Temat: Ubóstwo, bieda

Transkrypt

1 Krzewina Elżbieta Inowrocław, dnia r. Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna WSG Inowrocław Rok akademicki 2013/14 Sem. III Temat: Ubóstwo, bieda Wykładowca: prof. dr hab. Hanna Solarczyk Szwec

2 Ubóstwo - brak dostatecznych środków materialnych do życia, bieda, niedostatek. (definicja za W. Toczyskim i A. Zielińską) Ubóstwo - zjawisko społeczne polegające na braku dostatecznych środków materialnych dla zaspokojenia potrzeb życiowych jednostki lub rodziny. Występują dwa rodzaje ubóstwa w krajach wysoko rozwiniętych: (definicja za Encyklopedią PWN) absolutne to poziom życia poniżej minimum socjalnego absolutnego względne to poniżej poziomu minimum socjalnego względnego Ubóstwo absolutne występuje jako wyznacznik sytuacji jednostek lub grup społecznych o zbyt niskich dochodach, aby zdrowo funkcjonować w życiu. To także stan warunków bytowych uniemożliwiających lub utrudniających spełnianie podstawowych funkcji życiowych. Jedną z metod ustalania ubóstwa absolutnego jest minimalny poziom dochodów. Ubóstwo absolutne ma dwa znaczenia: węższe - stan niezaspokojenia minimalnych, biologicznych potrzeb organizmu ludzkiego - przymieranie głodem szersze - stan niezaspokojenia potrzeb uznawanych za minimalne w danym społeczeństwie i czasie Granicą ubóstwa absolutnego jest bazowy poziom materialnych dochodów lub konsumpcji niezwiązany bezpośrednio z początkowym poziomem życia. Ubóstwo względne (relatywne) to relatywne potrzeby ludzkie, które zależą od społeczeństwa do jakiego należą jednostki. W Polsce nie dzielimy ubóstwa na absolutne i względne, ponieważ przyjmuje się za ubóstwo warunki materialne, które nie zapewniają zaspokojenia podstawowych potrzeb. Przyczyny ubóstwa wyjaśniają dwie koncepcje: 1. ekonomiczno - politologiczna: a) teoria skażonych charakterów - naturalny rezultat indywidualnych defektów (brak aspiracji, zdolności, możliwości) b) teoria ograniczonych możliwości - biedni nie mają równego dostępu do szkół, miejsc pracy z powodu dyskryminacji w płacach, płci, kolorze skóry

3 c) teoria Wielkiego Brata - winny jest rząd: niszczy niezależność ekonomiczną rodziny przez wysokie podatki, liczne programy socjalne, pomoc ubogim niszczy chęć podjęcia pracy przez ubogich 2. Koncepcje socjologiczne (socjokulturowe) : a) ubóstwo jako odrębność kulturowa - odrębność stylów życia, przekonań i wartości ludzi ubogich b) ubóstwo jako teoria sytuacyjna - sytuacje życiowe ubogich kształtujące sposób życia, a system wartości i norm ubogich nie odbiega od wartości i norm szerszego społeczeństwa Według ekspertów Unii Europejskiej przyczynami ubóstwa są: bezrobocie bezdomność brak wykształcenia brak konsumpcji społecznej niewłaściwa ochrona socjalna państwa nadmierne zadłużanie rodzin niewystarczające środki dla osób starszych W Polsce zaobserwowano dwa rodzaje ubóstwa: 1. marginalne - powodem są indywidualne sytuacje życiowe takie jak wielodzietność, alkoholizm w rodzinie, podeszły wiek, inwalidztwo, brak mieszkania, trwanie w subkulturze ubogich. Wskaźniki ubóstwa marginalnego to niedożywienie, dezorganizacja życia rodziny, złe warunki mieszkaniowe, niskie wykształcenie, niskie kwalifikacje zawodowe lub ich brak, alkoholizm. 2. masowe - obejmuje gospodarstwa domowe osiągające dochody nieznacznie wyższe od minimum, które oficjalnie nie są uznane za ubogie, nie interesują organów odpowiedzialnych za politykę społeczną, a gospodarstwa pozbawione są pomocy socjalnej. W Polsce istotne jest rozróżnienie ubóstwa: jawnego - zarejestrowanego przez oficjalną statystykę ukrytego - nieujawniane nierejestrowane źródła dochodów

4 W obu przypadkach występuje ograniczona konsumpcja: żywności, odzieży, rezygnacji z wyjazdów dzieci, ograniczenia wydatków na oświatę. Skutkiem tego jest izolacja społeczna i kulturalna osób, rodzin ubogich, marginalizacja grup ze sfery ubóstwa i powstanie kultury ubóstwa. Ze względu na złożoność i różne formy ubóstwa występują następujące jego kategorie: subiektywne - powstające z winy osoby dotkniętej ubóstwem: brak aktywności, niechęci do pracy, uzależnienia od zasiłków, patologii, niskiego wykształcenia, braku kwalifikacji losowe - wynikiem zdarzeń losowych, niezależnych od jednostki: klęski żywiołowe, choroby, wypadki, rozpad rodziny, śmierć strukturalne w wyniku polityki państwa i sytuacji gospodarczej w kraju: bezrobocie, niskie dochody w stosunku do cen, niewłaściwa polityka społeczna We wszystkich kategoriach występuje brak materialnych środków do życia. Trwałymi skutkami ubóstwa są: niezaspokojone podstawowe potrzeby egzystencjalne ( brak zaspokojenia potrzeb żywnościowych - następstwem niedożywienie i choroby) brak zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych - następstwem bezdomność brak możliwości korzystania z uprawnień społecznych i zaspokojenia potrzeb integracyjnych następstwem wykluczenie i marginalizacja UBÓSTWO ABSOLUTNE MARGINALNE JAWNE SUBIEKTYWNE WZGLĘDNE MASOWE UKRYTE LOSOWE Bardzo trudna sytuacja ekonomiczna rodzin ograniczenie konsumpcji Deprywacja wielu potrzeb, to trwający przez jakiś czas brak ważnych dla STRUKTURALNE człowieka podstawowych czynników ważnych biologicznie, psychologicznie bądź społecznie np.: rozwojowych niedożywienie dzieci Zaniżone aspiracje życiowe rodziców i dzieci Izolacja społeczna i kulturowa rodziny Marginalizacja rodziny w środowisku: dzieci w szkole i wśród rówieśników

5 Główne mierniki ubóstwa to: stopa ubóstwa - informuje jaki % społeczeństwa żyje poniżej linii minimalnych dochodów głębokość - informuje jakie jest położenie osób ubogich względem linii ubóstwa zasięg określa przestrzenne występowanie ubóstwa: miasto, wieś, województwo, region Zakres ubóstwa ustalany jest różnymi metodami pomiaru, a najważniejsze kryteria metod to: obiektywne kryterium niskiego dochodu oficjalnego na poziomie i poniżej minimum socjalnego obiektywne kryterium niskiego spożycia subiektywne kryterium deprywacji warunków materialnych W Polsce podstawą określenia linii ubóstwa przyjęto miernik bezwzględny: 1. minimum socjalne - najniższy koszt dóbr i usług, niezbędnych do zaspokojenia potrzeb biologicznych i najbardziej elementarnych potrzeb kulturowych, a także tych warunkujących współżycie zbiorowe prawo jednostki do uczestnictwa w życiu zbiorowości 2. minimum egzystencji - ubóstwo bezwzględne - najniższy koszt dóbr i usług, który wyznacza granicę zaspokojenia potrzeb podstawowych, a poniżej nich jednostka jest degradowana biologicznie Niezbędne do przeżycia jest: żywność, odzież chroniąca przed zimnem, dach nad głową i podstawowa pomoc medyczna. Jednak minimum egzystencji nie zapewnia warunków dla rozwoju jednostki i rodziny. Minimum egzystencji (biologiczne) wyznacza dolną granicę ubóstwa, a minimum socjalne - górną. Linia ubóstwa wyznacza także poziom najniższej emerytury. Ubóstwo dotyka osoby: dzieci, pracujące, bezdomne, z rodzin patologicznych, z obszarów wiejskich, dziedziczące ubóstwo, niepełnosprawne i ich rodziny, emerytów i rencistów. Bezrobotni to przynajmniej jedna osoba w rodzinie jest bezrobotna. Obecnie w Polsce bezrobocie wynosi 13,0%, a w UE 12,0%. Bezrobocie najbardziej dotyka rodziny z małymi dziećmi co powoduje gorszy start najmłodszego pokolenia. Trwanie w stanie bezrobocia tworzy sytuacje patologiczne, a dzieci i młodzież często ulegają tym negatywnym wzorcom postępowania.

6 Rodziny chłopskie - ubóstwo nie jest groźne egzystencjalnie: nie doskwiera głód, nie brakuje przestrzeni życiowej. Groźny jest brak gotówki i utrudnienia w komunikacji z miastami. Z tego powodu dzieci mają małe szanse na naukę w szkołach średnich w mieście. Ubóstwo rodzin chłopskich (13%) postrzegane jest również przez pryzmat wielodzietności i alkoholizmu oraz negatywnie wyselekcjonowaną społeczność wiejską przez migrację do miast. Wielodzietność - w rodzinach z dwojgiem dzieci stopa ubóstwa jest podwyższona, a z co najmniej trojgiem dzieci stopa ubóstwa jest wyższa niż przeciętna. Natomiast w rodzinach największych (z czworgiem i więcej dzieci) sytuacja jest dramatyczna, bo wynosi 24%. Najbardziej w tych rodzinach ubóstwem dotknięte są dzieci. Żyją na poziomie nie osiągającym minimum egzystencji. Wielodzietność jest powiązana z niskim poziomem wykształcenia rodziców, szczególnie matki i życiem na wsi. Przyczyną biedy w rodzinach wielodzietnych są niskie dochody z pracy, niskie kwalifikacje zawodowe i praca w rolnictwie. Kobiety są także aktywne zawodowo z przerwami na urlop wychowawczy. Ubóstwo dzieci Biedne dzieci zostają biednymi dorosłymi Bieda dzieci w Polsce jest powszechna. 30% zagrożonych skrajnym ubóstwem, to właśnie dzieci i młodzież do 18 roku życia tj.1 mln osób. Dzieci doświadczają jej wielowymiarowo przez niezaspokojone potrzeby. Zagrożeniem dla rozwoju dziecka jest: brak zabawek, przyborów szkolnych, brak właściwej opieki dorosłych, niedożywienie prowadzące do pogorszenia zdrowia, często brak miłości. Pomoc dzieciom, to inwestycja w jego rozwój od najmłodszych lat. Do dzieci kierowane są programy rządowe: akcja dożywiania dzieci ( w mieście pełen posiłek, na wsi np.: drożdżówka) akcja Wyprawka szkolna akcje stypendialne dla zdolnych uczniów z biednych środowisk Dziedziczenie ubóstwa współwystępuje z zachowaniem patologicznym, alkoholizmem, przemocą, nielegalnym i dorywczym zarobkowaniem. Absolwenci szkół zagrożeni są bezrobociem, żyją w niepewności, często zmieniają niskopłatne prace, nie mają możliwości podnoszenia kwalifikacji zawodowych i awansu. Dzielą się na dwie grupy: 1. biedni pracujący wierzą we własne działania, żyją w pełnych rodzinach o prawidłowym systemie wartości. 2. Biedni dotknięci różnymi patologiami, mieszkańcy enklaw ubóstwa, uzależnieni od pomocy społecznej, cechują się odmiennym systemem wartości niż pierwsza grupa.

7 Biedni ludzie są bierni, nie protestują, nie głosują, nie podejmują działań, aby nie obciążać budżetu domowego dodatkowymi kosztami, np.: bilety autobusowe, korzystanie z płatnych usług kino, kawiarnie, gabinety medyczne, dokształcanie. Walka z ubóstwem, to zadanie administracji samorządowej polityków szczebla lokalnego, ministerialnej Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz unijnej Komisja Europejska. Krajowy program przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu przygotowywany przez MPiPS. Główny cel ograniczenie ubóstwa i wykluczenia społecznego przez działania zmierzające do zatrudnienia i wzrostu spójności społecznej. Komisja Europejska proponuje wzmocnienie wskaźników przez: redukcję ubóstwa (Pakiet inwestycji społecznej z naciskiem na ubóstwo dzieci, bezdomność i dochód minimalny), zatrudnienie młodzieży (wykorzystanie Europejskiego Funduszu Społecznego na walkę z wykluczeniem społecznym), chęć powołania Funduszu Europejskiego dla osób najbardziej wykluczonych. Ubóstwo w świecie raport UNICEF Ponad 30 mln dzieci w najbogatszych krajach świata żyje w ubóstwie. 13 mln dzieci w Unii Europejskiej (wraz z Norwegią i Islandią) nie ma dostępu do podstawowych dóbr, niezbędnych do prawidłowego ich rozwoju. W Polsce jest to ok. 1 mln 300 tyś. dzieci. Raport oparty jest na dwóch wskaźnikach: 1. Poziom deprywacji dzieci brak możliwości zaspokojenia potrzeb dzieci. Polska zajmuje 24 miejsce na Wskaźnik ubóstwa względnego przedstawia sytuację dochodową. Polska zajmuje 25 miejsce na 35. Polskie dzieci pozbawione są dostępu do podstawowych dóbr niezbędnych do ich rozwoju ok.21%, 1 mln żyje w ubóstwie 14,5%. Raport o skrajnym ubóstwie na świecie ONZ 19 tyś. dzieci poniżej 5 roku życia umiera codziennie na skutek chorób uleczalnych. 1 mld ludzi na świecie żyje w skrajnym ubóstwie. Eliminacja ubóstwa polega na zwiększeniu dostępu do wody pitnej i zmniejszeniu liczby ludności żyjącej w skrajnej biedzie. ONZ w raporcie podkreśla swój sukces w walce ze skrajnym ubóstwem w 50%.

8 Bibliografia: Golinowska S., Polska bieda II. Kryteria. Ocena. Przeciwdziałanie, IPiSS, W wa 1997r. Matyjas B., Dzieciństwo w kryzysie. Etiologia zjawiska, Wyd. Żak, W wa 2008 r. Auleytner J. Głąbicka K., Polskie kwestie socjalne na przełomie wieków, Dom wydawniczy Elipsa, W wa 2001r. Grotowska Leder J., Projekt badawczy pt: Sieci wsparcia i lokalne partnerstwo w walce z biedą i wykluczeniem społecznym r.