WYSTĘPOWANIE NA ODMIANACH PSZENICY OZIMEJ KOMPLEKSU CHORÓB PODSTAWY ŹDŹBŁA W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU UPRAWY I TERMINU SIEWU

Transkrypt

1 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 48 (1) 2008 WYSTĘPOWANIE NA ODMIANACH PSZENICY OZIMEJ KOMPLEKSU CHORÓB PODSTAWY ŹDŹBŁA W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU UPRAWY I TERMINU SIEWU RYSZARD WEBER Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy Zakład Herbologii i Technik Uprawy Roli Orzechowa 61, Wrocław rweber@iung.pulawy.pl I. WSTĘP Stale zwiększająca się powierzchnia zasiewów pszenicy zarówno w kraju, jak również na obszarze Unii Europejskiej stwarza poważne niebezpieczeństwo wzmożonego nasilenia wielu chorób grzybowych. Szczególne zagrożenie sprawiają choroby podstawy źdźbła, które w głównej mierze są rozprzestrzeniane przez resztki pożniwne pozostające na polu. Sprawcami chorób podstawy źdźbła są najczęściej następujące gatunki grzybów: Gaeumanonomyces graminis, Pseudocercosporella herpotrichoides, Fusarium culmorum, F. graminearum (Gibberella zeae), F. nivale, F. poae oraz F. avenaceum (Gibberella avenacea). W ostatnich latach, w wyniku istotnych zmian klimatycznych, grzyby z rodzaju Fusarium dominują w zasiewach pszenicy i przyczyniają się do istotnych spadków plonu (Weber 2001; Kurowski 2002; Narkiewicz 2005; Smiley 2005). Rozwijają się one na zróżnicowanym materiale roślinnym wytwarzając często mikotoksyny, które skażają średnio 20 30% płodów rolnych. W wyniku infekcji kiełków pszenicy następuje ograniczenie plonowania od 7 do 17%. Porażenie korzeni roślin w późniejszych fazach rozwoju warunkuje straty plonu od 10 do 30%. Natomiast porażenie kłosów grzybami z rodzaju Fusarium może powodować zmniejszenie plonowania o 30 70% (Martin i Johnson 1982). Wzrastająca powierzchnia uprawy bezpłużnej może również przyczynić się do zwiększenia liczebności grzybów wywołujących zarówno choroby podstawy źdźbła, jak również choroby kłosa pszenicy (Bartels 2002). Jednak wiele publikacji wskazuje na brak istotnych różnic między konwencjonalnymi i bezpłużnymi systemami uprawy roli (Weber 2004) lub istotnie niższe występowanie grzybów z rodzaju Fusarium w zasiewach pszenicy w warunkach uproszczonych wariantów uprawy roli (Schlüter i wsp. 2006). Celem opracowania była analiza nasilenia kompleksu chorób podstawy źdźbła w zależności od terminu siewu i sposobu uprawy roli kilku odmian pszenicy ozimej.

2 Występowanie na odmianach pszenicy ozimej kompleksu chorób II. MATERIAŁ I METODY Doświadczenia polowe w latach założono w układzie losowanych podbloków w 4 powtórzeniach, na glebie płowej piasku gliniastym mocnym zalegającym na glinie lekkiej. Zastosowano dwa sposoby uprawy roli: uprawę konwencjonalną (orka pługiem na głębokość 25 cm) i bezpłużną (uprawa warstwy ornej do głębokości 15 cm). Czynnikiem II rzędu był termin siewu pszenicy ozimej: a) września; b) 1 4 października; c) października. Czynnik III rzędu odmiany pszenicy ozimej: Finezja, Rywalka, Kobiera, Satyna, Bogatka i Zawisza. Odmiany pszenicy wysiewano w każdym roku po rzepaku ozimym. Na polach stosowano następujący płodozmian: kukurydza na ziarno, pszenica jara, rzepak ozimy, pszenica ozima. W fazie dojrzałości mleczno-woskowej (78 81 według skali Zadoksa) przeprowadzono ocenę porażenia roślin pszenicy ozimej przez grzyby wywołujące kompleks chorób podstawy źdźbła. Procent porażenia oraz udział roślin z objawami chorób podstawy źdźbła oceniano analizując 100 roślin pobranych losowo po przekątnej z poletka. Ocenę stopnia porażenia podstawy źdźbła przeprowadzono w skali 5-stopniowej biorąc pod uwagę źdźbło główne rośliny. Indeks porażenia obliczono według następującego wzoru: 5 ( Xi i) i 1 IP = = n gdzie: Ip indeks porażenia, X i liczba porażonych roślin w stopniu i = 1; 2; 3; 4; 5, n całkowita liczba ocenionych roślin. III. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Wyniki badań wykazały istotnie mniejsze porażenie analizowanych odmian przez grzyby zasiedlające podstawę źdźbła w warunkach uprawy bezpłużnej w porównaniu do konwencjonalnego sposobu uprawy roli (tab. 1, 2). Opóźnienie siewu o dwa tygodnie wpłynęło na zmniejszenie zarówno procentu chorych roślin, jak również indeksu porażenia w stosunku do pozostałych analizowanych terminów siewu. Zaznaczyła się zróżnicowana reakcja odmian na termin siewu pod względem procentu i wskaźnika porażenia grzybami wywołującymi choroby podstawy źdźbła (tab. 1, 2). Znacznie niższą liczebność i stopień nasilenia objawów kompleksu chorób podstawy źdźbła zaobserwowano u odmiany Finezja. Opóźnienie siewu, szczególnie odmian Finezja i Zawisza, wpłynęło na zmniejszenie porażenia roślin przez patogeny podstawy źdźbła. Odmiana Rywalka wykazywała tendencję do zwiększonej wrażliwości na choroby podstawy źdźbła w przyspieszonym terminie siewu. Natomiast znacznie mniejszą liczebność porażonych źdźbeł w warunkach siewów wczesnych w porównaniu do optymalnego terminu stwierdzono u odmian Kobiera i Zawisza. Wyniki badań wskazują, że głównym sprawcą chorób podsuszkowych mógł być F. culmorum ((Schlüter i wsp. 2006). Sugestię tę potwierdzają badania autora przeprowadzone na tych samych polach w latach wcześniejszych (Weber 2001, 2004).

3 378 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 48 (1) 2008 Tabela 1. Porażenie odmian pszenicy ozimej [%] przez patogeny podstawy źdźbła w zależności od sposobu uprawy roli i terminu siewu (średnia ) Table 1. Infection of wheat cultivars [%] with culm base diseases as affected by tillage system and sowing time (mean ) Terminy siewu i procent porażonych roślin Sowing date and percent of infected plants Odmiany Cultivars wczesny early optymalny optimal opóźniony late uprawa tillage uprawa tillage uprawa tillage Finezja 64,60 38,61 74,40 40,76 55,21 35,18 51,46 Rywalka 85,15 59,43 79,74 55,39 74,62 50,71 67,51 Kobiera 59,21 45,47 77,35 54,34 69,17 40,62 57,69 Satyna 79,49 56,15 78,20 63,96 58,49 50,45 64,46 Zawisza 81,30 50,89 90,04 57,63 67,59 47,19 65,77 Bogatka 75,98 42,18 81,49 70,69 57,27 44,46 62,01 72,08 48,84 79,98 57,15 63,50 45,11 61,45 NIR odmiany LSD cultivars = 5,56; NIR uprawy LSD tillage = 16,51 NIR termin siewu LSD sowing date = 11,53 NIR odmiany x terminy siewu LSD cultivars x sowing date = 2,65 Tabela 2. Porażenie odmian pszenicy ozimej (indeks porażenia) przez patogeny podstawy źdźbła w zależności od sposobu uprawy roli i terminu siewu (średnia ) Table 2. Infection of wheat cultivars (index of infection) with culm base pathogens as affected by tillage system and sowing time (mean ) Terminy siewu Sowing date Odmiany Cultivars wczesny early optymalny optimal opóźniony late uprawa tillage uprawa tillage uprawa tillage Finezja 1,12 0,56 1,63 0,50 0,93 0,42 0,86 Rywalka 1,78 1,03 1,63 1,27 1,51 0,85 1,35 Kobiera 1,14 0,76 1,89 1,33 1,13 0,66 1,15 Satyna; 1,28 0,84 1,66 1,29 1,04 0,69 1,14 Zawisza 1,77 1,10 2,25 1,16 1,12 0,89 1,38 Bogatka 1,52 0,72 2,07 1,66 0,85 0,66 1,25 1,43 0,84 1,85 1,20 1,09 0,70 1,19 NIR odmiany LSD cultivars = 0,20; NIR uprawy LSD tillage = 0,43 NIR termin siewu LSD sowing date = 0,68 NIR odmiany x terminy siewu LSD cultivars x sowing date = 0,85

4 Występowanie na odmianach pszenicy ozimej kompleksu chorób IV. WNIOSKI 1. Zróżnicowane gatunkowo następstwo roślin na tym samym polu w większym stopniu wpływa na ograniczenie kompleksu chorób podstawy źdźbła niż sposób uprawy roli. W płodozmianach zbożowych należy dążyć poprzez płytką uprawę pożniwną do szybkiego rozkładu resztek pożniwnych. 2. Prawidłowy dobór odmian odpornych na kompleks chorób podstawy źdźbła, odznaczających się małą zmiennością plonowania niezależnie od terminu siewu oraz dobrym przystosowaniem do uproszczonych systemów uprawy roli przyczyni się do wyższych plonów zbóż. 3. W przyszłości system uprawy roli powinien być dostosowany do populacji gatunków patogenicznych grzybów zasiedlających resztki pożniwne na określonym polu. V. LITERATURA Bartels G Pflanzenschutzprobleme bei nichtwendender Bodenbearbeitung. Mitt. Biol. Bundesanstalt Land und Forstwirtsch. 388: Kurowski T.P Studia nad chorobami podsuszkowymi zbóż uprawianych w wieloletnich monokulturach. Wyd. UWM Olsztyn, Rozprawy i Monografie 56. Martin R.A., Johnston H.W Effects and control of Fusarium diseases of cereal grains in the Atlantic Provinces. Can. J. Plant Pathol. 4: Narkiewicz-Jodko M., Gil Z., Urban M Porażenie podstawy źdźbła pszenicy ozimej przez Fusarium spp. przyczyny i skutki. Acta. Agrobot. 59 (2): Schlüter K., Kropf U., Karlowsky P Untersuchungen zur systemischen Infektion von Fusarium culmorum an Winterweizen in Schleswig-Holstein. Gesunde Pflanzen. 58 (2): Smiley R.W., Gourlie J.A., Easley S.A., Patterson L.M Pathogenicity of fungi associated with the wheat crown rot complex in Oregon and Washington. Plant Dis. 89 (9): Weber R Zmienność plonowania odmian pszenicy ozimej w zależności od przedplonu i sposobu uprawy roli. Puławy. Monografie i Rozprawy Naukowe 12. Weber R., Hryńczuk B., Runowska-Hryńczuk B., Kita W Influence of the Mode of tillage on diseases of culm base in some winter wheat varieties, oats and spring wheat. J. Phytopath. 149: RYSZARD WEBER VARIABLE INTENSITY OF CULM BASE DISEASES IN WINTER WHEAT CULTIVARS DEPENDING ON THE MODE OF TILLAGE AND DATE OF SOWING SUMMARY The research aimed at analysis of the number of plants infected with fungi bringing about culm base diseases depending on the mode of tillage; and dates of sowing. In conditions of

5 380 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 48 (1) 2008 less and conventional tillage were analysed three dates of winter wheat cultivars sowing: a) September, b) 1 4 October, c) October. The following winter wheat cultivars were sown: Finezja, Rywalka, Kobiera, Satyna, Bogatka and Zawisza. One-year break in growing of cereals brought about an increased intensity of culm base diseases in conditions of conventional tillage as compared to the poughless tillage. At delayed date of sowing the infection of winter wheat with culm base pathogens was less. In respect of the number of plants infected with fungi bringing about culm base diseases the reaction of the cultivars was differentiated. Symptoms of the complex of culm base diseases observed in the cultivar Finezja were much less numerous. Key words: winter wheat, culm base diseases, tillage systems