stosowanej Akademia Ignatianum Wydawnictwo WAM Kraków 2014 Wstęp Kłamstwo jest zjawiskiem powszechnym. Teoria inteligencji makiawelicznej
Bardziej szczegółowoPublikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Zbigniew Herbert. Wybór wierszy
Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Zbigniew Herbert Wybór wierszy Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by wiedza24h.pl Wszelkie prawa zastrzeżone.
Bardziej szczegółowoFilozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei
Filozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Metafora jaskini 2 Świat materialny - świat pozoru Świat idei - świat prawdziwy Relacja między światem idei i światem
Bardziej szczegółowoLiczba godzin/zjazd: 2W, 1S
Nazwa przedmiotu: Kierunek: Rodzaj przedmiotu: Ogólny nietechniczny do wyboru Rodzaj zajęć: Wyk., Sem. FILOZOFIA, PHILOSOPHY Inżynieria Materiałowa Poziom studiów: forma studiów: Studia I stopnia studia
Bardziej szczegółowoWolności i prawa jednostki w Konstytucji RP. Tom I. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP
Wolności i prawa jednostki w. Tom I. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP Red.: Mariusz Jabłoński Wprowadzenie Wykaz skrótów Część I. Koncepcja konstytucyjnego
Bardziej szczegółowoPIWNICA ODOLAŃSKA 10 CHEŁCHOWSKI*WÓJCIK CHOJECKI*TURCZYŃSKI GREGOREK*SZPINDLER
PIWNICA ODOLAŃSKA 10 CHEŁCHOWSKI*WÓJCIK CHOJECKI*TURCZYŃSKI GREGOREK*SZPINDLER Od góry: Bartek Gregorek Kuba Turczyński Staszek Wójcik Wojtek Chełchowski Michał Chojecki INFORMACJE O WYSTAWIE: Wystawa
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE
PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE Studia stacjonarne WF AIK NAZWA PRZEDMIOTU: SEMINARIUM LICENCJACKIE NAZWA PRZEDMIOTU PO ANGIELSKU: BA DIPLOMA SEMINAR I. KARTA PRZEDMIOTU CELE PRZEDMIOTU C1. Analiza wybranych
Bardziej szczegółowo