70-te urodziny Profesora Jana Krzymańskiego

Transkrypt

1 70-te urodziny Profesora Jana Krzymańskiego Twórca polskiej szkoły genetyki i hodowli roślin oleistych Profesor dr hab. Jan Krzymański 21 maja 1999 r. ukończył 70 lat. Jednocześnie obchodził 48-lecie nieprzerwanej pracy zawodowej w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. Profesor Jan Krzymański w 1952 roku ukończył studia na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i uzyskał stopień magistra filozofii w zakresie chemii. W tym samym roku został zatrudniony w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Zakładzie Roślin Oleistych w Poznaniu, kierowanym przez Profesora Konstantego Moldenhawera. W krótkim czasie zorganizował laboratorium chemiczne, którym kierował do 1968 roku. W 1962 r. objął także kierownictwo Zakładu Roślin Oleistych. Następnie po zmianach organizacyjnych Instytutu w latach był zastępcą kierownika Oddziału Poznańsko-Gorzowskiego, a potem od 1973 r. do momentu przejścia na emeryturę w styczniu 2000 r. był kierownikiem tego Oddziału, później przekształconego w Oddział Poznański IHAR. Profesor doktoryzował się na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 1961 r. otrzymał naukowy stopień doktora nauk przyrodniczych nadany przez Radę Naukową Wydziału Matematyki Fizyki i Chemii. Stopień doktora habilitowanego nauk rolniczych został nadany Profesorowi Krzymańskiemu w 1970 r. przez Radę Naukową Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin na podstawie pracy pt. Genetyczne możliwości ulepszania składu chemicznego nasion rzepaku ozimego. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1976 r., a profesora zwyczajnego w 1982 r. Profesor współpracował z wieloma ośrodkami naukowymi za granicą, co pozwoliło na odbycie stażu naukowego w Canada Agriculture Research Station w latach 1967/68 oraz licznych zagranicznych podróży studyjnych. Działalność naukowo-badawcza Profesora Krzymańskiego w Instytucie rozpoczęła się od rozwinięcia badań nad metodami analiz chemicznych materiałów roślinnych, szczególnie metodami analizy instrumentalnej i ich adaptacją do badań roślin oleistych. Metodami tymi zostały przebadane materiały kolekcyjne i hodowlane rzepaku ozimego pod względem składu kwasów tłuszczowych, glukozynolanów i zawartości tłuszczu. Następnie Profesor rozszerzył swój zakres

2 2 zainteresowań i rozpoczął badania nad dziedziczeniem i odziedziczalnością najważniejszych cech jakościowych rzepaku, co stworzyło teoretyczne podstawy do podjęcia prac nad otrzymaniem rzepaku ozimego o ulepszonym składzie oleju i śruty. Kamieniem milowym w historii hodowli rzepaku jest odkrycie przez Profesora Krzymańskiego, że polska odmiana rzepaku jarego Bronowski cechuje się bardzo niską zawartością glukozynolanów. Odkrycie to zostało dokonane w 1967 r. w Canada Agriculture Research Station w Kanadzie, gdzie Profesor przebywał jako stypendysta FAO w pracowni dr. K. R. Downey a. Dało ono podstawę do hodowli niskoglukozynolanowych odmian rzepaku na całym świecie. Dla zwiększenia efektywności prac hodowlanych nad rzepakiem Profesor rozwinął badania w dziedzinie genetyki ilościowej, opracowywał programy komputerowe pozwalające na wykonanie obliczeń pomiarów biometrycznych cech oraz ich wzajemnych relacji fenotypowych i genotypowych, a także na przewidywanie postępu hodowlanego. Dzięki stosowanym metodom badawczym pod kierunkiem Profesora Krzymańskiego wyhodowano pierwszą na świecie odmianę niskoerukową rzepaku Wipol (1969), a następnie bezerukową Janpol (1976). Profesor skupił wokół siebie duże grono naukowców, hodowców, specjalistów z przemysłu tłuszczowego i utworzył w ten sposób zespół, którym kierował i który spowodował, że w Polsce podobnie jak w innych krajach, rzepak stał się ważną perspektywiczną rośliną oleistą. Było to możliwe poprzez poszukiwanie nowych własnych metod badawczych, metod wytwarzania zmienności genetycznej i jej oceny. Pod kierunkiem Profesora zostały rozwinięte nowe kierunki badań nad rzepakiem: wykorzystanie efektu heterozji w odmianach mieszańcowych rzepaku, ulepszanie jakości śruty poprzez obniżenie zawartości związków antyżywieniowych glukozynolanów i włókna, wytwarzanie genotypów o różnych proporcjach kwasów tłuszczowych w oleju, genotypów odpornych na choroby i inne stresy biotyczne. Profesor Krzymański zawsze promuje nowe tendencje w badaniach dzięki czemu w Oddziale Poznańskim IHAR mogły rozwinąć się prace z zakresu biotechnologii, inżynierii genetycznej, markerów molekularnych, genomiki. Obiektem zainteresowań Profesora jest nie tylko rzepak, ale także inne rośliny oleiste jak mak, len, gorczyca biała. Dzięki pracom badawczym i hodowlanym kierowanym przez Profesora powstały odmiany maku wysokomorfinowego, niskomorfinowego oraz unikalne odmiany maku niskomorfinowego odróżnialne od form wysokomorfinowych na podstawie markerów fenotypowych. Gorczycę białą chce Profesor wprowadzić na pola jako alternatywną jarą roślinę oleistą. Stąd rozwinięte prace nad ulepszeniem jej cech jakościowych. Profesor nigdy nie poprzestaje na opracowaniu metody badawczej, ani na wytworzeniu nowej odmiany. Zawsze dba o to aby wysiłek naukowców i hodowców został wdrożony do praktyki. Dzięki Jego zaangażowaniu we współpracę

3 z przemysłem tłuszczowym nowe typy odmian rzepaku były wprowadzone do uprawy w tym samym czasie co w Kanadzie i krajach Europy Zachodniej. Zakres zainteresowań i działalności Profesora Krzymańskiego jest tak duży, że nie sposób wymienić wszystkich Jego zasług dla nauki, hodowli i rolnictwa. Dorobek Profesora można podzielić na trzy części: naukowy, dydaktyczny i hodowlany. Naukowy dorobek Profesora Krzymańskiego to już blisko 200 prac naukowych i popularno-naukowych opublikowanych w czasopismach krajowych i zagranicznych. Prace te dotyczą roślin oleistych i obejmują takie dziedziny jak: genetyka jakościowa i ilościowa, biometria, biochemia tłuszczów roślinnych i glukozynolanów, metody analizy instrumentalnej, metody hodowlane, biotechnologia i genomika. Profesor jest także współautorem wydawanej corocznie od 1994 r. monografii Rzepak Ozimy, a także wydanych monografii Rzepak jary, Len oleisty, Gorczyce. Rocznik Rośliny Oleiste oraz coroczne konferencje naukowe Rośliny Oleiste powstały dzięki ogromnej wiedzy, zapałowi i uporowi Profesora. Profesor Krzymański potrafi dzielić się wiedzą ze swoimi współpracownikami i zachęcać do rozwoju zawodowego. Pod Jego kierunkiem zostało wykonanych kilka prac magisterskich, 6 prac doktorskich, czterech współpracowników habilitowało się. Przeprowadzone badania wdrażane do praktycznej hodowli i modelowe prace hodowlane zostały uwieńczone autorstwem i współautorstwem wielu odmian: rzepaku ozimego: odmiana niskoerukowa Wipol (1969); odmiany bezerukowe Janpol (1976) i Beryl (1982); odmiany bezerukowe i niskoglukozynolanowe, tzw. podwójnie ulepszone Jantar (1985), Bolko (1989), Mar (1991), Leo (1993), Polo (1993), Bor (1994), Marita (1994), Kana (1997), Gara (1999); rzepaku jarego: odmiana mieszańcowa Margo (1999); maku: odmiana wysokomorfinowa Lazur (1990); odmiana niskomorfinowa Przemko (1990); odmiany niskomorfinowe z markerem fenotypowym Mieszko (1999), Michałko (1999), Zambo (2000), Agat (2000), Rubin (2000). Należy podkreślić także wielką aktywność zawodową Profesora Krzymańskiego poprzez uczestnictwo w radach naukowych i różnych organizacjach, których był i jest aktywnym członkiem. Profesor od 1968 roku jest członkiem Rady Naukowej Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, a od 1975 r. Rady Naukowej Instytutu Genetyki Roślin PAN. W latach poprzednich był członkiem Rad Naukowych: Instytutu Przemysłu Tłuszczowego ( ), Instytutu Ochrony Roślin ( ), Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich ( ), Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN ( ). Profesor bierze udział w pracach Komitetu Fizjologii, Genetyki i Hodowli Roślin PAN, którego jest członkiem od 1981 r. Ponadto należy do towarzystw naukowych i zawodowych, polskich i międzynarodowych: Polskiego Towarzystwa Genetycznego, Eucarpia, GCIRC Międzynarodowy Komitet ds. Badań nad Rzepakiem, którego był Prezesem w latach 3

4 , Związku Twórców Odmian Roślin Uprawnych, którego jest obecnie Prezesem. Ponadto w latach był członkiem Międzynarodowej Grupy Ekspertów ds. Papaver bracteatum (International Working Group of Experts on Papaver bracteatum) i konsultował program hodowli i uprawy maku na Tasmanii. Zasługi Profesora Krzymańskiego dla nauki, hodowli i rozwoju rolnictwa zostały docenione poprzez liczne odznaczenia państwowe i nagrody. Najważniejsze z nich to: Srebrny Krzyż Zasługi (1956), Złoty Krzyż Zasługi (1966), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1971), Państwowa Nagroda Zespołowa Drugiego Stopnia (1988). Współpracownicy i uczniowie Profesora Jana Krzymańskiego pragną wyrazić swoją wdzięczność za stworzony warsztat pracy, za wskazanie dróg rozwoju zawodowego i zaszczepiony etos pracy naukowej. Życzymy Panu Profesorowi dalszych sukcesów naukowych i dużo zdrowia na nadchodzące lata. Doc. dr hab. Iwona Bartkowiak-Broda A Tribute to Professor Jan Krzymański on his 70th Birthday Anniversary Professor Jan Krzymański, the founder of Polish school of genetics and oil plant breeding, in 1999 celebrated his 70th birthday anniversary and 48th anniversary of his dedicated work at the Plant Breeding and Acclimatization Institute. Professor Jan Krzymański was born on May 21, He completed his education in the Department of Mathematics, Physics and Chemistry of Adam Mickiewicz University of Poznań and received his master s degree in chemistry in 1952 and his doctorate in In 1970 he presented his work Genetic possibilities of improving chemical composition of winter rapeseed and was qualified as assistant professor and in 1976 as professor. In 1952 Professor Jan Krzymański began his work in Plant Breeding and Acclimatization Institute in the Oil Crop Department supervised by Professor Konstanty Moldenhawer. Soon Professor Krzymański established chemical laboratory which he led until He served as the Head of the Department of Oil Plants from 1962, from 1972 to 1973 as Vice-Director of Poznań-Gorzów Division and from 1973 up till his retirement in 2000 as Director of Poznań Division of Plant Breeding and Acclimatization Institute. Professor Krzymański began his scientific career in the Institute with studies on methods of chemical analysis of plants, especially methods of instrumental analysis and their adaptation to investigations in oil plants. These methods were used to examine collections and breeding materials of winter rapeseed in reference to fatty acids composition, glucosinolates and fat content.

5 In the following years Professor Krzymański commenced studies on inheritance and heritability of the most important quality traits of rapeseed, which prepared theoretical basis for undertaking research to obtain winter rapeseed with improved meal and oil content. The key to rapeseed breeding worldwide was Professor Krzymański s discovery that Polish variety of spring rapeseed Bronowski revealed very low glucosinolate content. The discovery was made in 1967 in Canada Agriculture Research Station in dr K. R. Downey s laboratory where Professor Krzymański stayed from 1967 to In order to increase the efficacy of works on breeding of rapeseed Professor Krzymański developed researches in quantitative genetics and prepared computer programs for calculating biometric measurements of traits and their reciprocal phenotypic and genotypic relations, and also for foreseeing progress of breeding. This led to the breeding of the first in the world low erucic variety Wipol (1969) and zero erucic variety Janpol (1976) and initial materials for breeding of required zero erucic and low glucosinolate varieties were developed. Professor made interested in these investigations a number of scientists, breeders and specialists from fat industry and their works led by Professor Krzymański made rapeseed an important crop in Poland. Thus Professor created Polish school of genetics and oil plant breeding. It was possible only owing to his studies on new research methods, methods of generating genetic variability and its evaluation. Under his leadership new directions of rapeseed studies were developed: utilization of heterosis effect in hybrid varieties of rapeseed, improvement of meal quality by lowering the content of antinutritional compounds such as glucosinolates and fibre, generating of genotypes with different fatty acids ratios in oil, genotypes resistant to diseases and other kinds of biotic stress. Professor Krzymański always promotes new tendencies in researches which allowed in the Poznań Division of Plant Breeding and Acclimatization Institute the development of studies also in the field of biotechnology, genetic engineering, molecular markers, genomics. Besides his interest in rapeseed Professor also conducts studies on other oil plants: poppy, flax, white mustard. As a result of researches and breeding works led by Professor Krzymański the varieties of high- and low-morphine poppy were released as well as unique varieties of low-morphine poppy distinguishable from high-morphine forms on the basis of phenotypic markers. Professor s intention is to introduce white mustard into production as an alternative spring oil plant. Thus the works on improving its quality traits are being developed. Professor Krzymański not only conducts studies aiming at research methods and breeding of a new variety. Through the collaboration with Fat Industry he has introduced the new varieties of rapeseed into production at the same time as in Canada and Western European Countries. The scope of Professor Krzymański s interests and activities is so vast that it is not possible to mention all of them. 5

6 6 Professor Krzymański made very significant contributions to science, didactics and breeding. He published extensively with almost 200 papers in refereed Polish and foreign journals. His writings are concerned with oil plants and such areas as: qualitative and quantitative genetics, biometrics, biochemistry of plant fats and glucosinolates, methods of instrumental analysis, breeding methods, biotechnology and genomics. He is also a co-author of a monograph Winter Rapeseed issued annualy since 1994 and monographs Spring Rapeseed, Oil Flax and White Mustard. Also annual scientific conferences Oil Plants and an annual journal Oil Plants were created thanks to Professor Krzymański s great knowledge and enthusiasm. He also supervised some graduate students, 6 post-graduate students, 4 of his co-workers were qualified as assistant professors. Professor J. Krzymański after having introduced the results of his researches into production, is the author and co-author of many varieties: winter rapeseed: low erucic variety Wipol (1969); zero erucic varieties Janpol (1976), Beryl (1982); zero erucic varieties with low glucosinolate content (double improved) Jantar (1985), Bolko (1989), Mar (1991), Leo (1993), Polo (1993), Bor (1994), Marita (1994), Kana (1997), Gara (1999); spring rapeseed: hybrid variety Margo (1999); high-morphine poppy Lazur (1990); low-morphine poppy Przemko (1990); low-morphine poppy with phenotypic marker Mieszko (1999), Michałko (1999), Zambo (2000), Agat (2000), Rubin (2000). Professor Jan Krzymański has actively participated and contributed to innumerable scientific boards and organizations. He is also a fellow of Polish and foreign scientific and professional societies: Polish Genetic Society, Eucarpia, GCIRC (Groupe Consultatif International de Recherche sur le Colza), whose President he was from 1985 to Since 1999 he has been the President of Association of Crop Plant Developers in Poland. He was a member of International Working Group of Experts on Papaver bracteatum from 1974 to 1983 and was a consultant to breeding and cultivation program in Tasmania. For his accomplishments Professor Krzymański received many distinguished state awards and medals. Professor J. Krzymański has made an indelible imprint on the science of oil plant breeding. Co-workers and followers of Prof. Krzymański deeply appreciate his dedicated work, sound advice and inculcated ethos of scientific work. We wish Professor J. Krzymański further scientific achievements and good health for the following years. Doc. dr hab. Iwona Bartkowiak-Broda