Polityka lokacyjna zakładów ubezpieczeń w świetle wymagań Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Ewa Spigarska * Polityka lokacyjna zakładów ubezpieczeń w świetle wymagań Unii Europejskiej Wstęp Jednym z podstawowych zadań zakładu ubezpieczeń jest działalność lokacyjna. Dzięki lokatom możliwe jest urzeczywistnienie w każdym czasie ochrony ubezpieczeniowej. Odpowiednio inwestowane środki przez zakłady ubezpieczeń wpływają na osiąganie zysku. Z drugiej strony dokonywanie odpowiedniego lokowania kapitału jest, obok zbierania składek oraz regulowania powstałych świadczeń i odszkodowań, istotą działalności ubezpieczeniowej. Polityka lokacyjna zakładu ubezpieczeń uzależniona jest od obowiązujących norm prawnych oraz od grup ubezpieczeń, w zakresie których prowadzona jest działalność. 1. Pojęcie lokat Artykuł 3 ust. 1 pkt. 17 Ustawy o rachunkowości definiuje pojęcie lokat, stanowiących inwestycje zakładu ubezpieczeń jako aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych korzyści. Zgodnie z ustawą o działalności ubezpieczeniowej zakład ubezpieczeń musi tak prowadzić działalność lokacyjną, aby uwzględniając rodzaj i strukturę prowadzonych ubezpieczeń osiągnąć jak największy stopień bezpieczeństwa i rentowności przy jednoczesnym zachowaniu płynności środków. Oznacza to, że ryzyko inwestowania musi być ograniczone, portfel lokat musi być rozproszony, zarówno co do rodzaju, jak i ilości. W działalności lokacyjnej należy również uwzględnić usytuowania rynków inwestycyjnych, jak i prowadzoną działalność reasekuracyjną. Według A. Karmańskiej (2000, s. 165) proces zarządzania lokatami środków pochodzących z funduszu ubezpieczeniowego jest jednym z najważniejszych obszarów zarządzania przedsiębiorstwem ubezpieczeniowym, mogącym zapewnić realność świadczonej ochrony ubezpieczeniowej i realizować dodatkową (ekonomiczną) wartość dla swoich właścicieli. * Dr, Katedra Rachunkowości Wydziału Zarządzania UG, es@panda.bg.univ.gda.pl

2 208 Ewa Spigarska 2. Kierunki lokat zakładów ubezpieczeń W celu ograniczenia ryzyka działalności inwestycyjnej został ustalony zakres aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno ubezpieczeniowych znajdujących się w kraju, jak i poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z wymaganiami Dyrektyw Unii Europejskiej został określony szczegółowy katalog lokat służących pokryciu rezerw techniczno ubezpieczeniowych oddzielnie dla zakładów prowadzących działalność w zakresie ubezpieczeń na życie 1 i dla zakładów prowadzących działalność w zakresie ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie 2 (por. Tablica 1). Tablica 1. Rodzaje lokat według Ustawy o działalności ubezpieczeniowej i Dyrektyw Unii Europejskiej USTAWA O DZIAŁALNOŚCI DYREKTYWY UNII EUROPEJSKIEJ UBEZPIECZENIOWEJ Papiery wartościowe emitowane, poręczone Dłużne papiery wartościowe, obligacje oraz przez Skarb państwa oraz organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Rzeczpołowego inne instrumenty rynku pieniężnego i kapitaspolita Polska Obligacje emitowane lub poręczone przez jednostki samorządu terytorialnego lub związki jednostek samorządu terytorialnego Inne dłużne papiery wartościowe o stałej stopie dochodu Akcje, w tym dopuszczone do publicznego Akcje i inne udziały przynoszące dochód obrotu Jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne w funduszach inwestycyjnych Inne dłużne papiery wartościowe o zmiennej stopie dochodu Udziały Listy zastawne Pożyczki, w tym zabezpieczone hipotecznie lub przez instytucje finansowe oraz pożyczki pod zastaw praw wynikających z umów ubezpieczenia na życie Nieruchomości lub ich części, z wyłączeniem wykorzystywanych na własne potrzeby Środki pieniężne, w tym zgromadzone na rachunku bankowym Depozyty bankowe Należności od reasekuratorów zmienny Jednostki uczestnictwa w przedsiębiorstwach zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe oraz w innych funduszach inwestycyjnych Pożyczki Grunty, budynki i tytuły własności mienia nieruchomego Gotówka w banku i w kasie, depozyty w instytucjach kredytowych i innych instytucjach uprawnionych do przyjmowania depozytów Należności od reasekuratorów 1 Dyrektywa 2002/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 listopada 2002 r. dotycząca ubezpieczeń na życie. 2 Dyrektywa Rady z dnia 18 lipca 1992 r. w sprawie koordynacji ustawa, rozporządzeń i przepisów administracyjnych dotyczących ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie, zmieniająca dyrektywy 73/239/EEC i 88/357/EEC (trzecia dyrektywa w sprawie ubezpieczeń innych niż ubezpieczenia na życie) (92/49/EEC)

3 Polityka lokacyjna zakładów ubezpieczeń w świetle Udział reasekuratorów w rezerwach techniczno ubezpieczeniowych Należności depozytowe od cedentów Należności od ubezpieczających wynikające z zawartych umów ubezpieczenia, jeżeli od dnia wymagalności należności upłynęło nie więcej niż 3 miesiące Należności od pośredników ubezpieczeniowych wynikające z zawartych umów ubezpieczenia lub umów reasekuracji, jeżeli od dnia wymagalności należności upłynęło nie więcej niż 3 miesiące Należności od budżetu państwa Środki trwałe, inne niż nieruchomości, jeżeli dokonuje się od nich odpisów amortyzacyjnych według stawek amortyzacyjnych ustalonych z zachowaniem zasady ostrożności Zarachowane czynsze i odsetki Udział reasekuratorów w rezerwach techniczno ubezpieczeniowych Depozyty u cedentów i należności od nich Należności od ubezpieczających Należności od pośredników z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji Zwrot podatków Materialne aktywa trwałe, inne niż grunty i budynki wycenione na podstawie ostrożnej amortyzacji Narosłe odsetki i czynsze, inne przychody przyszłych okresów i przedpłaty Odroczone koszty uzyskania Aktywowane koszty akwizycji Instrumenty pochodne Zaliczki w ramach polis Odsetki zwrotne Roszczenia wobec funduszy gwarancyjnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ustawy o działalności ubezpieczeniowej i Dyrektyw Unii Europejskiej Ograniczenia wielkości lokat nie dotyczą ubezpieczeń na życie, jeżeli są związane z funduszem inwestycyjnym. Ograniczenia ilościowe, lokat stanowiących pokrycie funduszu ubezpieczeniowego, uzależnione są od rodzaju ryzyka, na pokrycie którego tworzone są rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe i od rodzaju waluty, w której dokonywane są inwestycje. Granice ilościowe nie dotyczą aktywów stanowiących należności od reasekuratorów 3. Zakłady ubezpieczeń mają również prawo lokować swoje środki w inne lokaty pod warunkiem uzyskania zgody organu nadzoru. Fundusze ubezpieczeniowe z tytułu ubezpieczeń zawieranych w walutach obcych są lokowane w tych samych walutach. Zgodnie z Dyrektywami trzeciej generacji, z 18 czerwca 1992 r. (92/49/EWG), dotyczącej ubezpieczeń nie na życie, oraz z 10 listopada 1992 r. (92/96/EWG), w zakresie ubezpieczeń na życie, zakłady ubezpieczeń, w odniesieniu do inwestycji w poszczególnych walutach, powinny stosować zasadę maching rules. Oznacza ona, że zakład ubezpieczeń jest zobowiązany do utrzymania wystarczających aktywów w walucie, tak aby pokryły one przynajmniej 80% pasywów tej firmy, wyrażonych w tej samej walucie. 3 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 8 grudnia 2003 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń

4 210 Ewa Spigarska 3. Wycena lokat W celu ograniczenia ryzyka związanego z działalnością lokacyjną przepisy prawne narzucają określone zasady wyceny lokat. Dominującą zasadą, obowiązującą przy wycenie lokat na dzień bilansowy, jest zasada ostrożnej wyceny. W tablicy 2 przedstawiono zasady wyceny poszczególnych rodzajów lokat według Ustawy o rachunkowości i Rozporządzenia Ministra Finansów regulującego zasady wyceny lokat. Tablica 2. Zasady wyceny lokat zakładów ubezpieczeń RODZAJ LOKATY WYCENA Aktywa finansowe przeznaczone do obrotu, aktywa finansowe dostępne Wartość godziwa do sprzedaży Aktywa finansowe przeznaczone do obrotu, aktywa finansowe dostępne do sprzedaży, gdy nie można wiarygodnie określić wartości godziwej Udziały w jednostkach podporządkowanych Aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności Pożyczki udzielone Lokaty terminowe w instytucjach finansowych Wartość nabycia z uwzględnieniem trwałej utraty wartości Metodą praw własności (uwzględniając zasady wyceny określone w art. 63 Ustawy o rachunkowości) Skorygowana cena nabycia, z uwzględnieniem efektywnej stopy procentowej oraz odpisów z tytułu trwałej utraty wartości W kwocie wymaganej zapłaty, z uwzględnieniem trwałej wartości tych pożyczek Wartość nominalna Wartość nabycia lub koszt wytworzenia, pomniejszona o wartość naliczonego na dzień Nieruchomości bilansowy umorzenia Wartość nabycia lub koszt wytworzenia Pozostałe lokaty z uwzględnieniem trwałej utraty wartości Lokaty, których ryzyko ponosi Wartość godziwa ubezpieczający Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń. Określenie wartości godziwej lub trwałej utraty wartości lokat zakładu ubezpieczeń uzależnione jest od rodzaju dokonywanych lokat. Należy przede wszystkim uwzględnić sytuację finansowa podmiotów, w których te aktywa są lokowane, jak również spadek wartości aktywów netto tych podmiotów, jaki nastąpił pomiędzy dniem ich nabycia a dniem bilansowym, przypadający na posiadane przez zakład ubezpieczeń aktywa finansowe.

5 Polityka lokacyjna zakładów ubezpieczeń w świetle W przypadku instrumentów finansowych objętych gwarancjami ustalając trwałą utratę wartości, oprócz sytuacji finansowej emitenta, należy uwzględnić również sytuację finansową gwaranta. Lokaty środków funduszu ubezpieczeniowego zakładów ubezpieczeń na życie, gdzie ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający wyceniane są według wartości godziwej. 4. Przychody i koszty działalności lokacyjnej W zakładach ubezpieczeń majątkowych przychody z lokat wykazywane są w ogólnym rachunku zysków i strat ubezpieczyciela. W zakładach prowadzących ubezpieczenia na życie przychody z lokat, stanowiących pokrycie funduszu ubezpieczeniowego, wykazywane są w technicznym rachunku ubezpieczeń na życie. W sytuacji, gdy ubezpieczyciel prowadzący działalność w dziale ubezpieczeń na życie łącznie inwestuje środki własne oraz środki funduszu ubezpieczeniowego, może dokonać rozliczenia przychodów z lokat na część techniczną (techniczny rachunek ubezpieczeń na życie) i część ogólną (ogólny rachunek zysków i strat). W sytuacji gdy całość przychodów wykazana jest w technicznym rachunku ubezpieczeń, przychody z lokat środków własnych ubezpieczyciela w części odniesionej na przychody ogólnego rachunku zysków i strat, wykazuje się jako koszt w technicznym rachunku ubezpieczeń na życie oraz jako przychód w ogólnym rachunku zysków i strat. W związku z prowadzoną działalnością inwestycyjną zakład ubezpieczeń ponosi wewnętrzne i zewnętrzne koszty działalności lokacyjnej, które obejmują przede wszystkim koszty utrzymania nieruchomości, koszty zarządzania lokatami, prowizje bankowe i prowizje biur maklerskich. 5. Struktura lokat w polskich zakładach ubezpieczeń Lokaty stanowią jedną z podstawowych pozycji w aktywach zakładów ubezpieczeń. Na koniec 2003 r. polskie zakłady ubezpieczeń wykazały ogółem lokaty o wartości tys. zł, z tego 55,54% stanowiły lokaty długoterminowe. Wśród lokat długoterminowych i krótkoterminowych dominowały dłużne papiery wartościowe i inne papiery wartościowe o stałej kwocie dochodu, których udział w lokatach długoterminowych wyniósł 79,45%, natomiast w lokatach krótkoterminowych ich udział wyniósł 64,91%. Należy zwrócić uwagę na niewysoki udział w lokatach długoterminowych akcji i udziałów, który wynosi tylko 1,58% (w lokatach krótkoterminowych 9,95%). Wynika to przede wszystkim z faktu, że przede wszystkim zakłady ubezpieczeń na życie dokonują lokat długoterminowych w obligacje, ze względu na długi termin ochrony ubezpieczeniowej wynikający z umów ubezpieczeniowych. Zarówno wśród akcji i udziałów, jak i dłużnych papierów wartościowych dominującą pozycją są papiery dopuszczone do publicznego obrotu. Ze względu na bardzo niski stopień płynności lokaty w nieruchomości stanowią tylko 0,49% ogólnej wartości

6 212 Ewa Spigarska lokat. Należy również zwrócić uwagę, że w zakładach ubezpieczeń ogółem dominują lokaty krajowe, które stanowią 97,52% ogólnej wartości lokat. 6. Zakończenie Lokaty kapitałowe mają znaczenie dla całej gospodarki, jak i dla zakładów ubezpieczeń, będących jednym z podstawowych filarów rynku kapitałowego. W ubezpieczeniach na życie zyski z działalności lokacyjnej wpływają w znacznej części na wielkość świadczeń otrzymanych przez ubezpieczonych, którzy mają określony udział w uzyskanej nadwyżce. W przypadku zakładów prowadzących ubezpieczenia majątkowe i działalność reasekuracyjną, zyski z działalności lokacyjnej umożliwiają, w sytuacji złego przebiegu działalności ubezpieczeniowej, wyrównanie straty wynikającej z nadwyżki odszkodowań i świadczeń nad uzyskanymi składkami. Reasumując należy stwierdzić, że zakłady ubezpieczeń dokonując lokat muszą kierować się wymogami płynności, bezpieczeństwa i rentowności. Lokaty powinny przynosić dochód wynikający z przyrostu wartości instrumentu finansowego lub dawać korzyści w postaci dywidend bądź czynszów. Możliwość ich zamiany na gotówkę w celu realizacji zobowiązań zakładu ubezpieczeń decyduje o ich płynności. Jednak podstawowym wymogiem, narzuconym również przez przepisy prawne, jest bezpieczeństwo dokonywanych inwestycji. Oznacza to wyeliminowanie z portfela lokat w instrumenty o wysokim ryzyku, preferowanie inwestycji o niskim ryzyku, ale za to bezpiecznych, jak i stosowanie instrumentów ograniczających ryzyko, poprzez dywersyfikację jakościową i ilościową dokonywanych lokat. Podstawowym celem działalności inwestycyjnej jest taki dobór ilościowy i jakościowy lokat, aby przy spełnieniu wymagań ustawowych, zaakceptowaniu założonego poziomu ryzyka, osiągnąć najwyższą stopę dochodu od lokowanych kapitałów. Literatura 1. Dyrektywa 2002/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 listopada 2002 r. dotycząca ubezpieczeń na życie. 2. Dyrektywa Rady z dnia 18 lipca 1992 r. w sprawie koordynacji ustawa, rozporządzeń i przepisów administracyjnych dotyczących ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie, zmieniająca dyrektywy 73/239/EEC i 88/357/EEC (trzecia dyrektywa w sprawie ubezpieczeń innych niż ubezpieczenia na życie) (92/49/EEC) 3. Karmańska A. (2001), Współczesne uwarunkowania w działalności ubezpieczeniowej, Wiadomości ubezpieczeniowe, Nr Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 8 grudnia 2003 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń (Dz. U. 218, poz. 2144, 2003 r.) 5. Ustawa z 22 maja 2003 r.o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. 124, poz. 1151, 2003 r.)

7 Polityka lokacyjna zakładów ubezpieczeń w świetle Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. Nr 121, poz. 591, z późn zm., 1994 r.) Streszczenie W artykule przedstawiono podstawowe zasady inwestowania w zakładach ubezpieczeń. Rynek europejski stawia przed polskimi firmami wymóg prowadzenia działalności gwarantującej swoim klientom wysoki stopień bezpieczeństwa. Wynika to z podstawowego celu ich działania, jakim jest ochrona życia i majątku ubezpieczających się. W związku z powyższym zakłady ubezpieczeń zobowiązane są inwestować swoje środki finansowe w lokaty gwarantujące odpowiedni stopień bezpieczeństwa. Podstawowym zabezpieczeniem są wymogi ustawowe określające szczegółowo katalog możliwych lokat dostępnych polskim zakładom ubezpieczeń. Location Policy of The Insurance Companies According to European Union Requires (Summary) Insurance companies making investments must follow liquidity, security and profitability requirements. Emerging from growth of financial instrument investments should return income or give benefits as dividend or rent. A possibility of exchanging it for money in order to fulfil insurance company's commitments decides of its liquidity. However the main requirement, enforced also by law regulations, is security of investments. It means eliminating from portfolio high risk investments, preferring safe low risk investments, and also using instruments limiting risk through qualitative and quantitative diversification of investments. The main goal of investment activities is qualitative and quantitative selection of investments, with fulfilling law regulations, accepting assumed risk level in order to accomplish highest return from invested assets.