... 3w* RDPP. Niezbędnik dla członków i członkiń rad. Alicja Gawinek, Agnieszka Olender

Transkrypt

1 3w* * warto wiedzieć więcej porady dla organizacji po za rzą do wych RADY DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO Niezbędnik dla członków i członkiń rad Alicja Gawinek, Agnieszka Olender RDPP 3w* 001, stan prawny

2 Stowarzyszenie Klon/Jawor Przedruki lub przenoszenie całości lub części tej publikacji na inne nośniki możliwe wyłącznie za zgodą właścicieli praw autorskich. Wydawca: Stowarzyszenie Klon/Jawor ul. Szpitalna 5/5, Warszawa tel , fax Infolinia: Stowarzyszenie Klon/Jawor jest członkiem Sieci SPLOT. Autorki: Alicja Gawinek (Opolskie Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych) Agnieszka Olender (Ośrodek Wspierania Organizacji Pozarządowych w Białymstoku) Redakcja: Renata Niecikowska (Stowarzyszenie Klon/Jawor), Anna Hegman Niniejsza publikacja powstała z zachowaniem wszelkiej staranności o rzetelność, jednak wydawca nie ponosi odpowiedzialności za skutki zastosowania się do porad zamieszczonych w broszurze. ISBN Warszawa 2015

3 RADY DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO Niezbędnik dla członków i członkiń rad Autorki: Alicja Gawinek (Opolskie Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych) Agnieszka Olender (Ośrodek Wspierania Organizacji Pozarządowych w Białymstoku) 3w* 001, stan prawny I. Rady działalności pożytku publicznego wprowadzenie do tematu 3 1. Dlaczego publikacja? 3 2. Dialog społeczny a obywatelski 5 3. Model współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi 6 II. Rady działalności pożytku publicznego formalne podstawy działania i zadania 8 1. Rada krajowa przy ministrze pracy 9 2. Rady wojewódzkie Rady powiatowe i gminne 12 III. Co członek rady powinien wiedzieć o organizacjach pozarządowych Czym jest organizacja pozarządowa Działalność pożytku publicznego kto może ją prowadzić i w jakich obszarach, czym jest organizacja pożytku publicznego Formy współpracy administracji publicznej z organizacjami (finansowe i pozafinansowe) O programie współpracy Organizacje o czym warto pamiętać 23 IV. Co członek rady powinien wiedzieć o samorządzie i administracji Samorząd terytorialny kompetencje gminy, powiatu, województwa Administracja publiczna Tryb przygotowywania uchwał, kto jakie ma kompetencje Co to jest prawo miejscowe 30 V. ZAŁĄCZNIKI Przykładowy wzór regulaminu rady działalności pożytku publicznego Wyciąg z tekstu ustawy o działalności pożytku publicznego 34

4 3w*: RADY DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO 3w*, stan prawny PODSTAWA PRAWNA: Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r., poz. 1118) Rozporządzenie MPiPS z dnia 4 sierpnia 2003 r. w sprawie Rady Działalności Pożytku Publicznego (Dz. U. Nr 147, poz. 1431) Ustawa Prawo o stowarzyszeniach z dnia 7 kwietnia 1989 r. (Dz. U. z 2001 r., Nr 79, poz. 855 z późn. zm.) Ustawa o fundacjach z dnia 6 kwietnia 1984 r. (Dz. U. z 1991 r., Nr 46, poz. 203 z późn. zm.) 2

5 I. Rady działalności pożytku publicznego wprowadzenie do tematu 1. Dlaczego publikacja? Rada działalności pożytku publicznego (RDPP) to ciało konsultacyjne oraz opiniodawczo-doradcze dla administracji publicznej i centralnej, które ma umocowanie prawne w Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (w skrócie: ustawa o pożytku). Więcej o podstawach działania rad w rozdziale II. Tego typu ciała o charakterze doradczym czy konsultacyjno-opiniodawczym ( jeszcze przed powstaniem i umocowaniem ich w ustawie o pożytku) zaczęły powstawać już w 1995 roku. Pierwsze z nich to Komisja Konsultacyjna w Gdyni, w skład której weszło 5 przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz 5 członków Rady i Zarządu Miasta zgodnie z zapisem w Programie Współpracy Pomiędzy Władzami Miasta Gdynia a Organizacjami Pozarządowymi (1995). Komisja ta zajmowała się współpracą pomiędzy gminą a organizacjami pozarządowymi. Drugi, utworzony w tym samym roku zespół, powstał w Warszawie. To pokazuje, że już od kilku lat buduje się doświadczenie w tworzeniu podmiotów składających się z przedstawicieli III sektora i sektora publicznego, którzy wspólnie opiniują i konsultują m.in. dokumenty ważne z punktu widzenia współpracy organizacji i jednostek samorządu terytorialnego oraz rozwoju III sektora. Pierwszą radę działalności pożytku publicznego na poziomie krajowym, będącą organem doradczym dla ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, powołano 27 listopada 2003 roku. W 2010 roku wprowadzono w ustawie o pożytku nowe zapisy o tym, że na wniosek organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy o pożytku (wyjaśnienie, o jakie podmioty chodzi, w rozdziale III) może zostać utworzona rada działalności pożytku publicznego także na poziomie gminy, powiatu lub województwa. Jasne umocowanie rad w prawie było istotnym krokiem w kierunku współudziału w budowaniu dialogu obywatelskiego oraz kreowaniu polityk publicznych 1 na wszystkich poziomach. Rada, jako organ konsultacyjny, opiniodawczo-doradczy, uczestniczy w tym procesie. Istotą tego dialogu jest stanowienie przestrzeni dla dyskusji między 1 Polityka publiczna to całość długofalowych zamierzeń i towarzyszący im system rozwiązań prawnych, przyjętych i realizowanych przez władzę publiczną we współpracy z obywatelami, organizacjami na rzecz społeczności zamieszkującej obszar działania jednostek samorządu terytorialnego (na podst. Poradnika modelowej współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, Sieć Splot, Warszawa 2012). 3

6 3w*: RADY DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO 3w*, stan prawny poszczególnymi jego uczestnikami, w tym między organizacjami pozarządowymi a właściwymi organami władzy publicznej wszystkich szczebli. Zapisy ustawy o pożytku dają dużą elastyczność w sposobie powoływania i funkcjonowania rad. Ta swoboda sprawia, że jakość ich pracy jest różna. Istotne rekomendacje m.in. w zakresie powoływania i funkcjonowania rad przedstawiają standardy działalności RDPP (więcej o standardach w dalszej części publikacji). Jednak nadal ważne są nowe działania na rzecz wzmacniania rad. W 2013 roku funkcjonowało około 160 rad na terenie całego kraju (na podstawie bazy RDPP Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych i analizy własnej ośrodków Sieci SPLOT), co daje 5,6% jednostek samorządowych, przy których funkcjonują rady. W latach ośrodki Sieci SPLOT przeprowadziły analizę jakości pracy istniejących rad za pomocą wywiadów oraz diagnozy prowadzonej przy użyciu narzędzia Przewodnik samoewaluacji rad działalności pożytku publicznego 2. Badanie wskazało konkretne trudności i wyzwania, jakie stoją przed przedstawicielami rad. Są to m.in.: niewielki wpływ rad na kreowanie polityk lokalnych, niski stopień współpracy z innymi ciałami powołanymi do realizacji polityk publicznych, np. radami seniorów, radami sportu, niewystarczające kompetencje, a często brak elementarnej wiedzy poszczególnych członków rad, zarówno strony pozarządowej, jak i samorządowej, co często powoduje wzajemne niezrozumienie, brak standardów (wskazówek) powoływania i funkcjonowania rad, niska rozpoznawalność w środowisku lokalnym, głównie pozarządowym, a przez to niewielka liczba chętnych przedstawicieli III sektora, którzy chcą być członkami rad, brak zainteresowania powoływaniem rad ze strony jednostek samorządu terytorialnego. Ośrodki Sieci Splot starają się zatem odpowiedzieć na te wyzwania, podejmując działania mające wzmocnić przedstawicieli rad. M.in. opracowano standardy działania rad działalności pożytku publicznego, które pełnią funkcję edukacyjną, są rodzajem przewodnika oraz pokazują dobre praktyki dla powstających i funkcjonujących rad można się z nimi zapoznać w serwisie radypozytku.ngo.pl. 2 Narzędzie służące badaniu jakości funkcjonowania rad zostało opracowane przez Stowarzyszenie Klon/ Jawor w projekcie Modelowe rady działalności pożytku publicznego, finansowanym ze środków PO KL. Przewodnik dostępny jest w serwisie radypozytku.ngo.pl. W serwisie znajdują się też inne aktualne informacje o działalności rad na różnych szczeblach. 4

7 I. Rady działalności pożytku publicznego wprowadzenie do tematu Inną ważną potrzebą jest zwiększanie wiedzy członków rad m.in. z zakresu kompetencji rad, dialogu obywatelskiego, obszarów działań organizacji pozarządowych czy podstawowych pojęć dotyczących samorządów lokalnych. Dlatego zrodził się pomysł przygotowania tej publikacji, która przybliży podstawowe zagadnienia związane z samorządem, organizacjami pozarządowymi i radami. Zdajemy sobie sprawę, że mogą Państwo nie znaleźć w niej odpowiedzi na wszystkie pytania związane z funkcjonowaniem rad. Mamy jednak nadzieję, że pomoże ona usystematyzować pewne pojęcia i zagadnienia, niezbędne do efektywnej pracy w radzie. I i II rozdział publikacji kierowany jest do wszystkich przedstawicieli rad. Rozdziały III i IV opisują podstawowe zagadnienia dotyczące samorządu, administracji i organizacji pozarządowych. Informacje dotyczące organizacji pozarządowych dedykujemy stronie samorządowej, a część o samorządzie i administracji przedstawicielom III sektora. Warto wiedzieć o sobie nawzajem jak najwięcej, żeby lepiej rozumieć możliwości działania drugiej strony oraz działania wspólnego. Życzymy owocnej lektury! UWAGA: Obecnie (koniec marca 2015 r.) trwają prace nad nowelizacją ustawy o pożytku, np. przewiduje się zmiany w zakresie kadencyjności i powoływania rad. 2. Dialog społeczny a obywatelski Dzisiejszy model zarządzania społecznością lokalną związany jest z ideą dobrego rządzenia (ang. good governance). Koncepcja governance, tłumaczona jako rządzenie, to zdolność administracji do efektywnego i rozliczalnego procesu zarządzania politykami publicznymi otwartego na partycypację społeczną. Władza lokalna ma wspierać rozwój różnych form obywatelskiej aktywności, wykorzystywać zasoby lokalne do tworzenia sieci i partnerstw lokalnych oraz włączać obywateli w proces podejmowania decyzji. Zastosowanie w administracji idei, jakie niesie ze sobą koncepcja governance, zakłada zaangażowanie w procesy rządzenia różnych podmiotów, wzajemnie powiązanych. Zobowiązuje to współczesną administrację publiczną do prowadzenia szerokiego dialogu z wieloma podmiotami społecznymi i prywatnymi. W zależności od tego, kto jest partnerem, dialog ten bywa nazywany dialogiem społecznym albo obywatelskim. Dialog społeczny prowadzony jest w obszarze zbiorowych stosunków pracy i polityki społeczno-gospodarczej (z udziałem związków zawodowych i organizacji pracodawców oraz władz publicznych). Dialog obywatelski dotyczy głównie organizacji obywatelskich stowarzyszeń i fundacji, działających na rzecz istotnych interesów społecznych oraz interesu publicznego. 5

8 3w*: RADY DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO 3w*, stan prawny Zasady dialogu społecznego i obywatelskiego zostały opracowane po raz pierwszy w sposób systemowy w dokumencie programowym Rady Ministrów z dnia 22 października 2002 r. pt. Zasady dialogu społecznego. Podkreślono w nim, że organizacje pozarządowe współuczestniczą w wypracowywaniu i realizacji programów inicjowanych przez władze publiczne oraz uzupełniają działania administracji publicznej tam, gdzie nie jest ona w stanie samodzielnie wypełnić ważnych społecznie zadań. Zasadniczo dialog obywatelski uznaje się za mniej sformalizowaną odmianę dialogu społecznego. Rozszerza on tematykę konsultowanych decyzji, ze spraw odnoszących się do relacji pracowniczo-gospodarczych, na wszelkie zagadnienia związane z miejscem grup obywateli w państwie i społeczeństwie. Departament Pożytku Publicznego MPiPS definiuje dialog obywatelski jako formę kontaktu między władzą państwową a organizacjami III sektora, polegającą na wzajemnym przekazywaniu sobie opinii, informacji czy ustaleń dotyczących celów, instrumentów i strategii wdrażania polityki publicznej (pozytek.gov.pl). * Instytucją dialogu obywatelskiego w Polsce są rady działalności pożytku publicznego, tworzone na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Konstrukcja rady działalności pożytku publicznego pozwala na wspólną pracę (dyskusję) przedstawicieli organizacji pozarządowych i organów samorządu terytorialnego (na poziomie województwa także przedstawiciela administracji rządowej). Tego rodzaju ciała mogą być powoływane na wszystkich szczeblach samorządu. I zgodnie z ideą powinny brać udział w procesie stanowienia prawa lokalnego i służyć jako miejsce dyskusji na temat miejscowych polityk publicznych i kierunków rozwoju wspólnot samorządowych. Rady mają też pełnić funkcje rozjemcze, pomagając w rozwiązywaniu sporów między organizacjami pozarządowymi a władzami lokalnymi. Zinstytucjonalizowana struktura dialogu obywatelskiego w formie rady działalności pożytku publicznego ma szansę stać się ważnym uzupełnieniem demokracji przedstawicielskiej i dialogu społecznego. 3. Model współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi W praktycznym wdrożeniu rozwiązań prawnych wynikających z ustawy o pożytku oraz idei dialogu obywatelskiego pomaga opracowanie Model współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi. Powstał w odpowiedzi na potrzeby obydwu stron współpracy zarówno organizacji pozarządowych, jak i jednostek samorządu terytorialnego. 6

9 I. Rady działalności pożytku publicznego wprowadzenie do tematu Model współpracy wynika z istniejących rozwiązaniach prawnych, przede wszystkim zapisów ustawy o pożytku. Jednocześnie kładzie nacisk na kulturę współpracy, daleko wykraczając poza zapisy prawa. Model proponuje współpracę na trzech płaszczyznach: I. Współpraca jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w zakresie tworzenia polityk publicznych. II. Współpraca jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi w zakresie realizacji zadań publicznych. III. Infrastruktura współpracy, tworzenie warunków do społecznej aktywności. W modelu widać rolę rad w każdej z płaszczyzn, jest ona jego ważną częścią i powinna funkcjonować w oparciu o te same zasady. W dochodzeniu do właściwych relacji między sektorami pomaga również opracowanie Poradnik modelowej współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych. W poradniku tym można znaleźć narzędzia i wzorce działania, które samorządy mogą dobierać do specyfiki swoich społeczności i stosować tak, by efektywnie rozwiązywać lokalne problemy. Podejmuje się określenia wzorców minimalnych w poszczególnych obszarach współpracy, zawiera informacje o rozwiązaniach stosowanych w praktyce, wymienia korzyści, jakie niesie ze sobą współpraca obu sektorów. Model ten daje możliwość budowania współpracy długofalowo, a wdrażanie jego elementów jest procesem, który powinien być zaplanowany i rozłożony w czasie w zależności od kondycji sektora pozarządowego, jak i przygotowania samorządu lokalnego. Obydwa opracowania można znaleźć na stronie internetowej pokl541.pozytek.gov.pl oraz siecsplot.pl. 7