Organizacja systemu kultury organizacja kultury w Polsce.

Transkrypt

1 eksoc.uni.lodz.pl Organizacja systemu kultury organizacja kultury w Polsce. Adam Mateusz Suchecki (PhD)

2 1948 wprowadzenie w Polsce zasad gospodarki centralnie planowanej. Oznaczało to przejęcie przez państwo odpowiedzialności zarówno za produkcję, jak i za dostarczanie różnego rodzaju dóbr, wyznaczanie wielkości produkcji oraz cen.

3 Organizacja administracji publicznej oparta została na wzorcach radzieckich zasada centralizmu demokratycznego.

4 Organizacja państwa składała się z władzy centralnej formalnie reprezentowanej przez sejm oraz z terenowych organów jednolitej władzy państwowej w postaci rad narodowych.

5 Sektor kultury był finansowany przez budżet centralny oraz przez budżety terenowe. Działalność kulturalna prowadzona zarówno centralnie jak i terenowo finansowana była na zasadach określonych dla: Jednostek budżetowych, Zakładów budżetowych, Przedsiębiorstw państwowych, Środków specjalnych.

6 Instytucje kultury, które działały na skalę krajową objęte były planem i budżetem centralnym. Były to: Radio i telewizja, Wydawnictwa, Księgarnie, Produkcja filmowa, Instytucje przemysłu kultury.

7 Instytucje te działały na zasadach jednostek budżetowych całość ich wydatków pokrywana była z budżetu państwa, ponieważ jednostki te nie posiadały dochodów własnych, a jeśli osiągały jakieś dochody, to były one niewielkie i musiały być wpłacone do budżetu państwa.

8 Ponadto z budżetu centralnego finansowane były: akcje kulturalne o charakterze krajowym i międzynarodowym (konkursy, festiwale), wydatki na ochronę zabytków, wydatki związane z promocją twórczości artystycznej, wymiana kulturalna z zagranicą działalność statutowa stowarzyszeń kulturalnych.

9 Planami i budżetami terenowymi objęte były te instytucje, których celem było zaspokajanie lokalnych potrzeb kulturalnych: Teatry, Opery, Operetki, Instytucje muzyczne, Przedsiębiorstwa estradowe,

10 Planami i budżetami terenowymi objęte były te instytucje, których celem było zaspokajanie lokalnych potrzeb kulturalnych: Kina, Biblioteki, Domy kultury, Muzea i świetlice.

11 Instytucje te były zarządzane i finansowane przez rady narodowe. Ich działalność odbywała się na zasadach: jednostek budżetowych (biblioteki publiczne, muzea, świetlice) zakładów budżetowych.

12 Zakłady budżetowe (w przeciwieństwie do jednostek budżetowych) dysponowały dochodami osiągniętymi we własnym zakresie. Dotacja państwowa przekazywana tego typu instytucjom miała jedynie na celu wyrównanie różnic występujących między zaplanowanymi wydatkami a osiągniętymi dochodami.

13 Po wprowadzeniu zasad centralnego sterowania gospodarką instytucje non profit zostały rozwiązane lub przejęte przez państwo. W sferze kultury funkcjonowały jedynie stowarzyszenia kulturalne o znacznie ograniczonej samodzielności, które podlegały bezpośrednio kontroli Wydziału Kultury PZPR i Ministerstwu Kultury i Sztuki.

14 Pomimo nieprzychylności władzy państwowej stowarzyszenia kulturalne w PRL wywarły duży wpływ na sferę kultury. Za pozytywne skutki funkcjonowania stowarzyszeń kulturalnych można uznać: Powołanie do życia wielu instytucji artystycznych, Polskie stowarzyszenia kulturalne należały często do stowarzyszeń i federacji międzynarodowych (złożonych głównie z państw demokracji ludowej), Podejmowanie działań mających pomóc w uprawianiu zawodu artysty, Zapewnienie kontynuacji ruchu regionalnego, Tworzenie płaszczyzn integracji środowiska artystycznego.

15 Cztery okresy powojennej polityki kulturalnej: kultura pełniła głównie rolę propagandową nasilenie ingerencji państwa w sprawy twórczości artystycznej doktryna realizmu socjalistycznego oraz rozpoczęcie procesu decentralizacji administracji publicznej przeprowadzono reformę administracyjną powołanie 32 nowych województw próby uspołecznienia sektora kultury

16 główne założenia polityki kulturalnej: Odbudowa zniszczeń w materialnej sferze kultury oraz w zasobach ludzkich, Walka z analfabetyzmem, Demokratyzacja kultury, Pozyskiwanie inteligencji, Sprawowanie funkcji mecenasa twórczości artystycznej.

17 W okresie tym nastąpił proces centralizacji kultury powołanie Komisji Głównej do Spraw Kultury, której przewodniczył Prezes Rady Ministrów. Komisja Główna do spraw Kultury stała się głównym dysponentem funduszy na rozpowszechnianie kultury. Centralizacja przejawiała się w rozbudowie aparatu administracyjnego zarządzającego poszczególnymi dziadzinami kultury.

18 Pozytywne skutki centralizacji zarządzania kulturą: Uporządkowania kwestii dotyczących sfery formalnej i finansowej, Określenie mechanizmów sprawowania państwowego mecenatu nad kulturą.

19 Negatywne skutki centralizacji zarządzania kulturą: Zbiurokratyzowanie całej działalności kulturalnej i podporządkowanie jej fetyszowi planu, Pozorność wielu przedsięwzięć kulturalnych oraz zlikwidowanie spontanicznej działalności społecznej i niepaństwowych instytucji kultury.

20 : W efekcie decentralizacji administracji publicznej spoczął na radach narodowych. Proces decentralizacji zaczął się jeszcze przed rokiem 1956, kiedy pod zarząd administracji terenowej zostały przekazane: Szkoły artystyczne, Biblioteki, Domy kultury, Świetlice, Kluby oraz ogniska artystyczne.

21 W latach następnych w gestię rad narodowych przeszły: Instytucje muzyczne, Przedsiębiorstwa estradowe, Teatry, Kina, Muzea, Inne placówki i instytucje kulturalne.

22 W 1958 roku utworzono Centralną Komisję Koordynacyjną do Spraw Upowszechniania Kultury przeciwdziałanie marnotrawieniu środków na kulturę oraz zapobieganie stagnacji kulturalnej w niektórych powiatach i województwach.

23 reforma administracyjna powołanie 32 województw i likwidacja powiatów. W wytycznych Ministerstwa Kultury ustalono obowiązkowe i pożądane instytucje kultury, które miały funkcjonować na poziomie województw.

24 Instytucje obowiązkowe: Wojewódzkie domy kultury, Wojewódzkie biblioteki publiczne, Konserwatorzy zabytków,

25 Instytucje pożądane: Biura Wystaw Artystycznych, Filie przedsiębiorstwa Zjednoczenie Księgarstwa, Przedsiębiorstwa imprez estradowych, Instytucje plastyków wojewódzkich.

26 W polityce kulturalnej nastąpił rozdźwięk przyznawano kulturze wysoką rangę jednocześnie systematycznie obniżając nakłady na nią. Najwięcej środków przeznaczano na instytucje o charakterze propagandowym.

27 Reformy mające na celu uspołecznienie kultury oraz zapewnienie jej stabilnej i efektywnej formy finansowania zapewnienie stałych nakładów na kulturę niezależnie od sytuacji gospodarczej kraju utworzenie Funduszu Rozwoju Kultury.

28 W ramach Funduszu Rozwoju Kultury funkcjonowały: Fundusz centralny, Fundusze wojewódzkie, Fundusze miejskie, Fundusze gminne, Fundusze miejsko-gminne.

29 Główne źródła finansowania Funduszu Rozwoju Kultury: Środki wydzielone z dochodów budżetu państwa w wysokości 13,6% podatku od płac, Dotacja z budżetu państwa na finansowanie inwestycji w wysokości nakładów określonych w centralnym planie rocznym, Wpłaty ze środków funduszu przeciwalkoholowego w wysokości 15% rocznych wpływów na ten fundusz, Dobrowolne wpłaty, darowizny i zapisy osób fizycznych i prawnych, Dopłaty do cen artykułów użytku kulturalnego.

30 Środki gromadzone przez Fundusz Rozwoju Kultury były przeznaczane na finansowanie: Twórczości artystycznej oraz działalności instytucji artystycznych, Ochrony dóbr kultury oraz muzealnictwa, Bibliotek oraz rozwoju czytelnictwa, Kinematografii, działalności domów kultury, klubów, świetlic oraz innych placówek upowszechniania kultury i sztuki.

31 Środki gromadzone przez Fundusz Rozwoju Kultury były przeznaczane na finansowanie: Społecznego ruchu kulturalnego oraz regionalnych stowarzyszeń kulturalnych, Utrzymania, budowy i rozbudowy obiektów oraz urządzeń służących działalności kulturalnej, Dokształcenia i doskonalenia zawodowego pracowników upowszechniania kultury,

32 Środki gromadzone przez Fundusz Rozwoju Kultury były przeznaczane na finansowanie: Upowszechniania kultury polskiej za granicą, Badań i analiz naukowych z zakresu kultury i sztuki, Innych wydatków związanych z kulturą i sztuką.

33 1989 Po 1989 roku największe znaczenie dla funkcjonowania sektora kultury miał proces decentralizacji, w którym można wyróżnić 4 etapy:

34 Etap pierwszy ( ): Przeprowadzono prywatyzację rynku książki i rynku muzycznego, Zapoczątkowano proces decentralizacji zadań publicznych z zakresu kultury. Większość instytucji upowszechniania kultury (biblioteki, domy kultury, świetlice, kluby oraz niektóre muzea) zostały przejęte przez gminy.

35 Etap drugi ( ) Próba systemowej reformy instytucji kultury, Zarządzanie instytucjami kultury uległo decentralizacji i odpowiadało trzem poziomom nowej organizacji kraju. W 1991 r została uchwalona ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.

36 Etap drugi ( ) Poziomy instytucji kultury: 1. Instytucje kultury o wyróżniającym się znaczeniu dla kultury narodowej, które pozostają pod bezpośrednią opieką Ministerstwa Kultury i Ochrony Dziedzictwa Narodowego i są przez nie finansowane. 2. Instytucje kultury znajdujące się pod opieką państwa są one nadzorowane i finansowane przez wojewodów przy wyraźnym wsparciu szczebla centralnego. 3. Instytucje kultury podporządkowane samorządom terytorialnym, a ich działalność jest wspomagana przez szczebel wojewódzki.

37 Etap trzeci ( ) W okresie tym nie wprowadzono znaczących zmian, które byłyby kontynuacją procesów decentralizacyjnych w kulturze, miały natomiast miejsce liczne gesty ze strony władzy centralnej mające podkreślić opiekuńczy charakter państwa nad sferą kultury.

38 Etap czwarty ( ) Zakończono reformę decentralizacyjną, Pojawiły się samorządne województwa, powiaty i gminy, Organizatorami dotychczasowych państwowych instytucji kultury stały się głównie jednostki samorządu wojewódzkiego.

39 Kto organizuje i prowadzi działalność kulturalną? Obowiązek organizowania i prowadzenia działalności kulturalnej pozostaje w gestii naczelnych i centralnych organów administracji państwowej minister właściwy do spraw kultury.

40 Zakres działań ministra: Popieranie działalności widowiskowej i rozrywkowej, Organizowanie i wspieranie wystaw artystycznych, Ochrona dóbr kultury, muzealnictwa, dóbr kultury ludowej i rękodzieła artystycznego, Edukacja kulturalna, Wymiana kulturalna z zagranicą,

41 Zakres działań ministra: Wspieranie amatorskiego ruchu artystycznego, Wspieranie organizacji i stowarzyszeń regionalnych i społeczno-kulturalnych, Bezpośrednie organizowanie narodowych instytucji kultury.

42 Narodowe instytucje kultury: Bibliotek Narodowa w Warszawie, Filharmonia Narodowa w Warszawie, Poznaniu i Krakowie, Narodowy Instytut Audiowizualny.

43 W latach zaszły istotne zmiany w kręgu organizatorów. Poza ministrem właściwym do spraw kultury, podmiotami uczestniczącymi w organizowaniu i finansowaniu działalności kulturalnej w Polsce byli wojewodowie oraz organy samorządu gminnego. Wojewodowie mieli prawo organizowania działalności państwowych instytucji kultury, takich jak wojewódzkie biblioteki publiczne, biura wystaw artystycznych, filharmonie, operetki, teatry, muzea. Państwowe instytucje kultury były podległe wojewodom do roku 1998.

44 Od maja 1990 roku prawo organizowania działalności kulturalnej zostało przyznane również organom samorządu gminnego. Na mocy ustawy o samorządzie terytorialnym z 1990 roku samorząd ten został zobowiązany do wykonywania zadań publicznych, a przede wszystkim do zaspokajania zbiorowych potrzeb społeczności lokalnej, w tym także potrzeb z zakresu kultury. Prowadzenie działalności kulturalnej jest po dzień dzisiejszy zadaniem własnym gminy o charakterze obowiązkowym.

45 Do zadań gminy z zakresu kultury należy głównie prowadzenie instytucji upowszechniania kultury oraz bibliotek gminnych.

46 Od roku 1999 rozszerzeniu uległ krąg organizatorów działalności kulturalnej (obok samorządu gminnego) na samorząd powiatowy i wojewódzki. Obowiązkiem powiatu jest wykonywanie zadań z zakresu kultury i ochrony dóbr kultury o charakterze ponad gminnym. Do zadań województwa w zakresie kultury należy prowadzenie polityki rozwoju województwa, której jeden z elementów stanowi wspieranie rozwoju kultury oraz ochrona i racjonalne wykorzystanie dziedzictwa kulturowego. Samorząd wojewódzki jest również uprawniony do wykonywania zadań z zakresu kultury i ochrony jej dóbr o charakterze wojewódzkim.

47 Po roku 1999 organizatorami działalności kulturalnej przestali być wojewodowie, co było zgodne z założeniami procesu decentralizacji. Instytucje prowadzone wcześniej przez wojewodę zostały przejęte przez powiaty. W sposób analogiczny odbyło się przejęcie przez samorząd wojewódzki instytucji kultury działających na jego terenie, a prowadzonych wcześniej przez ministrów i kierowników urzędów centralnych.

48 Ujęcie prawne Ustawy regulujące organizację i finansowanie kultury w Polsce: Dwie ustawy o charakterze ogólnym (o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej i finansach publicznych) i cztery ustawy branżowe.

49 Ujęcie prawne Ustawa o Organizowaniu i Prowadzeniu Działalności Kulturalnej podstawowy akt prawny regulujący zasady funkcjonowania instytucji kultury w Polsce. Wg. Tej ustawy działalność kulturalna polega na tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury.

50 Ujęcie prawne Formami organizacyjnymi działalności kulturalnej są w szczególności: Teatry, Opery, Operetki, Filharmonie, Orkiestry, Instytucje filmowe,

51 Ujęcie prawne Formami organizacyjnymi działalności kulturalnej są w szczególności: Kina, Muzea, Biblioteki, Domy kultury, Ogniska artystyczne, Galerie sztuki, Ośrodki badań i dokumentacji w różnych dziedzinach kultury.

52 Ujęcie prawne Działalność kulturalną mogą prowadzić: Osoby prawne, Osoby fizyczne, Jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.

53 Ujęcie prawne Osoby prawne oraz jednostki nieposiadające osobowości prawnej, których podstawowym celem statutowym nie jest prowadzenie działalności kulturalnej mogą prowadzić taka działalność w formie: Świetlic, Klubów, Domów kultury, Bibliotek.

54 Ujęcie prawne Podział instytucji kultury: 1. Państwowe instytucje kultury tworzone przez ministrów oraz kierowników urzędów centralnych, 2. Samorządowe instytucje kultury organizowane przez JST. Prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem własnym JST o charakterze obowiązkowym.

55 Ujęcie prawne Instytucje kultury prowadzone przez organizatora państwowego: 1. Instytut Adama Mickiewicza, 2. Instytut Książki, 3. Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 4. Polski Instytut Sztuki Filmowej, 5. Instytut Teatralny, 6. Filmoteka Narodowa, 7. Narodowy Instytut Audiowizualny,

56 Ujęcie prawne Instytucje kultury prowadzone przez organizatora państwowego: 8. Narodowe Centrum Kultury, 9. Narodowy Instytut Dziedzictwa, 10. Instytut Muzyki i Tańca,. Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, 12. Polska Orkiestra Simfonia Iuventus, 13. Filharmonia Narodowa w Warszawie,

57 Ujęcie prawne Instytucje kultury prowadzone przez organizatora państwowego: 14. Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, 15. Muzeum Zamkowe w Malborku, 16. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, 17. Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa w Warszawie, 18. Zamek Królewski w Warszawie Muzeum. Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej,

58 Ujęcie prawne Instytucje kultury prowadzone przez organizatora państwowego: 19. Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, 20. Zamek Królewski na Wawelu Państwowe Zbiory Sztuki, 21. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, 22. Muzeum Narodowe w Poznaniu, 23. Biblioteka Narodowa, 24. Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zabiorów, 25. Zachęta Narodowa Galeria Sztuki,

59 Ujęcie prawne Instytucje kultury prowadzone przez organizatora państwowego: 26. Dom Pracy Twórczej w Radziejowicach, 27. Teatr Wielki Opera Narodowa, 28. Muzeum Sztuki i Kultury Japońskiej MANGGHA, 29. Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lutosławicach,

60 Ujęcie prawne Instytucje kultury prowadzone przez organizatora państwowego: 30. Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia z siedzibą w Katowicach, 31. Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringenbluma, 32. Studio Filmowe Kadr

61 Ujęcie prawne Organizatorzy samorządowi (gmina, powiat i województwo) organizują działalność kulturalną tworząc samorządowe instytucje kultury, takie jak: 1. Domy kultury, 2. Ośrodki kultury, 3. Centra kultury, 4. Muzea, 5. Teatry, 6. Orkiestry, 7. Biblioteki.

62 Ujęcie prawne Podział instytucji kultury na instytucje artystyczne i inne instytucje kultury.

63 Ujęcie prawne Instytucje artystyczne instytucje kultury powołane do prowadzenia działalności artystycznej w dziedzinie teatru, muzyki, tańca, z udziałem twórców i wykonawców, a w szczególności:

64 Ujęcie prawne Teatry, Filharmonie, Opery, Operetki, Orkiestry symfoniczne i kameralne, Zespoły pieśni i tańca, Zespoły chóralne.

65 Ujęcie prawne Działalność kulturalna instytucji artystycznych organizowana jest z podziałem na sezony artystyczne, na które ustala się plany repertuarowe. Sezon artystyczny rozpoczyna się 1 września a kończy 31 sierpnia następnego roku.

66 Ujęcie prawne Pozostałymi instytucjami kultury, których cykl pracy nie odbywa się sezonowo są m. in.: Kina, Muzea, Biblioteki, Domy i ośrodki kultury, Ogniska artystyczne, Galerie sztuki.