ZAG ADA YDÓW ( )

Transkrypt

1 ZAG ADA YDÓW ( ) WYDANIE III POPRAWIONE I POSZERZONE OPRACOWA : JULIAN GRZESIK LUBLIN 2011 A

2 Tytu orygina u: Alija, Holocaust - Zag ada ydów Opracowa : Julian Grzesik Ok adka: Grzegorz Kr czkowski Sk ad komputerowy: Julian Grzesik Druk: Liber Duo S.C W Lublinie ul. D uga 5 ISBN B

3 Mauzoleum na Majdanku W ka dej garstce popio u szukam swoich bliskich C

4 D

5 Od autora Poprawione i uzupe nione obecne III wydanie Zag ady ydów ( ), zosta o wyodr bnione z Aliji z 1988 roku. Pierwotnie opis Zag ady stanowi II cz Aliji, a trzeci by Mesjasz Izraelski. W tej trylogii: pierwsza to Alija Powrót Izraela w proroctwach Starego i Nowego Testamentu, druga, Zag ada ydów ( ), za trzecia: Po Zag adzie ydów ( ). W Zag adzie weryfikacji wymaga y niektóre fragmenty, jak pomniejszania liczby ofiar w obozach mierci. T umacz rosyjski przeoczaj c obecny stan bada, na s. 9 napisa : " (6 )." W powojennej historiografii stosowano wiadomy prezentyzm - zawy ania liczby ofiar Zag ady. Ostatnio trwa odwrotny proces. Tak do ko ca nikt nie jest w stanie udokumentowa gdzie i ile ydów zgin o w Zag adzie. Z konieczno ci s to dane szacunkowe. W wyniku odtajnionych przez Brytyjczyków dokumentów SS, które opublikowa niemiecki Die Welt, w obozach Zag ady w Sobiborze, Treblinki, Be cu i Majdanku w 1942 r. zgin o ydów. 1 Wydarzeniom w Polsce po wi cono szczególn uwag dlatego, e w adnym innym kraju diaspora ydowska nie znalaz a tak dogodnych warunków do materialnego i duchowego rozwoju, jakie mia a w Polsce; na terenie adnego innego kraju nie dokonano na tak skal ludobójstwa, w trakcie którego wszystkie narody, w tym polski, mog y o wiele wi cej uczyni dla ydowskich wspó obywateli. W swej "Modlitwie II okre li to Krzysztof Kamil Baczy ski: Nikt z nas nie jest bez winy. Kiedy noc opada, I wasze twarze i moja ociekaj krwi i w asne cia o jest jak duszy zdrada, i nienawistne wieki w asnych r k. I nikt bez zmazy. Czarne czasu ko a Jedne w drugie wplecione, czyn poci ga czyn. I noc. A z nocy tej jak gdyby nikt nie wo nawet o ask, odpuszczenie win. 1 Gazeta Wyborcza, 11 luty 2002 r. 5

6 Co si tyczy pomocy udzielanej przez Polaków w czasach Holokaustu, to wszyscy zgodnie stwierdzaj, e w sferze moralnej nie wyszli oni zwyci sko - nie uczynili dostatecznie du o dla ratowania ydów. Jednak, jak zauwa a prof. W. Bartoszewski, e "do du o" zrobili ci, którzy zgin li dla ich ratowania. Wymiar realny tej sprawy, to liczby odznaczonych przez Yad Vashem i tych, którzy zgin li za pomoc udzielon ydom i w ten sposób dobrowolnie ofiarowali za nich swoje ycie. Spo ród ogólnej liczby odznaczonych przez Yad Vashem Sprawiedliwych w ród narodów wiata jedn trzeci stanowi Polacy, a ponad 900 zosta o zamordowanych za pomoc udzielo- ydom. O tym zapomnie nie mo na! Historia Holocaustu s y pomoc w zapoznaniu si z tragicznym losem ydów - "ostatecznym rozwi zaniem" w niemal wszystkich pa stwach Europy, ze szczególnym uwzgl dnieniem Polski, a konkretnie Lubelszczyzny. W tym kontek cie ukazano stanowisko aliantów, Watykanu, Polaków i ZSRR. Nigdy bowiem nie powinna uj uwadze cho by eksterminacja oko o 40% przedwojennego stanu ydostwa wiatowego, o którym J. Tuwim pisa : my niesko czenie wielka bratnia mogi a, my kirkut, jakiego dzieje nie widzia y i nie zobacz My krzyk bólu tak przeci y, e najdalsze wieki us ysz. Do zapoznanie si z histori stosunków polsko - ydowskich po Zag adzie, w nast pnej, wyodr bnionej ksi ce pod takim tytu- em,zmuszaj trudne do zrozumienia zmasowane antypolskie ataki, z nasileniem w ostatnich latach publicystów ydowskich z polskimi korzeniami, w tym J. T. Grossa. Stefan Korbo ski w wydanej w 1989 r. w Nowym Jorku ksi ce The Jews and Poles In World War II zaliczy Grossa do tych przybyszów z Polski do USA, którzy uznali, e oskar enia Polaków o antysemityzm, a nawet o wspó pra- z Niemcami nazistowskimi, przyniesie im korzy ci osobiste 2 Dokumenty dotycz ce Zag ady stanowi zwie czenie tej wstrz saj cej, a zarazem ukazuj cej jedyn nadziej ludzko ci w obiecanym w Edenie i Abrahamowi nasieniu - Mesjaszu Chrystusie. "i b ogos awione w tobie wszystkie narody ziemi" 1 Mj. 12:3. 2 S.Korbo ski, Polacy, ydzi i Holocaust, W-wa Komorów 1999 s.105 6

7 O ksi ce 3 Ksi ka Juliana Grzesika Alija stanowi bardzo ciekawe i ca o- ciowe ród o wiadomo ci z historii narodu ydowskiego od czasów wojny ydowskiej przeciwko Rzymowi do czasów wspó czesnych, czyli okresu prawie dwu tysi cletniej historii diaspory ydowskiej. Szczególn zalet ksi ki jest bezpo rednie zestawienie wydarze historycznych ze wiadectwem S owa Bo ego, mianowicie, z przepowiedniami proroków Starego Testamentu oraz ze s owami Jezusa Chrystusa i Jego aposto ów. W nie takie na wietlenie wydarze posiada nadzwyczajn wag dla wiadomo ci chrze cija skiej. Jest to szczególnie bliskie rozumieniu historii przez protestantyzm. Bowiem charakterystyczn rys protestantyzmu jest nieuprzedzone, nie dogmatyczne podej cie do wszystkich wydarze historii, o wietlone jednak przekonaniem o obecno ci w niej Boga, Opatrzno ci Bo ej. Temat le cy u podstaw tej pracy historia narodu Bo ego, Izraela wed ug cia a, w czasach post biblijnych jest najbardziej odpowiedni takiemu w nie podej ciu i pogl du na histori. Bo a mi i sprawiedliwo, kara i przebaczenie, objawiaj ce si w historii ludzko ci, szczególnie widoczne s w nie w tej, najstarszej na ziemi, historii narodu, który dost pi przymierza z Bogiem i otrzyma w nieprzemijaj ce obietnice o zbawieniu Reszty Izraela. Dlatego te pytania dotycz ce historii tego narodu po przyj ciu Jezusa i zburzeniu Jerozolimy od pocz tku inspirowa y chrze cija skich badaczy, jak teologów, tak i zwyk ych wiernych. Ju pierwsi protestanccy teologowie Luter, Kalwin, Zwingli udzielali w swoich badaniach Pisma niema o miejsca historii i aktualnemu stanowi ydów. Dzisiaj temat ten jest szczególnie aktualny ze wzgl du na spe nienie starotestamentalnych proroctw o restauracji pa stwa Izraelskiego, na co zwracaj uwag protestanccy teologowie Zachodu oraz w zwi zku z nowym okresem chrze cija sko- ydowskich kontaktów, dyskusji i dialogów. Ogromn rol w zainteresowaniu si na nowo histori ydowsk odegra a bezprecedensowa w swoim zasi gu i skutkach tragedia ydów Europy w drugiej wojnie wiatowej " ",, 9;

8 Dwa najbardziej wa ne w tym kontek cie problemy, które zosta y poruszone przez teologów - protestantów to s : po pierwsze, problem teodycei ( usprawiedliwienia Boga w obliczu ludzkiego cierpienia i a w wiecie), po drugie - problem misji narodu ydowskiego w czasach nowotestamentowych oraz jego wzajemne stosunki z Ko- cio em jako Nowym Izraelem. Obydwa te problemy s szczegó- owo omówione w niniejszej pracy. Nale y podkre li, e starotestamentalna historia narodu izraelskiego jest do znana czytelnikom - chrze cijanom z samej Biblii, jak równie i epoka nowotestamentowa (I w.), natomiast wiadomo ci o dziejach dalszej historii ydów s w wi kszo ci prawie nie znane. w nie luk w wiedzy wspó czesnych wierz cych wype nia praca Juliana Grzesika. Autor ksi ki Julian Grzesik, m odo którego min a w okupowanej przez nazistów Polsce, na w asne oczy zobaczy przest pstwa dokonane przez esesmanów na ydach, na pró no szuka odpowiedzi na pytanie o naturze z a w wiecie, dopóki swego pytania nie zwróci bezpo rednio do Stwórcy wiata. Tym samym, zwrócenie si ku Bogu, ku wierze, wspó cierpienie z prze ladowanymi i g bokie zainteresowanie si ydowsk histori kszta towa y wiatopogl d autora. To jest podstaw szczególnie ciep ych uczu, serdeczno ci i zaanga owania, które w sposób naturalny przekazuj si czytelnikowi. Historia narodu ydowskiego nie tylko ukazana w wietle proroctw biblijnych i ich wype nienia, ale równie zawiera takie zagadnienia jak stosunek ró nych grup, sekt i nurtów religijnych do Jezusa Chrystusa oraz Ewangelii w ró nych wiekach i krajach. Ten ca y wyj tkowy materia zosta podany w sposób jasny i dost pny. Mamy nadziej, e b dzie on bardzo ciekawy dla czytelnika. D. Szczedrowicki * * O Redaktorze naukowym: Dmitrij W adimirowicz Szczedrowicki teolog, poeta, historyk, filolog, literat, kierownik katedry biblistyki rosyjskiego prawos awnego uniwersytetu w. Ap. Jana Bogos owa, autor artyku ów o tematyce biblijnej w encyklopedii Mity narodów wiata, owniku mitologicznym, prac naukowych w hebraistyce, badacz tekstów qumra skich (t umaczenie w czasopismach Nowy Mir, Menora, autor publikacji historii religii w czasopismach Chrze cijanin, Prawos awna wspólnota, Gnosis, o problemach porównawczych w zakresie literatury w czasopismach Przyja narodów, t umacz poezji g ównie o tre ci duchowej z szeregu j zyków 8

9 Na tym miejscu, ze zrozumia ych wzgl dów, nie b dzie mo na wszechstronnie przedstawi eksterminacji ydów europejskich. Tej problematyce po wi cono ju wiele dzie, z których w ski wycinek zosta uwidoczniony w przypisach i wykazie literatury ród owej. W sposób ogólny omówimy sytuacj ydów w poszczególnych pa stwach europejskich, a bardziej szczegó owo w Polsce. Bowiem tu hitlerowcy zlokalizowali dwa obozy koncentracyjne, a ponadto cztery obozy mierci. W województwie lubelskim istnia obóz koncentracyjny na Majdanku, który poch on od do ofiar (wg pierwotnych statystyk 360 tys.), w obozie mierci w Be cu miercono ponad oraz w Sobiborze ydów. Ju ta ponura statystyka sk ania do po wi cenia wi kszej uwagi temu regionowi Generalnej Guberni oraz szefowi Gestapo i SS, g ównemu oprawcy ydów Globocnikowi 4. Peter de Rosa w Namiestnikach Chrystusa tak widzi Zag ad : Chrze cija stwo przygotowa o grunt prze ladowa za ich religi ; faszyzm mia ich prze ladowa za ras. Papie e ze swym okrucie stwem mieli nadziej ydów nawróci ; Hitler ze swym niech tnym sojusznikiem Mussolinim tworzy plany ich wytracenia. Pomimo ogromnych ró nic, podobie stwa pomi dzy dekretami Innocentego III i Paw a IV z jednej strony, a Prawami Norymberskimi z 1935 roku z drugiej, s poza dyskusj. Chrze cijanie za cel brali ydów: jako pariasów, profanatorów ziemi, sprawców jako rasa najwi kszej zbrodni kiedykolwiek znanej cz owiekowi, mianowicie zamordowania Boga. Chrze cijanie wymy lili ide pozbawienia ydów ich domów, ziem i cmentarzy, wymuszonej emigracji i ogranicze. Gdy nazi ci nazwali miejsca, w których I europejskich antologii Angielski sonet XVII-XX wieku, Angielska liryka pierwszej po owy XVII wieku, Poezje niemieckiej reformacji i inne. Kursy naukowe z zakresu biblistyki by y prowadzone przez autora w szeregu wy szych duchownych i wieckich instytucjach naukowych Moskwy. 4 Martin Gilbert, ATLAS - Historii Holocaustu, Kryspinów

10 mieszkali ydzi gettami, wyra nie d yli do tego, aby nada swej polityce cech kontynuacji polityki papieskiej, oraz pewnego rodzaju powagi" Ostateczne rozwi zanie - Odilo Globocnik Odilo Globocnik urodzi si w Trie cie 21 IV l904 r. W maju 1945 r. podobno aresztowali go Anglicy w Karyntii - obecnie cz Austrii - gdzie w areszcie pu kowym pope ni samobójstwo. Od marca 1931 r. by cz onkiem NSDAP pracuj c nielegalnie na odcinku partyjnym w Wiedniu, gdzie za t dzia alno by czterokrotnie aresztowany. Po Anschlussie zosta Gauleiterem Wiednia. Za przyw aszczenie mienia po ydowskiego by s dzony i zdj ty z tego stanowiska. Od 1936 r. pracowa w sztabie Himmlera, który l listopada 1939 r. mianowa go - ju jako SS-Brigadeführera "komendantem policji przy szefie dystryktu Lublin", którym by od 9 listopada 1942 r. do 1 lipca Przy ko cu grudnia 1939 r. na jego rozkaz rozstrzelano na cmentarzu ydowskim w Lublinie dziesi ciu najwybitniejszych przedstawicieli inteligencji lubelskiej. W po owie 1940 r. w ramach nakazanej przez Himmlera akcji AB na przedmie ciach Lublina, w kilku egzekucjach rozstrzelano ponad 500 osób. W tym samym roku, wbrew woli Hansa Franka, Globocnik dokona masowej zbrodni na 200 mieszka cach Józefowa ukowskiego. Nie sposób przedstawi wszystkich zbrodni pope nionych przez niego na Polakach. Predyspozycje, pogl dy i dyspozycyjno Globocnika sprawi y, e sta si ród dowódców policji w GG jednym z najaktywniejszych i bezwzgl dnych oprawców. W 1940 r. Himmler mianowa go pe nomocnikiem do spraw przesiedlania kolonistów niemieckich z okr gu lubelskiego, a tak e do budowy o rodków SS - punktów oporu, ma ych warowni - na nowo zdobytych obszarach wschodnich. W tej roli, od po owy listopada 1942 r. do sierpnia 1943 r. kierowa "Grossaktion", czyli deportacj do obozów oraz do robót w Niemczech - ponad ch opów z 300 gromad Lubelszczyzny z powiatów: zamojskiego, tomaszowskiego, bi gorajskiego i hrubieszowskiego. Ofiarami tej akcji pad o oko o dzieci, z których znaczna cz zgin a lub zosta a 5 Tam e, s

11 zgermanizowana po wywiezieniu do Niemiec. Wypadki te wywo y nieprzewidziane reperkusje - spór kompetencyjny mi dzy SS, a w adzami cywilnymi, które by y przeciwne tej akcji, co zgodnie z ich oczekiwaniami wywo o niemal powstanie zbrojne ludno ci, którego do ko ca okupacji nie zd awi terror, ani krwawe pacyfikacje. Od pocz tku okupacji na Lubelszczy nie lokalizowano wszelakiego rodzaju obozy. Pierwszy przy ulicy Lipowej w Lublinie przeznaczono dla je ców, nierzy polskich, narodowo ci ydowskiej. W czerwcu 1940 r. by o ju na tym terenie 10 obozów, w tym centralny w Be cu (oko o l kilometra od ówczesnej granicy sowieckiej), który pó niej zamieniono na obóz zag ady. Umieszczeni w nim ydzi zostali zatrudnieni do przygranicznych robót fortyfikacyjnych. Gdy w 1941 r. w Berlinie zapad a decyzja fizycznej likwidacji ydów na okupowanych obszarach, pe nomocnikiem do wykonania tego ludobójczego zamys u oraz "zabezpieczenia jego efektów ekonomicznych" mianowano Globocnika. Akcje te przeprowadzono pod kryptonimem Reinhard. Globocnik zorganizowa niezwykle sprawny sztab, straszliw jednostk do zada specjalnych - przeprowadzania egzekucji - któr nast pnie zabra ze sob do Jugos awii. Dla zabezpieczenia zagrabionego ofiarom mienia, utworzy olbrzymie magazyny odzie owe, w hangarach by ej fabryki samolotów przy lotnisku, oraz - dla rzeczy kosztownych, przy ulicy Szopena w Lublinie. W roku 1941 Himmler omawia z Globocnikiem i Hoesem - komendantem obozu w Auschwitz (O wi cimiu), metody i sposoby wykonania planu ca kowitej zag ady ydów, jaki sporz dzi wydz. IV B 4 RSHA 6 kierowany przez Eichmanna. Od marca 1942 r. obóz pracy w Be cu przekszta cono w obóz zag ady 7. W maju 1942 r. uruchomiono obóz zag ady w Sobiborze, a od lipca 1942 r. - w Treblince II, w którym zg adzono od 600 do ydów. Obóz koncentracyjny Majdanek oraz wszystkie obozy zag ady i pracy podlega y Globocnikowi. W obozie koncentracyjnym na Majdanku wg 6 RSHA (Reichssicherheitshauptamt) G. Wydzia Bezpiecz.. III Rzeszy. 7 Por. Stanis aw Piotrowski, Misja Odyla Globocnika. Sprawozdania o wynikach finansowych zag ady ydów w Polsce, Warszawa

12 ostatnich danych ustalonych przez Tomasza Kranza, 8 ilo ofiar wynosi a , z czego ok by o ydowskich kobiet, m czyzn i dzieci. W po owie marca 1942 r., poprzez wywiezienie do obozu zag ady w Be cu ydów lubelskich i oko o z dystryktu lubelskiego, rozpocz to Ostateczne Rozwi zanie. W kwietniu 1942 r. o jeszcze na Lubelszczy nie oko o ydów. W po owie 1942 roku liczba ta spad a do , by w ko cu roku doj do oko o Do tej ponurej statystyki nie s wliczeni ydzi z innych regionów Polski, a tak e z innych krajów, sk d masowo przywo ono ich na Lubelszczyzn. Ustalono, e ludobójstwo na pe skal mia o miejsce od po owy marca do po owy grudnia 1942 r. Od wiosny 1942 r. w czterech obozach mierci i dwu obozach koncentracyjnych mordowano ludzi w komorach gazowych za pomoc spalin gazowych lub cyklonu B (kwas pruski). Pó niejszy szef sztabu Einsatz-Reinhardt, Hauptsturmführer Hoefle, na podstawie dyrektyw Himmlera, dnia 16 marca 1942 r. zarz dzi, aby wyselekcjonowa zdoln do pracy ludno ydowsk i kierowa j do obozów pracuj cych na rzecz firm zbrojeniowych. Podobn decyzj powzi Hitler we wrze niu 1942 r., a Himmler tajnym rozkazem 9 pa dziernika zlokalizowa te obozy w dystrykcie warszawskim i lubelskim. ydzi tam zatrudnieni mieli by traktowani jako wi niowie obozów koncentracyjnych. 28 X 1941 r. Krüger poleci, by do 30 listopada wszyscy pozostali przy yciu ydzi znale li si w tych obozach lub gettach. Na Lubelszczy nie zlokalizowano osiem obozów: w Trawnikach, Poniatowej, Budzyniu k/kra nika, Dorohuczy oraz cztery w samym Lublinie. 9 Ponadto utworzono tzw. "wtórne getta" - pu apki, które mia y za zadanie przyci gn ukrywaj cych si ydów. Powsta y one w Mi dzyrzecu, Parczewie, ukowie, W odawie, Izbicy, Piaskach i Zaklikowie. Getta te w ko cu 1942 r. i na pocz tku 1943 zosta y równie zlikwidowane. 7 wrze nia 1943 r. na naradzie w Berlinie, postanowiono przekszta ci 10 obozów pracy w dystrykcie lubelskim w filie obozu 8 Tomasz Kranz; Zag ada ydów w obozie koncentracyjnym na Majdanku, 2007, s Chodzi tu o selekcj najbardziej wytrzyma ych i zdrowych wi niów do pe nego zu ycia si przez prac w obozie. Reszt przeznaczano do szybkiego zniszczenia, w tym wszystkie kobiety, dzieci, starzy i chorzy. 12

13 koncentracyjnego na Majdanku. Równie inne obozy w GG mia przej SS WVHA w interesie "ogólnego uregulowania". We wszystkich obozach wykorzystywano wi niów do pracy niewolniczej. W tym celu istnia o przedsi biorstwo SS: Deutsche Ausrüstungs - Werke DAW, - Niemieckie zaopatrzenie (w si robocz ), któremu podlega y wszystkie zak ady obozowe pracuj ce na rzecz frontu. Jednak e operacja Reinhard (jako tajna), wymaga a powo ania ci le izolowanych obozów i zak adów pracy. One to zajmowa y si zu ytkowaniem dóbr materialnych, pozosta ych po ofiarach, a tak e wiadczeniem us ug na rzecz armii. Za ono wi c agend SS i bli niaka akcji Reinhard - "Ostindustrie GmbH (Osti)" z siedzib w Berlinie. Szefem mianowano Globocnika. W lipcu pod zarz d "Osti" przesz y wraz z za ogami wszystkie zak ady w Radomiu, które zatrudnia y ydów. W styczniu i kwietniu 1943 r. Globocnik usi owa przewie z Warszawy do obozów lubelskich (co mu si tylko cz ciowo uda o) tamtejsze zak ady produkcyjne getta wraz z ich za ogami 10. Ta akcja, poprzedzaj ca likwidacj getta warszawskiego, spotka a si ze zbrojnym oporem ydów, co sta o si bezpo redni przyczyn wybuchu powstania 19 kwietnia 1943 r. Uprzednio szef sztabu Globocnika i akcji Reinhard Herman Hoefle, podyktowa Judenratowi warszawskiemu warunki, oraz od 22 lipca do 13 wrze nia 1943 r. nadzorowa deportacje do komór gazowych Treblinki II przesz o ydów z getta warszawskiego. Globocnik osobi cie dokona likwidacji przedostatniego wi kszego skupiska ydowskiego, jakie w owym czasie stanowi o getto bia- ostockie. Po podziale II Rzeczypospolitej, bia ostocczyzna zosta a wcielona do ZSSR. Tam te znalaz o schronienie wielu ydów z 10 W adys aw Ra mowski: Akcja Treblinka w: Dzieje Najnowsze r. 1969, s oraz Franciszek Z becki Wspomnienia dawne i nowe, Warszawa s Pierwszy z tych autorów, kpt. (mjr) Poraj", by w okresie buntu zast pc komendanta Obwodu AK W grów i dowódc oddzia u partyzanckiego operuj cego w rejonie Ma kini i Treblinki. Pisze on (dz. cyt.), e na czele oddzia u AK, z onego z trzech grup, licz cych razem 52 uzbrojonych ludzi, wspó dzia z zewn trz z ydami i e jego dwa erkaemy po rozpocz ciu buntu, którego wybuch i termin by uprzednio z nim uzgodniony, ostrzela y wie e stra nicze obozu. Natomiast Franciszek Z becki. równie nierz AK. by wówczas dy urnym ruchu na stacji kolejowej Treblinka. 13

14 Polski centralnej. Ocenia si, e z chwil wkroczenia na ten teren hitlerowców, mieszka o tam ydów. Ju 27 czerwca 1941 r., w pierwszym dniu wkroczenia wojsk niemieckich do Bia egostoku, specjalne oddzia y hitlerowskie spali y ywcem w wielkiej synagodze od 800 do 1000 ydów. W czasie po aru dzielnicy Szulhof wokó bo nicy przy ul. Legionowej 9, rozstrzelano oko o 200 ydów. 3 lipca 1941 r. w apance schwytano, wywieziono i zg adzono 300 ydów, a w powtórnej apance w sobot 11 lipca, wywieziono samochodami do Pietraszy oko o 4000 m czyzn i ch opców i tam ich rozstrzelano. Jesieni, ewakuowano do Pru an 6000 niepracuj cych ydów, dokonano rzezi w getcie w S ominie, by nast pnie zlikwidowa to getto i w Wo kowysku. Pierwsza po owa 1942 r. min a wzgl dnie spokojnie. Dopiero od 2 listopada rozpocz a si likwidacja wszystkich gett okr gu bia ostockiego, z wyj tkiem getta w Bia ymstoku, Jasinowie i Grodnie. Od stycznia do marca, w "k pielisku i piecach Treblinki zgin o ydów z Bia ostocczyzny. Od 5 do 12 lutego 1943 r. dokonano w Bia ymstoku dalszych rzezi, które poch on y ofiar, w tym 2000 zabitych na miejscu. Po likwidacji wszystkich gett, pozostawiono przy yciu w getcie bia ostockim ydów. Getto to, obok ódzkiego, stanowi o przedostatni wysp w ród cmentarzyska ydostwa polskiego. Ostateczna likwidacja getta rozpocz a si 16 sierpnia 1943 r. W tym dniu, Globocnik wkroczy do getta (przez zaskoczenie) na czele SS-owskich oddzia ów niemieckich, ukrai skich, bia oruskich, otewskich i zabezpieczy przed zniszczeniem zak ady produkcyjne. Tej akcji przeciwstawi a si 300 osobowa grupa s abo uzbrojonych bojowców ydowskich. Przy pomocy oddzia- ów piechoty, czo gów, a nawet samolotów, po oko o 7 godzinach opór z amano. Pozosta przy yciu ludno ydowsk wywieziono do ró nych obozów mierci, a tak e lubelskich obozów pracy i obozu koncentracyjnego na Majdanku. Aby u atwi Globocnikowi zniszczenie ostatniego skupiska ydowskiego, jakim by o jeszcze getto ódzkie, Himmler wyda stosowny rozkaz, by utworzono tam obóz koncentracyjny. W zwi zku z sytuacj na froncie wschodnim i odwo aniem Globocnika na szefa policji i SS w Trie cie, nie uda o mu si zniszczy tej ostatniej wysepki ydowskiej, która uleg a likwidacji dopiero w lecie 1944 r. W sierpniu 1943 r. dotychczasowe stanowiska Globocnika w Lublinie obj Jakub Sporenberg. W ko cu wojny, schwytany w Norwegii, po przewiezieniu do Londynu, z zeznania, w których na wietli 14

15 sytuacj, jak zasta na Lubelszczy nie. Stwierdzi wówczas, e w magazynie odzie owym b cym zarazem obozem pracy dla ydów, w hangarach by ej fabryki samolotów przy lotnisku w Lublinie, istnia a specjalna grupa SS zw. jednostk Globocnika, pozornie pe ni ca s stra y obozowej, a faktycznie wykonuj ca zadania specjalne, któr dowodzi Christian Wirth. Od niego Sporenberg si dowiedzia, e Globocnik otrzyma od Himmlera rozkaz "rozwi zania" sprawy ydowskiej w ca ej Europie. Wyja ni te, e cz onkowie sztabu Globocnika przeprowadzali operacje przeciw ydom w Warszawie, Bia ymstoku i innych miastach. Ostatni akt dramatu ydów na Lubelszczy nie, rozegra si ju bez udzia u Globocnika. Przy ko cu sierpnia 1943 r. Krüger wezwa Sporenberga do Krakowa i odczyta rozkaz: "Do wy szego dowódcy SS i Policji, Obergruppenfuhrera SS i genera a Policji w Krakowie. Problem ydów w dystrykcie lubelskim urós do gro nych rozmiarów. Ten stan rzeczy musi by wyja niony raz na zawsze. Zleci em jednostce Globocnika za atwienie tej sprawy. Wzywam wy szego dowódc SS i Policji "Wschód" oraz dowódc SS i Policji w Lublinie do udzielenia pomocy jednostce Globocnika wszelkimi rodkami, jakimi tylko rozporz dzaj " Heinrich Himmler" 11 W listopadzie 1943 r. w ramach akcji "Reinhard II", przeprowadzono operacj zwan "do ynkami" - (Erntefest). Do pomocy w sformowaniu kordonu, Himmler mia wys z Prus wschodnich Waffen SS, a ponadto w przeddzie operacji, z Katowic, D bicy, Krakowa i Radomia mia o przyby kilka tysi cy SS-manów, rzekomo do walki z partyzantami. Wed ug relacji Sporenberga, w obozie przy ulicy Lipowej i w Majdanku by o , w Poniatowej , w Trawnikach ydów. Dnia 3 XI w Trawnikach i w Lublinie na Majdanku. W potworny sposób st umili hitlerowcy prób czynnego oporu podj przez ydów uwi zionych w Poniatowej w województwie lubelskim. Gdy w nocy z 4 5 inni podaj, e z 7 na 8 listopada 1943 r. przyby e z Lublina silne oddzia y andarmerii i SS otoczy y obóz, a wi niom wydano rozkaz, by rozebrali si w barakach do naga i z podniesionymi do góry r kami szli w kierunku wie o wykopanych rowów, rzekomo kanalizacyjnych, ydzi, wie- 11 Jerzy laski, Polska Walczaca ( ), Warszawa s

16 dz c, co ich czeka, zabarykadowali si i zacz li przygotowywa do obrony. Wtedy Niemcy baraki podpalili. Kilkuset wi niów sp on o w nich ywcem, cz us ucha a rozkazu i nago posz a na miejsce ka ni, ale niewielka grupa, której uda o si wyrwa z p omieni, podpali a inne baraki, warsztaty i magazyny z umundurowaniem dla Werhmachtu. Poniatowa p on a trzy doby, a sw d palonych cia unosi si nad ni przez tydzie. 12 Podobne likwidacje, lecz na mniejsz skal, przeprowadzono w tym czasie w okupowanej Polsce. Równie wiele ofiar jak w czasie buntu w Treblince 13 poci gn bunt wi niów - ydów oczekuj cych na mier w obozie zag ady w Sobiborze pod W odaw. Tam te znalaz a si grupa, która nie chcia- a na ni biernie czeka. Kierowali ni oficer Armii Czerwonej lejtnant Aleksander Pieczorski i Leon Feldhendler z kiewki. Dnia 14 pa dziernika 1943 r. przed zmierzchem wi niowie pracuj cy w warsztatach krawieckich i szewskich zwabili tam i zabili siekierami kilkunastu pilnuj cych ich stra ników, opanowali magazyn broni, któr rozdzielili mi dzy siebie. Po uformowaniu kolumny licz cej przesz o 600 ludzi ruszyli w kierunku bramy. Zabili esesmana, który usi owa ich zatrzyma, i dopiero wówczas stra otworzy a ogie. Cz ydów zdoby a szturmem wartowni i przedosta a si do lasu, cz za posz a na druty, gdzie niemal wszyscy zgin li. Uciek a z obozu mniej wi cej po owa, lecz wi kszo z nich - przewa nie ydzi z Holandii, Niemiec, Francji, nie znaj cych terenu i j zyka - Niemcy schwytali i stracili w obozie. Ci, którym si powiod o, do czyli do oddzia ów partyzanckich, b przetrwali ukryci przez ch opów. Obóz w miesi c pó niej zlikwidowano. 14 W kwietniu 1943 r. Globocnik w uznaniu zas ug swego Sonderkommando, przes do Gruppenfuhrera Hefta list 35 najbli szych wspó pracowników, celem przyznania im nagród. 4 listopada Tam e; 12 Tam e. 13. Por. Stanis aw Piotrowski, Misja Odyla Globocnika. Sprawozdania o wynikach finansowych zag ady ydów w Polsce, Warszawa O tym obozie pisali: Thomas Blatt, Z popio ów Sobiboru, t um. Dorota Szczygie, W odawa 2003 oraz tego : Sobibór- zapomniane powstanie, Thomas Blatt jest jednym z nielicznych yj cych uczestników powstania; K. Skwirowski, M. Czuj, Sobibór obóz mierci, W odawa,

17 r., Globocnik z Himmlerowi raport z operacji Reinhard, ponownie prosz c o odznaczenie niektórych cz onków Sonderkommando pa dziernika, przed obj ciem funkcji w Trie cie, Globocnik opu ci Lublin i uda si do Berlina, by uzyska absolutorium za dotychczasow dzia alno. Szczególnego rodzaju k opoty mia z rozliczeniem si z zagrabionego ofiarom mienia, co opó ni o jego uzyskanie. Sprawozdanie finansowe i rzeczowe Globocnika z zako czenia gospodarczej strony operacji Reinhard, sk ada si z 38 kart pisma maszynowego formatu A-4. Zawiera dwa pisma przewodnie z 4 XI 1944 i 5 I 1945 r. wraz z za cznikami oraz pisma Himmlera i Pohla w tych sprawach. W wykazie z 22 lutego 1943 r. sporz dzonym w Lublinie i podpisanym przez Wippera, jest uwidoczniona waluta 29 krajów z ca ego wiata, w tym dolarów USA, monety z ote, kruszce szlachetne, w tym 1775,46 kg z ota w sztabach, 9639,34 kg srebra w sztabach, 5,1 kg platyny, brylanty, z ote zegarki, pier cienie i kolie z brylantami, zegarki metalowe, scyzoryki, no yczki, latarki i okulary, 462 wagonów szmat, 251 pierza, 317 wagonów odzie y i bielizny 16. Zamkni cie kasowe operacji Reinhard na 13 grudnia 1943 r. zawiera ju zwi kszone ilo ci, w tym z ota 2909,68 kg, srebra ,669 kg, platyny 15,14 kg, walut z 48 krajów ca ego wiata, l ,40 dolarów USA, dewizy w z ocie z 34 krajów, w tym ,50 dolarów, wys ano do Niemiec 1901 wagonów z odzie, bielizn, pierzem i szmatami. Oprócz Globocnika i Wippera sprawozdanie to podpisa równie kierownik kasy SS - Rzepa. W swym pi- mie z 30 XI 1943 r., Himmler wyrazi uznanie Globocnikowi za "wielkie i jedyne w swym rodzaju zas ugi po one wobec ca ego narodu niemieckiego przy wykonywaniu operacji Reinhard 17. Hans Frank na rozprawie w Norymberdze doszed do przekonania, które o makabrycznej karcie zbrodni wyrazi w s owach: Tysi c lat przeminie, a nic nie zdo a zetrze z Niemiec tej winy. Zag ada ydów by a bowiem nie tylko najwi ksz rozmiarami zbrodni w dziejach wiata. Zburzy a ona zasad, o któr ludzko walczy a przez ca e 15 Ruch podziemny w gettach i obozach. Materia y i Dokumenty pod. red. B. Ajzensztain, 1946 r. Warszawa- ód - Kraków Jerzy laski, Polska Walcz ca ( ), Warszawa s

18 stulecia i zdawa o si, e utrwali a j ostatecznie w XX wieku - zasad poszanowania cz owieka. Ludobójcom po cz ci uda o si zatrze lady swych zbrodni. Specjalna jednostka nr. 1005, dowodzona przez Standartfuhrera Paula Blobela, wykonywa a te makabryczne czynno ci - otwieranie masowych grobów i palenie zw ok. Zatrudnionych przy tym ydów równie wymordowano. Niesamowity odór z palonych cia, chmury dymu, przez d ugi czas zatruwa y powietrze w okolicach, w których by y zlokalizowane obozy zag ady, jak np. Be ca, o czym za wiadcza jeden z wielu, pisz cy t relacj. Z obozu w Be cu zdo zbiec Rudolf Reder. Protokó zeznanie z jego pobytu w obozie Be ec zamieszczono w Polskich Dokumentach Holokaustu 18. Z obozu Treblinka, równie zbieg Jankiel Wiernik. Jego relacja zosta a spisana i wydana w formie broszury, o czym dzie mowa. Jak dowodzi za cznik do protoko u z konferencji w Waansee z dnia r., hitlerowcy przewidywali wymordowanie 11 mln ydów. Natomiast z o wiadczenia Eichmanna i innych dokumentów, wynika, e zdo ali wymordowa 6 mln. ydów. Na ogóln liczb 6 mln obywateli, których Polska utraci a w czasie II wojny wiatowej, po ow, to jest 3 mln, to obywatele narodowo ci ydowskiej. Wed ug nie do ko ca udokumentowanych danych, zdo- o si uratowa 8% stanu przedwojennego ydostwa polskiego Kolaboracja W moralnej konstytucji ka dego cz owieka okre lony jest jego stosunek do ojczyzny, bli nich i otoczenia. Winien si on opiera na sprawiedliwo ci, która zabrania czynienia bli niemu tego, co nam niemi e, równocze nie nak adaj c obowi zek czynienia tego, co by- my chcieli, by on nam czyni. Z zasad Bo ych wynika, e obowi z- 18 Rudolf Reder, Be ec, Kraków, Holockaust (hebr. ofiara ca opalna ) ogólnie przyj ty termin na oznaczenie Zag ady ydów podczas II wojny wiatowej. Jest równoznaczny poj ciu Kidisz-Gaszem (hebr. po wi cenie Imienia Bo ego ), którym w ci gu wielu wieków okre lano mier m cze sk ydów z r ki wrogów Pana i Izraela. 18

19 kiem cz owieka jest mi owa swych bli nich, jak siebie samego 19. W ramach tych mie ci si równie obowi zek mi owania swego domu i kraju ojczystego, a tak e w przypadku zmiany miejsca pobytu - w nast pnej kolejno ci - ojczyzn z wyboru. Pogwa cenie tej cz ci przyrodzonego prawa, prowadzi do degradacji charakteru, a niewdzi czno jest jednym z odra aj cych grzechów. Warunki wojenne, w tym migracja ludno ci, stworzy a swoistego rodzaju dylemat: co cz owiek winien jest Bogu, a co cesarzowi, w jakich granicach maj si mie ci jego obowi zki wzgl dem swej ojczyzny, oraz jakie w odniesieniu do ojczyzny z wyboru? Asymilacja obcokrajowców stwarza problem podwójnej lojalno- ci i bardzo cz sto prowadzi do sprzeniewierzenia si której ze stron. Niekiedy wchodz tu wy cznie motywy materialne, co wystawi niechlubn ocen jednostce kieruj cej si takimi kryteriami. W rozwa aniach dotycz cych Holocaustu, nie mo na pomin problemu kolaboracji. Okres okupacji by okresem szczególnej próby, w trakcie której ama y si cz sto nawet najsilniejsze charaktery. Nic te dziwnego, e na dnie upodlenia znale li si ludzie wszystkich stanów, narodowo ci i ras. Znaczna cz obywateli polskich innych narodowo ci, zg osi a akces do "wielkiego narodu niemieckiego"; wielu Polaków na terenach wcielonych do Rzeszy zosta o zmuszonych do zmiany obywatelstwa, a nast pnie wprz gni tych do mierciono nej machiny. Dla niektórych przest pców kryminalnych, wojna stworzy a mo liwo ci do jeszcze wi kszego upodlenia. Przy tym zwa nale y, e w pewnym stopniu u pod a upadku moralnego m.in. przyczynia o si ogólne ubóstwo ludno ci granicz ce z odem jak w Warszawie, Lwowie i w innych miastach. Za przyk ad tzw. "szmalcownicy", którzy w szczególno ci w trakcie likwidacji warszawskiego getta obstawiali do niego przej cia i szanta owali uciekaj cych z niego ydów oraz wspomagaj cych ich Polaków, dali okupu, a niekiedy oddawali swoje ofiary w r ce hitle- 19 Przykazanie: B dziesz mi owa bli niego swego, jak siebie samego, (Kp 19,18) wielokrotnie powtarza si w Nowym Testamencie, podniesione do rangi jednego z dwóch g ównych przykaza, obok przykazania mi ci Boga (Mt 22,36-40; Jk 2,8 i in). E. Ringelblum: Kronika getta warszawskiego IX I 1943 Warszawa 1988, s

20 rowców. W Warszawie ocenia si ich liczb od kilkuset do tysi ca. W. Bartoszewski: Niejaki aki ski, który najprawdopodobniej wyda Emanuela Ringelbluma na Grójeckiej (pewno ci nie ma), zosta nam wskazany przez policj granatow. To by znany obuz, krad, ró ne rzeczy robi. No i stracono go. Nie ma jednego znanego przypadku, eby rol szmalcownika spe nia inteligent. To by y same obuzy. Nie mieli my naturalnego roz adowania: ochotników do SS, i innych formacji instytucji okupanta, ale mieli my ochotników do szanta y i czynów kryminalnych 20. Podobn rol pe nili adresaci donosów do gestapo 21. Je eli na tak rozleg ym terenie, w ród kilku milionów mieszka ców, w dwu pierwszych latach okupacji zanotowano tylko 255, chocia ma to negatywn wymow, to jednak nie potwierdza masowo ci tego zjawiska. Nale y ustali, kto je przej, na pewno nie gestapo, lecz kontrwywiad AK? Nie wyja niono, kto wyda b. cenionego historyka Marcelego Handelsmana (8 VI III 1945), yda, który pracowa dla AK? Czy Ludwika Landau (31 V II 1944), asymilowanego yda, autora Kroniki Lat Wojny i Okupacji t. 1-3? Na tym tle, zdrady jakiej si dopuszczali inteligenci, agenci gestapo w wydawaniu b. wielu osób, jest wprost niedopoj cia. Eugeniusz wierczewski, szwagier Ludwika Kalsteina, z jego przysz on Blank Kaczorowsk, wydali gestapo gen. Roweckiego, komendanta AK, s tego przyk adem. wierczewskiego zg adzi o podziemie, a Kalstein z Blank, agenci MSW, byli ulgowo traktowani w PRL. W celu po enia kresu tej pladze, w adze podziemne, oprócz apeli i ostrze, si gn y do ostatecznego rodka, skazuj c kolaborantów na kar mierci, w tym za wydawanie ydów. W Biuletynach Informacyjnych" KG AK - wychodz cych w nak adzie egz. - z 16 wrze nia i 9 grudnia 1943 r. ukaza y si pierwsze obwieszczenia o wykonaniu wyroków mierci na Janie Pilniku, Stefanie Karczu z Warszawy oraz Franciszku Soko owskim z Podkowy Le nej (m.in. za wydawanie ydów w r ce hitlerowskie). W adnym innym oku- 20 egota Rada Pomocy ydom Warszawa 2002, s Barbara Engelking: Szanowny panie giestapo, donosy do w adz niemieckich w Warszawie i okolicach 2 l Warszawa

21 powanym kraju nie stosowano takich rodków do osób wydaj cych ydów, jak w Polsce 22. Dla kontrastu "Le Monde" z 20 II 1979 r. i 11 V 1985 r. poda, e andarmi francuscy rz du Vichy deportowali 85% z ogólnej liczby ydów bezpa stwowych do obozów zag ady. W roku 1945 przy yciu pozosta o tylko 1287 osób. Osobn grup stanowili kolaboranci i zdrajcy ydowscy, których te zwano "szmalcownikami". Do tej kategorii przest pców zaliczano wi kszo ydowskich policjantów, którzy odznaczali si s alstwem, przekupstwem i bezwzgl dno ci. Przy ich wspó udziale, pod kierunkiem andarmów, zap dzano do wagonów - kierowanych do obozu mierci w Treblince - ydów z getta warszawskiego. 23 E. Ringelblum w Kronice getta warszawskiego napisa : W przeciwie stwie do policji polskiej, która nie bra a udzia u w apankach do obozu pracy, policja ydowska para a si t ohydn robot. Wyró nia a si przy tym straszliw korupcj i demoralizacj. Dno pod ci osi gn a jednak dopiero w czasie wysiedlania. Nie pad o ani jedno s owo protestu przeciwko odra aj cej funkcji, polegaj cej na prowadzeniu swoich braci na rze. (...) Jak si to sta o, e ydzi - przewa nie inteligenci, byli adwokaci (wi kszo oficerów przed wojn by a adwokatami) sami przy- adali r ce do zag ady swych braci. Okrucie stwo policji ydowskiej by o bardzo cz sto wi ksze ni Niemców, Ukrai ców i otyszów (...) Policja ydowska da a dowody niezrozumia ej, dzikiej brutalno ci. Sk d taka ciek u naszych ydów. Kiedy to wyhodowali my tyle setek zbójców, którzy na ulicach api dzieci, ciskaj je na wozy, ci gn na Umschlagplatz? (...) Ka dy yd warszawski, ka da kobieta i ka de dziecko mo e przytoczy tysi ce faktów nieludzkiego okrucie stwa i w ciek ci policji ydowskiej. (...) 90% konspiratorów kryjówek to policjanci ydowscy, wyszukiwali sami kryjówki, nast pnie wskazywali je Ukrai com i Niemcom. Szubrawcy ci maj na sumieniu setki i tysi ce ludzi Pomimo stara egoty, liczba Polaków, których Ruch Oporu skaza na mier za zbrodnie przeiw ydom, stanowi a 1 procent wszystkich Polaków straconych przez Ruch Oporu Michael C. Steinlauf, Pami Nieprzyswojona, Warszawa 2001 s.53, E. Ringelblum: Kronika getta warszawskiego wrzesie 1939 stycze 1943 Warszawa 1988, s Tam e, s

22 W zasadzie kolaborowa y z okupantem wszystkie Judenraty. ród 6 tys. cz onków Gminy ydowskiej w Warszawie, wywiad polski i ydowski zidentyfikowa 150 agentów gestapo. W Warszawie przy ul. Leszno 13 i 14 gestapo ulokowa o sw ydowsk ekspozytur. Ponadto pod kryptonimem " agiew" utworzy o ono ydowsk agentur wyposa on w bro i legitymacj gestapo. Kierowa ni Abram Genoweich, zast pc by Dawid Szternfeld, na którym wykonano wyrok mierci. Agenci agwi dzia ali na terenie getta i Warszawy w latach Do ich zada nale o zwalczanie ruchu oporu w getcie, rozpracowywanie róde pomocy oraz powi za z polskim podziemiem, wy apywanie i denuncjowanie ukrywaj cych si poza obr bem getta ydów i ukrywaj cych ich Polaków. Po zlikwidowaniu getta, oko o 300 uzbrojonych agentów agwi mieszka o w gmachach gestapo przy ul. Szucha. Z polecenia gestapowców Hahna i Brendta, kolaboranci Skosowski i urawin (obecnie zamieszka y w USA), pod pretekstem sprzedania paszportów i zezwole na wyjazd za granic bogatym ydom europejskim, zwabili do Hotelu Polskiego, a z braku pomieszcze do dwu innych hoteli- Terminus i Royal przy ul. Chmielnej, którzy nast pnie zostali ograbieni i wymordowani, o czym pisa a m.in. Teresa Prekerowa w "Polityce" z 16 V 1987 r. Od l IV 1943 r. do ko ca 1944 r., to jest w czasie, gdy wi kszo ydów zosta a ju wymordowana, hitlerowcy utworzyli w Krakowie pod kierunkiem kolaborantów dr Weicherta i Hilfsteina, Komitet Samopomocy dla ydów (Jüdische Unterstützung Stelle - JUS). Agentura ta przechwytywa a dla hitlerowców pomoc finansow i w naturze (paczki) jak wbrew ostrze eniom Rz du Emigracyjnego przysy ali ydzi ameryka scy. Jeden z przyk adów zdrady, wydarzy si w miasteczku Kra nik Lubelski, zamieszka y przez 18 tys. ydów. Z relacji ocala ych ydów zawartych w wydanej w 1973 r. w Izraelu ksi ki pt. Izkor Kra- nik 25 wynika, e na pocz tku 1944 r. pozostawa o jeszcze przy yciu 280 osób 26. Na str. 306 jest podany opis dotycz cy wywo enia y- 25 Izkor bicher- to ksi gi pami ci tworzone przez wspólnoty uratowane z Zag ady, opowiadaj ce o yciu gminy w danym mie cie, spisywane najcz ciej w j zyku jidysz, hebrajskim, z wyj tkami w j zyku polskim. 26 Gehenna ydów Polskich pod okupacj hitlerowsk Warszawa

23 dów do obozu zag ady. W czasie tej akcji, policja ydowska "si i gwa tem adowa a na wozy starszych wiekiem ydów, w tym s ynnego rabina z Turobina wraz z ca jego rodzin ". Nast pny akt dramatu nast pi na skutek zadenuncjowania ydów planuj cych zbiorow ucieczk z obozu pracy. Na pi miesi cy przed wyzwoleniem, w przeddzie ucieczki, dnia 18 lutego 1944 r., gestapo rozstrzela o 40 ydów planuj cych ucieczk. Po tej egzekucji zbieg o 18 innych, a kilku schwytano. Za kar majster niemiecki Grieger rozstrzela 20 ydów 27. We wspomnianym opisie s wyszczególnione ilo ci zarekwirowanych w czasie rewizji kosztowno ci, dolarów i t p. z czego wynika, e czynno ci te wykonywali kolaboranci ydowscy - gestapo nie legitymowa o si przed ydami zrabowanym mieniem. Podobnej zdrady dopu ci si jeniec ydowski, wydaj c Niemcom grup je ców z obozu przy ul. Lipowej czasowo pracuj cych przy ul. Nowy wiat. Za planowanie ucieczki do lasu, za znalezion bro, wszyscy, cznie ze zdrajc zostali rozstrzelani, a Polaka, kolejarza p. Krzemi skiego z synem za udzielan im pomoc, zes ano do wi cimia, sk d powrócili po wyzwoleniu. Ocala tylko jeden z je ców, Wolf Binder, który w czasie tego dramatu znajdowa si poza obozem, wi c móg zbiec i do ko ca wojny ukrywa si w jednopokojowym mieszkaniu z kuchni, u rodziny Julii i Leonarda Thury przy ul. D ugiej 22 w Lublinie. Jak dot d ich yj ca córka nie zosta a uhonorowana medalem przez Yad Vashem. By mo e jest to ten sam Binder, o którym wspomina Chaim Zylberklang, e bezimiennie zgin na Negewie w 1948 r. Nale y przypuszcza, e zdrajcy, czasowo mogli przed swe ycie, ale ilu z nich ocala o w czasie ewakuacji w g b Rzeszy, tego nikt nie jest w stanie ustali. Zdrada kraju osiedlenia, a szczególnie asnego narodu w czasie jego miertelnego zagro enia, jak w okresie okupacji, prowadzi a do stanu przedstawionego w Raporcie Oneg Szabat: 26 Bund ( jidysz Przymierze, ydowska partia socjalistyczna utworzona w Wilnie w 1897 r., maj ca wielu zwolenników w ród robotników i inteligencji w Rosji, Polsce, USA i innych krajach. 27 Oneg Szabat Sobotnia rado. Tak s nazywane przepisy o odpoczynku szabatu i o rado ci, któr musi yd sprawia sobie i bliskim w dzie sobotni. 23

24 Nie mo emy pomin milczeniem niecnej roli, jak odegrali i nadal odgrywaj volksdeutsche w akcji anty ydowskiej w Polsce. Na skutek militarnego zwyci stwa Niemiec volksdeutsch, cz sto nie rozumiej c ani s owa po niemiecku, przewa nie drobni kupcy i ch opi, (...) zostali wysuni ci na czo o miejscowych w adz. W wyniku nienormalnego zjawiska, jakim by o posiadanie znacznej w adzy wykonawczej przez ludzi nie maj cych odpowiednich kwalifikacji, a legitymuj cych si jedynie przynale no ci do partii hitlerowskiej, zapanowa o wsz dzie chamstwo i zdziczenie, zw aszcza wobec ydów. Volksdeutsche w Polsce zapisali si po wieczne czasy jako najciemniejsze indywidua i pacho kowie czarnej sotni hitlerowskiej. To w nie volksdeutsche stanowili obsad wartownicz os awionego obozu mierci w fortach Pomiechówka ko o Nowego Dworu, gdzie zakatowali w lipcu 1941 przesz o 600 ydów, m czyzn, kobiety, niemowl ta i starców, wysiedlonych za "nielegalny" pobyt z P ska, Nowego Miasta, Nowego Dworu i Zakroczynia. Oni te stali na czele obozów pracy dla ydów i w wi kszo ci przypadków okazali si zwyk ymi z odziejami, szujami, degeneratami. Im i ich rasowym kompanom z Lagerschutz nale y zawdzi cza wiadome, celowe mordowanie, a w najlepszym przypadku okaleczenie tysi cy m odych ydów. Obozowicze, o ile nie umierali w obozie, ko czyli mierci g odow jako szmelc ludzki po powrocie do domu 28. Przeciwstawne drogi dwu mistrzów Polski w boksie Kenigsweina i Szapsia Rotholca, którzy prze yli Zag ad Teodor Niewiadomski relacjonuje: 29 Stan li my pod szlabanem. Tego dnia mieli my pecha: przy szlabanie w otoczeniu andarmów i szaulisów sta Niemiec nazywany «Frenkensteinem». K tem oka zauwa em równie Rotholca, s awnego przedwojennym Szapsia Rotholca, wielokrotnego bokserskiego mistrza Polski w wadze muszej, niejednokrotnie reprezentuj cego Polsk na mi dzynarodowych ringach bokserskich. Wówczas niejeden równie Niemiec pozna warto i si ciosu popularnego Szapsia. Oto teraz sta w nale ytej odleg ci od niemieckich andarmów. Male ki i drobniutki dos ownie nik w olbrzymiej czapie ydowskiego policjanta. 28 D.S Wyman: Pozostawieni swemu losowi-ameryka wobec Holocaustu , Warszawa 1994, s. 116, 247. Nie potwierdzono stanowczo wiadomo ci o produkcji myd a z cia ludzkich. Ale pog oski o takich praktykach obiega y ró ne cz ci Europy zaj tej przez pa stwa Osi. 29 Marian Apfelbaum Dwa sztandary Rzecz o powstaniu warszawskim Kraków 2003 s ,

25 U boku zwisa mu symbol w tpliwej w adzy otrzymanej z r k hitlerowskiego ciemi yciela - drewniana pa ka. [ ] Tym razem Frenkenstein rykn : K amiesz! K amiesz jak z nut. Widzia- em, jak ty i twoje takie same polskie winie karmili cie ydowskie cierwo, a wi c musicie by g odni! Pieni si i rycza, e nawet jego niemieccy kamraci, jak gdyby ze strachu przed nieobliczalnym pijakiem, odst pili kilka kroków. A on wyrwa Rotholcowi drewnian pa i zacz wali mnie po g owie [...] Po wojnie Rotholc zapuka do drzwi Kenigsweina agaj c o pomoc. Zosta wyrzucony z mieszkania i ju nigdy w yciu si nie zobaczyli. 30 Sprawiedliwy los nie oszcz dzi jednak i najgorszych, najgorliwszych pomocników «akcji przesiedle czej», to znaczy samych ydowskich policjantów. Mimo e s yli oni Niemcom tak gorliwie, jak mo e to robi tylko zdrajca-renegat, to jednak traktowani byli bardzo le. [...] Na ulicach getta i na ulicach Umschlagplatzu widzia o si dziesi tki zabitych policjantów, którzy dostarczyli zbyt ma y kontyngent ludzi. Po up ywie siedmiu krwawych tygodni Niemcy za adowali do wagonów i wywie li do Treblinki kilkuset policjantów wraz z ca ymi rodzinami Szli oni do wagonów cisi i potulni, ze spuszczonymi g owami, nie miej c spojrze w oczy otaczaj cym ich ludziom, których askawy los oszcz dzi w danej chwili. [ ] Za wiedz i zgod Hóflego, Brandta oraz Hauptsturmfuhrera Michateena, szefa akcji codziennego kontyngentowania wywózki, skierowali równie swoich ydowskich pomocników do Treblinki. By o to skrupulatne, bezlitosne wype nianie rozkazów i taktyki ludobójczej, wypracowanej przecie sztabowo i przy wspó udziale twórczym Hóflego. Na terenie GG regu by o dobre wspó ycie Niemców z ydowskimi zdrajcami z policji i Judenratów, a potem wysy anie ich na mier [...]. 12 wrze nia wielka akcja" zosta a zako czona. 21 wrze nia, w przeddzie Jom Kipur, wznowiono j i wywieziono do Treblinki dwa tysi ce ydów: Pod pretekstem udekorowania ich, Niemcy obrali setki ydów policjantów i wys ali ich, razem z rodzinami, do Treblinki". Powierzchnia getta zosta a zmniej- 30 Ratholc Szapsel od 1941 do stycznia 1943 by policjntem ydowskim. Rotholcowie na aryjskich papierach ukrywali si u Polaków za gettem. Gestapo on z synem Ryszardem zamordowa o wraz zrodzin Tadeusza Ma kowskiego, on z jednym synem ocala. Po wojnie zrehabilitowany, w 1949 r. wyjecha do Belgii, potem do Kanady. Zmar w Toronto. ydzi Polscy historie niezwyk e, Warszawa 2010, s A. Berman podaje wcze niej, e z pocz tkowej liczby dwóch tysi cy policjntow, oszcz dzono dwustu czterdziestu. 1 Cukierman, Nadmiar pami ci, s

26 szona i jedynie osoby zarejestrowane jako pracownicy szopów" mog y nadal w nim mieszka, w sumie trzydzie ci pi tysi cy osób skoszarowanych wokó ich miejsc pracy. Ludzie ci poddani byli ostrej dyscyplinie, kontrastuj cej z zaistnia ymi warunkami. 2 Kenigswein prawdziwie by z naszej wspólnej ojczyzny W ksi ce Ten jest z ojczyzny mojej, na s. 302-; i innych, s relacje Feliksa Cywi skiego i Antoniny, ony dr. Jana abi skiego dyr. ZOO, o losach rodziny Kenigswein, która ocala a z Zag ady, a dwaj synowie z rodzinami yj w Izraelu. Obecnie Mosze nazywa si Tirosh, by zawodowym oficerem izraelskim, uczestniczy we wszystkich wojnach obronnych i w stopniu pp k. przeszed na emerytur. Mieszka w Karmielu. Antonina abi ska relacjonuje: 32 Przysz a z m em i dwojgiem dzieci; trzecie umie ci a w Zak adzie ks. Boduena, u zakonnic, czwarte nosi a pod sercem. Po spaleniu si getta trzyma a ich w swojej melinie jaka paserka za grube pieni dze, a kiedy ju nie mieli grosza przy duszy, kaza a i precz. I takie historie si zdarza y. Reginy, Kenigswein, bra czynny udzia w akcji przedpowstaniowej i w powstaniu; nie tylko budowa podziemne bunkry i schrony, ale te walczy. Rodzice Reginy i bracia zgin li. Ona sama gdzie w g bi piwnicy gotowa a zupy i kasze dla bojowników. Cudem uszli ca o, a teraz znów ogo oconym i bezdomnym grozi a mier. Przyszli wi c do Zoo, przekrada- c si ulicami jak z oczy cy. Prze yli szcz liwie nawa nic. Regina urodzi a pomy lnie dziecko; to które ukrywa y zakonnice, ocala o. Krnigswein zmar nagle na serce w 1946 r. ona przebywa w Izraelu wraz z ca swoj gromadk ; wysz a za m, pracuje w kibucu. Feliks Cywi ski uzupe nia: To by o w 1943 r. w czasie ostatecznej likwidacji getta warszawskiego. Sytuacja w mie cie by a napi ta, terror szczególnie wzmo ony. Nasze mieszkanie, w którym ukrywa o si 10 ydów, znajdowa o si przy ul. Sapie skiej, niedaleko getta. Niemieccy andarmi i szmalcownicy penetrowali te okolice szczególnie skrupulatnie w poszukiwaniu uciekaj cych ydów. W tym okresie zupe nie niespodziewanie dowiedzia em si, e jedna z ukrywaj cych si, Regina Kenigswein, zaczyna rodzi. By em na ni ciek y: dlaczego ukrywa a przede mn ci? [ ] 32 W. Bartoszewski, Z. Lewinówna Ten jest z ojczyzny mojej s ,

27 Kiedy wybuch o powstanie, mieszkali my przy ul. Sapie skiej 21. Nale y te wspomnie, e wielokrotnie pomaga nam dozorca tego domu, Michalak, cz owiek zacny i odwa ny. S siedzi tego domu byli zdumieni, a niektórzy przera eni, kiedy w pierwszym dniu powstania wyprowadzi em grup ocala- ych ydów. Wszyscy, z wyj tkiem starych Rubinszteinów, w czyli si do czynnej walki. Ja by em wtedy dowódc batalionu Wigry" na Starówce, (raczej kwatermistrzem JG), dzia em pod pseudonimem kpt. Ry ". Finkielsztein by magazynierem batalionu. Kenigswein dowodzi bojowym oddzia em ydów uwolnionych z G siówki. Stworzono z nich specjalny oddzia pod dowództwem Kenigsweina. Nale y podkre li, e byli bardzo zdyscyplinowani i bili si dzielnie. Rubinsztein i jeszcze kilku innych, nazwisk ju nie pami tam, padli bohatersk mierci. O mnie mówiono wówczas artobliwie król ydowski". Po upadku powstania Kenigswein z on, Rybak, Finkielsztein i dwaj greccy ydzi ukryli si w podziemnych korytarzach Starówki. Odda em im wszystkie pozosta e zapasy ywno ci batalionu. Tam prze yli do wyzwolenia Warszawy, do stycznia. 33 Spotkanie u Heleny i Juliana Grzesików w Lublinie w lecie 2007 roku. Od lewej strony: Wanda Lotter, Maria Krasnod bska, stoi Helena Grzesik, siedzi Lipcewicz Jan, Patyra Edward, Mosze Tirosh, Ma gorzata Krasuska Mosze dwukrotnie by w Lublinie i przekaza wiele informacji z czasów Zag ady, swych prze po 1945 roku, np. w ydowskim sieroci cu w ródborowie, gdzie by g odzony przez ydowsk dyrektork, której w Izraelu nawet si nie uk oni. W ksi ce Lewinówny i Bartoszewskiego, jak i w powy szych relacjach nie ma natomiast nawet wzmianki o Zygmuncie Pi taku, zwyk ym warszawskim ch opaku. A to w nie on obroni przed szmalcownikami mat- 33 Tekst powsta z wywiadu udzielonego przez Feliksa Cywi skiego Józefowi Goldkornowi, drukowanego pt. Sprawiedliwy w ród narodów w Naszym G osie (dodatek do Fo ks Sztyme ) 1967, 19 IV nr