Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa, Państwowy Instytut Badawczy Czartoryskich 8, Puławy I.

Transkrypt

1 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 PORÓWNANIE SKUTECZNOŚCI DWÓCH ZAPRAW NASIENNYCH PRZECIWKO ZGORZELI PODSTAWY ŹDŹBŁA GAEUMANNOMYCES GRAMINIS VAR. TRITICI W MONOKULTURZE PSZENICY OZIMEJ W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU NAWOŻENIA SŁOMĄ JANUSZ SMAGACZ Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa, Państwowy Instytut Badawczy Czartoryskich 8, Puławy smagacz@iung.pulawy.pl I. WSTĘP W Polsce w ostatnich latach zbożami obsiewa się blisko 75% gruntów ornych. Ponadto w wielu rejonach kraju spotyka się bezinwentarzowy model gospodarowania (brak produkcji zwierzęcej), co sprzyja powstawaniu pewnych nadwyżek słomy (Kuś i Smagacz 2001). Jednym ze sposobów rolniczego zagospodarowania jest wykorzystanie jej jako nawozu organicznego (Popławski 1996; Siuta 1999), ponieważ dla utrzymania zrównoważonego bilansu próchnicy w glebie (w przypadku braku nawożenia obornikiem lub innymi nawozami organicznymi) konieczne jest przyorywanie pewnej ilości słomy (Smagacz 2003). Jednak taki sposób gospodarowania może powodować zwiększone ryzyko występowania chorób grzybowych na zbożach, gdyż wiele patogenów przeżywa na resztkach pożniwnych uprawianych roślin, bądź jest zdolnych do saprofitycznego rozwoju w glebie (Mikołajska 1993). Dotychczas jedyną możliwością ograniczenia występowania zgorzeli podstawy źdźbła było profilaktyczne oddziaływanie zmianowania (Bockmann i Knoth 1971). Wraz z pojawieniem się na rynku odpowiednich preparatów do zaprawiania ziarna zaistniała także możliwość chemicznej ochrony roślin przed tą chorobą (Różalski 1999; Parylak i Kordas 2001; Weber 2003). Celem badań była ocena plonowania i porażenia przez zgorzel podstawy źdźbła pszenicy ozimej uprawianej po sobie w zależności od zaprawy nasiennej oraz sposobu stosowania słomy. Zakłada się, że poprzez odpowiednią chemiczną ochronę roślin można skutecznie ograniczyć występowanie zgorzeli podstawy źdźbła wywołanej obecnością grzyba Gaeumannomyces graminis i zwiększyć efektywność uprawy pszenicy ozimej w monokulturze.

2 410 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 II. MATERIAŁ I METODY Dwuczynnikowe doświadczenie przeprowadzono w Stacji Doświadczalnej IUNG PIB w Puławach na obetonowanych parcelach o powierzchni 1,5 m 2 każda w trzech sezonach wegetacyjnych (lata zbioru ). Założono je na madzie średniej w układzie kompletnej randomizacji w 3 powtórzeniach. Czynnikiem I rzędu była częstotliwość (sposób) stosowania słomy: 1) kontrola; 2) słoma stosowana co drugi rok; 3) słoma stosowana corocznie; 4) słoma stosowana corocznie bez dodatkowego N na słomę; 5) słoma stosowana jako mulcz. W obiektach 2, 3 i 5 na słomę stosowano azot w ilości 3 g N/m 2 w formie saletry amonowej (NH 4 NO 3 ). Następnie każdego roku jesienią wszystkie poletka były dzielone na dwie równe części (podpoletka) po 0,75 m 2 każde i wprowadzono do doświadczenia 2 czynnik eksperymentalny zaprawianie ziarna na dwóch poziomach: a) zaprawa Latitude 125 FS (przeciwko zgorzeli podstawy źdźbła) po uprzednim zaprawieniu zaprawą standardową (Maxim 025 FS); b) Jockey 201 FS (uniwersalna zaprawa przeciwko chorobom siewek, zgorzeli podstawy źdźbła i chorobom liści). Wysiewaną odmianą pszenicy ozimej była odmiana Kris, którą uprawiano w 4 6 roku trwania monokultury. Nawożenie mineralne (P, K) nie było zróżnicowane w zależności od badanych czynników, a jego wielkość uwzględniała zasobność gleby w te składniki pokarmowe. Poziom nawożenia azotem (nie wliczając dodatkowego stosowania tego składnika na rozkład słomy) oraz podział dawek dostosowany był do potrzeb uprawianej odmiany pszenicy ozimej, zgodnie z zaleceniami IUNG (Podolska 2000/2001). Natomiast ilość słomy, którą zastosowano każdego roku na poletkach wymagających takiego nawożenia, odpowiadała zebranemu plonowi słomy na tym poletku w danym roku. W trakcie wegetacji rośliny chroniono przed chwastami oraz chorobami liści i kłosów. Chwasty usuwano ręcznie (w miarę potrzeb) natomiast liście i kłosy jeden raz opryskiwano w fazie kłoszenia preparatem Amistar 250 SC w dawce zalecanej przez Instytut Ochrony Roślin. W doświadczeniu oceniono porażenie systemu korzeniowego przez zgorzel podstawy źdźbła w fazie dojrzałości mleczno-woskowej. Do oceny porażenia wykorzystano 5-stopniową skalę przyjętą przez Korbasa i wsp. (2000). W trakcie wegetacji oceniono również obsadę roślin w wybranych fazach rozwojowych: jesiennego krzewienia, wiosną po ruszeniu wegetacji oraz w fazie dojrzałości pełnej tuż przed zbiorem roślin. W dojrzałości pełnej oceniono plon ziarna i podstawowe elementy plonowania w zależności od badanych czynników. Istotność różnic oszacowano testem Tukey a na poziomie α = 0,05. III. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Analiza wariancji w syntezie za 3 lata badań nie potwierdziła istotnego zróżnicowania w produkcyjności pszenicy ozimej w zależności od sposobu stosowania słomy (tab. 1). Zanotowano jedynie tendencję do lepszego plonowania tego zboża w obiektach: 2. słoma stosowana co drugi rok, 4. słoma stosowana każdego roku bez dodatkowego N na rozkład słomy oraz 5. słoma stosowana każdego roku jako mulcz, średnio o 1 3%, w porównaniu z obiektem kontrolnym (obiekt 1) bez stosowania słomy jako nawozu organicznego (tab. 1).

3 Porównanie skuteczności dwóch zapraw nasiennych 411 Tabela 1. Plon ziarna i słomy, elementy plonowania pszenicy ozimej w zależności od częstotliwości stosowania słomy i zaprawiania ziarna ( ) Table 1. Grain and straw yield and other yielding components of winter wheat in dependence on frequency of straw fertilization and seed dressing ( ) Zaprawianie ziarna Seed dressing Obiekt Treatment Plon ziarna Grain yield [g/m 2 ] Średnia Mean Maxim 025 FS + Latitude 125 FS Jockey 201 FS Średnia Mean dla obiektu for treatment (r.n.); zaprawy seed dressing (14); interakcji interaction (44 i 31) Plon słomy Straw yield [g/m 2 ] Maxim 025 FS + Latitude 125 FS Jockey 201 FS Średnia Mean dla obiektu for treatment (25); zaprawy seed dressing (12); interakcji interaction (37 i 26) Masa 1000 ziaren Weight of 1000 kernels [g] Maxim 025 FS + Latitude 125 FS 40,0 39,1 39,1 39,3 39,5 39,4 Jockey 201 FS 39,8 40,4 39,6 40,2 39,4 39,9 Średnia Mean 39,9 39,7 39,3 39,8 39,4 39,6 dla obiektu for treatment (r.n.); zaprawy seed dressing (r.n.); interakcji interaction (r.n.) Liczba kłosów [szt./m 2 ] Number of ears per m 2 Maxim 025 FS + Latitude 125 FS Jockey 201 FS Średnia Mean dla obiektu for treatment (20); zaprawy seed dressing (9); interakcji interaction (28 i 20) Ciężar hektolitra Test weight [kg/hl] Maxim 025 FS + Latitude 125 FS 77,5 76,8 76,9 77,5 76,7 77,1 Jockey 201 FS 77,6 77,4 76,0 77,2 76,4 76,9 Średnia Mean 77,6 77,1 76,4 77,4 76,5 77,0 dla obiektu for treatment (1,1); zaprawy seed dressing (r.n.); interakcji interaction (1,6 i 1,1) 1 kontrola (bez nawożenia słomą) control (without straw fertilization) 2 słoma co drugi rok + N straw fertilization every second year with additional N 3 słoma stosowana corocznie + N straw fertilization every year with additional N 4 słoma stosowana corocznie bez N straw fertilization without every year additional N 5 słoma stosowana corocznie jako mulcz + N straw mulching every year with additional N r.n. różnica nieistotna not significant difference

4 412 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 Udowodniono natomiast istotny wpływ doboru zaprawy nasiennej przeciwko zgorzeli podstawy źdźbła (niezależnie od częstotliwości stosowania słomy) na plonowanie pszenicy ozimej. Wyniki wskazują na korzystniejsze oddziaływanie zaprawy nasiennej Latitude 125 FS, po uprzednim zaprawieniu ziarna zaprawą standardową Maxim 025 FS, w porównaniu z uniwersalną zaprawą nasienną Jockey 201 FS, średnio o 2% różnica potwierdzona statystycznie. Na poszczególnych obiektach doświadczalnych (obiekty 2 5) zanotowano nieco wyższe wartości tej cechy (różnice nie potwierdzone statystycznie) zwykle o 2 3%. Natomiast na obiekcie kontrolnym (poletka bez takiego nawożenia) różnica ta sięgała 33 g/m 2, to jest 5% i była udowodniona statystycznie. W poszczególnych latach prowadzenia badań wyniki te nie układały się tak jednoznacznie, jednak częściej obserwowano wyższe plonowanie pszenicy ozimej zaprawianej zaprawą nasienną Latitude 125 FS w porównaniu z zaprawą Jockey 201 FS. Różnice te szczególnie uwidoczniły się w 2002 roku, to jest pierwszego roku badań w tym zakresie, a w czwartym roku trwania monokultury pszenicy ozimej. Wówczas udowodniono istotnie wyższą wydajność tego zboża (w następnych latach notowano jedynie tendencję do lepszego plonowania) w przypadku zaprawiania ziarna zaprawą Latitude 125 FS w porównaniu z zaprawą nasienną Jockey 201 FS przeciwko zgorzeli podstawy źdźbła, średnio o około 8%. Na poszczególnych obiektach zanotowano natomiast różnice sięgające 5 16%, jednak istotność udowodniono tylko w obiekcie 2. (słoma stosowana co drugi rok) oraz 5. (słoma stosowana jako mulcz). Podobne zależności stwierdzono także w przypadku plonu słomy, jednak względne różnice były tu nieco większe (tab. 1). Ocena podstawowych elementów plonowania wskazuje, iż dorodność ziarna nie zależała istotnie od częstotliwości i sposobu nawożenia słomą oraz doboru zaprawy nasiennej przeciwko zgorzeli podstawy źdźbła (tab. 1). W każdym przypadku (obiekcie) stwierdzono bowiem zbliżone wartości tej cechy. Podobne zależności wystąpiły w przypadku oceny dotyczącej gęstości ziarna w stanie usypowym (ciężar hektolitra) w zależności od zaprawiania ziarna (tab. 1). Zupełnie inaczej zależności te ułożyły się w przypadku oceny zwartości łanu pszenicy ozimej w zależności od badanych czynników, to jest sposobu nawożenia słomą oraz zaprawiania ziarna. W syntezie za 3 lata badań analiza wariancji wykazała istotnie mniejszą obsadę kłosów pszenicy ozimej w przypadku zaprawiania ziarna zaprawą nasienną Jockey 201 FS (489 kłosów/m 2 ) w porównaniu z zaprawianiem tej odmiany zaprawą Latitude 125 FS (499 kłosów/m 2 ) po uprzednim potraktowaniu ziaren zaprawą standardową Maxim 025 FS. Również w poszczególnych obiektach, gdzie do zaprawiania ziarna użyto zaprawy Jockey 201 FS (obiekt 3., 4. i 5.) jak również na kontroli (bez takiego nawożenia) liczba wykształconych pędów produkcyjnych była mniejsza o 6 20 kłosów, aniżeli tam, gdzie ziarno zaprawiono zaprawą Latitude 125 FS (tab. 1). Interesujących wyników dostarczyła także ocena obsady roślin wykonana w wybranych fazach rozwojowych pszenicy ozimej (jesiennego krzewienia, wiosną po ruszeniu wegetacji oraz tuż przed zbiorem roślin). Wynika z niej jednoznacznie, że dobór zaprawy nasiennej przeciwko zgorzeli podstawy źdźbła wywołanej obecnością grzyba Gaeumannomyces graminis nie różnicował istotnie liczby roślin podczas całego okresu wzrostu i rozwoju pszenicy ozimej (tab. 2). Na poszczególnych obiektach notowano bowiem, niezależnie od sposobu nawożenia słomą, zbliżone wartości tej cechy. W powiązaniu ze zróżnicowaną obsadą pędów produkcyjnych (co omówiono wcześniej) oznacza to, że pszenica ozima odmiany Kris istotnie lepiej krzewiła się w warunkach

5 Porównanie skuteczności dwóch zapraw nasiennych 413 przyjęcia programu ochrony roślin przeciwko zgorzeli podstawy źdźbła z zaprawą nasienną Latitude 125 FS, aniżeli stosując zaprawę uniwersalną, jaką jest Jockey 201 FS. Tabela 2. Liczba roślin [szt./m 2 ] w wybranych fazach rozwojowych pszenicy ozimej w zależności od częstotliwości stosowania słomy i zaprawiania ziarna ( ) Table 2. Plant density in selected growth stage of winter wheat in dependence on frequency of straw fertilization and seed dressing ( ) Zaprawianie ziarna Seed dressing Obiekt Treatment Liczba roślin/m 2 jesień Plant density per m 2 autumn Średnia Mean Maxim 025 FS + Latitude 125 FS Jockey 201 FS Średnia Mean dla obiektu for treatment (r.n.); zaprawy seed dressing (r.n.); interakcji interaction (r.n.) Liczba roślin/m 2 wiosna Plant density per m 2 spring Maxim 025 FS + Latitude 125 FS Jockey 201 FS Średnia Mean dla obiektu for treatment (r.n.); zaprawy seed dressing (r.n.); interakcji interaction (r.n.) Liczba roślin/m 2 żniwa Plant density per m 2 harvest Maxim 025 FS + Latitude 125 FS Jockey 201 FS Średnia Mean dla obiektu for treatment (25); zaprawy seed dressing (r.n.); interakcji interaction (36 i 25) Objaśnienia patrz tabela 1. Explanations see Table 1 W przeprowadzonym doświadczeniu udowodniono istotnie wyższe plony pszenicy ozimej na obiektach zaprawianych zaprawą Maxim 025 FS (zabieg stosowany jako pierwszy) oraz zaprawą Latitude 125 FS (zabieg stosowany jako drugi) w porównaniu do obiektu zaprawianego zaprawą Jockey 201 FS. Znajduje to potwierdzenie w ocenie porażenia systemu korzeniowego roślin, gdzie w fazie dojrzałości mleczno-woskowej zanotowano indeksy porażenia na poziomie odpowiednio 4,6% oraz 7,4% (tab. 3). Najsilniejsze porażenie korzeni w tej fazie rozwojowej pszenicy ozimej zanotowano tam, gdzie ziarno zaprawiono preparatem Jockey 201 FS, to jest w obiekcie kontrolnym (bez słomy) oraz w obiekcie 3. (słoma stosowana każdego roku) i 5. (słoma stosowana corocznie w formie mulczu). Jednak ogólnie należy stwierdzić, że stopień porażenia ko-

6 414 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 rzeni pszenicy ozimej odmiany Kris w poszczególnych obiektach doświadczalnych był niski, gdyż wyliczone wartości indeksu porażenia TAI nie przekraczały 10%, co według przyjętej za Korbasem i wsp. (2000) skali oznacza kategorię porażenia b porażenie słabe (tab. 3). Tabela 3. Indeksy porażenia TAI pszenicy ozimej w fazie dojrzałości mleczno-woskowej w zależności od częstotliwości stosowania słomy i zaprawiania ziarna ( ) Table 3. Take-all indices of winter wheat in milk-dough stage in dependence on frequency of straw fertilization and seed dressing ( ) Zaprawianie ziarna Seed dressing Obiekt Treatment Średnia Mean Maxim 025 FS + Latitude 125 FS 2,7 4,3 5,7 4,9 5,3 4,6 Jockey 201 FS 9,7 4,8 8,9 4,9 8,8 7,4 Średnia Mean 6,2 4,6 7,3 4,9 7,0 6,0 W przeprowadzonym eksperymencie mikropoletkowym nie uzyskano istotnego przyrostu plonu ziarna pszenicy ozimej pod wpływem zastosowanego nawożenia organicznego w postaci słomy. Wcześniejsze badania Siuty (1999) wskazują na stosunkowo mały (3 6%) i nie potwierdzony statystycznie wpływ nawożenia słomą, niezależnie od częstotliwości jej stosowania w płodozmianie, na plonowanie pszenicy ozimej i jęczmienia jarego. Także wcześniejsze badania własne (Smagacz 2005; Smagacz i Sowiński 2005) dowodzą braku istotnych zależności w produkcyjności pszenicy ozimej przy różnej częstotliwości i sposobie stosowania słomy jako nawozu organicznego. Wskazuje to, że nawożenie słomą w uproszczonych zmianowaniach zbożowych nie zawsze może kompensować niekorzystne następstwo roślin. Przeprowadzone badania potwierdzają natomiast pogląd, iż jedną z przyczyn mniejszej produkcyjności pszenicy uprawianej po sobie może być porażenie roślin przez zgorzel podstawy źdźbła, na co wskazują w swoich badaniach Bockmann i Knoth (1971), Korbas i wsp. (2000), Nadolnik i wsp. (1998) oraz Parylak i Kordas (2001). We wcześniejszych opracowaniach (Smagacz 2004, 2005) oceniono skuteczność zwalczania zgorzeli podstawy źdźbła w pszenicy ozimej stosując preparat Latitude 125 FS. Obiektem kontrolnym była wówczas pszenica ozima zaprawiana jedynie zaprawą standardową Raxil 060 FS. W niniejszej pracy podjęto natomiast próbę jednoczesnej oceny skuteczności dwóch zapraw nasiennych ukierunkowanych zasadniczo na zwalczanie zgorzeli podstawy źdźbła. Prezentowane wyniki potwierdzają większą skuteczność zaprawy Latitude 125 FS (stosowanej na ziarno uprzednio zaprawione preparatem standardowym) w ograniczeniu porażenia roślin przez G. graminis w zasiewach pszenicy ozimej w porównaniu z zaprawą nasienną Jockey 201 FS. Szczególnie uwidoczniło się to w obiekcie pozbawionym nawożenia organicznego w postaci słomy (obiekt kontrolny). Jednak z praktycznego punktu widzenia obydwie zaprawy nasienne wykazują skuteczność w ograniczeniu występowania zgorzeli podstawy źdźbła w monokulturze pszenicy ozimej, ponieważ przeciętna różnica w produkcyjności tego zboża (pomimo udowodnienia istotnej różnicy) wyniosła jedynie 2%. Również inni autorzy (Krzyzińska i wsp. 2003; Parylak i Kordas 2001; Różalski

7 Porównanie skuteczności dwóch zapraw nasiennych ; Weber 2003), jak też wcześniejsze badania własne (Smagacz 2004, 2005) potwierdzają efektywność selektywnych wobec G. graminis fungicydów. Badania oceniające skuteczność zwalczania zgorzeli podstawy źdźbła poprzez dobór odpowiednich preparatów do zaprawiania ziarna powinny być nadal kontynuowane. W środowisku mogą bowiem wytworzyć się nowe szczepy grzyba G. graminis odporne na zalecane fungicydy (substancje aktywne), co ma miejsce w przypadku zwalczania łamliwości źdźbła zbóż choroby wywołanej obecnością grzyba Pseudocercosporella herpotrichoides (Korbas 2004). Wskazana jest jednak ocena większej liczby odmian pszenicy ozimej w warunkach silniejszej presji ze strony grzyba G. graminis. IV. LITERATURA Bockmann H., Knoth K.E Der verstärkte Getreidebau aus pflanzenpatologischer und pflanzenhygienischer Sicht. Z. PflSchutz PflKrankh. 78: Krzyzińska B.D., Mączyńska A., Głazek M., Sikora H Znaczenie odmiany pszenicy ozimej, przedplonu i chemicznego zaprawiania ziarna na występowanie zgorzeli podstawy źdźbła. Prog. Plant. Protection/Post. Ochr. Roślin 43: Korbas M Choroby podstawy źdźbła możliwości i perspektywy zwalczania. Prog. Plant. Protection/Post. Ochr. Roślin 44: Korbas M., Ławecki T., Kubiak K., Różalski K Porażenie korzeni pszenicy przez Gaeumannomyces graminis w zachodniej Polsce. Prog. Plant. Protection/Post. Ochr. Roślin 40: Kuś J., Smagacz J Regionalne zróżnicowanie bilansu słomy. Pam. Puł. 124: Mikołajska J Płodozmian a zdrowotność roślin. Mat. Symp. Biotyczne środowisko uprawne a zagrożenie chorobowe roślin. Olsztyn, 7 9 września 1993: Nadolnik M., Stupnicka-Rodzynkiewicz E., Dłużniewska J Choroby grzybowe pszenicy ozimej w zależności od udziału zbóż w zmianowaniu. Prog. Plant. Protection/Post. Ochr. Roślin 38: Parylak D., Kordas L Wpływ czynników agrotechnicznych na porażenie pszenicy ozimej przez zgorzel podstawy źdźbła (Gaeumannomyces graminis). Prog. Plant. Protection/Post. Ochr. Roślin 41: Podolska G. 2000/2001. Zalecenia Agrotechniczne. Technologie Uprawy Roślin. Pszenica Ozima. Wyd. IUNG, Puławy, 48 ss. Popławski Z Słoma jako Nawóz Organiczny. Wyd. IUNG, Puławy, 15 ss. Różalski K Nowe spojrzenie na zgorzel podstawy źdźbła. Konferencja Szkol. Zagadnienia ochrony roślin w aspekcie rolnictwa integrowanego i ekologicznego, Puławy, cz. II: Siuta A Wpływ nawożenia słomą i biomasą międzyplonu ścierniskowego na plonowanie zbóż i wybrane wskaźniki żyzności gleby. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 467: Smagacz J Możliwości energetycznego wykorzystania biomasy w Polsce. Pam. Puł. 132: Smagacz J Wpływ doboru zaprawy nasiennej na produkcyjność dwóch odmian pszenicy ozimej. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 44: Smagacz J Występowanie zgorzeli podstawy źdźbła i plonowanie pszenicy ozimej uprawianej po sobie w zależności od zaprawy nasiennej oraz częstotliwości nawożenia słomą. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 45: Smagacz J., Sowiński M Porażenie przez patogeny podstawy źdźbła i plonowanie odmian pszenicy ozimej w zależności od częstotliwości przyorywania słomy. Biul. IHAR 235: Weber Z Wrażliwość Gaeumannomyces graminis var. tritici na fungicydy. Prog. Plant. Protection/Post. Ochr. Roślin 43:

8 416 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 46 (1) 2006 JANUSZ SMAGACZ EFFICIENCY OF TWO SEED DRESSINGS AGAINST GAEUMANNOMYCES GRAMINIS VAR. TRITICI IN WINTER WHEAT MONOCULTURE IN DEPENDENCE ON METHOD OF STRAW FERTILIZATION SUMMARY Yielding and occurrence of take-all disease (Gaeumannomyces graminis) on Kris variety of winter wheat was determined in the two-factor microplot experiment. The comparison was done at 2 levels of crop protection: a) seed dressing with standard seed dressing product (Maxim 025 FS) and additional seed dressing against G. graminis (Latitude 125 FS); b) seed dressing with Jockey 201 FS (universal seed dressing product against seedling, leaf, and take-all diseases). Straw fertilization was the second factor analysed on five levels: 1) control without straw fertilization; 2) straw fertilization every second year; 3) straw fertilization every year; 4) straw fertilization every year without additional N ; 5) straw mulching. Positive effect of straw fertilization on yielding of winter wheat cultivated in monoculture was not observed. The results showed higher efficiency of Latitude 125 FS used as a second seed treatment product (after seed treatment with Maxim 025 FS) for protection against G. graminis in comparison to Jockey 201 FS seed dressing product. Key words: winter wheat, take-all disease, straw fertilization, seed dressing