Rezerwat przyrody RZEKA DRWĘCA

Transkrypt

1 Rezerwat przyrody RZEKA DRWĘCA Plan ochrony na okres od do ZESPÓŁ AUTORSKI: BUEiL QUERCUS Dr Wiesław Cyzman - główny wykonawca ECO-ANALYSE Mgr Przemysław Zubel - kierownik projektu Mgr Dariusz Płąchocki - kierownik badań Mgr Agnieszka Oleksiak-Tusińska - redakcja i opracowanie Dr Tomasz Kakareko Mgr Piotr Kuczborski Dr Bogdan Wziątek Prof. dr hab. Andrzej Martyniak Mgr Bartosz Kulawik AMART MEDIA Mgr Marcel Kwaśniak BIURO USŁUG EKOLOGICZNYCH I LEŚNYCH QUERCUS W TORUNIU TORUŃ BYDGOSZCZ OLSZTYN 2008

2 1. OGÓLNY OPIS REZERWATU Zarys położenia rezerwatu Rezerwat przyrody Rzeka Drwęca jest najdłuższym rezerwatem ichtiologicznym w Polsce i wg ustaleń stanu faktycznego na potrzeby niniejszego planu ochrony zajmuje powierzchnię 1581,4755 ha. Obszar ten jest wynikiem przeprowadzonych obliczeń z zastosowaniem GIS, na podstawie zdigitalizowanej granicy, wytyczonej w oparciu o treść obowiązującego aktu prawnego, na podstawie którego rezerwat został powołany i nadal funkcjonuje. Brzegi cieków oraz zbiorników wodnych wchodzących w skład rezerwatu, stanowiących punkt odniesienia przebiegu granicy, przyjęto na podstawie aktualnego odwzorowania terenu w postaci zdjęć satelitarnych. Niestety tak zdefiniowana granica rezerwatu jest niezwykle dynamiczna i będzie podlegać ciągłym wahaniom, gdyż zgodnie z zapisem w aktualnym Rozporządzeniu dot. rezerwatu przyrody Rzeka Drwęca, punktem odniesienia jej przebiegu są zmieniające się ustawicznie linie brzegowe rzek i jezior. Sytuację może poprawić jedynie utrwalenie punktów odniesienia, np. porzez założenie punktów osnowy geodezyjnej. Sumaryczna długość rezerwatu wzdłuż granicy wynosi ok. 314,5 km. Długość Drwęcy wg danych literaturowych określa się na 207,2 km, w tym na terenie województwa kujawsko-pomorskiego - 116,8 km, a na terenie województwa warmińsko mazurskiego 90,4 km. Obszar źródłowy znajduje się na Wzgórzach Dylewskich, 2 km na południe od miejscowości Drwęck, w woj. warmińsko-mazurskim, na wysokości 191m npm. Drwęca uchodzi do Wisły w km w miejscowości Złotoria k. Torunia na wysokości 36,6 m npm. Całkowita powierzchnia zlewni rzeki Drwęcy wynosi km 2. Zlewnia na terenie województwa warmińsko-mazurskiego zajmuje ok km 2, co stanowi prawie 56% powierzchni, pozostała część dorzecza znajduje się na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Ochronie rezerwatowej podlegają wody rzeki Drwęcy wraz z przepływowymi jeziorami Ostrowin i Drwęckie oraz rzeki: Grabiczek wraz z dopływem Dylewką, Poburzanka i Gizela z dopływem Bałcynką oraz dolne odcinki Iławki, Elszki, Welu, Rypienicy i Ruźca. Ponadto ochronie podlega 5 m pas terenu ciągnący się wzdłuż wymienionych rzek i jezior. Współrzędne centralnego punktu obszaru doliny Drwęcy to: długość geograficzna E , szerokość geograficzna N

3 W katalogu rezerwatów przyrody opracowanym przez Instytut Ochrony Środowiska rezerwat Rzeka Drwęca oznaczony jest symbolami: W; BF/W (Walczak i In. 2001). Zgodnie z klasyfikacją IOŚ reprezentuje wodny typ rezerwatu (W). Natomiast zgodnie z drugą, podwójną klasyfikacją, w której określa się główny przedmiot ochrony oraz typ środowiska dominujący w rezerwacie Rzeka Drwęca zakwalifikowana została do typu: biocenotyczny i fizjocenotyczny (BF) według głównego przedmiotu ochrony oraz typu wód śródlądowych (W) według głównego typu środowiska. Zgodnie zapisem w ww. katalogu rezerwat Rzeka Drwęca posiada numer rejestrowy 79 w katalogu bazy danych województwa (zgodnie z porządkiem alfabetycznym) oraz numer 369 w bazie ogólnokrajowej, będącej jednocześnie numerem rejestrowym w graficznej bazei danych IOŚ. Zgodnie z tamtejszym zapisem obszar rezerwatu określa się na 1888,27 ha, co stanowi różnicę 306,795 ha, w stosunku do mniejszej powierzchni wynikającej z ustaleń niniejszego planu Usytuowanie rezerwatu na mapach podziałów regionalnych Zgodnie z podziałem kraju na regiony fizyczno geograficzne J. Kondrackiego (2000) rezerwat przyrody Rzeka Drwęca usytuowany jest w: Obszarze - Europy Zachodniej Podobszarze - Pozaalpejskiej Europy Środkowej (3) Prowincji - Niżu Środkowoeuropejskiego (31) Podprowincji - Pojezierzy Południowobałtyckich ( ) Makroregionie Pojezierza Chełmińsko Dobrzyńskiego (315.1) Mezoregionie Doliny Drwęcy (315.23) Mezoregionie Garbu Lubawskiego (315.25) Na terenie mezoregionu Dolina Drwęcy znajduje się część rezerwatu obejmująca rzekę od jej wypływu z jeziora Drwęckiego oraz dole odcinki jej dopływów: Poburzanki, Gizeli, Iławki, Elszki, Welu, Rypienicy i Ruźca. Region graniczy od północy z Pojezierzem Iławskim, od zachodu z Pojezierzem Brodnickim i Pojezierzem Chełmińskim, od południa z Kotliną Toruńską, od południowego-wschodu z Pojezierzem Dobrzyńskim a od północnego-wschodu z Garbem Lubawskim. Dolina Drwęcy leży na pograniczu województw kujawskopomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Uważa się, że Dolina Drwęcy pełniła funkcję płytkiej doliny marginalnej w subfazie krajeńsko wąbrzeskiej i stanowiła drogę odpływu glacjofluwialnego z sandrów fazy pomorskiej, o czym świadczą wysoko położone w dolnym biegu 2

4 fragmenty tarasów (do 40 m ponad współczesne dno doliny). Ogółem wyróżniono 11 stopni tarasowych, które kształtował się w związku z rozwojem doliny dolnej Wisły, zanikając stopniowo w górę biegu rzeki. Piaski zakonserwowały bryły martwego lodu w rynnach z kujawsko dobrzyńskiej subfazy zlodowacenia wiślańskiego, wytopione dopiero w holocenie już po pogłębieniu doliny, wskutek czego na jej tarasach pojawiły się jeziora i zagłębienia bezodpływowe. W północnej części mezoregionu Garb Lubawski znajduje się fragment rezerwatu obejmujący górny odcinek rzeki Drwęcy od jej źródeł do jeziora Drwęckiego, rzekę Grabiczek z jej dopływem Dylewką oraz górne odcinki rzek: Gizela wraz z dopływem Bałcynką i Poburzanka. Garb Lubawski położny pomiędzy Doliną Drwęcy (Pojezierze Iławskie) na północnym - zachodzie i Pojezierzem Olsztyńskim na północnym wschodzie, a Równiną Urszulewską na południu. Stanowi łuk wzniesień morenowych z trzeciorzędowymi iłami w podłożu, poprzerywany obniżeniami. Urozmaicona rzeźba terenu. Wysokość do 312 m (Dylewska Góra). Rzeka na swojej długości przecina kolejne Makroregiony. W części górnej Pojezierze Mazurskie i Pojezierze Iławskie, w części środkowej Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie a ujście do Wisły znajduje się już na terenie Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Ze względu na rozmiary oraz charakter dolina rzeki Drwęcy od jej źródeł do ujścia graniczy z następującymi jednostkami fizyczno - geograficznymi: Podprowincje: 842 Pojezierze Wschodniobałtyckie 314/315 Pojezierze Południowobałtyckie Makroregiony: Pojezierze Mazurskie Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka Pojezierze Iławskie Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie Mezoregiony: Pojezierze Olsztyńskie Kotlina Toruńska Pojezierze Chełmińskie Pojezierze Brodnickie Pojezierze Dobrzyńskie Równina Urszulewska 3

5 W granicach makroregionu Pojezierza Mazurskiego znajduje się fragment mezoregionu Pojezierza Olsztyńskiego, który od południowego - zachodu graniczy z mezoregionem Garbu Lubawskiego. Pojezierze Olsztyńskie nie graniczy bezpośrednio z rzeką Drwęcą, jednak jego granica przebiega w bliskim sąsiedztwie obszaru źródliskowego oraz górnego odcinka rzeki. Odległość od rezerwatu do granicy mezoregionów wynosi około 1 2 km. Rzeka Drwęca odwadnia południowo zachodnią część tego obszaru. Ponadto mezoregion na północy sąsiaduje z Równią Ornecką, Wzniesieniami Górowskimi, Równiną Sępopolską, od wschodu z Pojezierzem Mrągowskim, od południa z Równiną Mazurską, a od zachodu z Pojezierzem Iławskim. Zajmuje obszar prawie 4 tys. km 2. Pojezierze to tworzy siedem koncentrycznych łuków morenowych rozłożonych po wschodniej i zachodniej stronie Łyny, która płynie z południa na północ. Poza Drwęcą, obszar ten odwadniany jest także przez Pasłękę w zachodniej części. Na tym terenie istnieje znaczna ilość jezior. Największe kompleksy leśne w części południowej to Puszcza Nidzka i w zachodniej części - Lasy Taborskie. Rzeka Drwęca od jeziora Drwęckiego wpływa na obszar mezoregionu Doliny Drwęcy, który stanowi lewostronną granicę z makroregionem Pojezierza Iławskiego (brak podziału na mezoregiony). Całkowita długość Drwęcy w obrębie Pojezierza wynosi około 45 km. Rzeka płynie tu w kierunku południowo zachodnim. Pojezierze Iławskie zajmujące obszar o powierzchni 4230 km 2 położony jest między Wisłą, Osą, Drwęcą i Pasłęką. Dominujące formy rzeźby terenu to faliste moreny denne, ciągi moren czołowych, równiny sandrowe oraz rynny polodowcowe. Region leży pomiędzy dolinami Wisły na zachodzie i Drwęcy na wschodzie. Znaczne urozmaicenie tego terenu stwarzają różnego kształtu obniżenia dochodzące do 40 m głębokości. Dna tych obniżeń i rynien wypełniają wody jezior i torfowisk, niektóre z nich wykorzystują rzeki. Większość jezior zgrupowana jest w okolicach Iławy i Ostródy. Liczne kanały tworzą bardzo ciekawy i rzadko spotykany system pochylni. Jest to region rolniczy. Poniżej Pojezierza Iławskiego znajduje się mezoregion Pojezierza Brodnickiego, który jest kontynuacją lewostronnej granicy Doliny Drwęcy. Powyżej Brodnicy rzeka płynie przełomowym odcinkiem w głębokiej na 50 m dolinie i wąskiej na 1-2 km koło Nowego Miasta Lubawskiego. Powyżej odcinka przełomowego dolina rozszerza się. Pojezierze Brodnickie znajduje się na północny-wschód od Doliny Drwęcy, na wschód od Pojezierza Chełmińskiego, na południe od Pojezierza Iławskiego. Jest to przeważnie równina sandrowa z licznymi jeziorami rynnowymi, zgrupowanymi w cztery 4

6 łańcuchy. Pojezierze ma 560 km 2 powierzchni. Dzięki dużej lesistości i licznym jeziorom jest atrakcyjne pod względem krajobrazowym i turystycznym, dlatego też utworzono tu Brodnicki park Krajobrazowy. Poniżej ujścia rzeki Brynicy, Drwęca płynie w kierunku południowo zachodnim. Lewostronną granicę tej części Doliny Drwęcy stanowi Pojezierze Chełmińskie. Z uwagi na to, że dolina rzeki tworzy kotlinowe rozszerzenia i zwężenia odległość od granicy rezerwatu do granicy mezoregionów jest zmienna i zależy od szerokości doliny, która wynosi średnio: w Kotlinie Rypniewskiej 6-7 km, w zwężeniu koło Kupna ok. 2 km, w Kotlinie Konstanciejewskiej 8-9 km, w zwężeniu koło Golubia Dobrzynia ok. 2 km, w Kotlinie Elgiszewskiej 5-6 km, w Kotlinie Młynieckiej powyżej ujściowego odcinka ok.5 km. Pojezierze Chełmińskie jest wysoczyzną morenową. Region graniczy od północy z Pojezierzem Iławskim i Kotliną Grudziądzką, od zachodu z Doliną Fordońską, od południa z Kotliną Toruńską, od południowego-wschodu z Doliną Drwęcy a od północnego-wschodu z Pojezierzem Brodnickim. Pojezierze zajmuje powierzchnię 2165 km 2. W północnej części regionu wyróżniono pagórki moren czołowych, w południowej przeważają tzw. moreny martwego lodu, kemy, ozy. Jeziora są stosunkowo nieliczne (ok. 100) i niezbyt duże. Lasów jest mało. Region jest w przeważającej części objęty uprawą roli. Prawostronną granicę między jednostkami fizyczno geograficznymi, w obrębie których znajduje się rezerwat Rzeka Drwęca (Garb Lubawski, Dolina Drwęcy) wyznaczają granice między: Garbem Lubawskim a Równiną Urszulewską oraz między Doliną Drwęcy, Garbem Lubawskim a Pojezierzem Dobrzyńskim. Związek między rezerwatem Rzeka Drwęca a Równiną Urszulewską polega na tym, że odbiornikiem wód największej rzeki Równiny Brynicy jest właśnie Drwęca. Brynica jednak nie jest częścią rezerwatu. Równina Urszulewska graniczy z Garbem Lubawskim na północy, na zachodzie i południu z Pojezierzem Dobrzyńskim, na wschodzie z Równina Raciąską i Wzniesieniami Mławskimi. Region zajmuje powierzchnię około 850 km 2. Równina Urszulewska jest sandrem fazy poznańskiej zlodowacenia wiślańskiego. Znaczną część regionu zajmują lasy, zwane Lidzbarskimi i Skrwileńskimi. Pojezierze Dobrzyńskie stanowi lewostronną granicę Doliny Drwęcy po przeciwnej stronie Pojezierza Chełmińskiego i Pojezierza Brodnickiego od miejsca, w którym rzeka zmienia swój bieg w kierunku południowo zachodnim. Mezoregion ponadto leży na południe od Garbu Lubawskiego, północ od Kotliny Płockiej, na wschodzie zaś graniczy w Równiną Urszulewską, Równiną Raciąską i Wysoczyzną Płońską. Region zajmuje powierzchnie ok km 2. Obok wzgórz 5

7 morenowych i kemowych charakterystyczny element krajobrazu tworzy system równoległych wałów drumlinowych w okolicach Zbójna i około 10 ozów rozrzuconych na całym terytorium. 1,6% powierzchni regionu pokrywają jeziora. Wysoczyzna pojezierza kończy się od południa zboczem doliny Wisły. Ujściowy odcinek rzeki Drwęcy znajduje się w mezoregionie Kotliny Toruńskiej. Kotlina Toruńska rozciąga się od Włocławka nad Wisłą po Nakło nad Notecią. Na północy graniczy z Pojezierzem Krajeńskim, Wysoczyzną Świecką, Doliną Fordońską, Pojezierzem Chełmińskim, na wschodzie z Pojezierzem Dobrzyńskim i Kotliną Płocką, na południu z Równiną Inowrocławską, na zachodzie z Pojezierzem Chodzieskim i Doliną środkowej Noteci, zajmując powierzchnię około 1850 km 2. Z uwagi na zróżnicowane ukształtowanie terenu mezoregionu wyróżniono tu mikroregiony: Puszcza Bydgoska, Równina Szubińsko Łabiszyńska, Łęgi Zielonki, Dolina Kanału Bydgoskiego, Las Bydgoski, Dolina Włocławsko- Bydgoska, Równina Bobrownicka. W użytkowaniu ziemi dominują lasy i łąki, pól uprawnych jest stosunkowo mało. Pod względem podziału Polski na krainy i dzielnice przyrodniczo-leśne ( Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno - fizjograficznych - Trampler i in r.) omawiany obszar położony jest w: Krainie I - Bałtyckiej Dzielnicy 8- Pojezierza Iławsko Brodnickiego Mezoregionie b Pojezierza Iławskiego i Garbu Lubawskiego Krainie II Mazowiecko - Podlaskiej Dzielnicy 2 Równiny Mazurskiej Krainie III - Wielkopolsko-Pomorskiej Dzielnicy 3 Pojezierza Chełmińsko - Dobrzyńskiego Mezoregionie c Wysoczyzny Dobrzyńsko Chełmińskiej Dzielnicy 5 Kotliny Toruńsko Płockiej Pod względem podziału geobotanicznego Polski (Szafer, Zarzycki, 1972) teren rezerwatu Rzeka Drwęca leży w granicach trzech krain goebotanicznych: Państwo - Holarktyka Obszar - Euro-Syberyjski Prowincja - Niżowo-Wyżynna, Środkowoeuropejska Dział - Bałtycki (A) Poddział Pas Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich (A 1) Kraina Pojezierze Pomorskie (5) Okręg Iławski (d) 6

8 Kraina Pomorski Południowy Pas Przejściowy (6) Okręg Wysoczyzna Dobrzyńska (d) Poddział Pas Wielkich Dolin (A 2) Kraina Wielkopolsko - Kujawska (7) Okręg Kujawski (d) 1.3. Usytuowanie rezerwatu na tle obszarów chronionych Złożoność systemu przyrodniczego zarówno samego rezerwatu, jak i otoczenia, decyduje o jego wysokim potencjale ekologicznym. Doliny większych rzek mają duże znaczenie dla funkcjonowania systemów powiązań przyrodniczych. Drwęca jest ważnym korytarzem ekologicznym o znaczeniu nie tylko lokalnym, ale i krajowym. Należy ją traktować jako ekosystem przyrodniczy o znaczeniu ponadregionalnym. Z doliną Wisły stanowi jedną z głównych osi ekologicznych kraju. Powiązania przestrzenne pomiędzy szeregiem struktur przyrodniczych zarówno o charakterze liniowym, jak i powierzchniowym, stanowią o wysokiej randze obszaru nie tylko w krajowym, ale też europejskim systemie ochrony przyrody. Fragmenty rezerwatu znajdują się na obszarze lub posiadają funkcjonalne połączenia z takimi formami ochrony przyrody, jak: parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu; wchodzą w skład sieci Natura2000 i ECONET. Ponadto cały rezerwat Rzeka Drwęca znajduje się w obszarze funkcjonalnym Zielone Płuca Polski Parki Krajobrazowe Zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. W parku krajobrazowym można kontynuować działalność gospodarczą z pewnymi ograniczeniami, np: nie przewiduje się wznoszenia nowych obiektów budowlanych (z wyjątkiem potrzebnych miejscowej ludności). Park taki ma służyć rekreacji krajoznawczej, to znaczy turystyce nie-pobytowej, wypoczynkowi, a także edukacji. Fragmenty rezerwatu Rzeka Drwęca znajdują się na obszarze dwóch parków krajobrazowych, natomiast trzy parki znajdują się w jego sąsiedztwie. Poniżej zamieszczono charakterystykę tych parków oraz ich związki z rezerwatem. Zespół Parków Krajobrazowych Pojezierza Iławskiego i Wzgórz Dylewskich z siedzibą w Jerzwałdzie został powołany dla ochrony walorów 7

9 krajobrazowych i przyrodniczych oraz historyczno kulturowych Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego utworzonego w 1993 roku i funkcjonującego w województwie warmińsko mazurskim i w województwie pomorskim oraz Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich utworzonego w 1994 roku i funkcjonującego w województwie warmińsko -mazurskim. Rezerwat Rzeka Drwęca nie jest bezpośrednio związany z Parkiem Krajobrazowym Pojezierza Iławskiego. Przez obszar Parku przepływa jednak rzeka Iławka, której ujściowy odcinek stanowi część rezerwatu Rzeka Drwęca. Park leży także w dorzeczu Drwęcy - jedynie jego zachodnia część jest odwadniana przez rzeki Liwę i Osę. Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego jest w większości w województwie warmińsko-mazurskiem na terenie gmin: Iława, miasto Iława, Susz, Zalewo. Do województwa pomorskiego należy jedynie fragment obejmujący gminę Stary Dzierzgoń. Powierzchnia parku wynosi ha (w woj. pomorskim ha), powierzchnia otuliny parku ha (w woj. pomorskim ha). Park charakteryzuje krajobraz młodoglacjalny z dużym udziałem zwartych kompleksów leśnych. Przeważają subkontynentalne grądy i bory mieszane. Silnie rozwinięta jest sieć hydrograficzna. Liczne jeziora parku, wraz z otaczającym kompleksem leśnym, stanowią zbiór unikalnych zasobów fauny i flory. Na terenie parku znajduje się najdłuższe jezioro w kraju - Jeziorak (27,5 km). Jezioro Jeziorak wraz z otaczającym go kompleksem leśnym stanowi zbiór unikalnych zasobów fauny i flory. Jest ostoją ptaków o międzynarodowej randze, w tym: czapli, kormoranów, żurawi, a także niezwykle rzadkich ptaków drapieżnych: bielików, rybołowów czy kań rudych. Na obszarze Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich znajduje się źródłowy odcinek rzeki Drwęcy. Ponadto w obrębie rezerwatu Rzeka Drwęca poza samą rzeką, na terenie Parku ochroną objęty jest również dopływ Drwęcy - Dylewka, natomiast pozostałe dopływy - Poburzanka, Gizela, Sandela, Struga i Wel mają chronione swoje źródła, a ochroną rezerwatową objęte są ich ujściowe odcinki już za otuliną Parku. Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich utworzony został w celu ochrony bardzo urozmaiconej rzeźby, unikatowych walorów krajobrazowo-widokowych, bogatej ilościowo i zróżnicowanej gatunkowo flory i fauny i dużych wartości historycznokulturowych terenu. Park w całości leży w województwie warmińsko-mazurskim na terenie gmin Ostróda, Lubawa, Dąbrówno i Grunwald. Jego powierzchnia wynosi 7 151,2 ha i obejmuje swymi granicami najwyższą część Garbu Lubawskiego zwanego Wzgórzami Dylewskimi. Należą one do najbardziej urozmaiconych morfologicznie obszarów Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego i najwyższych wzniesień polskich 8

10 pojezierzy (najwyższe wzniesienie Dylewska Góra 312 m n.p.m.). Wokół parku utworzono strefę ochronną (otulinę) o powierzchni ha. Wody powierzchniowe odpływają promieniście w różnych kierunkach. Rzeki i strumienie biorą tu swój początek, a ich źródła zlokalizowane są głównie na obrzeżach Parku i w otulinie: rz. Dylewka, rz. Poburzanka, rz. Gizela, rz. Sandela, rz. Świniarc, rz. Struga, rz. Mała Wkra. rz. Wel. Rezerwat Rzeka Drwęca nie jest bezpośrednio związany z Welskim Parkiem Krajobrazowym. Obejmuje jednak część doliny rzeki Wel, która w swym ujściowym odcinku objęta jest ochroną rezerwatową. Granica rezerwatu oddalona jest od siedziby Dyrekcji Welskiego Parku Krajobrazowego o około 30 km. Welski Park Krajobrazowy utworzono w grudniu 1995 r. Położony jest w południowo-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na terenie gmin: Rybno, Lidzbark, Płośnica. Obejmuje część doliny rzeki Wel, liczne jeziora oraz przylegające lasy i tereny bagienne. Zajmuje powierzchnię 242,37 km². Wokół parku utworzono strefę ochronną (otulinę) o powierzchni 37,93 km². Wyróżnia się głównie wysokim stopniem naturalności ekosystemów wodnych i torfowiskowych, dużym udziałem chronionych i reliktowych gatunków flory oraz bogatą i interesującą fauną kręgowców, szczególnie ryb i ptaków. Park powstał w celu ochrony walorów przyrodniczych, historycznych oraz kulturowych regionu, a przede wszystkim doliny rzeki Wel. Dominującym elementem rzeźby terenu są piaszczyste równiny sandrowe, zajmujące ponad połowę powierzchni Parku, występuje również wysoczyzna morenowa oraz rynny subglacjalne. Ważnym elementem przyrodniczym Parku są jeziora polodowcowe, można wyróżnić 13 większych jezior. W granicach Brodnickiego Parku Krajobrazowego znajduje się fragment rezerwatu Rzeka Drwęca o powierzchni około 42,8 ha, na odcinku pomiędzy Brodnicą a przecinającą dolinę drogą krajową nr 15 prowadzącą na tym odcinku z Jajkowa do Głęboczka. Ten fragment rezerwatu znajduje się jednocześnie w granicach Obszaru Natura 2000 Bagienna Dolina Drwęcy. Brodnicki Park Krajobrazowy utworzony został w 1985 roku. W 2005 r. doszło do powiększenia Parku o jezioro Bachotek i tzw. Bagienną Dolinę Drwęcy, która jest cenną ostoją ptactwa wodno-błotnego (Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 PLB040002). Położony jest na pograniczu województw: kujawsko-pomorskiego i warmińskomazurskiego, na terenie czterech gmin: Biskupiec Pomorski, Jabłonowo Pomorskie, Kurzętnik i Zbiczno. Aktualna powierzchnia Parku wynosi ha. Park nie posiada 9

11 otuliny. Obejmuje centralną, najbardziej wartościową pod względem przyrodniczym i krajobrazym część Pojezierza Brodnickiego. Polodowcowa rzeźba obszaru Parku charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem. Dominują pagórkowate obszary wysoczyzny morenowej oraz bardziej płaskie, pokryte lasami powierzchnie sandrowe. Rozcięte są one głębokimi rynnami polodowcowymi, wśród których swą wielką malowniczością wyróżniają się rynny Strugi Brodnickiej i Skarlanki, łączące ciągi jezior. Osobliwością morfologiczną tego obszaru są pagórki oraz wzgórza kemowe, występujące w otoczeniu jeziora Sumówko. Na obszarze Brodnickiego Parku Krajobrazowego znajduje się 58 jezior, a do największych należą: Wielkie Partęczyny (324 ha), Sosno (198 ha), Łąkorek (162 ha), Głowińskie (131 ha), Zbiczno (128 ha) i Ciche (110 ha).w większości są to jeziora rynnowe o wydłużonym kształcie. Wody powierzchniowe parku należą do najczystszych w województwie. Ponad 60 % powierzchni Parku to lasy, wody zajmują powierzchnię około 10%. Rezerwat Rzeka Drwęca nie leży na obszarze Górznieńsko-Lidzbarskiego Park Krajobrazowego, ale w jego bliskim sąsiedztwie. Granica rezerwatu oddalona jest od siedziby Dyrekcji Parku w Górznie o około 20 km. Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy utworzony został w 1990 roku. Położony jest na pograniczu trzech województw: warmińsko-mazurskiego, kujawskopomorskiego i mazowieckiego, na obszarze gmin: Górzno, Brzozie, Bartniczka, Świedziebnia, Lidzbark Welski, Lubowidz. Jego powierzchnia obejmuje 27764,3 ha. Nietypową cechą jest charakterystyczna rzeźba terenu, którą park zawdzięcza zlodowaceniu północnopolskiemu, na którego brzegu się znajduje. Znajdują się tu wzgórza drumlinowe, kemowe i ozowe, nisze źródliskowe, przełomowe odcinki rzek. Różnice wzniesień, czyli deniwelacje sięgają m. Na terenie parku nie brakuje również jezior. Należą do nich: Wielkie Leźno (86,2 ha), Górznieńskie (47 ha), Piaseczno, Czarny Bryńsk oraz jeziora Bryńskie Północne i Południowe. Osią hydrograficzną Parku jest rzeka Brynica zasilana z wielu źródeł tu występujących, która odprowadza swe wody do Drwęcy. Brynica jednak nie jest częścią rezerwatu Sieć NATURA 2000 NATURA 2000, nazywana również Europejską Siecią Ekologiczną, to system obszarów chronionych, który ma zapewnić trwałą egzystencję florze i faunie Starego Kontynentu, zachowanie cennych a przy tym zagrożonych siedlisk przyrodniczych oraz integrację ochrony przyrody z działalnością człowieka. Jej podstawowym celem jest ochrona przyrodniczego dziedzictwa Europy i realizacja 10

12 idei zrównoważonego rozwoju w skali ponadkrajowej. Podstawę prawną ochrony europejskiej flory, fauny i siedlisk stanowią dwa akty: Dyrektywa 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków, zwana Dyrektywą Ptasią, uchwalona 2 kwietnia 1979 r., następnie zmodyfikowana dyrektywami 81/854/EWG, 85/411/EWG, 86/122/EWG, 91/244/EWG i 94/24/EWG. Dyrektywa 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjącej fauny i flory, zwana Dyrektywą Siedliskową, uchwalona 21 maja 1992 r. i zmieniona dyrektywą 97/62EWG. Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 roku w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, które zostało zmienione Rozporządzeniem z dnia 5 września 2007 roku (Dz.U. nr 179, poz. 1275) wyznaczone zostały obszary specjalnej ochrony ptaków: Obszar Lasy Iławskie PLB zajmuje powierzchnię ,5 ha. Granica obszaru między Iławą a miejscowością Makowo biegnie równolegle do rezerwatu Rzeka Drwęca, a odległość między nimi wynosi ok. 10 km. Ostoję stanowi duży kompleks leśny (60% powierzchni zajmują drzewostany ponad 40-letnie), obejmujący także tereny bagienne rozproszone po całym obszarze. Występuje tu 31 jezior o zróżnicowanej wielkości (od 0,5 do 163 ha), reprezentujących wszystkie typy troficzne. Niektóre z nich mają urozmaiconą linię brzegową i liczne wysepki, jak np. Jeziorak. Na terenie ostoi dominują drzewostany bukowe i sosnowe. W bezodpływowych zagłębieniach terenu, o wysokim poziomie wód gruntowych, rosną bory bagienne i lasy olszowe. Obok leśnych, wodnych, bagiennych i torfowiskowych zbiorowisk roślinnych występują tu różnorodne zbiorowiska segetalne. Bagienna Dolina Drwęcy PLB zajmuje powierzchnię ha. Częścią ostoi jest fragment doliny Drwęcy, na odcinku pomiędzy Brodnicą a przecinającą dolinę drogą krajową nr 15 prowadzącą na tym odcinku z Jajkowa do Głęboczka. W skład ostoi wchodzi także obniżenie rozciągające się pomiędzy rzekami Brynicą i Samionką oraz jezioro Sopień. Dolina zajęta jest przez bagna i łąki, pocięte systemem rowów. Pozostały tu także liczne starorzecza. Koryto rzeki ma charakter naturalny, rzeka silnie meandruje, wczesną wiosną na ogół wylewa, tworząc rozległe rozlewiska. Na jego terenie znajduje się też jezioro Sopień, oraz obniżenie terenu rozciągające się pomiędzy rzekami: Brynicą i Samionką. Jest ostoją ptaków o randze europejskiej, przede wszystkim ze względu na zatrzymujące się tu podczas wędrówek liczne stada gęsi białoczelnych. Łąki i mokradła nad Drwęcą są ważnym miejscem żerowania 11

13 i odpoczynku także wielu innych gatunków ptaków wodnych i błotnych, zatrzymujących się tu podczas wędrówek. Siedliska tutejsze ważne są dla gatunków roślin, owadów, ryb, płazów, ptaków, nietoperzy i innych zwierząt związanych z nieuregulowaną rzeką nizinną i stosunkowo mało zmienionymi podmokłymi terenami wokół niej. Dolina Dolnej Wisły PLB zajmuje powierzchnię 33559,04 ha. W granicach ostoi znajduje się niewielki fragment rezerwatu obejmujący ujściowy odcinek rzeki Drwęcy. Obszar ostoi obejmuje odcinek doliny Wisły w jej dolnym biegu, od Włocławka do Przegaliny, zachowujący naturalny charakter i dynamikę rzeki swobodnie płynącej. Rzeka płynie w dużym stopniu naturalnym korytem, z namuliskami, łachami piaszczystymi i wysepkami, w dolinie zachowane są starorzecza i niewielkie torfowiska niskie; brzegi pokryte są mozaiką zarośli wierzbowych i lasów łęgowych, a także pól uprawnych i pastwisk. Miejscami dolinę Wisły ograniczają wysokie skarpy, na których utrzymują się murawy kserotermiczne i grądy zboczowe. Wisła przepływa w granicach obszaru przez kilka dużych miast, jak: Toruń, Bydgoszcz, Grudziądz, Tczew. Ponadto, w dniu 31 sierpnia 2007 roku, Minister Środowiska przekazał do Komisji Europejskiej propozycje specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, wśród których znalazły się: Dolina Drwęcy PLH (powierzchnia 6930,65 ha). Obszar stanowi teren rezerwatu Rzeka Drwęca z dopływami Grabiczek i Dylewka, z przyujściowymi fragmentami rzek: Dylewki, Poburskiej Strugi, Gizeli, Bałcynki, Iławki i Elżki oraz Wel i przepływowymi jeziorami Ostrowin i Drwęckie, a także nie wchodzący w obszar rezerwatu, cenny przyrodniczo fragment rzeki Wel, który łączy inny typowany do sieci Natura 2000 obszar o nazwie Zakole rzeki Wel z rzeką Drwęcą. W skład ostoi wchodzi także jedno z 3 istniejących w regionie jezior lobeliowych - J. Czarne. Oprócz samych wód, teren ostoi obejmuje pasy gruntu o szerokości 5 m, po obu stronach w/w rzek wchodzących w skład rezerwatu Rzeka Drwęca i rzeki Wel oraz obszar stanowiący mozaikę siedlisk z różnego typu zbiornikami wodnymi (starorzecza), lasami łęgowymi i ekstensywnie użytkowanymi łąkami w dolinie rzeki. Obszar został zaakceptowany przez Komisję Europejską decyzją z dnia r. Ostoja Lidzbarska PLH (powierzchnia 7397,76 ha). Obszar w większości położony jest na terenie Górznieńsko - Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego ( ha). Odległość między najdalej wysuniętym na zachód 12

14 krańcem ostoi (okolice miejscowości Bartniczka) a granicą Bagiennej Doliny Drwęcy wynosi niewiele ponad 0,5 km, natomiast odległość do rezerwatu Rzeka Drwęca około 4,5 km. Ostoję stanowi duży kompleks leśny z licznymi jeziorami i zagłębieniami bezodpływowymi, przecięty granicą pomiędzy wzgórzami moreny czołowej fazy kujawskiej stadiału poznańskiego a położonymi na południe od nich równinnymi polami sandrowymi. W ukształtowaniu terenu północnej części wyróżniają się doliny rzeczne Górzanki i Krynicy. Znajdują się tu wzgórza drumlinowe, kemowe i ozowe, nisze źródliskowe, przełomowe odcinki rzek. Na tym terenie liczne są też jeziora. W skład kompleksu leśnego wchodzą bory mieszane, świeże oraz lasy liściaste, szczególnie grąd subkontynentalny. Dość duże powierzchnie zajmują olsy, lasy łęgowe i zarośla wierzbowe. Mezotroficzne i eutroficzne jeziora śródleśne otoczone są przez zbiorowiska mszysto-turzycowe i szuwarowe. Występują duże powierzchnie wilgotnych i świeżych łąk. Ostoja Welska PLH (powierzchnia 1591,53 ha). Ostoja nie graniczy bezpośrednio z rezerwatem Rzeka Drweca, odległa jest od niego o około 25 km. Ostoja Welska obejmuje odcinek rzeki Wel wraz z przyległymi do niej obszarami bagiennymi, tzw. Ostoje Koszelewskie, Zompy Jeglijskie i jezioro Neliwa wraz z otoczeniem. Rzeka meandrując, płynie przez częściowo przesuszone torfowiska, w dużej części porośnięte lasem i zaroślami. Pośród lasów występują większe płaty podmokłych łąk oraz alkalicznych torfowisk niskich, mechowisk i szuwarów wielkoturzycowych. Obszar ostoi pokrywa się z fragmentem Welskiego Parku Krajobrazowego ( ha). Przełomowa Dolina Rzeki Wel PLH (powierzchnia 1104,42 ha). Ostoja nie graniczy bezpośrednio z rezerwatem Rzeka Drweca. Północny kraniec ostoi odległy jest od rezerwatu o około 16 km, południowy zaś o około 10. Obszar obejmuje odcinek rzeki Wel o naturalnym charakterze od Lidzbarku do mostu na rzece pomiędzy Grodzicznem a Mroczenkiem. Koryto jest tu bardzo kręte i towarzyszą mu starorzecza. W pobliżu doliny rozproszone są bagienka środleśne, z mszarem wysokoi przejściowotorfowiskowy. Na północ od miejscowości Chełsty znajduje się przełomowy odcinek doliny o znacznym spadku i krętym nurcie ze stromymi zboczami doliny i licznymi bocznymi dolinkami erozyjnymi i źródliskami. Rosną tu lasy łęgowe, wilgotne łąki i torfowiska związane z potorfiami i naturalnymi jeziorkami w dolinie rzeki i zagłębieniami wytopiskowymi oraz zbiorowiska muraw kserotermicznych na zboczach doliny. 13

15 Nieszawska Dolina Wisły PLH (powierzchnia 3891,72 ha). W granicach ostoi znajduje się niewielki fragment rezerwatu obejmujący ujściowy odcinek rzeki Drwęcy. Drwęca stanowi granicę ostoi. Obszar ten obejmuje 22,5 km odcinek Wisły wraz z terenami zalewowymi między Nieszawą a ujściem Drwęcy. Granice tego obszaru przebiegają wzdłuż krawędzi skarpy terasy zalewowej lub wałów przeciwpowodziowych. Przy średnim stanie wód teren zajmuje koryto rzeki z wynurzającymi się okresowo piaszczystomulistymi ławicami, które porasta efemeryczna roślinność. Występują tu także ciągi starorzeczy. Obecnie znaczna część terenów nadrzecznych pokryta jest mozaiką ziołorośli i traworośli. Częste są typowo wykształcone zarośla wierzbowe oraz płaty łęgów wierzbowych. W dolnych partiach zboczy na południe od Torunia i koło Grabowca zachowały się fragmenty wielogatunkowych łęgów. Rosną tu też fragmenty borów mieszanych i sosnowych z płatami muraw piaskowych. Obecnie jednak przeważają drzewostany sosnowe pochodzące z nasadzeń. Łęgi olszowo-jesionowe z fragmentami olsów występują na bardzo niewielkich powierzchniach na zatorfionych obrzeżach doliny i źródliskach koło Grabowca Sieć ECONET Zgodnie z definicją podaną przez Autorów koncepcji Krajowa sieć ekologiczna ECONET-POLSKA jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla różnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sobą powiązanych korytarzami ekologicznymi, które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu. Sieć ECONET-POLSKA zawiera w sobie również obszary prawnie chronione (parki narodowe i krajobrazowe oraz rezerwaty), ostoje przyrody CORINE lub ważne ostoje ptaków, które najczęściej stanowią najcenniejsze fragmenty obszarów węzłowych jako tzw. biocentra. Większość z wytyczonych w sieci ECONET-PL korytarzy ekologicznych nawiązuje do dolin rzecznych. Sieć ECONET-POLSKA pokrywa 46 % kraju. Składa się ona z obszarów węzłowych i łączących je korytarzy ekologicznych, wyznaczonych na podstawie takich kryteriów, jak naturalność, różnorodność, reprezentatywność, rzadkość i wielkość. Wyznaczono ogółem 78 obszarów węzłowych (46 międzynarodowych i 32 krajowe, które razem obejmują 31 % powierzchni kraju) oraz 110 korytarzy ekologicznych (38 międzynarodowych i 72 krajowe, które razem obejmują 15 % powierzchni kraju). Choć sieć ECONET-POLSKA nie posiada umocowania prawnego, niesie z sobą cenne informacje o funkcjonalnym znaczeniu poszczególnych obszarów, uwzględniane przy zagospodarowaniu i planowaniu przestrzennym oraz przy 14

16 planowaniu przedsięwzięć mogących na środowisko przyrodnicze oddziaływać (Liro, 1995). Rezerwat Rzeka Drwęca leży na obszarze następujących obszarów węzłowych i korytarzy ekologicznych o znaczeniu międzynarodowym i krajowym sieci ECONET: Zachodniomazurski (13M) międzynarodowy obszar węzłowy: w jego granicach znajduje się dość duży fragment rezerwatu obejmujący źródłowy odcinek rzeki Drwęcy, jeziora Ostrowin i Drwęckie oraz dolinę Drwęcy do wysokości mostu kolejowego na trasie Warszawa Iława (Gdańsk), międzynarodowy korytarz ekologiczny Pojezierza Iławskiego (6m): obejmuje dolinę Drwęcy od mostu kolejowego na trasie Warszawa Iława (Gdańsk) do Nowego Miasta Lubawskiego, krajowy obszar węzłowy Pojezierza Chełmińsko Dobrzyńskiego (08K): obejmuje przełomowy odcinek Drwęcy od Nowego Miasta Lubawskiego do ujścia rzeki Brynicy, krajowy korytarz ekologiczny Drwęcy (18k): obejmuje dolinę Drwęcy od jej przełomowego odcinka do odcinka ujściowego, międzynarodowy korytarz ekologiczny Toruński Dolnej Wisły (15m): znajduje się tu niewielki fragment rezerwatu obejmujący ujściowy odcinek Drwęcy Obszary chronionego krajobrazu Obszar chronionego krajobrazu (OChK), zgodnie z art. 23 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Najczęściej obejmują pełne jednostki środowiska naturalnego taką jak: doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe czy kompleksy torfowiskowe. Obszary chronionego krajobrazu są przeznaczone głównie na rekreację, a działalność gospodarcza podlega tylko niewielkim ograniczeniom. Obszary chronionego krajobrazu na terenie województwa warmińsko mazurskiego utworzone zostały na mocy Rozporządzenia Wojewody nr 54 z dnia 10 listopada 2005r. i należą do nich: Obszar Chronionego Krajobrazu Kanału Elbląskiego o powierzchni ,8 ha. położony na terenie powiatów: Elbląg, Ostróda i Iława, w gminach: Rychliki, Pasłęk, 15

17 Małdyty, Zalewo, Miłomłyn, Morąg, Iława, Ostróda i Ostróda miasto. Kanał Elbląski wypływa z jeziora Drwęckiego, które jest częścią rezerwatu. Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Iławskiego o powierzchni ,7 ha, położony na terenie powiatu Iława w gminach: Zalewo, Susz, Iława i Iława miasto. W granicach obszaru znajduje się rzeka Iławka, która wypływa z jeziora Jeziorak w Iławie, po czym przepływa przez jezioro Iławskie i uchodzi do Drwęcy. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Drwęcy o powierzchni 17472,4 ha, położony na terenie powiatów: Iława, Ostróda i Nowe Miasto Lubawskie w gminach: Iława miasto, Iława, Ostróda, Lubawa, miasto Lubawa, Nowe Miasto Lubawskie, miasto Nowe Miasto Lubawskie i Kurzętnik. W granicach obszaru znajduje się dolina rzeki Drwęcy od mostu przez rzekę na szosie Iława Ostróda do wysokości Nowego Miasta Lubawskiego, jak również jej dopływ Poburzanka. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Rzeki Wel o powierzchni 5 254,1 ha położony na terenie powiatów: Nowe Miasto Lubawskie, Iława w gminach: Nowe Miasto Lubawskie, Lubawa i Grodziczno. Przez obszar przepływa dopływ Drwęcy rzeka Wel. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Górnej Drwęcy o powierzchni 8 039,5 ha położony na terenie powiatów: Ostróda i Olsztyn w gminach: Ostróda, Olsztynek i Grunwald. W granicach obszaru znajduje się górny odcinek rzeki Drwęcy oraz jej dopływ Grabiczek. Obszar Chronionego Krajobrazu Wzgórz Dylewskich o powierzchni ,2 ha. położony na terenie powiatów: Iława, Ostróda, Lubawa i Nowe Miasto Lubawskie, w gminach: Ostróda, Grunwald, Lubawa, Grodziczno i Dąbrówno. W granicach obszaru znajduje się źródłowy odcinek rzeki Drwęcy. Rozporządzeniem nr 10/2007 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 26 października 2007 r. utworzony został Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Drwęcy o powierzchni ha położony na terenie powiatów: Brodnica, Golub Dobrzyń, Wąbrzeźno, Toruń w gminach: Bartniczka, Bobrowo, Brodnica, miasto Brodnica, Brzozie, Ciechocin, Dębowa Łąka, Golub Dobrzyń, miasto Golub- Dobrzyń, Grążawy, Jabłonowo Pomorskie, Kowalewo Pomorskie, Lubicz, Łysomice, Obrowo, Osiek, Radomin, Wąpielsk, Zbiczno, miasto Toruń. W granicach obszaru chroniony jest odcinek rzeki Drwęcy od Brodnicy do jej ujścia Zielone Płuca Polski Zielone Płuca Polski to organizacja ekologiczna utworzona w 1991r. Idea organizacji zakłada integrację ochrony środowiska z rozwojem gospodarczym i postępem cywilizacyjnym na terenie północno - wschodniej Polski. 16

18 Zielone Płuca Polski obejmują swoim zasięgiem tereny ekologicznie nieskażone, leżące na terenie kilku województw: warmińsko-mazurskiego (bez jednej gminy), podlaskiego (całe województwo), mazowieckiego (północna część), kujawskopomorskiego (9 gmin) oraz pomorskiego (6 gmin). W 1988 roku zostało podpisane porozumienie pięciu byłych województw: białostockiego, łomżyńskiego, olsztyńskiego, ostrołęckiego i suwalskiego w sprawie kompleksowej ochrony i ekorozwoju regionów. W kolejnych latach do porozumienia przystąpiły: Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska (1990), Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (1991), Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (1992). W 1994 roku Sejm RP przyjął Deklarację w sprawie obszaru ZPP, w której stwierdza się, że Sejm RP uznaje obszar ZPP za region, w którym należy konsekwentnie przestrzegać idei ekorozwoju. Obecnie Zielone Płuca Polski obejmują powierzchnię km 2, czyli 19,4% powierzchni kraju, mieszka tu 3693 tys. osób, co stanowi 9,6% ludności. Na obszarze ZPP znajduje się łącznie 355 gmin oraz 55 powiatów. Znajdują się tu także największe polskie obszary chronione, tworzące system ekologiczny, w skład którego wchodzą 4 parki narodowe, 13 parków krajobrazowych, 263 rezerwaty przyrody oraz około 5700 pomników przyrody. Łącznie różnymi formami ochrony przyrody objęte jest około 40% całego obszaru ZPP. Fragment rezerwatu Rzeka Drwęca, który położony jest w obrębie województwa warmińsko mazurskiego, jak również pozostałe obiekty objęte różnymi formami ochrony przyrody (opisane szczegółowo w poprzednich rozdziałach), znajdują się na obszarze Zielonych Płuc Polski. W dniu 25 października 2006r. odbyło się posiedzenie Rady Programowej Porozumienia Zielone Płuca Polski, na którym została podjęta uchwała w sprawie poszerzenia obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski o 24 gminy z terenu województwa kujawsko-pomorskiego. Należą do nich gminy, w granicach administracyjnych których położony jest rezerwat Rzeka Drwęca : Zbiczno, Brzozie, Brodnica, Bobrowo, Wąpielsk, Radomin, Golub Dobrzyń, Ciechocin, Lubicz Dolny. Nadrzędnym celem powiększenia obszaru Zielone Płuca Polski na terenie regionu kujawsko-pomorskiego było włączenie w granice obszaru całego dorzecza rzeki Drwęcy. W obszarze funkcjonalnym Zielone Płuca Polski znajduje się cały rezerwat przyrody Rzeka Drwęca, fragment obszaru chronionego krajobrazu Doliny Drwęcy, oraz dwa obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000: Bagienna Dolina Drwęcy oraz Dolina Dolnej Wisły oraz projektowane specjalne obszary ochrony siedlisk: Ostoja Lidzbarska, Dolina Drwęcy i Nieszawska Dolina Wisły. 17

19 Dorzecze rzeki Drwęcy powinno podlegać szczególnej ochronie, gdyż w jej dolnej części w Lubiczu znajduje się powierzchniowe ujęcie wody zaopatrujące miasto Toruń. Ujęcie to jest obecnie modernizowane z wykorzystaniem środków Unii Europejskiej Usytuowanie rezerwatu pod względem administracyjnym Pod względem administracyjnym obszar rezerwatu leży w dwóch województwach: warmińsko mazurskim i kujawsko pomorskim. Na terenie województwa warmińsko mazurskiego znajduje się górny odcinek Drwęcy z przepływowymi jeziorami Ostrowin i Drwęckim oraz rzeki: Grabiczek wraz z dopływem Dylewką, Poburzanka i Gizela z dopływem Bałcynką oraz dolne odcinki Iławki, Elszki i rzeki Wel. W województwie kujawsko pomorskim ochroni podlega pozostały odcinek rzeki Drwęca oraz dolne odcinki jej dopływów: Rypienicy i Ruźca. Tabela 1. Położenie administracyjne rezerwatu Rzeka Drwęca Województwo Powiat Ostróda Gmina Grunwald Miłomłyn Ostróda warmińsko - mazurskie Iława miasto Ostróda Iława Nowe Miasto Lubawskie Brodnica Lubawa Nowe Miasto Lubawskie Kurzętnik Zbiczno Brzozie Brodnica Bobrowo kujawsko - pomorskie Rypin Golub Dobrzyń Wąpiersk Radomin Golub - Dobrzyń Ciechocin Toruń Lubicz Dolny Główne miasta: Ostróda (33,5 tys.), Nowe Miasto Lubawskie (12 tys.), Brodnica (28,5 tys.) i Golub-Dobrzyń (12,1 tys.), ponadto większe miasta leżące w dorzeczu to: Lubawa (9,1 tys.) i Iława (34 tys.), Lidzbark Welski (8,3 tys), Rypin (16,6 tys.), Wąbrzeźno (13,8 tys.) i Kowalewo Pomorskie (4 tys.). 18

20 1.5. Usytuowanie rezerwatu pod względem kompetencyjnym Wody rzeki Drwęcy administrowane są przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa, zgodnie z art Ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005r. nr 239 poz tekst jednolity), wykonuje Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej. Wody te określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002r. (Dz. U. z 2003r., nr 16, poz. 149). W Załączniku nr 1 do wspomnianego Rozporządzenia, jako ciek stanowiący własność publiczną, istotny dla kształtowania zasobów wodnych i ochrony przeciwpowodziowej pod pozycją nr 1629 wymieniona jest rzeka Drwęca, zaś pod pozycją nr 1634 rzeka Iławka, odbiornikiem wód której jest Drwęca. Zgodnie z Ustawą Prawo wodne zarządzanie zasobami wodnymi jest realizowane z uwzględnieniem podziału państwa na obszary dorzeczy i regiony wodne, natomiast organami właściwymi w sprawach gospodarowania wodami są m.in. dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej, podlegający Prezesowi Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Przebieg granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych oraz regionalne zarządy gospodarki wodnej, wskazując regiony wodne objęte zasięgiem terytorialnym ich działania oraz siedziby poszczególnych regionalnych zarządów gospodarki wodnej określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006r. (Dz. U. z 2006r., nr 126, poz. 878). W obszarze dorzecza Wisły wyróżniony został region wodny Dolnej Wisły, dla którego właściwym RZGW został Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku, z siedzibą w Gdańsku. RZGW Gdańsk obejmuje swoją działalnością tereny województwa pomorskiego oraz częściowo województwa kujawsko-pomorskiego i warmińskomazurskiego. W administracji RZGW znajdują się drogi żeglowne i nieżeglowne, jeziora, zbiorniki retencyjne, śluzy i jazy, wrota przeciwpowodziowe i bezpieczeństwa oraz porty i zimowiska dla lodołamaczy. Głównym celem funkcjonowania RZGW jest zarządzanie wodami na obszarze nadzorowanych zlewni dla zapewnienia ludności wody pitnej odpowiedniej jakości, ochrony wód przed zanieczyszczeniem, ochrony przed powodzią i suszą, zapewnienia wody dla przemysłu, żeglugi i energetyki wodnej oraz administrowanie rzekami, kanałami oraz gruntami pod wodami w imieniu Skarbu Państwa. RZGW w Gdańsku dokonał podziału swojego obszaru działania na jednostki bilansowe wód powierzchniowych. Wykonany podział na 20 jednostek bilansowych 19

21 uwzględnia naturalne granice hydrograficzne. Wśród nich oznaczona numerem 3 figuruje jednostka pod nazwą Drwęca obejmująca powierzchnię dorzecza rzeki km 2. Natomiast prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa, zgodnie z art Ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005r. nr 239 poz tekst jednolity), wykonuje marszałek województwa, jako zadanie z zakresu administracji rządowej wykonywane przez samorząd województwa - w stosunku do wód istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, służących polepszeniu zdolności produkcyjnej gleby i ułatwieniu jej uprawy. Wody te określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002r. (Dz. U. z 2003r., nr 16, poz. 149). W Załączniku nr 2 do wspomnianego Rozporządzenia, jako cieki stanowiące własność publiczną, istotne dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa wymienione są następujące rzeki: Dylewka (poz. 62), Elszka (poz. 70), Gizela (poz. 82), Grabiczek (poz. 89), Puburzanka (poz. 218) na terenie województwa warmińsko mazurskiego oraz Ruziec (poz. 146) i Rypienica (poz. 148) na terenie województwa kujawsko pomorskiego. Rzeka Wel, zgodnie z w/w Rozporządzeniem, kwalifikuje do wód stanowiących własność publiczną, zaliczonych do istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, w stosunku do których wykonywanie uprawnień Skarbu Państwa powierza się Marszałkom województw. Kompetencje Marszałków województw w zakresie w/w praw właścicielskich w stosunku do rzek realizowane są przez Warmińsko Mazurski Zarząd Melioracji w Olsztynie oraz Kujawsko Pomorski Zarząd Melioracji we Włocławku. Rezerwat Rzeka Drwęca leży w granicach administracyjnych PGL Lasy Państwowe: Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie w zasięgu terytorialnym Nadleśnictw: Iława, Miłomłyn, Stare Jabłonki, Jagiełek, Olsztynek. Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu w zasięgu terytorialnym Nadleśnictw: Dobrzejewice, Golub Dobrzyń, Brodnica i Skrwilno 1.6. Zagospodarowanie turystyczne rezerwatu Ze względu na wysokie walory przyrodnicze rzeka Drwęca jest wykorzystywana jest turystycznie jako szlak wodny. Poniżej Ostródy, przez kanały, strugi i jeziora, Drwęca łączy się z innymi szlakami wodnymi. Tu ma swój początek Kanał Elbląski, którym można dopłynąć do Gdańska oraz zamknąć wodne koło przez Drwęcę i Wisłę. 20

22 Kanał Ostródzko-Elbląski, zwany również Elbląskim, o długości 129,8 km ze względu na funkcjonujące na nim od 1860 roku urządzenia hydrotechniczne jest zaliczany do ewenementów w skali światowej. Na ogół Kanał identyfikuje się tylko z odcinkiem Elbląg - Ostróda (82 km), ma on jednak kilka innych odgałęzień: - Ostróda - Iława (48 km), - Ostróda - Stare Jabłonki (16, 8 km), - Miłomłyn - Iława (31 km). Jest to unikalny system wodny łączący kilka zachodniomazurskich jezior z Zalewem Wiślanym. Jego oryginalność polega na pokonywaniu 100-metrowej, różnicy poziomów wody przy pomocy systemu śluz i pochylni. Te ostatnie są szynowymi urządzeniami wyciągowymi napędzanymi mechanicznie siłą przepływu wody. Różnica poziomów kanału na długości 9,6 km zmienia się o ponad 100 metrów, które statek pokonuje przy pomocy pięciu napędzanych wodą pochylni. Za początek Kanału przyjmuje się Jezioro Drużno, natomiast według Informatora dróg wodnych kilometraż Kanału rozpoczyna się w punkcie 0,00 w Miłomłynie, by dalej rozgałęziać się w trzech głównych kierunkach: odcinek śluza Miłomłyn (0,00 km) - pochylnia Buczyniec (36,77 km) - Jezioro Drużno (52,00 km), skąd do Zalewu Wiślanego prowadzi trasa o długości 15, 5 km, odcinek śluza Miłomłyn (0,00 km) - śluza Ostróda (15,11 km) - Jezioro Szeląg (31,30 km), odcinek śluza Miłomłyn (0,00 km) - Iława/Zalewo (32,22 km). Rejon Kanału Ostródzko-Elbląskiego - tereny bezpośrednio do niego przyległe i najbliższe jego okolice stanowią obszar chronionego krajobrazu. Sama Drwęca jest szlakiem kajakowym. Trasa podzielona jest na wiele odcinków o różnych stopniach trudności. Na całym szlaku pojawiają się bardzo zróżnicowane elementy krajobrazu. Z uwagi na to, że Drwęca jest rezerwatem ichtiologicznym, biwakowanie jest dozwolone tylko w określonych miejscach. Spływy Drwęcą rozpoczynają się w Ostródzie na Jeziorze Drwęckim, albo w Starych Jabłonkach, skąd jeziorami: Szeląg Mały, Szeląg Wielki, Kanałem Szelążnicy, Jeziorem Pauzeńskim dopływa się do Ostródy. Długość szlaku kajakowego z Ostródy wynosi 210 km, a ze Starych Jabłonek 225 km. Spływ kończy się w Toruniu, położonym 6 km od ujścia Drwęcy do Wisły. 21