PLAN ROZWOJU LOKALNEGO MIASTA RUDA ŚLĄSKA NA LATA RUDA ŚLĄSKA, lipiec 2004r.

Transkrypt

1

2

3 MIASTO RUDA ŚLĄSKA PLAN ROZWOJU LOKALNEGO MIASTA RUDA ŚLĄSKA NA LATA RUDA ŚLĄSKA, lipiec 2004r.

4 Wstęp 1. CHARAKTERYSTYKA MIASTA RUDA ŚLĄSKA Lokalizacja i demografia Zagospodarowanie przestrzenne Granice stref ochrony konserwatorskiej Infrastruktura drogowa Ochrona środowiska Infrastruktura mieszkaniowa Gospodarka Rynek pracy Analiza stanu podmiotów gospodarczych Sytuacja społeczna Edukacja i kultura Diagnoza problemów społecznych Miasta Ruda Śląska Dane statystyczne o mieście za lata tabela NAWIĄZANIE DO STRATEGICZNYCH DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH ROZWOJU SPOŁECZNO - GOSPODARCZEGO MIASTA I REGIONU Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego Strategia Rozwoju Miasta Ruda Śląska Cele i zadania strategii rozwoju miasta Analiza SWOT - mocne i słabe strony miasta Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Ruda Śląska Miejska Strategia Integracji i Polityki Społecznej ZADANIA POLEGAJĄCE NA POPRAWIE SYTUACJI W MIEŚCIE RUDA ŚLĄSKA Lista przedsięwzięć skierowanych na rozwój Miasta Ruda Śląska Hierarchia ważności projektów REALIZACJA PROJEKTÓW Obszar i czas realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Planowane projekty w okresie Planowane projekty w okresie

5 5. WSKAŹNIKI POMIARU EFEKTÓW REALIZACJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO PLAN FINANSOWY NA LATA SYSTEM WDRAŻANIA SPOSOBY MONITOROWANIA, OCENY I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ System monitorowania Planu Rozwoju Lokalnego Sposoby oceny Planu Rozwoju Lokalnego Sposoby inicjowania współpracy pomiędzy sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami pozarządowymi Public Relations Planu Rozwoju Lokalnego 91 3

6 WSTĘP Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Ruda Śląska na lata stanowi dokument określający politykę gospodarczą, przestrzenną i społeczną Miasta Ruda Śląska do roku Rozwija cele określone w Strategii Zintegrowanego i Wewnętrznego Rozwoju Miasta Ruda Śląska do Roku Realizacja tej polityki będzie współfinansowana z Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej przyczyniając się do zwiększenia potencjału gospodarczego, rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów Wspólnoty. Plan Rozwoju Lokalnego stanowi niezbędny dokument, umożliwiający ubieganie się o dofinansowanie projektów z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego: Priorytet 3 Rozwój Lokalny; Działanie 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji. Skierowany jest na rozwój gospodarczy i zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej, turystycznej, kulturalnej miasta oraz przeciwdziałanie gospodarczym skutkom restrukturyzacji ważnych sektorów gospodarki. Strategicznym celem planu jest zmiana wizerunku Rudy Śląskiej, postrzeganej dotychczas jako miasto monokultury przemysłowej, poprzez zrównoważony i harmonijny rozwój skoncentrowany na modernizacji i budowie infrastruktury lokalnej, której zły stan ogranicza rozwój nowych sektorów działalności gospodarczej. Plan Rozwoju Lokalnego został przygotowany z udziałem władz miasta, pełnomocnika ds. planu rozwoju lokalnego, horyzontalnego zespołu zadaniowego ds. rozwoju lokalnego, konsultantów Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, jednostek organizacyjnych Urzędu Miejskiego oraz instytucji publicznych. Zawiera opis aktualnej sytuacji społecznogospodarczej miasta, opis planowanych zadań inwestycyjnych na lata i na lata , plan finansowy na lata , wskaźniki osiągnięć oraz opis monitoringu, zarządzania i sposobów promocji. Projekty ujęte w Planie mają na celu gospodarczy wzrost rangi miasta poprzez wykreowanie centrum miasta, poprawę drogowej infrastruktury technicznej, przygotowanie i zagospodarowanie inwestycyjne terenów i obiektów poprzemysłowych, rozwój funkcji społecznych, rekreacyjnych, turystycznych i zdrowotnych w wyniku adaptacji i modernizacji obiektów zdegradowanych. Realizacja Planu służyć będzie aktywizacji potencjałów innowacyjności i przedsiębiorczości społeczności lokalnej, wzmacnianiu procesów integracji i poprawie warunków życia mieszkańców, czyniąc Miasto Ruda Śląska Miastem Szans i Rozwoju. 4

7 1. CHARAKTERYSTYKA MIASTA RUDA ŚLĄSKA 1.1 LOKALIZACJA I DEMOGRAFIA Lokalizacja Miasto Ruda Śląska jest 150 tysięcznym miastem zajmującym powierzchnię 77,6 km 2, położonym w centrum Aglomeracji Górnośląskiej, w południowej części Wyżyny Śląskiej. W promieniu 17 kilometrów wokół Rudy Śląskiej mieszka około dwa i pół miliona mieszkańców. Liczba ludności miasta na przestrzeni ostatnich lat wykazuje tendencję spadkową. Jest ona spowodowana ujemnym przyrostem naturalnym w ostatnich latach oraz zwiększonym odpływem ludności. Do zalet lokalizacji miasta Ruda Śląska zaliczyć można bardzo dobrą dostępność komunikacyjną oraz centralne położenie w Aglomeracji Górnośląskiej. Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 925 i Drogowa Trasa Średnicowa umożliwiające włączenie miasta w europejski system transportowo-logistyczny. Ponadto położenie komunikacyjne Rudy Śląskiej na trasie aktualnie budowanej autostrady A4 jest korzystne zarówno w ramach Aglomeracji Górnośląskiej, jak i głównych kierunków międzynarodowego ruchu tranzytowego. Do zalet lokalizacji miasta należy bliskość międzynarodowego portu lotniczego w Katowicach - Pyrzowicach oraz sąsiedztwo budowanej autostrady A-4 i przecięcia się planowanej autostrady A-1. Liczba mieszkańców Miasta Ruda Śląska Na koniec 2002 roku miasto Ruda Śląska zajmowało 23 pozycję w kraju pod względem liczby mieszkańców, tuż za Rzeszowem a przed Rybnikiem. Natomiast w województwie śląskim Ruda Śląska z 149,7 tys. mieszkańców zajmowała 8 pozycję, za miastami: Katowice (325,0 tys.), Częstochowa (250,9 tys.), Sosnowiec (231,5 tys.), Gliwice (202,6 tys.), Bytom (192,6 tys.), Zabrze (194,7 tys.), Bielsko-Biała (177,8 tys.). Sytuacja demograficzna miasta Ruda Śląska w ostatnim pięcioleciu charakteryzuje się systematycznym spadkiem liczby mieszkańców z osób w 1996 roku do mieszkańców na koniec roku Oznacza to spadek liczby mieszkańców o 9,4 % w okresie ostatnich 6 lat. Tab.1 Zmiany w liczbie ludności miasta Ruda Śląska w latach Lp. Ludność Kobiety Mężczyźni Wiek przedprodukcyjny (0-17lat) M: K: Wiek produkcyjny M:18-64 lat

8 K:18-59 lat Wiek poprodukcyjny M:65lat i więcej K:60lat i więcej Razem [1+2] Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach W omawianym okresie obserwujemy większy spadek liczby mężczyzn (9,8%) aniżeli kobiet (9,0%). Skutkuje to również wzrostem liczby kobiet na 100 mężczyzn. Wskaźnik ten wyniósł 103,8 w roku 1996, natomiast do końca 2002 roku wzrósł do 104,7. W strukturze wieku mieszkańców miasta również nastąpiły istotne zmiany. Znacznie zmalała liczba mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym (22,7%), przy umiarkowanym spadku liczby mieszkańców w wieku produkcyjnym (4,5%) oraz wzroście o 5,2 % liczby mieszkańców w wieku poprodukcyjnym. Na ogólny spadek liczby mieszkańców wpływ miało głównie wzrastające od roku 1994 ujemne saldo migracji oraz ujemny przyrost naturalny. Tab. 2 Zmiany demograficzne ludności miasta Rok Liczba mieszkańców Saldo migracji Przyrost naturalny Urodzenia żywe Zgony Zawarte małżeństwa Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach Niezmiennie od 6 lat występuje ujemny przyrost naturalny na poziomie ok. 200 osób, (z wyjątkiem roku 1998). Na ten wynik składa się systematycznie malejąca liczba urodzeń żywych (spadek o 15% w porównaniu z rokiem 1996) oraz względnie stabilna liczba zgonów. Przy lekkiej tendencji wzrostowej liczby zawartych małżeństw spadek liczby urodzeń należy wiązać z malejącą dzietnością małżeństw w Rudzie Śląskiej, co nie jest zjawiskiem specyficznym dla naszego miasta, lecz tendencją ogólnokrajową. Tab. 3 Zmiany gęstości zaludnienia w Rudzie Śląskiej w latach Lp Wyszczególnienie Ludność Gęstość zaludnienia w osobach na km Uwaga: do obliczeń przyjęto powierzchnię miasta 77,6 km 2 6

9 Spadkowi liczby ludności Rudy Śląskiej w latach towarzyszy systematyczny spadek gęstości zaludnienia. Spadek ten wyniósł 7,4% tj. z osób/km 2 w 1996 roku do osób/km 2 w roku Prognozy demograficzne dla miasta Ruda Śląska Przygotowane przez Urząd Statystyczny w Katowicach prognozy demograficzne nie napawają optymizmem. Według niej liczba mieszkańców miasta w 2010 roku wynosić będzie Oznacza to dalszy spadek o 6,3% w następnym dziesięcioleciu. Przy czym w strukturze płci nie powinny występować znaczące zmiany, tj. kobiety w całym prognozowanym okresie stanowić powinny około 51,5% ludności miasta tj. na 100 mężczyzn przypadać będzie 106 kobiet. Tab. 4 Prognoza ludności Rudy Śląskiej na lata (w tys.) Lp. Ludność Kobiety 77,0 74,4 72,0 69,0 65,2 60,8 2. Mężczyźni 72,6 70,0 67,6 64,6 60,7 56,4 3. Razem 149,6 144,5 139,6 133,6 125,9 117,2 Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach, Prognoza ludności i gospodarstw domowych województwa Śląskiego do 2030 r. Tab. 5 Prognoza ludności dla Rudy Śląskiej pod kątem rynku pracy Lp a. 2b. 3. Ludność Wiek przedprodukcyjny W. produkcyjny ogółem W. produkcyjny mobilny W. produkcyjny niemobilny Wiek poprodukcyjny Przedział wiekowy / / /65-i więcej Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach, Prognoza ludności i gospodarstw domowych województwa Śląskiego do 2030 r. Prognozy dotyczące struktury wiekowej ludności wykazują pogłębienie tendencji, jaką obserwujemy w latach I tak, do roku 2010 liczba mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym spadnie według prognozy o osoby tj. o 28,1% a w wieku poprodukcyjnym wzrośnie o osoby, tzn. aż o 28,4%. W przypadku ludności w wieku produkcyjnym należy zwrócić uwagę, że dane rzeczywiste roku 2000 dogoniły już spadek liczby osób w wieku produkcyjnym prognozowany na rok 2005, tzn., iż prognozy nie zakładały tak głębokiego spadku. Zjawisko to jest odzwierciedleniem ogólnej tendencji demograficznej dla całej Polski polegającej na starzeniu się społeczeństwa. 7

10 Tab. 6 Prognoza ludności Rudy Śląskiej pod kątem obowiązku szkolnego Lp Ludność Przedział wiekowy W. niemowlęcy i poniemowlęcy Wiek przedszkolny Wiek szkolny a. 3b. W. szkolny szkoła odstawowa W. szkolny gimnazjum c. W. szkolny szkoła średnia Eduklacja zawod. i wyższa Dzieci i młodzież Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach- Prognoza ludności i gospodarstw domowych województwa Śląskiego do 2030 r. Prognozy dla Rudy Śląskiej przewidują do roku 2005 spadek liczby dzieci i młodzieży we wszystkich przedziałach wiekowych. Do roku 2020 jedynie niewielki wzrost młodzieży powinien nastąpić w przedziale wiekowym 7-12 lat. Realizacja projektu rewitalizacji może przyczynić się do zahamowania spadkowej tendencji liczby mieszkańców miasta Ruda Śląska. 1.2 ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE GRANICE STREF OCHRONY KONSERWATORSKIEJ Strefy ochrony konserwatorskiej wytyczone w obowiązujących miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego: 1) Miejscowy plan szczegółowy zagospodarowania przestrzennego centrum Nowego Bytomia w Rudzie Śląskiej uchwalonego przez Radę Miejską uchwałą nr 430/XXXI/2000 z dnia 26 października 2000 r., ogłoszoną w Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 6 z 2001 r., poz. 107 a) Strefa A ścisłej ochrony konserwatorskiej ma następujący przebieg; 1. od zachodu: za budynkiem nr 7 przy ul. Gen Hallera, wzdłuż granicy terenu Domu Kultury, ulicą Markową, Damrota, (nie obejmuje budynków o numerach 2,4,6,8 przy ul. Damrota), ulicą Smolenia (wzdłuż granicy zespołu kościelnego), tyłami zabudowy przy ul. Wojska Polskiego (nr 1-29), do ulicy Czarnoleśnej, 2. od północy: wzdłuż ul. Gen. Hallera (budynki 1-7) 3. od wschodu: ul. Niedurnego od budynku nr 75, obejmuje budynki o numerach 30 i 34 przy ul. Niedurnego, biegnie ul. Pokoju; za budynkiem przy ul. Pokoju o nr 2, wzdłuż ulicy Furgoła, 4. od południa obejmuje zabudowę przy ul. Czarnoleśnej 1-17 i Niedurnego 33-41, b) Strefa B ścisłej ochrony konserwatorskiej ma następujący przebieg: 8

11 1. od strony wschodniej: ulicą Parkową (zabudowa nr 1-19), Markową, Niedurnego, obejmuje budynki o numerach 50, 50 aż do skrzyżowania z ul. Kowalskiego, obejmuje budynek o nr 52 przy ul. Niedurnego, 2. od zachodu: przebiega ulicą Niedurnego od budynku o nr 52 do 36, za budynkami o numerach 30 i 34 aż do ul. Pokoju c) Strefa E ochrony konserwatorskiej ma następujący przebieg: 1. od zachodu: ulicą Objazdową od zespołu garażów do skrzyżowania z ulicą Czarnoleśną 2. od wschodu: wzdłuż granicy zespołu garażów przy ul. Objazdowej, tyłami zabudowy mieszkaniowej przy ul. Objazdowej o numerach 13, 15, 17 do ul. Czarnoleśnej. 2) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenów poprzemysłowych Ruda Południowa w Rudzie Śląskiej uchwalonego przez Radę Miejską uchwałą nr 900/L/2002 z dnia 28 maja 2002 r., ogłoszoną w Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 57 z 2002 r., poz a) Strefa A ochrony konserwatorskiej, obejmująca zespół zabudowań szybu Mikołaj byłej kopalni węgla kamiennego Wawel, b) Strefa B1 pośredniej ochrony konserwatorskiej, obejmująca fragment obszaru byłej kopalni węgla kamiennego Wawel, c) Strefa B2 pośredniej ochrony konserwatorskiej, obejmująca zespół zabudowań szybu Klara oraz zabudowań szkoły byłej Kopalni Węgla Kamiennego Wawel, d) Strefa B3 pośredniej ochrony konserwatorskiej, obejmująca zabudowany obszar dawnego PGR Nowa Ruda. 3) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dzielnic Nowy Bytom i Ruda obręb terenów pola strategicznego nr 2 wg strategii zintegrowanego rozwoju miasta Ruda Śląska uchwalonego przez Radę Miejską uchwałą nr 918/LI/2002 z dnia 27 czerwca 2002 r., ogłoszoną w Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 57 z 2002 r., poz a) ochrona zabytkowych obiektów fortyfikacyjnych w historycznym pasie umocnień Obszaru Warownego Śląsk. 4) Miejscowy planu zagospodarowania przestrzennego centrum Halemby w Rudzie Śląskiej uchwalonego przez Radę Miejską uchwałą Nr 59/III/2002 z dnia 30 XII 2002r., ogłoszoną w Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 20 z dnia r. a) Strefa A ścisłej ochrony konserwatorskiej obejmujący: 1. figurę Jana Nepomucena w narożniku ulic Młyńskiej i Halembskiej, 2. zespół składający się z: Krzyża Męki Pańskiej obok Kościoła MB Różańcowej, Kościoła MB Różańcowej, plebani i zabudowań gospodarczych, b) Strefa B pośredniej ochrony konserwatorskiej: 1. obiekt kulturalno-usługowy tzw. Pałacyk klasyczystyczny przy ul. 1 Maja, 2. teren zamknięty ulicami Kuźników, 1 Maja i Halembskiej wraz z zespołem starej zabudowy. Strefy ochrony konserwatorskiej wytyczone w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Ruda Śląska (uchwalonego w dniu 20 listopada 1997 r. uchwałą Rady Miejskiej Nr 394/LIII/97): to około 70 obszarów chronionych z których najważniejsze obejmują między innymi: - centrum dzielnicy Orzegów, - centrum dzielnicy Ruda, - centrum dzielnicy Nowy Bytom, - centrum dzielnicy Bielszowice, 9

12 - centrum dzielnicy Wirek, - centrum dzielnicy Kochłowice. Strefy te muszą zostać ujęte w projektowanym aktualnie miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego Rudy Śląskiej Infrastruktura drogowa Na dzień r. w zarządzie miasta Ruda Śląska znajdowały się: Drogi: - droga wojewódzka nr 925: długość 14,9 km, powierzchnia jezdni 156,3 tys. m 2 ; - drogi powiatowe: długość 67,9 km, powierzchnia jezdni 561,8 tys. m 2 ; - drogi gminne: długość 158,2 km, powierzchnia jezdni 965,8 tys. m 2. Obiekty mostowe: - 74 obiektów mostowych, w tym 7 mostów, 14 wiaduktów, 4 kładki dla pieszych i 49 przepustów. Z tego w ciągu dróg: - wojewódzkiej: 2 wiadukty, 1 most, 7 przepustów; - powiatowych: 9 wiaduktów, 4 mosty, 24 przepustów; - gminnych: 3 wiadukty, 2 mosty, 4 kładki dla pieszych, 18 przepustów. Stan techniczny obiektów mostowych w mieście budzi poważne zastrzeżenia większość mostów, wiaduktów i przepustów wymaga przeprowadzenia remontów. Z tego powodu na większości z nich została obniżona nośność co ma wpływ na ruch samochodów o dużym tonażu. Wyszczególnienie obiektów mostowych i ich nośności: - most w ciągu ul. 1-go Maja nad rzeką Kłodnicą 15 t - wiadukt w ciągu ul. 1-go Maja przy cegielni 12 t - wiadukt w ciągu ul. 1-go Maja przy ul. Skośnej 30 t - wiadukt w ciągu ul. Oświęcimskiej 40 t - most w ciągu ul. Piastowskiej nad rzeką Bytomką 15 t - most w ciągu ul. Poniatowskiego nad rzeką Kłodnicą 7,5 t - wiadukt w ciągu ul. Kochłowickiej 20 t - wiadukt w ciągu ul. Tunkla 7 t - most w ciągu ul. Tunkla nad rzeką Kochłówką 20 t - wiadukt w ciągu ul. Katowickiej 15 t - wiadukt w ciągu ul. Orzegowskiej 3,5 t - wiadukt w ciągu ul. Niedurnego przy KWK Pokój 30 t - wiadukt w ciągu ul. Niedurnego przy ul. Szyb Barbary 15 t - wiadukt w ciągu ul. Chorzowskiej 15 t - wiadukt w ciągu ul. Czarnoleśnej 40 t - most w ciągu ul. Bytomskiej nad rzeką Bytomką -15 t - most w ciągu ul. Chroboka 30 t - wiadukt w ciągu ul. Kokotek 20 t - wiadukt w ciągu ul. Orzeszkowej 5 t - wiadukt w ciągu ul. Styczyńskiego 30 t - most w ciągu ul. Potokowej nad rzeką Bytomką 1,5 t - przepust pod ul. 1-go Maja przy ul. Gabora 15 t - przepust pod ul. Piastowską przy ul. Sobieskiego 15 t - brak danych o nośnościach pozostałych przepustów konieczne jest wykonanie ekspertyz technicznych określających ich szczegółowy stan techniczny i ich nośność. Sygnalizacje świetlne uliczne, 25 z tego: 10

13 - 9 drogowych w ciągu drogi wojewódzkiej; - 2 ostrzegawcze w ciągu drogi wojewódzkiej; - 10 drogowych w ciągu dróg powiatowych; - 4 ostrzegawcze w ciągu dróg powiatowych. Średnia wielkość ruchu na drogach [pojazdów umownych / dobę]: - droga wojewódzka: drogi powiatowe: 5300 Tab. 7 Podział administracyjny dróg publicznych w Rudzie Śląskiej (stan na r.) Kategoria dróg Długość w km Struktura dł. dróg w % Powierzchnia jezdni w tys. m 2 Struktura powierzchni w % Droga wojewódzka Drogi powiatowe 14,9 6,2 156,3 9,3 67,9 28,2 561,8 33,4 Drogi gminne 158,2 65,6 965,8 57,3 Razem: 241,0 100,0 1683,9 100,0 Źródło: Dokumentacja własna. Wydział Dróg i Mostów Tab. 8 Stan jakościowy ulic w Rudzie Śląskiej (stan na r.) Rodzaj nawierzchni Długość w km Struktura dł. dróg w % Powierzchnia jezdni w tys. m 2 Struktura powierzchni w % Nawierzchnie bitumiczne Nawierzchnie betonowe Nawierzchnie kostkowe Nawierzchnie brukowe Nawierzchnie tłuczniowe Nawierzchnie gruntowe 200,2 83,1 1457,8 80,1 2,0 0,8 11,3 0,7 11,2 4,6 71,2 10,4 3,3 1,4 15,3 0,9 9,9 4,1 55,7 3,3 14,4 6,0 72,6 4,6 Razem: 241,0 100,0 1683,9 100,0 Źródło: Dokumentacja własna. Wydział Dróg i Mostów Tab. 9 Długość ulic o nawierzchni gruntowej w Rudzie Śląskiej Rok Długość w km Ubytek w km ,1 0 11

14 , ,0 2, ,9 2, ,8 3, ,1 1, ,4 1, ,4 0, ,2 0, ,6 0, ,2 0, ,3 0, ,4 + 0,1 * * wynika z zaliczenia drogi do kategorii drogi gminnej Źródło: Dokumentacja własna. Wydział Dróg i Mostów Tab. 10 Zabici i ranni w wypadkach drogowych na terenie miasta Ruda Śląska Rok Zabici Ranni Źródło: Policja Państwowa Tab. 11 Zdarzenia drogowe na terenie miasta Ruda Śląska Rok Wypadki Kolizje

15 Źródło: Dokumentacja własna. Wydział Dróg i Mostów Ochrona środowiska Dbałość o środowisko - naszym priorytetem Ruda Śląska, miasto należące do wielkoprzemysłowej aglomeracji, jest obszarem o zmienionym środowisku przyrodniczym, doświadczonym działalnością człowieka. Jest to szczególnie widoczne w jego głównych komponentach: wodzie, glebie, powietrzu, szacie roślinnej i świecie zwierzęcym. Ruda Śląska jest miastem kontrastów, z jednej strony tereny zdegradowane efekt rozwijającego się przez wieki przemysłu ciężkiego, z drugiej strony obszary o cennych wartościach przyrodniczych, które warto objąć opieką lub szczególną ochroną. Władze miasta prowadzą działania ekologiczne od wielu lat. Problemy związane z ochroną środowiska są rozwiązywane na wielu płaszczyznach. Wśród głównych problemów należy wymienić: nadmierną emisję zanieczyszczeń pyłowo-gazowych, ponadnormatywne zanieczyszczenie wód powierzchniowych, nagromadzenie nadmiernej ilości odpadów oraz niekorzystny klimat akustyczny wokół tras komunikacyjnych. Zachowanie zrównoważonego rozwoju miasta, umożliwiającego harmonijny rozwój gospodarczy i społeczny wraz z ochroną walorów środowiskowych jest strategicznym zadaniem, określonym w Powiatowym Programie Ochrony Środowiska. Jest to ważny dokument powstały w 2003 roku, który został jednogłośnie przyjęty uchwałą Rady Miejskiej. Dokument ten wskazuje jak należy działać, aby godzić rozwój ekonomiczny, gospodarczy, przestrzenny, społeczny i ekologiczny w naszym mieście. Zapisy zawarte w Programie w postaci celów krótko- i długoterminowych dokładnie określają przyszłą drogę rozwoju naszego miasta w zakresie ochrony środowiska. Dokument ten jest zgodny z przyjętą w 1997 roku Strategią Wewnętrznego i Zintegrowanego Rozwoju miasta Ruda Śląska do roku Likwidacja niskiej emisji Miasto Ruda Śląska jest czterokrotnym wojewódzkim laureatem konkursów na projekty ograniczające zanieczyszczenie powietrza, pochodzące z instalacji i systemów grzewczych. Projekty na likwidację niskiej emisji przygotowywane przez Miasto zdobyły nagrody w postaci dofinansowania przedsięwzięć inwestycyjnych. 13

16 Powyższe działania inwestycyjne koncentrowały się na dwóch osiedlach, dotychczas ogrzewanych piecami węglowymi. Na osiedlu Gierałtowskiego w Rudzie Śląskiej, w dzielnicy Ruda, zmodernizowano 30 budynków, tzn. wyeliminowano ogrzewanie mieszkań piecami węglowymi i zastąpiono je kotłami gazowymi oraz ocieplono budynki. Na osiedlu Solskiego w Rudzie Śląskiej - Goduli 17 budynków mieszkalnych podłączono do miejskiej sieci cieplnej oraz przeprowadzono ich termomodernizację. W najbliższym czasie wszystkie placówki oświatowe w mieście będą posiadały nowoczesne kotłownie ekologiczne: węglowe, gazowe lub olejowe, albo też zostaną podłączone do miejskiej sieci c.o. Miasto dotuje także wymianę ogrzewania uciążliwego dla środowiska na ekologiczne w gospodarstwach indywidualnych. Inwestycje w zakresie ochrony środowiska są prowadzone przy współudziale środków finansowych Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, budżetu miasta oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Oczyszczalnie ścieków i kanalizacja Na obszarze Rudy Śląskiej obecnie są prowadzone działania w zakresie modernizacji istniejącej sieci wodociągowej. Polegają one na systematycznej wymianie sieci wodociągowej, unowocześnianiu systemu przepompowni wody oraz opomiarowaniu ilości wody wykorzystywanej przez mieszkańców. Efektem tych prac jest ograniczenie zużycia wody oraz znaczne zmniejszenie jej strat podczas przesyłu. Polityka miasta w zakresie gospodarki ściekami komunalnymi jest realizowana na podstawie zaktualizowanego w 2001 roku Masterplanu gospodarki ściekowej. Założeniem tego programu jest docelowe uporządkowanie systemu transportu i oczyszczania ścieków, prowadzące do poprawy jakości wód powierzchniowych w skali miasta i regionu. Realizacja Masterplanu w latach będzie polegać na likwidacji wylotów ścieków nieoczyszczonych, odbudowie i rozbudowie sieci kanalizacyjnej, a także na modernizacji systemu oczyszczania ścieków. W 2001 roku Komisja Europejska zatwierdziła inwestycje ekologiczne, których realizację miasto Ruda Śląska zaplanowało w ramach programu ISPA (Przedakcesyjny Instrument Polityki Infrastrukturalnej). Projekt pn. Oczyszczanie ścieków Ruda Śląska opracowany przez Miasto zyskał, po uprzedniej weryfikacji przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz zatwierdzeniu przez Ministra Środowiska, aprobatę Komisji Europejskiej. Nadrzędnym celem projektu jest poprawa jakości życia mieszkańców poprzez polepszenie stanu czystości wód w ciekach. Realizacja niniejszego przedsięwzięcia stworzy spójny system gospodarki ściekowej miasta, w którym jego obszar zostanie podzielony na trzy zlewnie: oczyszczalni Halemba Centrum, oczyszczalni Orzegów oraz oczyszczalni Barbara. Pozwoli na uzyskanie jakości odprowadzanych ścieków zgodnie z przepisami prawa polskiego i Unii Europejskiej. Obecnie Ruda Śląska, przystąpiła do realizacji projektu, który obejmuje sześć zadań inwestycyjnych do realizacji w okresie , mianowicie: - budowa oczyszczalni ścieków Halemba Centrum, o przepustowości m 3 /dobę, która będzie obsługiwać mieszkańców, - modernizacja oczyszczalni ścieków Orzegów, o przepustowości m 3 /dobę, która będzie obsługiwać mieszkańców, - budowa kanalizacji w zlewni oczyszczalni Halemba Centrum, - budowa kanalizacji w zlewni oczyszczalni Barbara, - budowa kanalizacji w zlewni oczyszczalni Orzegów, - zamknięcie i rekultywacja czterech starych oczyszczalni ścieków. Całkowita wartość projektu wynosi ok. 46 mln EURO, w tym dotacja z funduszu ISPA stanowi 65% wydatków kwalifikowanych. Efektem docelowym działań podejmowanych w zakresie Masterplanu gospodarki ściekowej oraz programu ISPA jest skanalizowanie 95% powierzchni miasta oraz 14

17 zwiększenie w Rudzie Śląskiej ilości ścieków oczyszczanych zgodnie z polskimi i unijnymi normami z 60% do 95%. Po zakończeniu wyżej wymienionych działań oczyszczanie będzie prowadzone w trzech, a nie jak dotychczas w siedmiu, oczyszczalniach: Halemba Centrum (nowo budowana), Orzegów (modernizowana) i Barbara (istniejąca). Pozostałe oczyszczalnie zostaną zlikwidowane, a teren, na którym się znajdują zostanie zrekultywowany. Ponadto na terenach oczyszczalni miasto planuje utworzenie ścieżek dydaktyczno-naukowych celem przybliżenia dzieciom i młodzieży pracy oczyszczalni. Segregacja odpadów i selektywna zbiórka u źródła W Rudzie Śląskiej od 1993 roku są prowadzone działania na rzecz przyzwyczajenia mieszkańców do segregacji odpadów, co ma na celu zmniejszenie masy odpadów składowanych na wysypiskach. I. Selektywna zbiórka odpadów jest prowadzona dwuwariantowo: I wariant selektywna zbiórka surowców wtórnych, tj. szkła, makulatury, plastiku w kolorowych pojemnikach typu dzwony, ustawionych w centralnych punktach miasta i na osiedlach mieszkaniowych, II wariant - selektywna zbiórka biomasy (odpadów organicznych), szkła, plastiku i makulatury u źródeł w gospodarstwach domowych osiedli domków jednoi dwurodzinnych od lipca 2000 roku. II. Aktualnie na terenie miasta jest ustawionych 154 punktów do gromadzenia szkła (pojemniki zielone), papieru (pojemniki niebieskie) i plastiku (pojemniki żółte). Selektywną zbiórką u źródeł jest obecnie objętych domków jednoi dwurodzinnych w następujących dzielnicach miasta: Ruda, Godula, Orzegów, Wirek, Halemba, Nowy Bytom, Bykowina i Bielszowice. Planuje się rozszerzenie segregacji u źródła o kolejne osiedla mieszkaniowe. Zakład Przetwórstwa Odpadów Komunalnych i Przemysłowych W 2002 roku w dzielnicy Ruda został uruchomiony Zakład Przetwórstwa Odpadów Komunalnych i Przemysłowych, będący własnością Przedsiębiorstwa Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Rudzie Śląskiej. Na terenie zakładu znajdują się: przesypownia odpadów komunalnych (Stacja Przeładunkowa) o wydajności Mg odpadów/rok, sortownia odpadów przemysłowych o wydajności 5000 Mg odpadów/rok, sortownia mechaniczo-ręczna tworzyw sztucznych i makulatury o wydajności Mg odpadów/rok oraz linia technologiczna do recyklingu szkła o wydajności Mg odpadów/rok. Do zakładu będą dostarczane odpady zbierane selektywnie z terenu miasta lub wstępnie segregowane przez wytwórców odpadów, a także niesegregowane odpady komunalne i przemysłowe. Edukacja ekologiczna Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska Urzędu Miejskiego zajmuje się edukacją ekologiczną od 1994 roku i współpracuje ze wszystkimi placówkami oświatowymi z terenu miasta (szkoły, przedszkola, klub ekologiczny, ZHP, PTTK, osiedlowe domy kultury). Współpraca polega m.in. na przekazywaniu materiałów, książek i kaset video dot. ekologii do szkolnych bibliotek oraz udziale pracowników w imprezach ekologicznych organizowanych przez te placówki. Co roku ze środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przekazywane są środki na zakup drzewek i krzewów m.in. dla placówek oświatowych, celem zagospodarowania terenów wokół szkół i przedszkoli Ponadto rokrocznie pracownicy Wydziału GKiOŚ koordynują obchody Święta Ziemi oraz akcję Sprzątanie Świata. Z inicjatywy pracowników Wydziału GKiOŚ, począwszy od roku 1998, w mieście odbywa się konkurs ekologiczny Z Ekologią na Ty. Rokrocznie honorowy patronat nad konkursem obejmuje Prezydent Miasta Ruda Śląska. 15

18 Konkurs jest adresowany do najmłodszych mieszkańców miasta dzieci i młodzieży z rudzkich przedszkoli i szkół. Powyższe działania są wyrazem postrzegania przez miasto ekologii jako ważnego i nieodłącznego elementu przyszłościowego rozwoju, także w perspektywie funkcjonowania w zjednoczonej Europie. Efektem proekologicznej polityki prowadzonej przez miasto jest m.in. zmniejszenie emisji zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza oraz poprawa czystości wód. Działania miasta na rzecz ochrony środowiska są realizowane we wszystkich obszarach ochrony środowiska. Szczegółowe zamierzenia zostały zamieszczone w Powiatowym Programie Ochrony Środowiska. Nowe inwestycje realizowane na terenie miasta spełniają wymogi ochrony środowiska i zasady zrównoważonego rozwoju. Podobne zasady są również stosowane odnośnie działań modernizacyjnych realizowanych przez podmioty gospodarcze Infrastruktura mieszkaniowa Charakterystyka substancji mieszkaniowej stanowiącej zasób mieszkaniowy Miasta Ruda Śląska, została podana za pomocą zestawień tabelarycznych. Dane pokazują ilość budynków komunalnych, wspólnot mieszkaniowych z rozbiciem na Rejony Eksploatacji Budynków, w których Miasto posiada udziały oraz liczbę lokali według stanu na dzień r. T a b. 12 Stan zasobów mieszkaniowych komunalnych i wspólnotowych gminy Rejon eksploatacji Budynki komunalne Budynki Wspólnotowe Razem ilość budynków budynki mieszkania budynki mieszkania budynki mieszkania REB I REB II REB III REB IV REB V REB VI RAZEM REB Rejon Eksploatacji Budynków, jednostka administracyjna MPGM Tab.13 Struktura Wiekowa gminnego zasobu mieszkaniowego Lp. Lata budowy Struktura w % 1 do roku Razem

19 Źródło: Dokumentacja własna. Wydział Lokalowy W latach wybudowano 19 nowych budynków komunalnych, dla 101 lokatorów. Tab. 14 Wyposażenie budynków mieszkalnych Lp Wyposażenie budynków Wspólnoty mieszkaniowe Budynki komunalne RAZEM 1 Zimna woda Ciepła woda Instalacja gazowa Instalacja c.o Ogrzewanie piecowe Wyposażenie w łazienki Wyposażenie w ubikacje Ubikacja na klatce schodowej Ubikacje suche Źródło: Dokumentacja własna. Wydział Lokalowy Stan techniczny budynków stanowiących zasób mieszkaniowy Miasta Ruda Śląska spowodował wytypowanie Uchwałami Rady Miejskiej Nr 645/96 i Nr 499/2000 oraz Zarządzeniem Nr 35/PM/03 Prezydenta Miasta, 48 budynków jako budynki socjalne. Aktualnie wytypowano kolejnych 56 budynków do ich przekwalifikowania na budynki o charakterze socjalnym. Poniżej podane są potrzeby mieszkaniowe, jakie zarejestrowano w Wydziale Spraw Lokalowych na dzień r., w wysokości 3866 wniosków. W tabeli poniżej podane są nazwy wszystkich zasobów mieszkaniowych, których lokatorzy posiadają wyroki eksmisyjne z przyznaniem uprawnienia do otrzymywania lokalu socjalnego z zasobów gminy (zgodnie z art.14 ust.1 Ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego), których na dzień r. zarejestrowano 808 /poz. 3 tabelki Nr 15/. Tab.15 Potrzeby mieszkaniowe Lp. Potrzeby mieszkaniowe Liczba rodzin oczekujących 1 2 Ilość oczekujących na mieszkanie do kapitalnego remontu Ilość oczekujących na mieszkanie do remontu bieżącego Ilość oczekujących na mieszkanie socjalne Razem 3866 Źródło: Dokumentacja własna. Wydział Lokalowy 17

20 Tab. 16 Ilość lokatorów oczekujących na mieszkanie socjalne z zasobów gminy Lp. Właściciel (Zarządca) lokalu Liczba rodzin oczekujących 1 Gmina Miasto Ruda Śląska GSM Luiza 17 3 MGSM Perspektywa Rudzka Spółdzielnia Mieszkaniowa Spółdzielnia Mieszkaniowa Śląsk 1 6 Agencja Mienia Nieprodukcyjnego 6 7 Zasoby prywatne 32 8 Bytomska Spółka Węglowa 3 9 Spółdzielnia Mieszkaniowa" Nasz Dom " Dom Poprawczy 1 11 Inne-osoby zakwalifikowane bez wyroków 74 OGÓŁEM 808 Źródło: Dokumentacja własna. Wydział Lokalowy Jak wynika z przedstawionych tabel charakteryzujących zasoby mieszkaniowe Miasta Ruda Śląska, potrzeby w zakresie lokali mieszkalnych i socjalnych są ogromne. W tym roku kalendarzowym rozpocznie się budowa osiedla "Magnolia II" dla 36 lokatorów. 1.3 GOSPODARKA Rynek pracy Zatrudnienie w gospodarce miasta Ruda Śląska W strukturze zatrudnienia w gospodarce miasta Ruda Śląska nadal dominującą rolę odgrywa przemysł (około 60%). Podane w poniższej tabeli dane pokazują zatrudnienie w omawianych latach tj. okresie oraz pokazują jego strukturę. Niestety ani Urząd Statystyczny w Katowicach, którego dane są zawarte w tabeli, ani inna jednostka nie posiada danych o zatrudnieniu w firmach osób fizycznych i spółek cywilnych o liczbie zatrudnionych nie przekraczających 9 osób. Utrudnia to w znacznym stopniu ocenę przepływu osób z branż restrukturyzowanych, takich jak górnictwo węgla kamiennego i hutnictwo, do firm zatrudniających mniej niż 9 osób. Biorąc pod uwagę fakt, że firmy małe, kilkuosobowe stanowią zdecydowaną większość funkcjonujących w mieście przedsiębiorstw takie ujęcie zniekształca w znacznym stopniu obraz rynku pracy w Rudzie Śląskiej. 18

21 Tab. 17 Zatrudnienie w gospodarce miasta Ruda Śląska w latach Lp Lata Stan zatrudnienia Zmiana do roku poprzednieg o Struktura zatrudnienia w % Zmiana Przemysł Budownictwo Handel Transport Edukacja Ochrona zdrowia Pozost ałe ,7 6,4 6,3 3,4 4,8 6,7 8, ,3% 62,7 7,3 6,9 3,2 4,7 6,6 8, ,0% 62,3 6,9 6,3 2,8 5,1 6,7 9, ,5% 64,5 4,8 5,9 2,7 5,4 6,8 9, ,2% 63,0 4,9 6,9 2,0 5,7 7,0 10, ,5% 59,1 6,1 8,7 1,8 8,7 8,5 7,1 7. Spadek łącznie ,6% -4,6-0,3 +2,4-1,6 +3,9 +1,8-1,6 8. Zatrudnienie w osobach Ogółem Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach W rubryce pozostałe ujęto wszystkie inne działy, m.in. zatrudnienie w administracji publicznej i obronie narodowej oraz w obsłudze nieruchomości i pośrednictwie finansowym. Z danych przedstawionych w tabeli wynika, że w ostatnich dwóch latach tj i 2000, liczba miejsc pracy w gospodarce miasta uległa gwałtownemu obniżeniu. Wpływ na taką sytuacje ma przede wszystkim głęboka restrukturyzacja w górnictwie węgla kamiennego i hutnictwie żelaza. W gospodarce miasta w latach ubyło miejsc pracy tj. 19,6% całego stanu zatrudnienia. W strukturze zatrudnienia poza dominującą pozycją przemysłu, zwracają uwagę niewielkie wzrosty zatrudnienia w szeroko pojętych usługach tj. w handlu, ochronie zdrowia i edukacji. Pomimo trudnej sytuacji na rynku pracy związanej z restrukturyzacją nie nastąpiły zwolnienia grupowe w restrukturyzowanych branżach, co związane to jest z ochronnym pakietem socjalnym dla górnictwa i hutnictwa oraz wzrostem liczby małych i średnich firm. Mimo zaobserwowanych zmian strukturalnych monostruktura przemysłowa nadal dominuje w Rudzie Śląskiej. Bezrobocie w mieście Najmniejszą liczbę bezrobotnych w Rudzie Śląskiej zanotowano pod koniec roku 1997 (3 372 osób). Jednak w roku 1999 zanotowano dość znaczny wzrost liczby bezrobotnych do osób. Następny rok to dalszy wzrost liczby bezrobotnych do osób na koniec 2000 roku. Nie jest to jednak koniec wzrostu liczby bezrobotnych. Na koniec 2001 roku liczba bezrobotnych w mieście wynosiła osób a 2002 roku Tab. 18 Liczba bezrobotnych w Rudzie Śląskiej w latach Lp. Wyszczególnienie Bezrobotni ogółem a. Bezrobotne kobiety b. Bezrobotni mężczyźni Bezrobotni absolwenci szkół Bezrobotni bez prawa do zasiłku bd bd 19

22 4. Bezrobotni w wieku mobilnym (18-44 lat) Źródło: Powiatowy Urząd Pracy bd bd Porównanie sytuacji miasta Ruda Śląska do sytuacji kraju i regionu w zakresie bezrobocia na koniec 2002 roku wygląda następująco. Stopa bezrobocia dla całego kraju kształtowała się na poziomie 18,1% a dla miasta Ruda Śląska stopa bezrobocia wyniosła 16,7%. W porównaniu z miastami ościennymi przeciętna stopa bezrobocia w Rudzie Śląskiej jest dużo niższa, ponieważ Bytom miał stopę bezrobocia w wysokości 25%, Chorzów 23,1%, Świętochłowice 26,1%, Zabrze 22,8%. Najniższe bezrobocie w województwie śląskim występowało w Katowicach i wynosiło 8,2%. Analizując strukturę bezrobotnych w omawianym okresie należy zauważyć, że większość osób bezrobotnych to kobiety (63,6%) dla których brak jest miejsc pracy w gospodarce, głównie ze względu na strukturę przemysłową miasta. Większość wśród bezrobotnych stanowią także osoby, którym nie przysługuje prawo do zasiłku dla bezrobotnych. Średnia z omawianych lat to około 80% bezrobotnych, którzy przy braku środków do życia muszą korzystać z zasiłków udzielanych przez Ośrodek Pomocy Społecznej ze środków budżetowych miasta. Osobny i bardzo trudny problem to bezrobocie wśród młodych ludzi (do 24 lat), którzy stanowili 36% wszystkich bezrobotnych na koniec 2001 roku. Tab. 19 Bezrobotni w Rudzie Śląskiej według wykształcenia Lp. Wyszczególnienie 1. Bezrobotni ogółem Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % Podstawowe , , , , , Zasadnicze zawodowe Policealne i śred. zawodowe Średnie ogólnokształcące , , , , , , , , , , , , , ,2 6. Wyższe 30 0,6 45 1,2 95 1, , ,2 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy Oceniając strukturę bezrobotnych według wykształcenia należy zaznaczyć, że największą grupę stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i podstawowym. W sumie grupa ta stanowi 73,5% ogółu bezrobotnych. Wzrasta, choć w mniejszym stopniu ilość bezrobotnych z wykształceniem średnim zawodowym i wyższym. Nieznacznie natomiast w strukturze obniża się udział bezrobotnych z wykształceniem ogólnokształcącym. Należy także pamięta, że co roku zasadnicze szkoły zawodowe dostarczają na rynek pracy miasta około absolwentów. Wyjściem z tej sytuacji może być tylko rozwój małych i średnich przedsiębiorstw w branżach przetwórczych i usługowych oraz przyciągnięcie inwestorów w produkcji, logistyce i usługach. 20

23 Lp. 1. Tab. 20 Bezrobotni w Rudzie Śląskiej według wieku Wyszczególnienie Bezrobotni ogółem Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % , , , , , , , , , , , , , , , ,9 6. Pozostali 108 2,3 69 1, , ,3 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy W grupie bezrobotnych ogółem największy udział (około 36%) stanowią osoby w przedziale wiekowym 18-24, a więc absolwenci szkół zawodowych, średnich i policealnych. Dużą grupę stanowią osoby w przedziale wiekowym lata (około 25%). W omawianym okresie znacznie wzrósł udział ludzi młodych (18-24 lata) w strukturze bezrobotnych, tj. z 30,8% w roku 1996 do 36,2% w roku Zjawisko to jest bardzo niekorzystne, gdyż dotyczy młodych ludzi, którzy po ukończeni edukacji nie mają możliwości sprawdzenia swoich umiejętności zawodowych Analiza stanu podmiotów gospodarczych w mieście Ruda Śląska w latach Na rozwój przedsiębiorczości w Rudzie Śląskiej największy wpływ ma dynamika wzrostu liczby firm zakładanych przez mieszkańców miasta. Dla celów niniejszego opracowanie dokonano zestawień tabelarycznych stanu podmiotów gospodarczych w latach Tab. 21 Liczba firm w Rudzie Śląskiej w podziale na sektor prywatny i publiczny w latach Lp. Wyszczególnienie Firmy ogółem Sektor prywatny Sektor publiczny (20grudnia) (20lipca) Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach W tabeli zestawiono liczbę firm w Rudzie Śląskiej w latach w podziale na sektor prywatny i publiczny. Ilość firm od roku 1996 systematycznie rośnie, natomiast 21

24 dynamika wzrostu maleje. W roku 1997 ilość firm w porównaniu do 1996 wzrosła o 6,4%, natomiast ich liczba w 2000 roku w stosunku do roku 1999 wzrosła jedynie o 0,9%. Wzrost w roku 2001 w stosunku do roku poprzedniego wyniósł 4%, natomiast w 2002 roku wzrost wyniósł 4,6%, natomiast w pierwszym półroczu 2003 roku obserwujemy stagnację. Tab. 22 Liczba podmiotów zarejestrowanych i wyrejestrowanych w Rudzie Śląskiej w latach Lp. Wyszczególnienie Firmy zarejestrowane Firmy wyrejestrowane Saldo (3-4) (31październik) Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach Jeszcze bardziej dobitnie zjawisko malejącej dynamiki odzwierciedla tabela 15 gdzie zestawiono podmioty osób fizycznych rejestrowane i wyrejestrowane w Rudzie Śląskiej w latach Saldo dodatnie tj. nadwyżka firm rejestrowanych nad wyrejestrowanymi wynosiła w latach średnio 550 firm. Natomiast w roku 1999 i 2000 następuje wyraźne osłabienie tendencji i dodatnie saldo jest minimalne. Statystyki na roku 2001 podajemy, zastrzegając, że ze względu na konsekwencje zmian prawnych dotyczące zasad rejestracji podmiotów gospodarczych dane te mogą być zniekształcone. Natomiast rok 2002 i 2003 pokazuje i potwierdza zjawisko stagnacji w zakresie rozwoju działalności gospodarczej osób fizycznych. Tab. 23 Liczba spółek prawa handlowego w Rudzie Śląskiej w latach w tym z udziałem kapitału zagranicznego Lp. Wyszczególnienie Spółki ogółem Spółki z kapitałem zagranicznym (20 grudnia) (20 lipca) Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach 22

25 Liczba Spółek z udziałem kapitału zagranicznego w latach wzrosła o 63,6%. Trzeba tu jednak zaznaczyć, że wzrost ten wynika raczej z niskiego punktu startowego (33 spółki w 1996 r.) aniżeli silnej dynamiki rozwoju. Co więcej w roku 2000 powstała jedynie jedna spółka z kapitałem zagranicznym. Rok 2001 przyniósł wzrost dynamiki, spółek ogółem o 8,6% i firm z kapitałem zagranicznym 14,5%. Lata 2002 i połowa 2003 roku wykazuje stagnację w tym zakresie. Tab. 24 Liczba podmiotów gospodarczych osób fizycznych w Rudzie Śląskiej w latach Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach Lp. Wyszczególnienie Firmy ogółem (20grudnia) (20lipca) 7189 Liczba podmiotów gospodarczych osób fizycznych w latach spadała. W roku 2000 osiągnęła ona poziom z 1998 roku. Lata 2001 i 2002 to znaczny wzrost liczby firm osób fizycznych (łączny wzrost o 9%), w pierwszej połowie nastąpił spadek liczebny firm. Tab. 25 Struktura podmiotów gospodarczych w Rudzie Śląskiej w latach w % Lp. Wyszczególnienie Lata Ogółem Działalność produkcyjna 7,8 7,7 7,5 7,3 7,4 3. Budownictwo 7,7 8,2 9,1 9,2 9,3 4. Handel 49,5 47,6 46,2 45,3 43,0 5. Transport, składowanie i łączność 9,8 9,7 9,3 9,6 9,7 6. Obsługa nieruchomości i firm 11,2 11, ,9 11,1 7. Ochrona zdrowia 3,3 3,5 3,7 3,6 3,7 8. Pozostała działalność usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna 4,8 5,4 5,9 6,1 6,5 9. Inna działalność 5,9 6,3 7,4 8,1 9,3 Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach 23

26 W strukturze podmiotów gospodarczych działających na terenie miasta Ruda Śląska według liczby firm, dominują firmy o charakterze handlowym, których udział na koniec 2000 roku wyniósł 45,3%. Pozostałe rodzaje działalności mają udział w wysokości do 10%. Prosty sposób rejestracji oraz charakter działalności gospodarczej spowodował gwałtowny wzrost liczby przedsiębiorstw jedno i kilkuosobowych zaangażowanych w działalność handlową. Firmy te jednak nie posiadają znaczącego potencjału gospodarczego i zaangażowane są przede wszystkim dystrybucją towarów. Procesy restrukturyzacyjne w podstawowych branżach gospodarki miasta Przeobrażenia zachodzące w gospodarce miasta Ruda Śląska w ostatnim dziesięcioleciu związane były głównie z procesami restrukturyzacyjnymi dużych zakładów pracy takich jak: kopalnie węgla kamiennego, Huta Pokój S.A, Elektrownia Halemba S.A. i inne zakłady branży budowlano-montażowej i transportowej. Podstawową branżą gospodarki Rudy Śląskiej pozostaje nadal górnictwo węgla kamiennego. W ramach restrukturyzacji utworzono jednoosobową spółkę Skarbu Państwa Rudzką Spółkę Węglową S.A., która zarządzała kopalniami węgla kamiennego a z oddziałów działających na powierzchni kopalń i z zakładów socjalnych wyodrębniono nowe podmioty gospodarcze w formie spółek prawa handlowego. Na bazie tego majątku powstały 43 podmioty gospodarcze, które przejęły 3850 pracowników z Rudzkiej Spółki Węglowej S.A. Powstałe podmioty świadczą usługi w zakresie działalności budowlanej, usług ogólnogospodarczych, kolejowych, gospodarki mieszkaniowej, ochrony środowiska i usług transportowych. W ten sposób w latach kopalnie węgla kamiennego prowadzące eksploatację na terenie miasta zmniejszyły swoje zatrudnienie o blisko 10 tysięcy osób, z 32 tysięcy, w roku 1990 do 22 tysięcy na koniec 1999 roku. W połowie roku 2000 w rudzkich kopalniach pracowało 20 tysięcy osób a na początku 2002 roku 18 tysięcy. Program restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego od lutego 2003 roku wszedł na nowy etap. Powstała Kompania Węglowa SA, która przejęła wszystkie kopalnie Rudzkiej Spółki Węglowej od dnia 1 lutego 2003 roku, natomiast nieprodukcyjny majątek oraz zobowiązania kopalń pozostawiono w Rudzkiej Spółce Węglowej. Procesy restrukturyzacyjne w górnictwie węgla kamiennego to również przekazywanie przez RSW SA na rzecz Skarbu Państwa i Gminy zbędnych nieruchomości w postaci budynków i gruntów. Huta Pokój S.A już w połowie lat dziewięćdziesiątych unowocześniła swoją produkcją powiązaną z restrukturyzacją zatrudnienia. W następstwie tych procesów zatrudnienie zmniejszyło się z 3278 osób w roku 1990 do 1200 osób w Włączenie Huty Pokój do Programu Powszechnej Prywatyzacji rozpoczęło proces prywatyzacji przedsiębiorstwa. Przekształcenie Huty w Spółkę Akcyjną i włączenie do III Narodowego Funduszu Inwestycyjnego stanowiło punkt wyjściowy do znalezienia inwestora strategicznego dla zakładu. Dalsze przekształcenia skutkowały utworzeniem spółek usługowych wobec Huty, a mianowicie Huta Pokój Serwis i Euroblacha S.A. Mimo spadku zatrudnienia w samej Hucie Pokój S.A. zatrudnienia łączne w tych podmiotach pozostaje na poziomie 1200 osób. W trakcie restrukturyzacji jest także elektrownia Halemba S.A., która z dniem roku weszła w skład Południowego Koncernu Energetycznego S.A.(PKE). PKE jest największym w Polsce producentem energii (18% produkcji krajowej), dzięki konsolidacji branży wchodząca w skład Koncernu elektrownia Halemba posiada obecnie lepsze szanse rozwoju. 24

27 1.4. SYTUACJA SPOŁECZNA Edukacja i kultura Infrastruktura edukacyjna W Rudzie Śląskiej funkcjonuje 28 szkół podstawowych, 16 gimnazjów oraz 3 licea profilowane dla młodzieży, 4 licea ogólnokształcące, 5 ponadgimnazjalnych zespołów szkół zawodowych. W mieście Ruda Śląska mają siedzibę 4 szkoły policealne i pomaturalne oraz szkoły wyższe: Wyższa Szkoła Handlowa w Rudzie Śląskiej - Orzegowie i Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Rudzie Śląskiej - Goduli. Ponad 60% mieszkańców gminy ma wykształcenie podstawowe i zasadnicze zawodowe. Wyższym wykształceniem legitymuje się jedynie około 5 % mieszkańców miasta. Tab. 26 Ludność powyżej 13 lat według poziomu wykształcenia Lp. Poziom wykształcenia % 1 Wyższe 5,81 2 Średnie 28,12 3 Zasadnicze zawodowe 31,74 4 Podstawowe 27,80 5 Poniżej podstawowego 6,53 6 Razem 100 Źródło: Urząd Statystyczny w Katowicach Baza i podmioty miasta prowadzące działalność kulturalno oświatową Począwszy od 1990 r., kiedy to samorząd przejął obowiązki organizatora życia kulturalnego w mieście, następowało stopniowe przejmowanie placówek kulturalnych od zakładów pracy i innych instytucji (w 1989 r. miasto posiadało tylko Miejską Bibliotekę Publiczną z 22 filiami). Obecnie samorząd jest właścicielem: - Miejskiej Biblioteki Publicznej z 16 filiami, - Muzeum Miejskiego, - Miejskiego Ośrodka Kultury z 1 filią, - Młodzieżowego Domu Kultury, - Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia. Poza tym działalność kulturalną w mieście prowadzą placówki Rudzkiej Spółdzielni Mieszkaniowej: - 6 Osiedlowych Domów Kultury (,,Jowisz,,,Pulsar,,,Matecznik,,,Muza, Country, Meteor ), oraz podmioty komercyjne: - kino prywatne Patria, - multikino (8 sal) Ciemna City, - Telewizja Kablowa,,Elsat, - Tygodnik,,Wiadomości Rudzkie. 25

28 Lp. Tab. 27 Struktura techniczna budynków mieszczących placówki kultury Nazwa placówki Administrator budynku rok budowy Zasady gospodarki finansowej Powierzchnia sal do prowadzenia pracy merytorycznej w m2 Ilość sal 1 Miejska Biblioteka Publiczna Biblioteka Centralna 16 filii Miejska Biblioteka Publiczna 948, Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka Muzeum Miejskie , Miejski Ośrodek Kultury im. Henryka Bisty - filia Miejski Ośrodek Kultury Młodzieżowy Dom Kultury Młodzieżowy Dom Kultury Państwowa Szkoła Muzyczna I st. im. G. Gorczyckiego Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Mieszkaniowej Osiedlowy Dom Kultury,,Jowisz Rudzka Spółdzielnia Mieszkaniowa Koszty utrzymania ponosi RSM 441, Osiedlowy Dom Kultury,,Pulsar Rudzka Spółdzielnia Mieszkaniowa RSM 400,5 5 8 Klub,,Matecznik 9 Klub,,Muza 10 Klub,,Country 11 Klub Meteor Rudzka Spółdzielnia Mieszkaniowa Rudzka Spółdzielnia Mieszkaniowa Rudzka Spółdzielnia Mieszkaniowa Rudzka Spółdzielnia Mieszkaniowa RSM RSM RSM 367,2 3 RSM?? 12 Kino,,Patria Prywatny właściciel Ciemna City Firma prywatna samofinansowanie Telewizja Kablowa,,Elsat Tygodnik,,Wiadomości Rudzkie Firma prywatna samofinansowanie - - Firma prywatna samofinansowanie - - Źródło: Urząd Miejski w Ruda Śląska Diagnoza problemów społecznych Miasta Ruda Śląska Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Rudzie Śląskiej od szeregu lat prowadzi diagnozę problemów społecznych, będących przyczyną ubiegania się o świadczenia pomocy społecznej. Podstawę opracowania stanowią dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Rudzie Śląskiej. W niniejszej diagnozie przedstawiono te problemy społeczne, które są najbardziej istotne statystycznie. Należą do nich: bezrobocie, problem alkoholowy, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych zwłaszcza w rodzinach niepełnych 26

29 i wielodzietnych, niepełnosprawność. Dane te ujęto w tabelach, które uwzględniają także procentowy rozkład określonych przypadków w danej dzielnicy w stosunku do wszystkich przypadków występujących w danej dysfunkcji. W roku 2003 z pomocy społecznej udzielonej z tytułu: bezrobocia, alkoholizmu, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych zwłaszcza w rodzinach niepełnych i wielodzietnych skorzystało środowisk (tab. nr 28). W tym samym roku ogółem pomocy udzielono środowiskom. Powyższe dysfunkcje stanowią 52,3% ogółu świadczeniobiorców. Porównując te dane z rokiem 1998 stwierdzić można, że ogólna liczba środowisk objętych pomocą społeczną wynosiła w 1998 roku. Do roku 2003 wzrosła ona o 34,0%. Podczas gdy liczba mieszkańców zameldowanych na pobyt stały zmalała ze w 1998 roku do w 2003 roku tj. o 7,0%. Natomiast kategoria środowisk bezrobotnych a także dotkniętych alkoholizmem (zdiagnozowanym) i bezradnością w sprawach opiekuńczo-wychowawczych wzrosła z środowisk w 1998 roku do środowisk w 2003 roku tj. o 39,0%. Kategorią, którą zastosowano w opracowaniu diagnozy jest pojęcie środowiska, co pozwala na zebranie i uporządkowanie danych według jednego kryterium. Metoda klasyfikacji jaką zastosowano jest rozłączna i wyczerpująca. Innymi słowy każda badana jednostka znajduje się w jednej i tylko jednej kategorii. W diagnozie przedstawiono te problemy społeczne, które są najczęstszą przyczyną ubiegania się o pomoc społeczną. Stanowią one 81,5% ogółu świadczeniobiorców w 2003 roku. Pozostałe środowiska korzystają ze świadczeń pomocy społecznej z uwagi na inne dysfunkcje przewidziane w Ustawie o pomocy społecznej i nie są one istotne statystycznie. Rozkład najistotniejszych dysfunkcji, będących przyczyną ubiegania się o świadczenia z pomocy społecznej w Rudzie Śląskiej za rok Tab. 28 Rozkład dysfunkcji w mieście. Dzielnica Bezrobocie Alkoholizm Bezradność opiekuńczowychowawcza Suma Liczba mieszkańców Ruda ,5 Godula ,7 Orzegów ,6 Bykowina ,4 Halemba ,0 Kochłowice ,6 Chebzie i Nowy Bytom ,9 Wirek ,0 Bielszowice ,3 Suma ,0 Źródło: Dane własne. MOPS w Rudzie Śląskiej % 27

30 BEZROBOCIE Dysfunkcją największą liczebnościowo i o największym tempie wzrostu jest bezrobocie. Z tytułu bezrobocia z pomocy społecznej skorzystało środowisk, co stanowi 42,0% ogółu wszystkich środowisk ubiegających się o pomoc. Bezrobociu często towarzyszy nadużywanie alkoholu i bezradność opiekuńczo-wychowawcza. Występują one w 710 środowiskach osób bezrobotnych. Pogłębianiu się zjawisk negatywnych sprzyja głównie długotrwałe bezrobocie. Do dzielnic, w których najczęściej występuje bezrobocie należą: - Ruda Śląska - Chebzie i Nowy Bytom, w której zamieszkują 573 środowiska, co stanowi 23,2% ogółu środowisk ubiegających się o pomoc z tytułu bezrobocia - Ruda Śląska-Ruda, w której zamieszkuje 535 środowisk, co stanowi 21,7%. Wielkości te nie są adekwatne do liczby mieszkańców. Istnieją inne uwarunkowania takie jak infrastruktura społeczna, lokalowa itp. Obliczając tempo wzrostu bezrobocia w okresie od 1998 do 2003 roku stwierdzić można, że w 1998 liczba środowisk bezrobotnych wynosiła Do roku 2003 bezrobocie wzrosło o 64,0%. Tab. 29 Bezrobocie. Dzielnica dysfunkcja dominująca BEZRO- BOCIE nadużyw. alkoholu dysfunkcje towarzyszące bezrad. opiekuńczowychow. nadużyw. alkoholu i bezrad. opiekuńczowychow. Liczba środowisk dotknie- tych wyłącznie bezrobociem Liczba dysfunkcji towarzyszących Liczba mieszkańców % Ruda ,7 Godula ,0 Orzegów ,8 Bykowina ,8 Halemba ,3 Kochłowice ,2 Chebzie i Nowy Bytom ,2 Wirek ,3 Bielszowice ,7 Suma Źródło: Dane własne. MOPS w Rudzie Śląskiej 28

31 ALKOHOLIZM W 2003 roku problem alkoholizmu (zdiagnozowanego) dotyczył 165 środowisk. W 148 środowiskach istnieją dodatkowe dysfunkcje takie jak: bezrobocie i bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Do dzielnic o największym nasileniu alkoholizmu należą: - Ruda Śląska-Wirek-43 środowiska tj. 26,1% ogółu środowisk ubiegających się o pomoc z tytułu alkoholizmu - Ruda Śląska - Chebzie i Nowy Bytom-37 środowisk, co stanowi 22,4%. Uwzględnianie tylko alkoholizmu zdiagnozowanego stwarzałoby wrażenie, że jest to problem marginalny w pomocy społecznej. Dlatego pracownicy socjalni zastosowali pojęcie nadużywania alkoholu, występującego w poszczególnych dysfunkcjach ustawowych. Problem alkoholowy dotyczy 901 środowisk, co stanowi 15,4% klientów pomocy społecznej. Statystycznie najistotniejszym, poza dysfunkcją alkoholizm (zdiagnozowany) jest on w środowiskach dotkniętych bezrobociem-411 środowisk i niepełnosprawnością-126 środowisk. Tab. 30 Alkoholizm. Dzielnica dysfunkcja dominująca ALKO- HOLIZM bezrobocie Dysfunkcje towarzyszące bezrobocie i bezrad. opieku- bezrad. opiekuńczowychow. ńczowychow. Liczba środowisk dotknię- tych wyłącznie alkoho- lizmem Liczba dysfunkcji towarzy- szących Liczba mieszkańców % Ruda ,2 Godula ,0 Orzegów ,5 Bykowina ,0 Halemba ,9 Kochłowice Chebzie i Nowy Bytom Ruda Śl.- Wirek Bielszowice , , , ,7 Suma Źródło: Dane własne. MOPS w Rudzie Śląskiej 29

32 BEZRADNOŚĆ W SPRAWACH OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZYCH I PROWADZENIU GOSPODARSTWA DOMOWEGO Z tytułu bezradności w 2003 roku skorzystały 423 środowiska, co stanowi 7,2% ogółu wszystkich środowisk ubiegających się o pomoc. Do dzielnic, w których najczęściej występuje bezradność należą: - Ruda Śląska-Godula, w której zamieszkuje 87 środowisk, ubiegających się o pomoc z tytułu bezradności, co stanowi 20,5% ogółu środowisk ubiegających się o pomoc z tytułu bezradności - Ruda Śląska-Ruda, Ruda Śląska-Orzegów, w której zamieszkują 74 środowiska w każdej dzielnicy, co stanowi 17,5%. W 253 środowiskach dodatkowo występuje bezrobocie i nadużywanie alkoholu. Tab. 31 Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych i wielodzietnych. Dzielniaca Dysfunkcja dominująca BEZRAD. OPIEK.- WYCH. bezrobocie Dysfunkcje towarzyszące nadużyw. alkoholu bezrobocie i nadużywanie alkoholu Liczba środowisk dotknię- tych wyłącznie bezrad. opiek.- wych. Liczba dysfunkcji towarzy- szących Liczba mieszkańców % Ruda ,8 Godula ,5 Orzegów ,5 Bykowina ,8 Halemba ,2 Chebzie i Nowy Bytom , ,0 Wirek ,1 Kochłowice Bielszowice ,7 Suma Źródło: Dane własne. MOPS w Rudzie Śląskiej 30

33 Tab. 32 Rozkład liczby środowisk, w których występuje problem alkoholowy niezależnie od zasadniczej dysfunkcji. Dzielnica bezdomność Ochrona macierzyństwa bezrobocie niepełnosprawność długo- trwała choroba bezrad. opiek- wych. Alko- holizm trudności zakładu karnego Liczba środowisk % Ruda ,5 Godula ,9 Orze-gów ,9 Byko-wina ,2 Hale-mba ,2 Chebzie i Nowy Bytom , ,4 Wirek ,6 po opuszczeniu Kochłowice Bielszowice ,6 Suma Źródło: Dane własne. MOPS w Rudzie Śląskiej NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ W 2003 roku z uwagi na niepełnosprawność ze świadczeń pomocy społecznej skorzystało środowisk. W rodzinach tych zamieszkują osoby niepełnosprawne w tym: - dorośli osób - dzieci-203 osoby. Do dzielnic, w których najczęściej zamieszkują środowiska niepełnosprawne należą: - Ruda Śląska-Halemba, w której zamieszkuje 305 środowisk, co stanowi 17,9% ogółu środowisk ubiegających się o pomoc z tytułu niepełnosprawności - Ruda Śląska-Chebzie i Nowy Bytom, w której zamieszkuje 249 środowisk, co stanowi 14,6%. Niepełnosprawność dotyczy 29,2% ogółu świadczeniobiorców. W porównaniu z ubiegłymi latami kształtuje się na porównywalnym poziomie. Tab. 33 Niepełnosprawność udokumentowana. Dzielnica Liczba środowisk Niepełnosprawność umysłowa (liczba osób) Niepełnosprawność fizyczna (liczba osób) Niepełnosprawność fizyczno-umysłowa (liczba osób) Zaburzenia psychiczne (liczba osób) dorośli dzieci dorośli dzieci dorośli dzieci dorośli dzieci Ruda Godula Orzegów Bykowina Halemba

34 Kochłowice Chebzie i Nowy Bytom Wirek Bielszowice Suma Źródło: Dane własne. MOPS w Rudzie Śląskiej Tab. 34 Procentowy rozkład liczby środowisk niepełnosprawnych w poszczególnych dzielnicach. Dzielnica Liczba środowisk Liczba mieszkańców % Ruda ,1 Godula ,5 Orzegów ,3 Bykowina ,1 Halemba ,9 Kochłowice ,6 Chebzie i Nowy Bytom ,6 Wirek ,8 Bielszowice ,1 Suma Źródło: Dane własne. MOPS w Rudzie Śląskiej Mapa zagrożeń mogącymi mieć wpływ na patogenne funkcjonowanie rodzin kształtuje się podobnie jak w innych okresach sprawozdawczych. Ich lokalizacja ma miejsce głównie w północnych dzielnicach miasta i w centrum miasta. Obserwuje się zwiększenie natężenia niekorzystnych zjawisk w Rudzie Śląskiej-Wirku głównie w zakresie problemów związanych z nadużywaniem alkoholu. W opinii pracowników socjalnych wzrost liczby środowisk w ramach takich dysfunkcji jak: bezrobocie, alkoholizm, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych w stosunku do ubiegłych lat, związany jest głównie z lokalizowaniem rodzin nie płacących czynszów w innych dzielnicach, w starej substancji mieszkaniowej w Rudzie Śląskiej-Wirku. Prowadzenie wieloletniej diagnozy problemów społecznych w mieście na podstawie danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Rudzie Śląskiej pozwoliło na systematyczną rozbudowę infrastruktury pomocy społecznej, która jest adresowana głównie do grup osób niepełnosprawnych, chorych i starszych oraz bezradnych w sprawach opiekuńczo-wychowawczych zwłaszcza w rodzinach niepełnych i wielodzietnych. Działania na rzecz osób bezrobotnych prowadzone są głównie przez Powiatowy Urząd Pracy w Rudzie Śląskiej. Diagnoza problemów społecznych posłużyła również do opracowania długofalowego Gminnego Programu Pomocy Społecznej. Został on opracowany w 1997 roku. Gminny Program Pomocy Społecznej został nagrodzony w 1998 roku przez Sejmik Samorządowy Województwa Katowickiego. Monitorowanie problemów społecznych pozwala na dostosowanie działań pomocy społecznej do potrzeb mieszkańców miasta a także w perspektywie do pozyskiwania stosownych środków z różnych źródeł. 32

35 Infrastruktura pomocy społecznej Analiza charakterystyki zasobów miasta Ruda Śląska w zakresie infrastruktury pomocy społecznej (uwzględniając stowarzyszenia i organizacje świadczące usługi z zakresu pomocy społecznej) wykazuje, iż pomoc adresowana jest najczęściej do osób niepełnosprawnych, chorych i starszych, bezradnych w sprawach opiekuńczowychowawczych oraz dzieci wywodzących się z tych rodzin. Najczęściej te grupy społeczne są najbardziej dotknięte niekorzystnymi skutkami transformacji społecznej. Z wielorakich przyczyn nie są one wstanie samoistnie zaadaptować się do nowych warunków. Liczba mieszkańców miasta zameldowanych na pobyt stały systematycznie maleje. W 1994 r liczba mieszkańców zameldowanych na pobyt stały wynosiła mieszkańców a w 2003 r mieszkańców. Spadek wynosi osób tj. o 10,6 %. Niski przyrost naturalny oraz starzenie się lokalnej społeczności, istnienie zjawiska bezrobocia, będącego często przyczyną ubóstwa, istnienie niepełnosprawności powoduje określony rozwój infrastruktury pomocy społecznej, ukierunkowanej na zabezpieczenie potrzeb najbardziej zagrożonych grup społecznych. Działalność Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Rudzie Śląskiej, instytucji pomocowych, organizacji pozarządowych i kościelnych tworzy sieć pomocy tym osobom. Jest to pomoc zarówno materialna jak i pozamaterialna, polegająca min. Na profesjonalnym poradnictwie np. psychologicznym, prawnym, pomoc z zakresu szeroko rozumianej pracy socjalnej. Miasto ma charakter policentryczny a poszczególne dzielnice różnią się pod względem socjokulturowym oraz liczebności instytucji i organizacji, przez które realizowana jest polityka społeczna. Sytuacja ta ma wpływ na rodzaje problemów występujących w społecznościach lokalnych wśród mieszkańców danej dzielnicy, trudności poszczególnych jej członków a także aktywność społeczną do samoorganizowania się i przezwyciężania własnych problemów. Aktywność społeczna niekoniecznie dotyczy grup najbardziej zagrożonych alienacją i najbardziej dużych liczebnościowo (np. bezrobotni). Grupą najbardziej aktywną są osoby niepełnosprawne i ich rodziny, które samoistnie zrzeszają się w ramach organizacji pozarządowych. Pozostałe grupy takie jak np. bezrobotni wymagają inspiracji a rodziny bezradne w sprawach opiekuńczo-wychowawczych wymagają wręcz pomocy instytucjonalnej np. świetlice socjoterapeutyczne, ochronki itp. Wzrost liczby środowisk bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej, oznacza ubożenie lokalnej społeczności, wzrost problemu alkoholowego, wzrost zjawiska przemocy w rodzinie oraz innych niekorzystnych zjawisk społecznych. Zjawiska te są wzajemnie skorelowane i nasilają się głównie w przypadku tzw. długotrwałego bezrobocia. Mapa zagrożeń niekorzystnymi zjawiskami społecznymi mającymi istotny wpływ na funkcjonowanie rodzin wykazuje, że największe natężenie zjawiskami bezrobocia, alkoholizmu i bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych ma miejsce w północnej i środkowej części miasta ( na podstawie danych pomocy społecznej). Ma to niewątpliwy związek z infrastrukturą gospodarczą i lokalową miasta. Rozwiązania systemowe muszą uwzględniać głównie infrastrukturę gospodarczą oraz tzw. czynnik ludzki tzn.: liczbę mieszkańców, liczbę mieszkańców w wieku produkcyjnym, rodzaj wykształcenia oraz możliwości przekwalifikowania. Do potencjału zawodowego miasta muszą być dostosowane zmiany w systemie gospodarczym, pozwalające na zatrudnienie możliwie jak największej liczby osób. Fakt ten jest istotny gdyż sytuacja gospodarcza jest ściśle związana z pomocą społeczną, liczbą udzielonych świadczeń materialnych oraz zakresem pracy socjalnej. 33

36 1.5 DANE STATYSTYCZNE O MIEŚCIE ZA LATA (tab.33) Poniżej przedstawiona jest tabela zawierająca dane statystyczne o mieście Ruda Śląska za lata

37 Tab.33 WAŻNIEJSZE DANE O MIEŚCIE RUDA ŚLĄSKA W LATACH Lp. Wyszczególnienie (stan na ) DEMOGRAFIA - liczba mieszkańców saldo migracji przyrost naturalny urodzenia żywe zgony zawarte małżeństwa RYNEK PRACY - stan zatrudnienia w gospodarce miasta struktura zatrudnienia w % przemysł 65,2 62,6 62,4 61,6 63,7 63,7 62,7 {69,2 64,5 63 budownictwo 7,3 7,7 7,8 8 7,2 6,4 7,3 4,8 4,9 transport 2,6 2,5 1,8 3 2,4 3,4 3,2 {17,2. 2,7 2 handel i naprawy 4,2 5 8,1 9,6 6,9 6,3 6,9 5,9 6,9 oświata i wychowanie ,6 4,7 4,8 4,7 {13,4 5,4 5,7 ochrona zdrowia 5,9 5,8 5,1 6,6 6,6 6,7 6,6 6,8 7 - stopa bezrobocia w %... 8,9 6,7 7,6 11,7 12,4 - bezrobocie ogółem w tym kobiet bezrobotni absolwenci osoby bez prawa do zasiłku bezrobotni (wiek mobilny lata) GOSPODARKA MIASTA - liczba przedsiębiorstw ogółem sektor publiczny sektor prywatny w tym: spółki prawa handlowego spółki z udziałem kapitału zagranicznego Spółdzielnie spółki cywilne firmy osób fizycznych ilość firm wpisanych do rejestru ilość firm wyrejestrowanych ,1 {63,3 6,1 1,8 usługi rynkowe 8,1 21,7 6,1 usług.nierynkowe 7,4 14,8 15,9 16,5%

38 Lp. Wyszczególnienie (stan na ) MIESZKALNICTWO - ilość mieszkań ilość izb średnia powierzch. na 1 mieszk. (w m 2 ) 17,1 17,6 17,6 17,8 17,8 17,6 18,1 18,5 18,9 19,2 19,4 - ilość mieszkań oddanych do użytku ilość izb oddanych DROGOWNICTWO - droga wojewódzka (w km) 14,9 14,9 14,9 14,9 14,9 14,9 14,9 14,9 14,9 14,9 14,9 14,9 - drogi powiatowe (w km) ,9 - drogi gminne (w km) ,1 160,1 160,2 160,4 157,5 - nakłady na utrzymanie dróg i obiektów mostowych (w milionach zł.)... 4,5 5,8 7,3 9,1 10,6 13,7 10,4 - remonty kapitalne ulic (pow. w m 2 ) długości ulic o nawierzchniach gruntowych (w km) 28,1 27, ,9 19,8 18,1 16,4 16,4 16,2 15,6 - stany techniczne dróg (w km) : do modernizacji... 80,8 76,4 72,8 70,6 70,6 66,4 63,9 zły... 27,3 25,2 22,6 20,9 18,4 18,1 18,1 średni... 87,6 87,3 86,9 86,9 86,2 85,9 85,9 dobry... 43,7 50,7 57,3 61,6 64,8 69,7 72,4 - ilość pojazdów ogółem w tym osobowe oświetlenie uliczne RADIO I TELEWIZJA - abonenci radiowi abonenci telewizyjni WODOCIĄGI I KANALIZACJA - długość sieci wodociąg. ogółem (w km) 247,9 247,9 247,9 246,7 256,5 255,3 274,5 423,0* 421,2* 420,6* - długość sieci kanalizac. ogółem (w km) 150,4 150,4 151,4 152, ,6 259,4** 264,0** 269,7** - zużycie wody na 1 mieszkańca (w m 3 ) 82,8 83,3 82,7 77,5 64,8 57,1 40,6 37,8 41,7 37,4 *-obejmuje sieć magistralną, przyłącza i sieć rozdzielczą ** -obejmuje sieć rozdzielną, ogólnospławną i sanitarną oraz przyłącza *** - gwałtowny wzrost wynika ze zmiany przepisów prawa przyłącza 12, ,2 63,6 17,5 85,8 73, ,2 215,4 36,1 36

39 Lp. Wyszczególnienie (stan na ) OŚWIATA - szkoły podstawowe oddziały uczniowie nauczyciele absolwenci gimnazja oddziały uczniowie nauczyciele szkoły średnie w tym licea ogólnokształcące zespoły szkół zawodowych uczniowie liceów uczniowie szkół zawodowych nauczyciele liceów nauczyciele szkół zawodowych bd absolwenci liceów absolwenci szkół zawodowych bd liczba przedszkoli ilość miejsc ilość nauczycieli OCHRONA ZDROWIA - szpitale ilość łóżek przychodnie żłobki apteki lekarze lekarze dentyści pielęgniarki osoby korzystające ze świadczeń osoby, którym przyznano zasiłki stałe

40 Lp. Wyszczególnienie (stan na ) KULTURA -biblioteki liczba ludności na 1 placówkę czytelnicy bibliotek muzea zwiedzający GOSPODARKA GRUNTAMI - powierzchnia (w km 2 ) 77,7 77,7 77,7 77,7 77,7 77,7 77,6 77,6 77,6 77,6 w tym: użytki rolne (w ha) lasy i grunty leśne (w ha) pozostałe grunty (w ha) BUDŻET MIASTA - dochody ogółem (w zł.) dochody własne ogółem (w zł.) dochody na 1 mieszkańca (w zł.) dochody własne na 1 mieszkańca (w zł.) wydatki ogółem (w zł.) wydatki inwestycyjne (w zł.) wydatki na 1 mieszkańca (w zł.) wydatki inwestycyjne na 1 m. (w zł.) udział w podatkach budżetu państwa kwota powyższa na 1 mieszkańca ,6 77, Źródła: Roczniki Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego WUS w Katowicach i własnych UM Ruda Śląska 38

41 2 NAWIĄZANIE DO STRATEGICZNYCH DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH ROZWOJU SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO MIASTA I REGIONU. 2.1 STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata to dokument uchwalony we wrześniu 2000 roku przez Sejmik Województwa Śląskiego. Strategia jest koncepcją systemowego działania na rzecz długotrwałego i zrównoważonego rozwoju regionu. Wyznacza przyszłą pozycję Województwa Śląskiego w Polsce i w Europie jako regionu nowoczesnego i konkurencyjnego. Dlatego organizacja procesów rozwojowych w perspektywie krajowej i europejskiej powinna być prowadzona w nowym kształcie przestrzennym obejmującym m. in środkowy obszar polityki rozwoju - jego główną składową będzie Aglomeracja Górnośląska z takimi miastami jak: Katowice, Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy i Zabrze. Będzie to obszar o zrównoważonym wyskalowaniu funkcji rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego, zrestrukturyzowanej gospodarce z dużą koncentracją sfery usług zapewniających wysoką pozycję konkurencyjną regionu w skali globalnej oraz o dobrze rozwiniętych związkach z waloryzowanym otoczeniem miejskim i wiejskim. Będzie to obszar o dobrze funkcjonującym wewnętrznym systemie transportowym i dostępny poprzez różne formy transportu z ośrodków metropolitalnych Europy i świata oraz ośrodków rozwoju cywilizacyjnego kraju. Dobrze rozwinięte funkcje metropolitalne zapewnią wysoką pozycję konkurencyjną w skali kraju i wysoką atrakcyjność dla inwestorów zewnętrznych. W otoczeniu zespołu metropolitalnego zachowane zostaną walory przestrzenne o naturalnym krajobrazie, w tym wielkie kompozycje lublinieckie, kozielsko-jaworznickie, jurajskie. Będzie on przyjaznym środowiskiem zamieszkania i pracy dla ponad 3 milionów ludzi. Dla osiągnięcia celów generalnych i wizji rozwoju konieczna jest koncentracja działań na sześciu dziedzinach zwanych PRIORYTETAMI ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO, które są podstawą kształtowania celów strategicznych. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego zakłada dwa cele generalne i sześć priorytetów (poniższy rysunek), w ramach których, wyznaczone są kierunki i cele szczegółowe. 39

42 Rys. 1 Cele generalne i priorytety strategii rozwoju Województwa Śląskiego na lata Lokalny Plan Rozwoju Miasta Ruda Śląska jest w swoich celach i założeniach zgodny z następującymi priorytetami i celami strategicznymi rozwoju regionalnego w ramach Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata : 1. WZROST WYKSZTAŁCENIA MIESZKAŃCÓW ORAZ ROZWÓJ ICH ZDOLNOŚCI ADAPTACYJNYCH DO ZMIAN SPOŁECZNYCH I GOSPODARCZYCH (A) CEL STRATEGICZNY Przeprofilowanie i rozbudowa systemu szkolnictwa średniego i wyższego (C 1 ) Rozwój systemu kształcenia ma doprowadzić do zwiększenia liczby mieszkańców ze średnim i wyższym wykształceniem oraz do dostosowania profilu kształcenia do potrzeb rozwijającej się kultury i gospodarki. Efektem tych przeobrażeń 40

43 będzie także wzrost aktywności i umiejętności poruszania się na dynamicznie zmieniającym się rynku pracy. Kierunki działań: AC 1 K 1 poprawa standardu istniejącej infrastruktury i wyposażenia szkół wyższych, AC 1 K 4 AC 1 K 7 restrukturyzacja szkolnictwa zawodowego, wspieranie powstawania wyższych szkół zawodowych. CEL STRATEGICZNY Rozszerzenie skali i zasięgu przekwalifikowań zawodowych i rozszerzenie dokształcania zawodowego (C 2 ) Poziom wykształcenia ludności, wzrost mobilności, dostosowanie kształcenia do rozwoju nowoczesnych gałęzi przemysłu i wzrostu zaawansowania technologicznego procesów gospodarczych będzie wpływał na rozwój województwa podnosząc jednocześnie jego atrakcyjność i siłę konkurencyjną w otoczeniu. Wzrost umiejętności korzystania z nowoczesnych środków wymiany i przekazu informacji przyczyni się do powstania regionu inteligentnego i otwartego. Kierunki działań: AC 2 K 3 AC 2 K 4 stwarzanie warunków do rozwoju zdolności do podejmowania pracy (wzrost zatrudnialności), transfer doświadczeń w zakresie kształcenia ustawicznego z regionów partnerskich, AC 2 K 5 budowa systemu przygotowania młodzieży do funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym, AC 2 K 6 wspieranie tworzenia sieci współpracy ośrodków i placówek kształcenia ustawicznego. 2. UMACNIANIE SOLIDARNOŚCI I WIĘZI MIĘDZYLUDZKICH, POPRAWA STANU ZDROWIA ORAZ BEZPIECZEŃSTWA SOCJALNEGO I PUBLICZNEGO MIESZKAŃCÓW (B) CEL STRATEGICZNY Zwiększenie uczestnictwa mieszkańców w kulturze (C 1 ) Rozwojowi nowoczesnego społeczeństwa towarzyszyć powinna dbałość o zachowanie istniejącego bogactwa i rozwój nowych form kultury oraz zwiększenie uczestnictwa mieszkańców w życiu kulturalnym regionu. Kierunki działań: 41

44 BC 1 K 1 BC 1 K 2 poprawienie stanu bazy materialnej istniejących instytucji kultury, dbałość o dziedzictwo kulturowe regionu. CEL STRATEGICZNY Zróżnicowanie i poprawa oferty oraz stworzenie warunków dla rozwoju sportu i rekreacji (C 2 ) Poprawie jakości życia mieszkańców oraz kreowaniu zdrowego stylu życia towarzyszyć powinny działania zmierzające do powstania odpowiedniego zaplecza i atrakcyjnej oferty spędzania wolnego czasu. Stworzenie warunków dla aktywnego wypoczynku spowoduje podniesienie atrakcyjności województwa. Kierunki działań: BC 2 K 1 BC 2 K 2 BC 2 K 3 stworzenie regionalnej sieci ośrodków turystyki i rekreacji, promocja systemu rekreacji wewnątrz regionu, renowacja i utworzenie systemów szlaków pieszych, BC 2 K 4 poprawa standardu istniejącej bazy instytucjonalnej sportowej i rekreacyjnej, BC 2 K 5 BC 2 K 6 BC 2 K 7 BC 2 K 8 stworzenie zróżnicowanej jakościowo oferty spędzania czasu wolnego, turystyczno-rekreacyjne zagospodarowanie zbiorników wodnych, wspieranie budowy rekreacyjnych tras rowerowych i konnych, zwiększenie ilości obiektów sportowych i ośrodków rekreacji. CEL STRATEGICZNY Zbudowanie zintegrowanego systemu pomocy społecznej (C 3 ) Rozwojowi gospodarczemu regionu powinna towarzyszyć dbałość o zapewnienie mieszkańcom regionu bezpieczeństwa socjalnego oraz przeciwdziałanie społecznej marginalizacji osób zagrożonych utratą pracy w wyniku przemian gospodarczych. Kierunki działań: BC 3 K 5 podejmowanie i wspieranie działań wywołujących i wspierających rozwój usług opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi. CEL STRATEGICZNY Poprawa stanu zdrowia mieszkańców regionu (C 5 ) 42

45 Stan zdrowia mieszkańców jest jednym z czynników określających poziom życia w regionie. Jest on także czynnikiem mającym wpływ na styl życia, pracy i sposobu spędzania wolnego czasu. Kierunki działań: BC 5 K 1 BC 5 K 3 promocja zdrowia i zdrowego trybu życia, promowanie zróżnicowanej oferty spędzania czasu wolnego, BC 5 K 5 podwyższenie standardu ośrodków medycznych oraz lecznictwa uzdrowiskowego i rehabilitacyjnego. 4. ROZBUDOWA ORAZ UNOWOCZEŚNIENIE SYSTEMU TRANSPORTOWEGO I KOMUNIKACYJNEGO (D) CEL STRATEGICZNY Udrożnienie i integracja układu komunikacyjnego regionu (C 2 ) Poprawa stanu i gęstości sieci drogowej oraz stworzenie zintegrowanego systemu komunikacji w województwie, w zdecydowanym stopniu przyczyni się do poprawy płynności i drożności układów drogowych. Modernizacja istniejących szlaków komunikacyjnych w regionie poprawi stan bezpieczeństwa na drogach. Podniesie to jakość życia mieszkańców - zwłaszcza w ośrodkach miejskich regionu. Kierunki działań: DC 2 K 3 DC 2 K 5 DC 2 K 8 budowa nowych odcinków dróg uzupełniających istniejącą sieć, poprawa stanu istniejących dróg, szlaków kolejowych i wodnych, remonty i modernizacja dróg. CEL STRATEGICZNY Rozwijanie informatyki i telekomunikacji (C 4 ) We współczesnej gospodarce jednym z kluczowych czynników sprzyjających podnoszeniu konkurencyjności regionu jest dobrze rozwinięta sieć informatyczna i telekomunikacyjna, warunkująca szybkie i swobodne przekazywanie informacji. Rozwój tych dziedzin będzie miał wpływ na tempo dostosowań gospodarki regionu do zmieniających się uwarunkowań rozwoju gospodarki oraz nauki krajowej i światowej. Będzie też niewątpliwe sprzyjał budowaniu społeczeństwa informacyjnego. 43

46 Kierunki działań: DC 4 K 3 DC 4 K 5 wzmacnianie konkurencyjności na rynku inwestycji informatycznych i telekomunikacyjnych, transfer technologii sprzyjających rozwojowi informatyki i telekomunikacji. 5. WZROST INNOWACYJNOŚCI I KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI, W TYM MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW (E) CEL STRATEGICZNY Wzrost siły ekonomicznej małych i średnich przedsiębiorstw (C 1 ) Rozwój gospodarczy regionu będzie ściśle związany ze wzrostem sektora małych i średnich przedsiębiorstw oraz jego siły ekonomicznej. Umożliwi on podniesienie poziomu i zdolności konkurencyjnych firm, zarówno w skali krajowej jak i międzynarodowej. Rozwijający się sektor MŚP pozwoli także na odtworzenie miejsc pracy utraconych wskutek restrukturyzacji tradycyjnych sektorów gospodarki. Kierunki działań: EC 1 K 3 tworzenie infrastruktury rozwoju MŚ. CEL STRATEGICZNY Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu (C 3 ) Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej województwa prowadzi do zwiększenia nowoczesności gospodarki, rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw, utworzenia nowych miejsc pracy, a tym samym do zwiększenia zdolności konkurencyjnych województwa oraz firm działających w regionie. Kierunki działań: EC 3 K 1 EC 3 K 6 poprawa stanu technicznego sieci i dostępu do źródeł energii i mediów, podejmowanie i wspieranie działań na rzecz poprawy otoczenia działalności gospodarczej sprzyjającej pozyskaniu kapitału i przedsiębiorców z otoczenia światowego. CEL STRATEGICZNY Zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu (C 5 ) 44

47 Podniesienie atrakcyjności turystycznej przyczyni się do rozwoju działalności związanych z turystyką, gastronomią, wypoczynkiem i rekreacją. Zmiany w tym zakresie pozwolą na wykreowanie nowego wizerunku regionu oraz będą stymulowały rozwój nowych przedsiębiorstw. Kierunki działań: EC 5 K 1 rozbudowa zaplecza noclegowo-gastronomicznego dla turystyki pielgrzymkowej, EC 5 K 2 rozbudowa infrastruktury turystycznej na terenach o walorach przyrodniczo-krajobrazowych i kulturowych, EC 5 K 5 EC 5 K 6 tworzenie centrów sportowo-rekreacyjnych z bazą hotelarską, waloryzacja turystyczna regionu jako podstawa zbudowania nowoczesnej oferty turystycznej. 6. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO, W TYM ZWIĘKSZENIE ATRAKCYJNOŚCI TERENU (F) CEL STRATEGICZNY Utworzenie systemu kształtowania i wykorzystania zasobów wodnych (C 1 ) Intensywne działania w zakresie uporządkowania gospodarki wodnej pozwolą na znaczącą poprawę jakości środowiska przyrodniczego i warunków życia mieszkańców w regionie. Kierunki działań: FC 1 K 1 poprawa jakości i klasowości wody, FC 1 K 2 zmniejszanie ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do wód i gruntów, w tym budowa systemu oczyszczalni ścieków organizowanych w zlewiskach rzek, FC 1 K 3 FC 1 K 4 FC 1 K 5 FC 1 K 6 ograniczanie zanieczyszczeń powierzchniowych gruntów, upowszechnianie oszczędzania wody jako zasobu strategicznego, budowa systemu retencji wód powierzchniowych, budowa systemu ochrony przeciwpowodziowej. 45

48 CEL STRATEGICZNY Uporządkowanie i wdrożenie systemu gospodarki odpadami (C 2 ) Dla zapewnienia właściwego rozwoju regionu i poprawy atrakcyjności terenu ważne jest uporządkowanie gospodarki odpadami w województwie. Bezpieczne składowanie odpadów oraz ich neutralizacja jest czynnikiem wpływającym na bezpieczeństwo istniejących zasobów przyrodniczych. Segregacja i powtórne wykorzystanie odpadów zmniejszy powierzchnię i pojemność składowisk oraz ogólne zużycie surowców. Kierunki działań: FC 2 K 1 FC 2 K 2 FC 2 K 3 FC 2 K 4 uporządkowanie obrotu odpadami i stworzenie warunków dla ich bezpiecznego unieszkodliwiania, stworzenie infrastruktury recyklingu odpadów, usuwanie odpadów niebezpiecznych z terenów objętych ochroną wód, utworzenie systemu ponadgminnych wysypisk komunalnych z pełnym wyposażeniem w instalacje segregacji odpadów, FC 2 K 5 wzmocnienie i rozbudowa regionalnego monitoringu wytwarzania (przewozów i składowania), materiałów niebezpiecznych, wytwarzania, składowania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, FC 2 K 6 FC 2 K 7 likwidacja składowisk odpadów niebezpiecznych i stworzenie systemu ich bieżącej utylizacji, stworzenie regionalnego systemu stacji przeładunkowych odpadów i technologicznych instalacji utylizacji odpadów. CEL STRATEGICZNY Polepszenie jakości powietrza (C 3 ) Zmniejszenie zanieczyszczeń powietrza wpłynie pozytywnie na poprawę jakości gleb i wód powierzchniowych oraz w znacznym stopniu przyczyni się do polepszenia stanu zdrowia mieszkańców regionu. Poprawa jakości powietrza należy również do najistotniejszych elementów nowego wizerunku województwa. Kierunki działań: FC 3 K 1 redukcja niskiej emisji, ograniczenie emisji CO 2 oraz ograniczenie strat energetycznych, 46

49 FC 3 K 2 FC 3 K 3 zintegrowanie i rozbudowa systemu ciepłowniczego regionu, rozwój odnawialnych systemów produkcji energii oraz mikrogeneracji; rozbudowa systemu wspierania inwestycji odnawialnych źródeł energii; przebudowa świadomości społecznej w zakresie racjonalnego użytkowania energii, promocja wykorzystania alternatywnych źródeł energii cieplnej. 2.2 STRATEGIA ROZWOJU MIASTA RUDA ŚLĄSKA Strategia Wewnętrznego i Zintegrowanego Rozwoju Miasta Ruda Śląska do roku 2015 stanowi dokument uchwalony uchwałą Rady Miejskiej dnia r., razem ze Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Ruda Śląska, wyznaczający potrzeby i kierunki rozwoju miasta w perspektywie roku U podstaw Strategii znajduje się osiem pól strategicznych: 1. EDUKACJA I KAPITAŁ LUDZKI, 2. GOSPODARKA KOMUNALNA I OCHRONA ŚRODOWISKA, 3. KOMUNIKACJA, 4. CENTRA USŁUGOWE, 5. PROMOCJA I ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI, 6. GOSPODARKA MIESZKANIOWA, 7. SŁUŻBA ZDROWIA I POMOC SPOŁECZNA, 8. KULTURA I REKREACJA. Niniejsze pola strategiczne określają główne obszary aktywności podmiotów decyzyjnych: samorządowych, gospodarczych i społecznych, od których zależy przyszłość miasta. Misją miasta jest podjęcie roli wielofunkcyjnego ośrodka o randze subregionalnej: w którym tradycyjna funkcja przemysłowa harmonijnie współistnieje z nowymi przyjaznymi dla środowiska konkurencyjnymi dziedzinami gospodarczymi, komplementarnego w stosunku do Katowic jako Centrum Aglomeracji Górnośląskiej w szczególności w dziedzinie handlu, rekreacji i edukacji, który wspólnie z Katowicami, Chorzowem, Zabrzem i Gliwicami tworzy główną oś rozwoju Aglomeracji Górnośląskiej opartą na infrastrukturze intelektualnej, logistycznej i komunikacyjnej. Najważniejsze procesy rozwojowe w gospodarce miasta Ruda Śląska obejmują: restrukturyzację górnictwa węgla kamiennego, hutnictwa i energetyki, rozwój małych i średnich firm, 47

50 napływ firm i inwestorów zewnętrznych, rozwój instytucji otoczenia biznesu. Wiodące procesy rozwojowe w użytkowaniu terenów i infrastrukturze miasta: uporządkowanie geodezyjne i własnościowe terenów oraz ich wyposażenie w infrastrukturę, modernizacja zabudowy mieszkaniowej, modernizacja zabudowy przemysłowej modernizacja zabudowy biurowo-usługowej, modernizacja i rozbudowa dróg, rozwój telekomunikacji i społeczeństwa informacyjnego. Źródłem przyspieszenia procesów restrukturyzacji urbanistycznej i gospodarczej miasta będzie przede wszystkim krystalizacja centrów usługowych i aktywizacja gospodarcza terenów strategicznych. LOKALNY PLAN ROZWOJU MIASTA RUDA ŚLĄSKA stanowi operacjonalizację strategii rozwoju miasta i jest zgodny z jej priorytetami, celami i kierunkami. Cele i zadania strategii rozwoju miasta Generalnym celem rozwoju gminy, podobnie jak i innych jednostek, winno być równoczesne zaspokajanie własnych potrzeb społeczności lokalnej oraz potrzeb kraju i regionu, z zastrzeżeniem, że nie może się to odbywać kosztem jakości życia społeczności. Elementami takiego celu są: - uzyskanie zadawalającego stanu środowiska, jako cel o istotnym, długookresowym charakterze i polityce społeczno-gospodarczej i przestrzennej, - bogactwo kulturowe społeczności, - dostępność do dóbr, usług, informacji, - efektywność społeczna wytwarzania. Rozwój ten powinien się opierać na zasadach kształtowania ładu społecznego, ekonomicznego, ekologicznego i przestrzennego. Równoważenia i harmonia struktur przestrzennych winny prowadzić do stopniowego zmniejszania i eliminacji dotychczasowych dysproporcji i deformacji kształtowania układów minimalizujących konflikty funkcjonalne i społeczne, tworzenie układów, które zapewniają coraz to wyższą jakość wartości życia poprzez: efektywne gospodarowanie zasobami społecznymi, ekonomicznymi i zasobami przyrody, kształtowanie środowiska człowieka o wysokich walorach ekologicznych, użytkowych i estetycznych, bezwzględną ochronę najwyższych wartości przestrzeni przyrodniczej i kulturowej, kształtowanie układów równowagi w stosunku do przyjętych celów rozwoju i mechanizmów funkcjonowania przyrody. W wyniku konsultacji społecznych oraz na podstawie wyników analiz ustalono dla rozwoju miasta Rudy Śląskiej cel generalny jakim jest poprawa jakości życia społeczności miasta oraz cel z nim spójny, warunkujący osiągnięcie celu generalnego, 48

51 a którym jest wzrost rangi miasta jako ważnego ośrodka Aglomeracji Górnośląskiej, dający miastu szczególną szansę rozwoju gospodarczego. Przyjmując zatem za podstawowe w/w cele rozwoju miasta założono koncentrację wysiłków dla działań krótko, średnio i długookresowych związanych strategicznie: ze wzrostem rangi miasta jako ważnego ośrodka Katowickiego Zespołu Metropolitalnego - ośrodka wspomagającego jako subregionalne centrum handlowo-dystrybucyjne, z rozwojem gospodarczym w ramach Lokalnego Segmentu Północnego (zgodnie z ustaleniami Kontraktu Regionalnego). ze stworzeniem wnioskowanej Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej i związanych z tym praw i obowiązków będących motorem rozwoju obszaru, z utworzeniem i rozwojem centrum obsługi transportów dalekiego zasięgu. Osiąganie tych zamierzeń będzie możliwe etapowo, a zadania realizacyjnoprogramowe sięgają roku Określone i potwierdzone działania obejmujące zarówno program jak i orientacyjne nakłady dotyczą: 1) ROZWOJU FUNKCJI I STRUKTURY GOSPODARCZEJ MIASTA w zakresie: restrukturyzacji surowcowych dziedzin gospodarki oraz przebudowy zespołów wytwórczości nieadekwatnych do aktualnych i przyszłych możliwości i potrzeb strukturalno-ekonomicznych, przeznaczenia wolnych terenów poza granicami istniejącego zainwestowania oraz odzyskiwanie terenów poprzemysłowych głównie pod rozwój funkcji wytwórczousługowych oraz rekreacyjnych i bioklimatycznych. 2) GOSPODARKI MIESZKANIOWEJ. 3) ROZWOJU I PRZEBUDOWY INFRASTRUKTURY SPOŁECZNEJ - OCHRONY ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ, EDUKACJI, KULTURY, SPORTU I REKREACJI. 4) ODZYSKANIA RÓWNOWAGI EKOLOGICZNEJ POPRZEZ KOMPLEKSOWE DZIAŁANIA ZGODNIE Z ISTNIEJĄCYMI AKTAMI PRAWNYMI: działania ukierunkowane wyłącznie i bezpośrednio na cel środowiskowy, działania współtowarzyszące i sprzężone lub warunkujące rozwój funkcji pozostałych: usługowo-wytwórczych, komunalnych, kulturalnych, rekreacyjnych i innych. Uzyskanie równowagi ekologicznej winno być wynikiem strategii realizacji celu poprzez realizację zadań szczegółowych wiążących się z w/w celem. 5) ROZWOJU I MODERNIZACJI INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I DZIEDZIN GOSPODARKI KOMUNALNEJ, W TYM GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI. 6) ROZWOJU, PRZEBUDOWY, MODERNIZACJI ISTNIEJĄCYCH UKŁADÓW TRANSPORTOWO-KOMUNIKACYJNYCH. Zadania eksponowane jako najistotniejsze z warunkujących podstawowy, założony w/w rozwój miasta: Ad 1). DOTYCZY ROZWOJU FUNKCJI I STRUKTUR GOSPODARCZYCH, Przejęcie i rozdysponowanie na inne cele terenów po dokonanych, bądź przewidywanych do likwidacji zakładach przemysłowych (głównie górniczych) oraz innych jednostkach wytwórczo-usługowych. Lista tych zakładów (z 1995 roku) nie stanowi najbardziej aktualnego źródła informacji - powinna być na bieżąco uzupełniana, cele rozeznania dla terenów możliwości przekształceń, w obrębie dotychczasowego sposobu użytkowania. Zmiany sposoby użytkowania terenów górniczych wiążą się z problematyką struktury zatrudnienia - głównie redukcji - temat uwzględniany w tematyce niniejszego opracowania oraz problemowy dla regionu pt. gospodarka zasobami ludzkimi". 49

52 Stworzenie warunków dla wykształcenia obszarów biznesu o znaczeniu co najmniej regionalnym, w ramach uzyskiwanych terenów poprzemysłowych, terenów o znaczeniu strategicznym - w miarę wzrostu znaczenia miasta jako ośrodka wspomagającego w Katowickim Zespole Metropolitalnym, a także szans na uzyskanie roli subregionalnego centrum handlowo-dystrybucyjnego i uzyskanie praw.,podstrefy" w Katowickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej. Wymagana jest właściwa promocja zachęt dla inwestorów, w tym również zagranicznych. Ograniczenie wielkości terenów wytwórczości jako elementu terenów zainwestowanych, przy zwiększeniu intensywności ich wykorzystania. Sprzyjanie działalnością gospodarczym zaawansowanym technologicznie oraz stymulowanie drobnej wytwórczości własnej. Modernizacja, ewentualnie eliminacja z obszarów o funkcji mieszkaniowo-usługowej - zakładów wytwórczych. Zmiana w eksploatacji węgla kamiennego na rzecz stosowania podsadzki oraz lokowania kamienia dołowego w wyrobiskach górniczych. Wykorzystanie części terenów po likwidowanych zakładach dla utrzymania lub utworzenia ciągłości przestrzennej terenów aktywnych biologicznie. Przekształcenie przemysłu wydobywczego na przetwórczy - jednoczesna eliminacja wygasłych funkcji gospodarczych ze zmianą przeznaczenia terenu. W kontekście wymienionych działań strategicznych, wyłoniono drogą konsultacji problemy, które priorytetowo winny zostać uwzględnione w realizacji pod bezpośrednim nadzorem władz samorządu lokalnego. Należą do nich: wspieranie z innymi gminami restrukturyzacji przemysłu ciężkiego oraz promocja rozwoju przedsiębiorczości, powołanie Inkubatora Przedsiębiorczości" w celu doprowadzenia głównie nowotworzonych przedsiębiorstw do osiągnięcia zdolności samodzielnego przetrwania na rynku, przygotowanie terenów i obiektów do zagospodarowania, poszukiwanie nowych funkcji dla zabytkowych obiektów przemysłowych (w tym opuszczonych i niszczejących) i ich rewitalizacja. Z zadań wymienionych w tym zakresie do realizacji to: adaptacja byłej przychodni zdrowia HPR (ul. Zabrzańska), adaptacja byłego szpitala (ul. K. Goduli), zagospodarowanie terenów po byłej Koksowni Orzegów" - w tym ustalenie formy skansenu z uwagi na unikatowy charakter zespołu przemysłowego na skalę krajową (koncepcja w opracowaniu GA-RIP), rewitalizacja terenów byłej Koksowni Walenty" i KWK Wawel", zagospodarowanie zespołu d. huty cynku Hugo" przy ul. Katowickiej, sukcesywne zagospodarowanie pozostałych obiektów wyszczególnionych w Waloryzacji historycznej miasta" zgodnie z jej wskazaniami i w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Ad 2) DOTYCZY GOSPODARKI MIESZKANIOWEJ : Rewaloryzacja, sanacja, rewitalizacja zabudowy mieszkaniowej z przełomu wieków (Wirek, Nowy Bytom. Ruda, Orzegów) skoncentrowanej w rejonach o zabytkowych układach historycznych, według wskazań w Waloryzacji historycznej miasta". Likwidacja substandardowej substancji mieszkaniowej (typu slums") bezwartościowej historycznie i zużytej technicznie. 50

53 Uzupełnianie terenów ekstensywnej zabudowy niskiej wraz z pełnym wyposażeniem technicznym dla podniesienia komfortu oraz ochrony środowiska. Wyznaczenie nowych terenów dla skoncentrowanej zabudowy wysokiej i niskiej na obszarach korzystnych dla mieszkalnictwa i nie kolidujących z innymi funkcjami. Ad 3) DOTYCZY ROZWOJU I PRZEBUDOWY INFRASTRUKTURY SPOŁECZNEJ: Wykształcenie centrum usługowo-administracyjnego w Nowym Bytomiu (ul. Niedurnego) i w Wirku (o charakterze ponadlokalnym według koncepcji urbanistycznej Wirek 2001") - oferta i promocja dla rozwoju firm usługowo-handlowych oraz centrów dzielnicowych: w Kochłowicach - w obrębie Rynku, wraz z jego przebudową i regulacją istniejących problemów komunikacyjnych, w Bykowinie - w rejonie ulic Zgrzebnioka Gwareckiej, do rozbudowy w rejonie istniejącego już zaczątku centrum osiedlowego i znacznych rezerwach terenowych, w Rudzie - ul. Janasa - Wolności - dworzec PKP - w miejscu chaotycznej zabudowy mieszkaniowej o niskich wartościach użytkowych i technicznych, zlokalizowanie programu handlowo-usługowego uzupełniającego funkcjonalnie oś ul. Wolności, w Wirku - wykształcenie pasażu handlowo-usługowego wzdłuż ul. Kubiny, z uwzględnieniem rewitalizacji pierzei pomocnej ulicy z zabudową zabytkową (według wskazań w Waloryzacji historycznej miasta"). Bardziej szczegółowa problematyka działań określona w drodze konsultacji dotyczy: zdrowia i opieki społecznej: zwiększenia dostępności i jakości usług medycznych (instytucja lekarza domowego), przebudowa i modernizacja szpitali oraz ich komplementarności (Godula. Bielszowice), rozwoju opieki społecznej nad ludźmi potrzebującymi (centrum opiekuńczo-rehabilitacyjne. domowe hospitacje, mieszkania wspólnotowe, ograniczenia patologii społecznej), edukacji: stała poprawa dostępności szkół na poziomie nie ustępującym innym aglomeracjom, w tym promocja w sieci szkół ponadpodstawowych pod względem ilości i kierunków, likwidowanie zasadniczych szkół (głównie z zakresu górnictwa i hutnictwa) na rzecz tworzenia średnich szkół o zawodach bardziej poszukiwanych (w tym również średnich o profilu artystycznym np. Liceum Muzycznego). upowszechnienie wykształcenia na poziomie średnim oraz wzrost udziału ludności z wykształceniem wyższym. Nowoczesne programy i systemy dostosowane do potrzeb rynku - szkoły pomaturalne i licencjackie oddziały zamiejscowe, wielopoziomowy spójny system kształcenia. przekwalifikowania, bądź podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników restrukturyzowanych przedsiębiorstw, system określania kierunków przekwalifikowań w oparciu o monitoring zapotrzebowań (centrum ustawicznego kształcenia), propozycje własne miasta to utworzenie Liceum Muzycznego, Szkoły Przysposobienia Zawodowego dla niepełnosprawnych, Kolegium 51

54 Nauczycielskiego Języków Obcych. Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna. Ośrodek Naukowo - Dydaktyczny KUL, Pomaturalna Szkoła Menadżerów, kultury: rozwój i upowszechnianie zjawisk kultury w oparciu o istniejącą i rozbudowywaną bazę głównie z obiektach o cechach historycznych z przystosowaniem do nowych funkcji, umieszczenie placówek kulturalnych w r projektowanych w/w ośrodkach usługowych, sportu i rekreacji: zapewnienie dostępności terenów zieleni i wypoczynku oraz zaspokojenie potrzeb estetycznych, wykształcenie centrów rekreacyjno-sportowych istniejących (Nowy Bytom, Orzegów, Ruda nowe inwestycje (propozycja realizacji hali widowiskowo-sportowej w Wirku). przywrócenie wiodących funkcji w zakresie programu i jakości wyposażenia istniejącym kompleksom rekreacyjnym w ramach LPO (Kochłowice - Halemba), wytworzenie tzw. ścieżek rowerowych turystyczno-rekreacyjnych na obszarach atrakcyjnych przyrodniczo oraz praktycznych - dla komunikacji wewnątrz-miejskiej (wzdłuż istniejących ciągów komunikacyjno - transportowych). Ad 4) DOTYCZY ODZYSKANIA RÓWNOWAGI EKOLOGICZNEJ OKREŚLAJĄCEJ BIOLOGICZNE WARUNKI ŻYCIA. Temat związany jest ze wszystkimi dziedzinami współczesnego życia -najściślej wiąże się jednak z działalnością wytwórczą i gospodarką komunalną i dotyczy: Obowiązku zachowania bioróżnorodności zarówno w świecie roślinnym jak i zwierzęcym. Przywrócenia zdolności krążenia w celu samooczyszczania się wód. Osiągnięcia standardów czystości powietrza, wód i gleb. Poprawę lokalnych warunków bioklimatu miejskiego. Zwiększenie stanu bezpieczeństwa obiektów o potencjalnych zagrożeniach środowiska. Z zadań wymagających realizacji w obrębie Rudy Śląskiej najpilniejsze i nieodzowne (potwierdzone społecznie) są: racjonalna gospodarka odpadami, w związku z likwidacją wysypiska komunalnego. Projektowana kompleksowa realizacja składowiska + zakład utylizacji odpadów wraz z kompostownią + spalarnia odpadów. Alternatywna lokalizacja obiektów i wysokie koszt realizacji - lecz wysoka efektywność inwestycji, zagospodarowanie odpadów górniczych; oprócz wypełniania wyrobisk -również do budowy dróg, zagospodarowanie hałd i nieużytków poprzemysłowych, w tym niwelacja i zazielenienie (rewitalizacja biologiczna), objęcie ochroną prawną terenów wartościowych środowiskowo według wykazu i zaleceń zawartych w Waloryzacji przyrodniczej miasta", 52

55 sukcesywna realizacja kompleksowego programu Czysta Rzeka Kłodnica" oraz Bytomka na odcinkach w granicach Rudy Śląskiej. Najistotniejsze działania zawierają się w zadaniach z zakresu infrastruktury technicznej i gospodarki komunalnej (gospodarka wodno-kanalizacyjna, gospodarka odpadami), uporządkowanie istniejących terenów zieleni miejskiej oraz przyrost obszarowy - zagospodarowanie terenów na granicy 3 dzielnic (Nowy Bytom / Ruda Południowa / Halemba). Ad 5) DOTYCZY ROZWOJU I MODERNIZACJI INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ: Zintegrowana i proekologiczna gospodarka energetyczna, w tym: rozwói energetyki zawodowej, modernizacja i rozbudowa sieci średniego i niskiego napięcia oraz GPZ-ów, zmiany struktury grzewczej w niektórych fragmentach zabudowy mieszkaniowej miasta (Ruda - oś. Gierałtowskiego), Godula - ul. Joanny - Nowaka, Bielszowice - ul. Ks. Niedzieli), uciepłownienie centrum dzielnicy Nowy Bytom, gazyfikacja dzielnic Goduli i Orzegowa (likwidacja palenisk domowych) oraz Halemby - Kłodnicy (III etap). Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej : budowa oczyszczalni ścieków Halemba - Centrum, budowa II etapu oczyszczalni Barbara" wraz z systemem kanalizacji, modernizacja oczyszczalni Orzegów" i Mickiewicza". W/w zadania stanowią znaczący dla czystości i jakości wód zakres działań. Ad 6). DOTYCZY SYSTEMÓW TRANSPORTU I KOMUNIKACJI Skoncentrowanie się na tworzeniu warunków materialnych i prawnoorganizacyjnych umożliwiających realizację systemu transportowego miasta w ramach Katowickiego Zespołu Miejskiego - zapewniające efektywność i bezpieczeństwo połączeń komunikacją publiczną i indywidualną oraz transport ładunków. Współpraca w systemie autostrad i dróg szybkiego ruchu (lokalizacja tras) umożliwiona bliską lokalizacją węzła autostrad A-1 / A-4. Potrzeba i konieczność zwiększenia dostępności komunikacyjnej centrum administracyjno-usługowego (Nowy Bytom) oraz powiązań między dzielnicowych. Bezkolizyjność ruchu tranzytowego przez miasto. Stworzenie struktur organizacyjnych zapewniających funkcjonalną integrację poszczególnych systemów transportu oraz umożliwiające realizację polityki komunikacyjnej. Zintegrowanie komunikacji miejskiej pomiędzy miastami aglomeracji. Upowszechnienie usług telekomunikacyjnych. Działania niezbędne dla w/w założeń (w większości brak przesądzeń lub decyzji): o znaczeniu regionalnym: realizacja odcinka autostrady A-4 (Kraków - Wrocław), budowa Linii Kolejowej Ruchu Regionalnego, realizacja trasy N - S oraz trasy Poznań - Bielsko", realizacja DTŚ, o znaczeniu lokalnym (zasadniczo przesądzenia miejskie) jako przebudowa układu komunikacyjnego miasta, w tym : przebudowa ul. 1 Maja (dostosowanie do parametrów trasy N-S), przebudowa skrzyżowań oraz wiaduktów, 53

56 przebudowa centrum Kochłowic przedłużenie ul. Górnośląskiej (na odcinku: Wirek - Bykowina -Kochłowice), wykonanie obwodnicy Goduli i Orzegowa przez ul. Karola i Bobrecką jako połączenia ul. K. Goduli i Bobreckiej do trasy N - S, przywracanie i utrzymanie dobrego stanu technicznego ulic i sprawności transportu zbiorowego, przez stosowanie nowoczesnych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych, wytyczenie bezpiecznych tras ścieżek rowerowych (z częściowym wykorzystaniem nieczynnych torowisk) jako elementów rekreacji i przyszłościowych powiązań międzydzielnicowych (jako alternatywy systemu komunikacji indywidualnej) Analiza SWOT - mocne i słabe strony miasta. MOCNE STRONY 1. Bardzo dogodne położenie na rynku regionalnym oraz w istniejącym i projektowanym układzie komunikacyjnym Aglomeracji Górnośląskiej. 2. Duża podaż terenów i obiektów zdegradowanych i poprzemysłowych, możliwych do adaptacji na cele: rekreacyjne, edukacyjne, zdrowotne, gospodarcze bądź kulturalne. 3. Zasoby ludzkie o ukształtowanej kulturze przemysłowej w tym liczna kadra z wykształceniem technicznym. 4. Duży udział roczników mobilnych w strukturze demograficznej miasta i korzystna zmiana struktury wykształcenia. 5. Silna świadomość tożsamości regionalnej, wysoki stopień identyfikacji mieszkańców z miastem. SŁABE STRONY 1. Miasto rozległe obszarowo, nie stanowiące zwartego organizmu funkcjonalno-przestrzennego. 2. Niski standard infrastruktury drogowej, ciepłowniczej, wodociągowo-kanalizacyjnej w mieście. 3. Dominacja sektora górniczego w strukturze gospodarczej miasta i kumulacja w mieście negatywnych skutków finansowych i ekologicznych jego działalności 4. Dominacja wśród mieszkańców wykształcenia podstawowego i zasadniczego zawodowego. 5. Duże ilości terenów zdegradowanych przez eksploatację górniczą hutnictwo i koksownictwo. 54

57 ZEWNĘTRZNE SZANSE 1. Rozwój funkcji metropolitarnych w Aglomeracji Górnośląskiej 2. Pozytywne efekty wykorzystania środków z funduszy Unii Europejskiej 3. Zwiększony napływ inwestorów zewnętrznych 4. Włączenie województwa w transeuropejskie systemy infrastrukturalne, a zwłaszcza transportowo-logistyczne. 5. Wzrost konkurencyjności województwa śląskiego w skali ogólnopolskiej i europejskiej ZEWNĘTRZNE ZAGROŻENIA 1. Groźba utraty przez Aglomerację Górnośląską wysokiej pozycji ekonomicznej w skali kraju 2. Niski standard wyposażenia infrastrukturalnego Aglomeracji Górnośląskiej 5. Utrzymujący się stan zagrożenia ekologicznego i wysoki odsetek obszarów zdegradowanych wymagających rewitalizacji. 5. Zagrożenia skutkami restrukturyzacji górnictwa, hutnictwa i energetyki. 5. Silna konkurencja miast: Katowice, Chorzów, Zabrze, Gliwice ze względu na ich wyższą atrakcyjność lokalizacyjną dla potencjalnych firm inwestorów Główna opcja dla miasta Ruda Śląska zakłada oparcie jego rozwoju na efekcie synergicznym powstałym z połączenia 5 mocnych stron: Dogodne położenie na rynku regionalnym oraz w istniejącym i projektowanym układzie komunikacyjnym regionu. Duża podaż terenów przydatnych dla rozwoju różnorodnych funkcji. Zasoby ludzkie o ukształtowanej kulturze przemysłowej, w tym liczna kadra z wykształceniem technicznym. Duży udział roczników mobilnych w strukturze demograficznej miasta i korzystna zmiana struktury wykształcenia. Dynamiczny rozwój małej i średniej przedsiębiorczości oraz funkcji handlowo-usługowej o znaczeniu ponadlokalnym. 55

58 2.3 STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA RUDA ŚLĄSKA Kierunki zagospodarowania przestrzennego Realizacja celów rozwoju Rudy Śląskiej wiąże się z jakościowymi zmianami w strukturze przestrzennej miasta oraz w jego funkcjonowaniu. Głównymi czynnikami krystalizacji urbanistycznej są: podstawowy układ komunikacyjny, policentryczna struktura osadnicza oraz wiążące się z nią kształtowanie zabudowy w tradycyjnych dzielnicach dla utrzymania ich klimatu urbanistyczno-architektonicznego. Miasto winno stanowić zespół dzielnic z wykształconym ogólnomiejskim centrum administracyjno-usługowym oraz siecią ośrodków dzielnicowych. Zakres zmian w sferze przestrzennej ukierunkowany na osiągnięcie celów rozwoju obejmuje: oszczędność w gospodarowaniu przestrzenią oraz uzyskiwanie efektów jakościowych pozwalających na osiągnięcie stanu ładu przestrzennego, przebudowę systemu transportowego, wytworzenia Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych z zachowaniem jego przestrzennej ciągłości na bazie istniejących zasobów przyrodniczych i terenów otwartych, porządkowania istniejącej struktury zagospodarowania, modernizacji i uzupełniania tkanki miejskiej, poddanej rygorom rewaloryzacji z możliwością umiarkowanego przyrostu terenów o funkcji mieszkaniowej, przebudowy, restrukturyzacji terenów przemysłowych, intensyfikacja ich użytkowania dla celów wytwórczych z możliwością przejęcia części terenów dla rozwoju ekosystemu miasta. W niewielkim zakresie wyznaczenie nowych terenów działalności gospodarczo-wytwórczej. Koncepcja rozwoju przestrzennego miasta zawarta w przedmiotowym Studium", wprowadza pewne zmiany i korekty, nie burząc generalnych założeń projektowych umieszczonych w aktualnie obowiązujących miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na terenie miasta. Plany te zostały sporządzone w okresie lat 1992/93, tj. w początkowym okresie transformacji ustrojowej. Ich założenia zasadniczo prawidłowo sformułowane, zostały jednak już częściowo zweryfikowane, w miarę upływu czasu oraz uświadomienia potrzeb, szans i możliwości rozwojowych obszaru miejskiego, posiadającego oprócz uwarunkowań negatywnych, także atrybuty stanowiące o jego szansach rozwojowych. Elementy te (uwarunkowania sprzyjające), wzięto pod uwagę oceniając walory obszarowe miasta, stanowiące o jego możliwie korzystnej gospodarnej pozycji w zespole miast Aglomeracji Górnośląskiej, a także regionu i kraju. Racjonalne i operatywne wykorzystanie tych szans stwarza możliwości zahamowania recesji oraz sukcesywne zbliżanie się do założonego celu (jakości życia) drogą harmonijnego rozwoju i wzrostu gospodarczego. 56

59 System transportowo komunikacyjny Ze względu na położenie Rudy Śląskiej w centralnej strefie Aglomeracji Górnośląskiej, przez miasto odbywa się duży ruch przelotowy, zarówno na kierunkach północ - południe jak i wschód - zachód, który z silnym natężeniem ruchu lokalnego, przy istniejącej niewydolności układu drogowego stwarza znaczne uciążliwości dla siebie oraz terenów otaczających. Ustalenia w zakresie układu drogowo-ulicznego dotyczą: utrzymania ogólnomiejskiego rusztu drogowego o modelu prostokąta (północ -południe i wschód - zachód), eliminacji tranzytu z obszarów centralnego zainwestowania, zapewnienia powiązań międzydzielnicowych, przy zachowaniu i modernizacji historycznych układów ulicznych. Potrzeba selekcji ruchu lokalnego i tranzytowego wskazała na konieczność realizacji dróg o funkcjach regionalnych i krajowych na kierunku wschód - zachód: autostrada A-4 (Wrocław - Kraków) o ustalonym przebiegu prowadzonym w części południowej miasta przecinającym dzielnice Kochłowice i Halembę, poprzez tereny niezainwestowane - głównie leśne (Lasy LPO), Drogową Trasę Średnicową (DTŚ) w trakcie realizacji o przebiegu przez Chebzie i Rudę Południową z dwoma węzłami komunikacyjnymi w obrębie dzielnicy Ruda, utrzymanie istniejących relacji drogowych wschód - zachód z uzupełnieniem parametrów dróg zbiorczych: ul. Zabrzańska, ul. Chorzowska - Czamoleśna Kokota; ul. Radoszowska - Kochłowika - Kłodnicka z możliwością odgałęzienia w kierunku Mikołowa; na kierunku północ - południe: rozbudowa i modernizacja głównej osi drogowej północ - południe (ul. 1 Maja) do funkcji drogi głównej. Powyższy główny układ drogowy uzupełniony winien zostać siecią ulic zbiorczych, realizujących powiązania międzymiejskie, międzydzielnicowe, a także wewnątrzdzielnicowe. W zakresie kolejowego układu komunikacji pasażerskiej nadal aktualne pozostają założenia Planu Ogólnego Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Ruda Śląska. Kształtowanie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych Celem projektowanego Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCH) jest ochrona i wzbogacanie zachowanych, rewitalizacja przekształconych i zdegradowanych wartości środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz zharmonizowanie krajobrazu dla osiągnięcia właściwej jakości życia mieszkańców. Ma on spełniać funkcje: ekologiczną - dla zapewnienia ciągłości genetycznej i właściwej odnowy przyrody, klimatyczną - dla utrzymania właściwych warunków klimatycznych terenów miejskich, społeczną - zapewniającą możliwość wypoczynku i renowacji sił psychofizycznych mieszkańców. Wiodącą funkcją ESOCH jest funkcja ekologiczna - utrzymanie procesów życiowych biosfery w bogactwie gatunkowym odpowiadającym naszemu położeniu geograficznemu. Prawidłowy przebieg procesów życiowych w warunkach utrzymującej się równowagi ekologicznej, jest gwarantem jakości życia mieszkańców w aspekcie 57

60 warunków przyrodniczych. ESOCH stanowi sieciowy zespół form chronionych, charakteryzujących się ciągłością przestrzenną i funkcjonalną, w tym: tereny leśne, doliny rzek i cieków, zespoły przyrodniczo krajobrazowe, użytki ekologiczne, obszary posiadające wartości wypoczynkowo-rekreacyjne, inne tereny otwarte (rolnicze, nieużytki poprzemysłowe). Występujące w obrębie Rudy Śląskiej zespoły leśne Leśnego Pasa Ochronnego LPO (Las Starokuźnicki, Kłodnicki, Kochłowicki) wraz z dolinami rzecznymi Kłodnicy, Kochłówki (potoku Bielszowickiego), Bytomki stanowią istotne elementy rusztu ekologicznego ESOCH o znaczeniu ponadlokalnym. Rangę lokalną posiadają wszystkie wewnętrzne tereny otwarte stanowiące układy wewnątrzmiejskie w ich wzajemnym powiązaniu (tereny zieleni urządzonej - komunalnej, tereny nieurządzone, tereny rolnicze, nieużytki rolne i poprzemysłowe itp.). Ukształtowanie ekosystemu w obrębie miasta uzależnione jest od wielkości i wartości ekologicznej terenów biologicznie czynnych wraz z zapewnieniem ich ciągłości i powiązań przestrzennych poprzez: blokowanie ekspansji przestrzennej miasta w rejonach obszarów chronionych, blokowanie inwestycji uciążliwego przemysłu, blokowanie budownictwa wielokondygnacyjnego i wielokubaturowego, minimalizowanie negatywnych skutków eksploatacji węgla, odnowienie i odtworzenie zasobów przyrodniczych na terenach zdewastowanych lub zdegradowanych, dopuszczenie innych funkcji wykorzystania terenu pod warunkiem zapewnienia udziału powierzchni biologicznie czynnych gwarantujących ciągłość przestrzenną i funkcjonalną systemu, przeciwdziałanie powstawaniu innych barier ograniczających ciągłość powiązań systemu (nasypy, wykopy). Dla prawidłowego wykształcenia układu ESOCH koncepcja studium ustala potrzebę utrzymania i ochrony kompleksu leśnego (Kochłowice, Halemba) wraz z rzeką Kłodnicą stanowiących na terenie Rudy Śląskiej fragment Zespołu wodnoleśnego doliny Kłodnicy", Uwzględniono również możliwość powstania Parku Krajobrazowo - Rekreacyjnego, w obrębie którego zawarto również pasmo dolinne Kochłówki (potok Bielszowicki), utrzymania i ochrony pasma doliny rzecznej Bytomki wraz ze spinającymi go na obszarze Rudy Śląskiej pasmami: doliny Czarniawki (od zachodu) i wododziału Wisły - Odry (od wschodu). wyznaczenia i ochrony terenów przyrodniczo cennych typowanych jako użytki ekologiczne lub obszary chronionego krajobrazu, utrzymania w stanie niezainwestowanym obszarów otwartych o zdegradowanej funkcji rolniczej (strefa B" przydatności do produkcji rolnej), występujących generalnie w kierunku północnym od Linii kolejowej Gliwice - Katowice Ligota. Tereny te stanowią ważne ogniwo w utrzymaniu ciągłości ekosystemu miasta. Rozwój strefy wytwórczości i działalności gospodarczej Główny zrąb dotychczasowej funkcji wytwórczo-produkcyjnej stanowi przemysł ciężki i wydobywczo-przetwórczy, który odcisnął swoje decydujące piętno zarówno w życiu społeczności jak i w krajobrazie miasta. Stan ten, w ostatnich latach ulega zachwianiu, a przeobrażenia strukturalne znajdują się już w fazie zaawansowanej. Zmiany organizacyjne tradycyjnego przemysłu, wygasanie działalności, prze- 58

61 kształcanie jednostek wytwórczych są zjawiskiem powszechnym. W wyniku tych przemian mogą i powinny być odzyskiwane dawnej niedostępne przestrzenie produkcyjne z przeznaczeniem ich przez miasto na cele zgodne z pojawiającymi się potrzebami i szansami rozwój owymi jednostki. Obszary, dawniej o funkcji przemysłowo-składowej, a aktualnie niskiej intensywności wykorzystania terenów oraz obiektów kubaturowych, a także chaotycznie zagospodarowane, wymagają przebudowy bądź restrukturyzacji. Znajdują się one w kilku dzielnicach miasta, w tym: w Rudzie Południowej - najrozleglejszy teren (KWK Wawel" oraz była Koksownia Walenty"), na styku dzielnic : Goduli, Chebzia i Rudy, w Nowym Bytomiu w rejonie ul. Chorzowskiej, w Orzegowie (pomiędzy ul. Bytomską i Ziętka). Atrakcyjne położenie, dobra dostępność komunikacyjna i wyposażenie techniczne terenów przesądziły o wskazaniu tzw. obszarów strategicznych miasta. Wytypowane 4 obszary strategiczne o potencjalnych możliwościach rozwojowych dla nowych aktywności gospodarczych zlokalizowane są: w pobliżu DTŚ i ul. Zabrzańskiej na pograniczu Rudy (rejon Kokotka), Chebzia i Goduli. Przestrzenne ograniczenie stanowią tereny przyrodniczo cenne przeznaczone do ochrony prawnej, w pobliżu trasy N-S (obecnie ul. 1 Maja) w Rudzie Południowej na obszarze Walenty - Wawel" z możliwością poszerzenia lokalizacji o tereny położone na wschód od ul. 1 Maja (na pograniczu z Nowym Bytomiem), w Bielszowicach (na styku z Halembą), po obu stronach przyszłej autostrady A-4, pomiędzy ul. Halembską i 1 Maja (projektowana trasa N-S), w Wirku łączący się przestrzennie i funkcjonalnie z projektowanym centrum usługowym. Koncentracja w wyznaczonych obszarach nowych działalności wytwórczych oraz związanych z nimi usług, może zapewnić podniesienie pozycji miasta w Aglomeracji Katowickiej, a także umożliwić osiągnięcie ładu funkcjonalno-przestrzennego. Rozwój funkcji mieszkaniowo - usługowej Zasadnicza konfiguracja terenów o funkcji mieszkaniowo-usługowej nie ulega istotniejszym przestrzennym zmianom w porównaniu ze stanem istniejącym. W stosunku do rozwiązań miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego koncepcja zawarta w Studium" określa przyrosty w znacznie oszczędniejszym zakresie, a ponadto operuje odmienną charakterystyką terenów zabudowy niż dotychczas praktykowano. Zamiast zróżnicowania na zabudowę o wysokiej lub niskiej intensywności, wprowadzono podział określający możliwość lub potrzeby działań w stosunku do konkretnych terenów: w granicach obszarów adaptowanych z zachowaniem dotychczasowych funkcji" znalazły się tereny mieszkaniowe charakteryzujące się dobrym stanem technicznym. Zasoby te stanowiące w przewadze powojenne osiedla jedno i wielorodzinne w celu utrzymania ich dobrego stanu wymagają głównie bieżących zabiegów technicznych lub modernizacyjnych, należących do zakresu działalności właścicieli lub administratorów. Wielkoprzestrzenne formy skoncentrowanego budownictwa mieszkaniowego zlokalizowane są w Bykowinie, Orzegowie, Halembie i Rudzie. obszary wymagające rewaloryzacji, sanacji, modernizacji struktury" dotyczą starej zabudowy obejmującej zespoły i obiekty o walorach zabytkowych znajdujących się pod ochroną konserwatorską. Działania rewitalizacyjne wiążące się z tą substancją winny być ukierunkowane na ochronę i odnowę wartości 59

62 kulturowych i ekonomicznych tej historycznie ukształtowanej przestrzeni miejskiej, z uwzględnieniem potrzeb społeczności zamieszkującej obszary. Utrzymanie historycznej struktury przestrzennej, jej ochrona, ekspozycja obiektów i układów zabytkowych wymaga zatem, znacznego zakresu informacji i oceny zarówno pod względem wartości kulturowych jak i ekonomicznych. obszary które mogą być przeznaczone do zabudowy dla funkcji mieszkaniowo-usługowej zarówno jedno jak i wielorodzinne (nieprzekraczalna wysokość IV kondygnacji). Rozwój funkcji mieszkaniowej obejmuje nowe lokalizacje na terenach niezainwestowanych oraz uwzględnia możliwości uzupełnienia i rozbudowy w formie kontynuacji przestrzennej, istniejących już zespołów mieszkaniowych. Wskazanych została znaczna ilość lokalizacji głównie w 7 dzielnicach, z czego większość terenów jest dostępna do zabudowy już w I etapie. Poza Halembą i Kochłowicami warunki górnicze nie stanowią utrudnień w realizacji inwestycji. MIEJSKA STRATEGIA INTEGRACJI I POLITYKI SPOŁECZNEJ Miejska Strategia Integracji i Polityki Społecznej została przyjęta Uchwałą nr 401/XVI/2003 Rady Miejskiej w Rudzie Śląskiej dnia r. Na badania stanowiące diagnozę rozmiarów zjawisk i problemów społecznych w Rudzie Śląskiej w 2001 roku składają się studia dokumentów następujących instytucji miejskich: Izba Wytrzeźwień; Poradnia Terapii Uzależnień od Alkoholu i Pomocy Psychologicznej w Rudzie Śląskiej; Powiatowy Urząd Pracy w Rudzie Śląskiej Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Rudzie Śląskiej Wydziały Urzędu Miejskiego w Rudzie Śląskiej; Kolegium ds. Wykroczeń Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej; Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej; Straż Miejska w Rudzie Śląskiej; Policja Powiatowa. Diagnoza zjawisk i problemów społecznych miasta Diagnoza dotyczyła zbiorowości mieszkających w 2001 roku w Rudzie Śląskiej i objętych działaniem instytucji społecznych, rządowych i samorządowych jednostek i środowisk rodzinnych (niektórzy mieszkańcy mogą występować kilkakrotnie, czego, niestety, nie da się wyeliminować z badania, co świadczy wyłącznie o wielości problemów doświadczanych przez mieszkańców miasta) zamkniętej liczbą dwudziestu tysięcy dziewięciuset sześćdziesięciu czterech (20 964) osób, co w stosunku do ogólnej liczby mieszkańców ( ), stanowi 13,7% jej ogółu, ale już 17,6%, gdy wartość tą odniesie się do liczby mieszkańców powyżej 18 roku życia ( ). W celu pełniejszego określenia ogólnego zagrożenia zbiorowości zamieszkujących poszczególne ulice połączono dane tak, aby otrzymać informacje odnośnie nasycenia ich przestrzeni miejscami zamieszkania osób, których w jakiejkolwiek formie dotyczyły interwencje wszystkich objętych badaniem instytucji 60

63 społecznych powołanych do rozwiązywania lub kontrolowania zjawisk i problemów społecznych w mieście w 2001 roku. Spośród pełnej listy ulic i miejsc zamieszkania osób, objętych działaniami instytucji społecznych, wytypowano te o szczególnym zagrożeniu dezorganizacją społeczną, zamieszkane przez co najmniej 1% wymienionych osób. Tab. 36 Główne ulice zamieszkiwane w 2001 roku przez osoby i środowiska w sytuacji problemowej i kryzysowej w rudzie śląskiej - zestawienie zbiorcze Lp ULICA LICZBA MIESZKAJĄCYCH OSÓB W SYTUACJI PROBLEMOWEJ % WSZYSTKICH ŚRODOWISK W PROBLEMIE 1 1-GO MAJA 621 3,0% 2 NIEDURNEGO 599 2,9% 3 NORWIDA 301 1,4% 4 PODLAS 290 1,4% 5 PIASTOWSKA 260 1,2% 6 KATOWICKA 246 1,2% 7 WESTERPLATTE 233 1,1% 8 WOLNOŚCI 232 1,1% 9 MIĘDZYBLOKOWA 218 1,0% 10 ENERGETYKÓW 211 1,0% Źródło: Opracowanie własne Z informacji zamieszczonych w tabeli wynika, że dokładnie 15,3% wszystkich osób w sytuacji problemowej lub kryzysowej zamieszkiwało w Rudzie Śląskiej w 2001 roku na 10 ulicach miasta. W większości omawianych zjawisk i problemów społecznych, dotykają one młode wiekiem osoby, o podstawowym lub, co najwyżej, zasadniczym zawodowym wykształceniu, często samotne lub stanu wolnego. 61

64 Rys. 2 Przyjmuje się cel generalny Miejskiej Strategii Integracji i Polityki Społecznej w Rudzie Śląskiej na lata CEL GENERALNY: TWORZENIE INSTYTUCJONALNYCH ORGANIZACYJNYCH I MATERIALNYCH WARUNKÓW SPRZYJAJĄCYCH ROZWOJOWI SPOŁECZNEMU MIASTA JEGO MIESZKAŃCÓW ORAZ OGRANICZANIU OBSZARÓW MARGINALIZACJI I WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO I Diagnoza problemów społecznych oraz cel generalny Miejskiej Strategii Integracji i Polityki Społecznej w Rudzie Śląskiej są podstawą wyznaczenia priorytetów, na których koncentrowane będą działania Samorządu Miasta do roku Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Ruda Śląska jest zgodny z priorytetami celami i kierunkami zawartymi w niniejszej strategii. 62

65 Rys.3 Cel generalny i priorytety Miejskiej Strategii Integracji i Polityki społecznej w Rudzie Śląskiej na lata I ZINTEGROWANY SYSTEM POMOCY SPOECZNEJ II TWORZENIE WARUNKÓW SPRZYJAJĄCYCH UMACNIANIU INSTYTUCJI RODZINY III TWORZENIE WARUNKÓW SPRZYJAJACYCH ZDROWIU VIII TWORZENIE WARUNKÓW BEZPIECZEŃSTWA I PRZECIWDZIAANIA DEZORGANIZACJI SPOECZNEJ CEL GENERALNY: TWORZENIE INSTYTUCJONALNYCH ORGANIZACYJNYCH I MATERIALNYCH WARUNKÓW SPRZYJAJĄCYCH ROZWOJOWI SPOLECZNEMU MIASTA I JEGO MIESZKAŃCÓW ORAZ OGRANICZANIU OBSZARÓW MARGINALIZACJI I WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO IV TWORZENIE GODNYCH WARUNKÓW ZAMIESZKANIA VII TWORZENIE WARUNKÓW ROZWOJU AKTYWNOŚCI I SAMORGANIZACJI SPOECZNOŚCI LOKALNYCH VI PROMOWANIE ZATRUDNIENIA I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI V TWORZENIE WARUNKÓW ROZWOJU KAPITALU KULTUROWEGO 63