NATURA SIEDLISKA MORSKIE I NADMORSKIE

Transkrypt

1 Partnerzy: NATURA SIEDLISKA MORSKIE I NADMORSKIE przygotowana w ramach projektu:

2 Siedliska nadmorskie Siedliska przyrodnicze ze względu na złożone kryteria ich wyróżniania (geograficzne, siedliskowe, botaniczne) są pod względem areału, wyglądu i stopnia organizacji bardzo zróżnicowanymi fragmentami krajobrazu. Tym, co je wszystkie łączy jest znaczenie dla zachowania naturalnego i swoistego charakteru środowiska przyrodniczego różnych regionów biogeograficznych Europy. Siedliska przyrodnicze, szczególnie morskie i nadmorskie, które ze względu na ograniczony zasięg występowania nakładają na Unię Europejską szczególną odpowiedzialność za ich zachowanie, określane są mianem priorytetowych. Na skuteczność ich ochrony w krajach członkowskich Komisja Europejska zwraca szczególną uwagę. przygotowana w ramach projektu:

3 Piaszczyste podmokłe ławice trwale zanurzone w sublitoralu (kod 1110). Siedlisko występuje na Ławicy Odrzańskiej w centralnej części Zatoki Pomorskiej. Jest to jedno z dwóch, obok Ławicy Słupskiej, stanowisk w obrębie wód terytorialnych Polski. W miejscu tym minimalna głębokość wynosi ok m, a dno morskie zbudowane jest z osadów piaszczystych i miejscami pokryte kamieniami leżącymi na tych osadach. Na ławicy nie znaleziono dotąd makrofitów; występują tu glony porastające kamienie i fragmenty żwirowego dna (głównie krasnorosty: Ceramium diaphanum, Ceramium nodulosum, Furcellaria lumbricalis i brunatnice nitkowate: Pilayella littoralis i Ectocarpus siliculosus). Stwierdzono tu zróżnicowane zespoły bezkręgowców dennych liczące ponad 20 gatunków (głównie ślimaki i małże, poza tym wieloszczety, skąposzczety oraz skorupiaki m.in. kiełże i krewetka bałtycka). Jest to ważne miejsce zimowania ptaków morskich i tarlisko śledzi. Ze względu na dynamikę wód, brak sedymentacji i oddalenie od lądowych źródeł zanieczyszczeń, siedlisko cechuje się trwałością i niewielką zmiennością swego stanu. Jego ochrona wymaga ograniczenia możliwości pozyskiwania kruszyw z dna oraz lokalizacji ferm wiatrowych w obrębie ławicy. Siedlisko chronione w obszarze Ostoja na Zatoce Pomorskiej oraz Ławica Słupska. przygotowana w ramach projektu:

4 Ujścia rzek (estuaria) (kod 1130). Miejsca, w których następuje mieszanie się wód morskich i pochodzących ze spływu lądowego wód słodkich. W Polsce najbardziej złożone estuaria mają Odra i Wisła. Ich częściami składowymi są zalewy, dopływy, jeziora przymorskie oraz zatoki. Takie estuaria łączą w sobie różne siedliska, różniące się cechami diagnostycznymi, zagrożeniami oraz celami i metodami ochrony. Zalewy, zatoki i jeziora przymorskie są ujęte jako odrębne siedliska chronione, dlatego za przedmiot ochrony w przypadku estuariów uznaje się tylko końcowe, ujściowe odcinki rzeki, mające kontakt z wodami bałtyckimi. Za wymagające ochrony uznane zostały zachowane w stanie zbliżonym do naturalnego estuaria wraz z licznymi kanałami, mokradłami i wyspami delty wstecznej. Głównymi zagrożeniami dla estuariów jest eutrofizacja i zanieczyszczenie wód, działania hydrotechniczne i turystyka. przygotowana w ramach projektu:

5 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny) siedlisko priorytetowe (kod 1150). W naszym regionie siedlisko reprezentowane jest przez dwa podtypy: zalewy (1150-1) i jeziora przybrzeżne (1150-2). Zalew Szczeciński wraz z Zalewem Kamieńskim to akwen, w którym mieszają się wody słodkie i słone, przy czym oddzielenie od morza przez wyspy Uznam i Wolin powoduje dominację wód słodkich wnoszonych do zalewu przez Odrę. Do siedliska tego należą także obszary: Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana i Zatoka Pucka i Półwysep Helski. Bogata roślinność rozwija się w pasie przybrzeżnym, gdzie od strony lądu obecne są często szerokie pasy szuwarów trzcinowych, dalej płaty oczeretów. Na rozległych płyciznach i w zatokach licznie rosną rdestnice Potamogeton sp., wywłócznik kłosowy Myriophyllum spicatum, rogatek sztywny Ceratophyllum demersum, rzadziej osoka aloesowata Stratiotes aloides oraz grzybienie białe Nymphaea alba i grążel żółty Nuphar lutea. Zalew w całości znalazł się w obrębie obszaru Ujście Odry i Zalew Szczeciński (PLH320018). Do jezior przybrzeżnych należą jeziora: Wicko, Kopań, Bukowo, Jamno, Koprowo, Resko Przymorskie i Liwia Łuża. Są to płytkie zbiorniki o wodach eutroficznych, słabo zasolonych, natlenionych do dna, o dużej amplitudzie wahań poziomu lustra wody i znacznej miąższości osadów dennych. Występowanie makrofitów ograniczone jest z powodu znacznej dynamiki warunków siedliskowych powodowanej przez silne wiatry, falowanie i przesuwanie podłoża. W osłoniętych zatoczkach wykształcają się jednak zbiorowiska roślin o liściach pływających na powierzchni wody. W szuwarach dominuje trzcina i pałka, występują też oczerety i szuwary wielkoturzycowe. Jeziora przymorskie chronione są w obrębie obszarów Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski (PLH ), Jezioro Bukowo (PLH ), Jezioro Kopań (PLH ), Ostoja Słowińska (PLH220023) Największym zagrożeniem dla tych siedlisk jest wypłycanie zbiorników, powodowane m.in. przez eutrofizację, ograniczenie wlewów wód morskich, zakwity fitoplanktonu, zarastanie przez szuwary od strony lądu. Groźne jest także introdukowanie obcych gatunków ryb, głównie amura białego, zwiększającego eutrofizację wód oraz presja na zagospodarowanie rekreacyjne terenów przylegających do jezior i zalewu. przygotowana w ramach projektu:

6 Kidzina na brzegu morskim (kod 1210). Siedlisko to kształtują osadzane na piaszczystych plażach fragmenty roślin morskich (morszczynu Fucus vesiculosus, zostery Zostera marina) oraz kawałki drewna i inne szczątki organiczne przyniesione do morza przez rzeki. Jest to siedlisko nietrwałe, niszczone przez silne sztormy, stąd co roku odtwarzane na nowo. Zasiedlane jest tylko przez rośliny roczne, o krótkim cyklu życiowym, preferujące siedlisko równocześnie bogate w azot (z rozkładających się szczątków roślin) i zasolone. Spotyka się tu kilka gatunków łobod: zdobną Atriplex calotheca, nadbrzeżną A. littoralis, oszczepowatą odmiany solnej Atriplex prostata var. salina, poza tym: rukwiel nadmorską Cakile maritima, marunę nadmorską Matricaria maritima ssp. maritima i solankę kolczystą Salsola kali ssp. kali. Rośliny te tworzą ubogie zbiorowiska o niewielkim stopniu pokrycia. Kidzina może występować wzdłuż całego wybrzeża Bałtyku. Największym problemem w zachowaniu tego siedliska jest usuwanie kidziny podczas czyszczenia plaż użytkowanych rekreacyjnie. przygotowana w ramach projektu:

7 Klify (kod 1230). Strome urwiska powstające na skutek podcinania wysokiego brzegu morskiego w jego dolnej części przez fale morskie i obrywania się części górnej. Klif żywy (1230-1), pozostający przez cały czas pod wpływem fal najlepiej jest wykształcony w morenowej części wyspy Wolin, a obecny jest także na odcinkach wybrzeża położonych dalej na wschód, m.in. w ostoi Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski, Klify Pddębskie czy Kaszubskie Klify. Charakter roślinności zależy od podłoża budującego klif. Na podłożu gliniastym lub ilastym roślinami pionierskimi jest podbiał Tussilago farfara i ostrożeń polny Cirsium arvense, później pojawia się rokitnik Hippophäe rhamnoides, jarzębina Sorbus aucuparia i róża dzika Rosa canina. Na lekko zasadowym podłożu klifów osypiskowych wykształcają się zbiorowiska inicjalne z koniczyną łąkową Trifolium pratense i przelotem zwyczajnym Anthylis vulneraria, następnie wkracza rokitnik, wierzba iwa Salix caprea, osika Populus tremula i sosna Pinus sylvestris. Klify martwe (1230-2), leżące obecnie poza zasięgiem fal. Martwe klify porastają łęgi wiązowo-jesionowe i zarośla tarninowe. Siedliska klifowe są wrażliwe na ograniczenie abrazji, powodowane zarówno czynnikami naturalnymi jak i antropogenicznymi (techniczna ochrona brzegu). przygotowana w ramach projektu:

8 Błotniste solniska z solirodem (Salicornion ramosissimae, kod 1310). Miejsca podmokłe, zasilane stale przez wypływy silnie zasolonych wód podziemnych, zwykle nad płytko zalegającymi pokładami soli kamiennych. Siedlisko wyróżnia specyficzna roślinność halofilna (słonolubna). W ubogich gatunkowo zbiorowiskach dominuje soliród zielny Salicornia europaea oraz muchotrzew solniskowy Spergularia salina. przygotowana w ramach projektu:

9 Solniska nadmorskie (Glauco-Puccinellietalia, kod 1330). Siedliska przyrodnicze o wyglądzie łąki lub niskiego szuwaru związane z miejscami zasilanymi wodami słonymi. W delcie wstecznej Świny oraz nad Dziwną kształtowane prawdopodobnie przez zalewy wód morskich podczas tzw. cofek. Inne solniska, mimo ich nadmorskiego położenia, zasilane są wypływami zasolonych wód podziemnych. Na siedliskach tych występują gatunki roślin słonolubnych, np.: sit Gerarda Juncus gerardi, mannica odstająca Puccinellia distans, świbka nadmorska Triglochin maritimum, mlecznik nadmorski Glaux maritima. Ochronie podlegają zarówno łąki solniskowe jak i bardziej rozpowszechnione szuwary z sitowcem nadmorskim Bulboschoeus maritimus. Solniskom zagraża ekspansja trzciny, co jest skutkiem zaniechania ich ekstensywnego użytkowania pastwiskowego i łąkarskiego. Problemem jest także osuszanie łąk i presja inwestycyjna na terenach nadmorskich. przygotowana w ramach projektu:

10 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (kod 2110). Siedlisko to stanowią drobne pofałdowania na granicy plaży letniej i zimowej (2110-1) lub gładkie kopczyki z piasku u podnóża wydmy białej (2110-2), często poddawane działaniu sztormów. Gatunki roślin bytujące w takich warunkach to: honkenia piaskowa Honckenya peploides i perz sitowy Agropyron junceum tworzące wybitnie niestabilne zbiorowiska na odcinkach zalewanych falami oraz rukwiel nadmorska Cakile maritima, solanka kolczysta Salsola kali ssp. kali oraz trawy wydmuchrzyca piaskowa Elymus arenarius i piaskownica zwyczajna Ammophila arenaria w wyższych partiach plaży letniej. Systemy korzeniowe utrwalają lotne podłoże, a wokół pędów tworzą się kopczyki piasku, inicjując powstawanie wydm. Największym zagrożeniem dla takich siedlisk jest ruch turystyczny oraz utrwalanie piasków przez nasadzenia i zabudowę techniczną brzegu przygotowana w ramach projektu:

11 Nadmorskie wydmy białe z zespołem Elymo-Ammophiletum arenariae (kod 2120). Wydmy białe to wały piasku nanoszonego przez wiatr, tworzące się równolegle do brzegu morza. Pokrywa roślinna na nich jest zwykle luźna i uboga, a tworzą ją głównie skupienia piaskownicy zwyczajnej Ammophila arenaria i wydmuchrzycy piaskowej Elymus arenarius. Na skutek stałego nanoszenia piasku przez wiatr wydma rośnie. W miarę jej starzenia wzrasta zagęszczenie roślin, co ułatwia dalszą akumulację piasku w obrębie wydmy. W miejscach słabiej zasypywanych pojawiają się: kostrzewa czerwona podgatunek piaskowy Festuca rubra subsp. arenaria, groszek nadmorski Lathyrus japonicus subsp. maritimus, lnica wonna Linaria odora, turzyca piaskowa Carex arenaria, szczotlicha siwa Corynephorus canescens, bylica polna odmiany nadmorskiej Artemisia campestris var. sericea, jastrzębiec baldaszkowy odmiany wydmowej Hieracium umbellatum var. linariifolium i bardzo rzadko już spotykany mikołajek nadmorski Eryngium maritimum. Wydmy białe wykształcają się wzdłuż całego polskiego wybrzeża Bałtyku. Zagrożeniem tego siedliska jest presja turystyczna oraz ekspansja drzew i krzewów (wierzba wawrzynowa Salix daphnoides, sosna zwyczajna Pinus sylvestris, kosodrzewina Pinus mugo, róża pomarszczona Rosa rugosa) stosowanych do umocnienie wydm. przygotowana w ramach projektu:

12 Nadmorskie wydmy szare z murawą psammofilną Helichryso- Jasionetum litoralis (kod 2130). Wydmy szare są kolejnym po wydmach białych stadium sukcesyjnym rozwoju wydm nadmorskich, z zapoczątkowanym procesem gromadzenia się próchnicy i powstawania gleby. Na wydmach szarych rozwijają się murawy napiaskowe, a cechy podłoża stopniowo są modyfikowane: wzrasta pojemność wodna, podłoże staje się bardziej zwięzłe i zmniejsza się jego przewiewność, odczyn staje się obojętny lub słabo kwaśny. Zagęszczenie roślin jest bardzo zmienne. Dominuje szczotlicha siwa Corynephorus canescens, towarzyszą jej m.in.: jasieniec piaskowy odmiany nadbrzeżnej Jasione montana var. litoralis, kocanki piaskowe Helichrysum arenarium i turzyca piaskowa Carex arenaria oraz utrzymujące się po młodszym okresie rozwoju wydmy piaskownica zwyczajna Ammophila arenaria i wydmuchrzyca piaskowa Elymus arenarius. Licznie pojawiają się tu porosty, miejscami tworząc rozległe płaty. Często na te wydmy wkraczają też luźno i wolno rosnące okazy sosen. Rozmieszczenie wydm szarych pozostaje w bezpośrednim związku z wydmami białymi. Wydmy szare są zagrożone zalesieniami oraz nadmiernym ruchem turystycznym, powodującymi ustępowanie wielu gatunków typowych dla wydm, wkraczanie gatunków nitrofilnych i zmniejszenie powierzchni muraw. przygotowana w ramach projektu:

13 Nadmorskie wrzosowiska bażynowe (kod 2140). Siedlisko to występuje w dwóch podtypach, z których pierwszy suche wrzosowisko bażynowe Carici arenariae-empetretum nigri (kod ) opisywany był ze wschodniej części polskiego wybrzeża Bałtyku, natomiast drugi wrzosowisko brusznicowo-bażynowe Empetrum nigri-vaccinium vitis-idaea (kod ). Wrzosowiska te wykształcają się na wydmie szarej lub w obrębie borów bażynowych na wydmie brunatnej, na ubogich glebach z cienką warstwą próchnicy. Zajmują niewielkie płaty, często o powierzchni tylko kilku metrów kwadratowych. Niską warstwę krzewinkową buduje głównie wrzos Calluna vulgaris i bażyna czarna Empetrum nigrum. Wkracza tu sosna zwyczajna i brzoza brodawkowata Betula pendula. Do wrzosowisk na wydmach szarych przechodzą gatunki muraw napiaskowych, m.in. szczotlicha siwa Corynephorus canescens, turzyca piaskowa Carex arenaria, kostrzewa czerwona podgatunek piaskowy Festuca rubra. Warstwa mszysta jest dobrze rozwinięta, licznie rosną tu gatunki borowe mchów i porosty. Siedlisko to zagrożone jest czynnikami naturalnymi sztormami, zasypywaniem piaskiem, zarastaniem przez drzewa i krzewy, a dodatkowo także zanika w wyniku realizacji zalesień i pod wpływem presji turystycznej. przygotowana w ramach projektu:

14 Nadmorskie wydmy z zaroślami rokitnika (kod 2160). Zarośla rokitnika Hippophäe rhamnoides, naturalne lub częściowo pochodzenia antropogenicznego, wykształcają się na wierzchowinach wydm lub w nieco bardziej wilgotnych obniżeniach międzywydmowych. Bogactwo gatunkowe zależy od wilgotności siedliska. W warstwie krzewów dominuje rokitnik i w domieszce rośnie podgatunek piaskowy wierzby płożącej Salix repens subsp. arenaria. Warstwę zielną buduje głównie Ammophila arenaria i wydmuchrzyca piaskowa Elymus arenarius, a w obrębie muraw napiaskowych także groszek nadmorski Lathyrus japonicus i turzyca piaskowa Carex arenaria. U podnóża wydm liczniej pojawiają się: szczotlicha siwa Corynephorus canescens, bylica polna odmiany nadmorskiej Artemisia campestris var. sericea i jastrzębiec baldaszkowy odmiany wydmowej Hieracium umbellatum var. linariifolium. Wkraczanie sosny powoduje naturalne przekształcanie zbiorowiska w kierunku boru bażynowego. Nasilenie antropopresji zależy od zwarcia zarośli rokitnika im mniejsze, tym intensywniejsza penetracja turystyczna, utrzymująca zbiorowisko w stadium inicjalnym poprzez wydeptywanie i ruchy podłoża. Omawiane siedlisko występuje w rozproszeniu wzdłuż wybrzeża. przygotowana w ramach projektu:

15 Nadmorskie wydmy z zaroślami wierzby piaskowej (kod 2170). Zarośla podgatunku piaskowego wierzby płożącej wykształcają się w mniej lub bardziej wilgotnych zagłębieniach międzywydmowych, zwykle w obrębie wydmy białej i sąsiadują od strony lądu z wydmami szarymi. Warstwę zielną tworzą tu głównie trawy piaskownica zwyczajna Ammophila arenaria, czasem też wydmuchrzyca piaskowa Elymus arenarius. Pokrycie roślinności jest zależne od warunków mikroklimatycznych od 30 40% w miejscach narażonych na działanie wiatru, do nawet 80% w miejscach zacisznych (w tym wypadku w warstwie zielnej mogą pojawiać się napiaskowe byliny, m.in. groszek nadmorski Lathyrus japonicus czy turzyca piaskowa Carex arenaria). Zmiany sukcesyjne w obrębie tych zbiorowisk prowadzą do powstania wrzosowisk bażynowych lub borów sosnowych. Mogą też powstawać trudne do rozróżnienia, przejściowe zbiorowiska wrzosowisk bażynowych z dużym udziałem wierzby piaskowej Salix arenaria. Wydmy z wierzbą piaskową występują w rozproszeniu wzdłuż całego polskiego wybrzeża Bałtyku. Ich rozwój ograniczają czynniki naturalne niszczące działanie fal morskich oraz zasypywanie grubą warstwą piasku oraz antropogeniczne wprowadzanie inwazyjnych gatunków krzewów oraz budowa ośrodków wypoczynkowych i presja turystyczna. przygotowana w ramach projektu:

16 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (kod 2180). Siedlisko przyrodnicze obejmujące lasy o zróżnicowanej fizjonomii, które łączy specyficzna flora typowa dla wybrzeża bałtyckiego i geneza podłoża. Najbardziej inicjalne siedliska zajmują bory sosnowe zwane bażynowymi Empetro nigri-pinetum. O współczesnym rozpowszechnieniu i charakterze tych zbiorowisk zdecydowały minione dwa wieki, kiedy to sosna zwyczajna (lokalnie też kilka innych gatunków sosen obcych dla Pomorza) była masowo sadzona w pasie nadmorskim. W lasach tych utrzymują się gatunki charakterystyczne dla lasów nadmorskich, takie jak: tajęża jednostronna Goodyera repens, listera sercowata Listera cordata, gruszycznik jednokwiatowy Moneses uniflora i szczególnie obficie tu spotykana bażyna czarna Empetrum nigrum. W wyniku renaturyzacji składu drzewostanu, bory bażynowe w wielu miejscach ulegają transformacji w lasy brzozowo-dębowe Betulo pendulae-quercetum roboris (kod ). Zbiorowisko to w miejscach narażonych na silne wiatry, wykształca się w formie lasu niskiego i zwartego, a w miejscach zacisznych, bardziej oddalonych od brzegu morza w formie lasu wysokopiennego, o luźniejszym zwarciu warstwy drzew. Obok podrostu dębów i domieszkowych buków, w podszycie obficie obecna jest kruszyna Frangula alnus, jarzębina Sorbus aucuparia i wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenum. Na drobnopiaszczystych kwaśnych glebach w pasie nadmorskim wykształcają się także lasy bukowo-dębowe Fago-Quercetum petraeae (kod ). Zarówno w tym jak i poprzednim podtypie siedliska liczny udział w runie mają gatunki borowe. przygotowana w ramach projektu:

17 Na zapleczu nadbrzeżnych wydm, w miejscach płaskich, przykrytych jednak warstwą piasków wydmowych wykształca się las o fizjonomii i składzie zasadniczo odmiennym od wyżej opisanych łęg czeremchowo-jesionowy Pruno-Fraxinetum (kod ). Las ten wyróżnia się bogactwem gatunkowym i złożoną strukturą piętrową. W drzewostanie dominują olsze czarne Alnus glutinosa i jesiony wyniosłe Fraxinus excelsior, wiele tu gatunków niskich drzew i krzewów. Runo obfituje w gatunki preferujące siedliska żyzne i wilgotne. Wszystkie wymienione zbiorowiska leśne związane z pasem wydm obecne są niemal wzdłuż całego wybrzeża wydmowego. Problemem w ich ochronie jest nadmierna presja rekreacyjna oraz wykonywanie niektórych prac związanych z gospodarką leśną, w szczególności wykonywanie zrębów zupełnych i sztuczne odnawianie siedlisk nadmorskich sosną zwyczajną, z niedostatecznym wykorzystaniem gatunków odnawiających się naturalnie. przygotowana w ramach projektu:

18 Partnerzy: Zdjęcia wykorzystane w prezentacji pochodzą z zasobów Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Szczecinie przygotowana w ramach projektu: