Akty prawne w zakresie rolnictwa ekologicznego

Transkrypt

1 Akty prawne w zakresie rolnictwa ekologicznego Rolnictwo ekologiczne w Polsce prowadzone jest w oparciu o przepisy obowiązujące w państwach członkowskich UE i przepisy krajowe. Do podstawowych aktów prawnych w tej dziedzinie naleŝą: - Rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych oraz uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz.U.WE L 189 z ), - Rozporządzenie MRiRW z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie określania jednostki organizacyjnej kwalifikującej środki ochrony roślin do stosowania w rolnictwie ekologicznym oraz prowadzącej wykaz tych środków, - Rozporządzenie MRiRW z dnia 1 lipca 2004 r. w sprawie określania jednostki kwalifikującej nawozy i środki poprawiające właściwości gleby do stosowania w rolnictwie ekologicznym oraz prowadzącej wykaz tych nawozów i środków, - Rozporządzenie MRiRW z dnia 13 kwietnia 2007 r. (Dz.U. Nr 67, poz. 446) w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla róŝnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa, - Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym (DZ.U. Nr 116, poz. 975). Przestawianie gospodarstw na rolnictwo ekologiczne Grunty, na których będzie prowadzona produkcja ekologiczna muszą przejść okres przestawiania (konwersji). Trwa on 2 lata dla gruntów ornych, a w przypadku przestawiania upraw wieloletnich - z wyjątkiem łąk i pastwisk - 3 lata. W szczególnych przypadkach jednostka certyfikująca moŝe skrócić okres przestawiania po odpowiednim udokumentowaniu wcześniejszego sposobu uŝytkowania. Okres przestawiania pasiek wynosi 1 rok. Sprawne przeprowadzenie procesu przestawiania gospodarstwa na ekologiczny system produkcji wymaga wiedzy i dobrego zaplanowania. Producent musi odpowiedzieć sobie na liczne pytania. Jaki rodzaj produkcji wybrać? Jak i gdzie sprzedać produkty wytworzone w gospodarstwie? Decyzja o wyborze kierunku rozwoju musi uwzględniać elementy otoczenia, w którym funkcjonuje gospodarstwo, takie jak: warunki klimatyczne, glebowe, wielkość i połoŝenie gospodarstwa, posiadane zabudowania gospodarcze, zaplecze socjalne oraz wiedzę gospodarza i współpracowników. Warto nawiązać kontakt z innymi rolnikami ekologicznymi, jak równieŝ z organizacjami związanymi z tym system produkcji w celu wymiany doświadczeń, rozwaŝenia wspólnej działalności, pomocy czy to w sprzedaŝy produktu, czy teŝ znalezienia firmy przetwórczej i organizacji rynku zbytu. Na podstawie tych działań pojawia się moŝliwość realizacji celu, jakim jest przestawienie gospodarstwa. Przestawianie na ekologiczny system gospodarowania najlepiej rozpocząć od przygotowania nawozów i zaplanowania płodozmianu. Układając płodozmian, obok właściwości stanowiska i moŝliwości wykorzystania uprawianych roślin, powinniśmy uwzględnić wymagania 1

2 stawiane przez rolnictwo ekologiczne, tj.: zaopatrzenia roślin następczych w azot, ograniczanie zachwaszczenia, oraz zapobieganie nasileniu występowania szkodników i chorób roślin uprawnych. Dobrze ułoŝony płodozmian ma zasadnicze znaczenie dla, zwiększenia poziomu materii organicznej w glebie i aktywności Ŝycia biologicznego gleby, a wysiew w poplonie roślin motylkowatych lub innych roślin, uŝyźniających glebę po wcześnie zbieranych uprawach, wzmacnia opisywane właściwości płodozmianu. Uprawa koniczyny lub lucerny stanowi początek dobrego płodozmianu. W gospodarstwach utrzymujących bydło lub owce, rośliny te są przeznaczone głównie na paszę, a w gospodarstwach bezinwentarzowych lub z małą obsadą zwierząt, w celu zapewnienia dobrego stanowiska i zadowalającego plonowania roślin następczych. Wczesny wysiew roślin strączkowych w międzyplonach (do końca lipca) daje widoczne polepszenie zasobności gleby w azot. W późniejszych terminach jako poplon, zalecana jest uprawa roślin o głębokim systemie korzeniowym np. gorczyca, facelia, które zapobiegają stratom azotu przez wymywanie do głębszych warstw profilu glebowego, gdzie jest niedostępny dla roślin. Stosowanie właściwych przedplonów ma niewielkie znaczenie dla zwiększania zawartości azotu w glebie, jednak wpływa pozytywnie na utrzymanie struktury gleby i aktywność Ŝycia biologicznego. Uprawa poplonów daje zadowalające rezultaty tylko w sprzyjających warunkach pogodowych, przede wszystkim przy optymalnych warunkach wilgotnościowych gleby. W uprawie gleby w gospodarstwach prowadzonych metodą ekologiczną ogólnie przyjętą zasadą jest płytkie obracanie i głębokie spulchnianie roli. W okresie przestawiania nie zaprzestaje się stosowania pługa do uprawy gleby. TakŜe w późniejszych latach pług wykorzystywany jest do ograniczenia zachwaszczenia, szczególnie chwastami wieloletnimi. Głębokie spulchnienie roli, naleŝy wykonywać tak często, jak jest to konieczne i tylko wtedy, gdy przyniesie to poprawę struktury gleby. Regulacja zachwaszczenia upraw jest istotnym zagadnieniem w przestawianiu. Wprowadzenie wielostronnego płodozmianu jest warunkiem ograniczenia zachwaszczenia w gospodarstwie ekologicznym. Wykonanie zabiegów mechanicznych w terminach uwzględniających fazę rozwojową roślin uprawnych i chwastów moŝe zasadniczo pomóc w jego ograniczeniu. Do tego celu potrzebna jest prawidłowa uprawa gleby, jak równieŝ zastosowanie róŝnego rodzaju maszyn i narzędzi, tj.: brony chwastownika, kultywatora, pielników do upraw szerokorzędowych. Głębokie napowietrzenie moŝna wykonać latem po zbiorze plonu głównego. Następnie bezpośrednio po Ŝniwach naleŝy wysiać głęboko korzeniące się rośliny. W większości przypadków przestawianie gospodarstwa na ekologiczny system produkcji związane jest z wydatkami. Przy produkcji roślinnej konieczne jest posiadanie narzędzi do zwalczania chwastów np. brony chwastownika, maszyn do uprawy międzyrzędowej. Gospodarstwa utrzymujące zwierzęta muszą liczyć się z koniecznością przebudowy istniejących zabudowań lub budową całkiem nowych, odpowiadających standardom dobrostanu zwierząt i ochrony środowiska. Jednocześnie zapotrzebowanie na siłę roboczą w obrębie gospodarstwa moŝe ulec zwiększeniu i musi być to uwzględnione w kosztach produkcji, szczególnie, gdy uprawiane są np. warzywa oraz jeŝeli w gospodarstwie prowadzona jest sprzedaŝ bezpośrednia. śeby zmniejszyć ryzyko związane ze zmianą sposobu zarządzania oraz aby mieć obiektywny przegląd sytuacji w gospodarstwie, niezbędne jest opracowanie planu przestawiania gospodarstwa na rolnictwo ekologiczne. O pomoc w jego opracowaniu moŝna zwrócić się do ośrodków doradztwa rolniczego, jak równieŝ do stowarzyszeń rolników ekologicznych. 2

3 System kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym Proces kontroli gospodarstw w okresie przestawiania i w okresie produkcji certyfikowanej jest regulowany zasadami ustalonymi w Rozporządzeniu Rady EWG 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 roku w sprawie rolnictwa ekologicznego i znakowania jego produktów. Kontrola prowadzona przez jednostki certyfikujące obejmuje wszystkie gospodarstwa, które posiadają certyfikat lub są w okresie przestawiania. Procedury kontroli zakładają istnienie czterech typów sankcji; upomnienie, ostrzeŝenie, zawieszenie i cofnięcie certyfikatu. Nakładane są one w przypadku stwierdzenia niezgodności z wymogami rolnictwa ekologicznego. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi - upowaŝnia jednostki certyfikujące, akredytowane w zakresie rolnictwa ekologicznego, zgodnie z Polską Normą PN-EN Wymagania ogólne dotyczące działania jednostek prowadzących systemy certyfikacji wyrobów" do przeprowadzenia kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów potwierdzających, Ŝe płody rolne nieprzetworzone oraz produkty z nich powstałe zostały wyprodukowane lub przetworzone zgodnie z Rozporządzeniem Rady EWG nr 2092/91. Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych sprawuje nadzór nad jednostkami certyfikującymi, przyjmuje zgłoszenia producentów rozpoczynających działalność w rolnictwie ekologicznym, upowaŝnia importerów do przywozu produktów rolnictwa ekologicznego z krajów trzecich i kontroluje je, a takŝe gromadzi i przechowuje informacje o producentach oraz udostępnia je zainteresowanym podmiotom. UpowaŜnione Jednostki certyfikujące - przeprowadzają kontrole oraz wydają i cofają certyfikaty zgodności. Obecnie działa 9 jednostek certyfikujących: - PNG Sp. z o.o., - EKOGWARANCJA PTRE Sp. z o.o., - COBICO Sp. z o.o., - BIOEKSPERT Sp. z o.o., - BIOCERT MAŁOPOLSKA Sp. z o.o., - Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A., - AGRO BIO TEST Sp. z o.o., - TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o., - Centrum Jakości AgroEko Sp. z o.o.. Producent rolny zamierzający przestawić się na rolnictwo ekologiczne zgłasza swoje gospodarstwo do jednej z upowaŝnionych jednostek certyfikujących oraz do Wojewódzkiego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych. Na formularzu FZ-01/04 Zgłoszenie działalności w rolnictwie ekologicznym" rolnik zobowiązuje się do prowadzenia gospodarstwa zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego. Od tego momentu poddaje się systemowi kontroli prowadzonych przez inspektorów dowolnie wybranej jednostki certyfikującej i Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych. Od momentu rejestracji gospodarstwo objęte jest okresem przestawiania na ekologiczną metodę gospodarowania zgodnie z ustawą o rolnictwie ekologicznym i Rozporządzeniem Rady 2092/91/EWG. Oprócz zgłoszenia producent dostarcza jednostce certyfikującej komplet dokumentów, na który składa się: - oświadczenie, Ŝe produkcja w gospodarstwie rolnym będzie prowadzona metodami ekologicznymi; - informację o rodzaju i ilości produktów, które mają być prowadzone metodami ekologicznymi; - opis gospodarstwa z zaznaczeniem połoŝenia gruntów i obiektów; - wypis z ewidencji gruntów i budynków dotyczący gospodarstwa rolnego; 3

4 - mapy ewidencyjne działek rolnych. Kserokopie wszystkich wymienionych dokumentów powinny znajdować się w dokumentacji rolnika. Pracownik biura jednostki certyfikującej informuje o: - krajowych przepisach dotyczących certyfikacji gospodarstw ekologicznych; - zasadach kontroli i certyfikacji danej jednostki; - opłatach za kontrolę i certyfikację; - udostępnia niezbędne formularze i wykazy. Zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Rady EWG nr 2092/91 kaŝdy producent rolny prowadzący uprawę metodami ekologicznymi zobowiązany jest prowadzić dokumentację, aby umoŝliwić jednostce kontrolnej odnalezienie informacji na temat metod i ilości wytworzonych produktów w gospodarstwie. Do dokumentacji naleŝy dołączać faktury VAT, rachunki, zgody Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa na zakup materiału siewnego i rozmnoŝeniowego w standardzie konwencjonalnym, kopie certyfikatów i inne. Dokumentację naleŝy przechowywać pięć lat. Jednostka certyfikująca dokonuje corocznie kontroli gospodarstwa w terminie uzgodnionym z rolnikiem i sporządza protokół z kontroli. Na podstawie pozytywnej kontroli producent otrzymuje certyfikat, który wydawany jest dla konkretnych produktów na okres 12 miesięcy. Certyfikat obejmuje rodzaj i ilości produktów ekologicznych zadeklarowanych do sprzedaŝy na dany rok. Koszty kontroli w rolnictwie ekologicznym są częściowo dotowane z budŝetu krajowego, a wysokość dotacji jest ustalana corocznie Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Od 2009 roku rolnicy będą otrzymywali wsparcie finansowe do kosztów kontroli w ramach działania Uczestnictwo rolników w systemach jakości Ŝywności PROW Znakowanie produktów rolnictwa ekologicznego Na etykiecie produktu Ŝywnościowego pochodzącego z ekologicznego sposobu produkcji powinny znaleźć się podstawowe informacje wymagane stosownymi regulacjami dotyczącymi znakowania Ŝywności tj.: nazwa produktu, data produkcji, okres przydatności do spoŝycia itp. Zgodnie z przepisami UE w sprawie ekologicznej produkcji Ŝywności (Rozporządzenie Rady EWG nr 2092/91, art.5), jeŝeli oznakowanie produktu w jakikolwiek sposób nawiązuje do rolnictwa ekologicznego, to jednocześnie musi zawierać następujące dwie informacje: - nazwa i adres podmiotu wprowadzającego produkt do obrotu (odpowiedzialnego za jego eko-rolnicze pochodzenie), - nazwa i numer identyfikacyjny jednostki, która certyfikuje podmiot wprowadzający do obrotu. Do końca 2008 przepisy zezwalają na swobodne sformułowanie eko-rolniczego statusu produktu: np. Produkt Rolnictwa Ekologicznego, Eko-produkt, Bio-produkt, Produkt ekologiczny, Produkt organiczny, Z gospodarstwa ekologicznego, Wyprodukowane metodami ekologicznymi, itd. Rozporządzenie Rady EWG nr 2092/91 proponuje do stosowania w państwach UE adnotację: Rolnictwo Ekologiczne - System Kontroli UE i/lub graficzne logo. Poprawność oznakowania podlega kontroli jednostki certyfikującej, tzn. projekty etykiet naleŝy przedstawiać jednostce certyfikującej do zatwierdzenia. JeŜeli oznakowanie jest nieprawidłowe, jednostka certyfikująca ma obowiązek zakazać jego stosowania. Przedmiotem oceny jednostki certyfikującej jest wyłącznie zgodność znakowania z przepisami. Przepisy wymagają, by produkty rolnictwa ekologicznego były transportowane w zamkniętych opakowaniach, przy czym kaŝda jednostka w obrocie, opakowania transportowe i magazynowe musi być właściwie oznakowana. Jedynie w przypadku przewozu produktów 4

5 rolnictwa ekologicznego między 2 certyfikowanymi podmiotami, własnymi środkami transportu jednego z nich, moŝliwy jest transport luzem, pod warunkiem uzyskania zgody jednostki certyfikującej. W przypadku transportu przez firmę transportową, ekologiczny status produktu musi być wskazany w dokumencie transportowym, jakim jest list przewozowy, specyfikacja partii transportowej, faktura, rachunek lub inny dokument. Wymogi dotyczące wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego w zamkniętych i oznakowanych opakowaniach, zapobiegające zmieszaniu lub podmianie produkcji ekologicznej i konwencjonalnej są stałe. Natomiast sam sposób znakowania ekoproduktów, dotąd dowolny zostanie ujednolicony w całej UE, w formie nowego logo obowiązującego w całej Unii Europejskiej od 1 stycznia Dotychczasowe oznakowanie będzie mogło być stosowane do wyczerpania zapasów etykiet, opakowań z nadrukiem, etc. Dane statystyczne dotyczące rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach Liczba producentów ekologicznych ogółem w latach Liczba gospodarstw ekologicznych w poszczególnych województwach w 2008 r. Województwo Liczba gospodarstw z certyfikatem 5 Liczba gospodarstw w okresie przestawiania Razem =2+3 Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelski Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie POLSKA

6 Liczba przetwórni ekologicznych w podziale na województwa w latach Województwo Liczba przetwórni ekologicznych w 2007 r. Liczba przetwórni ekologicznych w 2008 r. Zmiana liczby przetwórni [%]* Dolnośląskie ,0% Kujawsko-pomorskie ,0% Lubelski ,8% Lubuskie ,0% Łódzkie ,3% Małopolskie ,9% Mazowieckie ,9% Opolskie 1 1 0,0% Podkarpackie ,7% Podlaskie ,6% Pomorskie ,0% Śląskie ,3% Świętokrzyskie ,8% Warmińsko-mazurskie ,6% Wielkopolskie ,3% Zachodniopomorskie ,7% POLSKA ,6% * procentowy wzrost liczby przetwórni ekologicznych w 2008 r. w porównaniu do 2007 r. Powierzchnia ekologicznych upraw rolnych w podziale na województwa w 2008 Województwo Powierzchnia z certyfikatem [ha] Powierzchnia w okresie przestawiania [ha] Razem [ha] Dolnośląskie 16035, , ,5 Kujawsko-pomorskie 3665,3 2277,3 5942,5 Lubelski 16986,9 9905, ,8 Lubuskie 7927, , ,5 Łódzkie 2801,8 2026,7 4828,5 Małopolskie 14839,7 7815, ,9 Mazowieckie 16567, , ,3 Opolskie 713,1 857,6 1570,7 Podkarpackie 19688,5 8982, ,5 Podlaskie 10991,7 9418, ,9 Pomorskie 5959,4 5406, ,0 Śląskie 2301,3 1633,2 3934,4 Świętokrzyskie 7694,0 3146, ,7 Warmińsko-mazurskie 16465, , ,9 Wielkopolskie 9850, , ,6 Zachodniopomorskie 26243, , ,8 POLSKA , , ,2 6

7 Struktura gospodarstw ekologicznych w podziale na wielkości obszarowe w Polsce w latach ,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% ha 5-10 ha ha ha ha pow. 100 ha Pakiet rolnictwo ekologiczne w ramach programu rolnośrodowiskowego Zgodnie z zasadami Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) obejmujących lata oraz PROW na lata , Program Rolnośrodowiskowy została przyznana producentowi (rolnikowi), który realizuje pięcioletnie zobowiązanie rolnośrodowiskowe. W latach ARiMR na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 lipca 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt objętej planem rozwoju obszarów wiejskich, realizowała płatności w ramach Pakietu Rolnictwo Ekologiczne w następujących wariantach: - S02a01 uprawy rolnicze (bez certyfikatu zgodności), - S02a02 - uprawy rolnicze (z certyfikatem zgodności), - S02b01 trwałe uŝytki zielone (bez certyfikatu zgodności), - S02b02 - trwałe uŝytki zielone (z certyfikatem zgodności), - S02c01 uprawy warzywnicze (bez certyfikatu zgodności), - S02c02 - uprawy warzywnicze (z certyfikatem zgodności), - S02d01 uprawy sadownicze w tym jagodowe (bez certyfikatu zgodności), - S02d02 - uprawy sadownicze w tym jagodowe (z certyfikatem zgodności). W 2008 r. ARiMR w ramach PROW na lata (działanie: Program Rolnośrodowiskowy, Pakiet Rolnictwo Ekologiczne, na podstawie Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 lutego 2008 r. w szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Program rolnośrodowiskowy objętego PROW na lata ) realizowała płatności w ramach następujących wariantów: - wariant 2.1 uprawy rolnicze (z certyfikatem zgodności), - wariant 2.2 uprawy rolnicze (w okresie przestawiania), - wariant 2.3 trwałe uŝytki zielone (z certyfikatem zgodności), - wariant 2.4 trwałe uŝytki zielone (w okresie przestawiania), 7

8 - wariant 2.5 uprawy warzywnicze (z certyfikatem zgodności), - wariant 2.6 uprawy warzywnicze (w okresie przestawiania), - wariant 2.7 uprawy zielarskie (z certyfikatem zgodności), - wariant 2.8 uprawy zielarskie (w okresie przestawiania) przeznaczenie plonu na pasze, do bezpośredniego spoŝycia, przetwórstwa, do kompostowania lub przekazanie do innych gospodarstw rolnych, - wariant 2.9 uprawy sadownicze i jagodowe (z certyfikatem zgodności) - wariant 2.10 uprawy sadownicze i jagodowe (w okresie przestawiania), - wariant 2.11 pozostałe uprawy sadownicze i jagodowe (z certyfikatem zgodności), - wariant 2.12 pozostałe uprawy sadownicze i jagodowe (w okresie przestawiania). Raport zawiera dane dotyczące realizacji w 2007 i 2008 r. poszczególnych wariantów Pakietu Rolnictwo Ekologiczne w ramach programu rolnośrodowiskowego dla PROW w perspektywie lat i Dane przekazywane przez ARiMR, w ujęciu dla poszczególnych województw, przedstawiają: - liczbę złoŝonych wniosków, - liczbę wydanych decyzji dla poszczególnych wariantów, - powierzchnię oraz kwoty środków wypłaconych dla poszczególnych wariantów. WaŜne adresy 1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, ul. Wspólna 30, Warszawa, tel , 2. Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych, ul. Wspólna 30, Warszawa, tel , , 3. Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa, ul. Młynarska 42, Warszawa 4. Instytut Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa, ul. Czartoryskich 8, Puławy, tel do 27, 5. Instytut Ochrony Roślin, ul. Miczurina 20, Poznań, tel , poznan.pl/organizacja/wykaz-eko.html - aktualny wykaz środków dopuszczonych do stosowania w gospodarstwach ekologicznych. 6. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu, ul. Chorzowska 16/18, tel , 7. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, ul. Jana Pawła II 70, Warszawa, tel , 8. Krajowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Warszawie, ul. St. śółkiewskiego 17, Warszawa, tel , 9. Informator Rynku Produktów Ekologicznych, Bibliografia: 1. Rolnictwo ekologiczne programu rolnośrodowiskowego Biblioteczka programu rolnośrodowiskowego , MRiRW w Warszawie, Raport rolnictwo ekologiczne w Polsce IJHARS w Warszawie. Opracowała: Emilia Zielińska, Starszy Specjalista, Oddział Rolnictwa Wydział Geodezji i Rolnictwa 8