Diety wegetariańskie korzyści i zagrożenia

Transkrypt

1 Diety wegetariańskie korzyści i zagrożenia Witamina B 12 i żelazo Anna Brzozowska Katedra Żywienia Człowieka SGGW Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych Wszechnica Żywieniowa SGGW Warszawa, 19 stycznia :13 1

2 Witamina B12 rola w Witamina B 12 skutki niedoborów w organizmie organizmie Nagromadzenie homocysteiny (toksyczne działanie na komórki śródbłonka, płytki krwi, czynniki krzepniecia krwi, wzrost ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, udarów, złamań ostoporotocznych, WCN) Zaburzenia w podziale komórek i zdolności do naprawy DNA (niedokrwistość złośliwa, poronienia, WCN) Zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego (choroba Alzheimera, demencja) W ciąży i laktacji ryzyko opóźnienia rozwoju fizycznego i psychicznego, zmniejszonej odpornosci u potomstwa 14:13 2

3 Normy żywienia na witaminę B 12 (2008) w μg/osobę/dz UL nie ustalone Niemowlęta (AI) 0,4-0,5 Dzieci 1-9 (RDA) 0,9-1,8 Chłopcy (RDA) 1,8-2,4 Mężczyźni (RDA) 2,4 Dziewczęta (RDA) 1,8-2,4 Kobiety (RDA) 2,4 Kobiety ciężarne (RDA) 2,6 Kobiety karmiące (RDA) 2,8 14:13 3

4 Zawartość wit. B 12 w produktach (µg/100g) mleko 0,4 wątroba jogurt 0,4 wołowina 1,4 ser żółty 2,1 indyk 0,4-1,7 jajo 1,6 kurczak 0,4 żółtko jaja 4,7 ryby 1-24 Produkty fermentowane zawierają wit. B 12 jeśli wytwarzane w złych warunkach higienicznych lub specjalnie szczepione bakteriami produkującymi wit. B 12 Mikroalgi, wodorosty zawierają dużo analogów witaminy B 12 14:13 4

5 Stan odżywienia witaminą B 12 Wskaźnik % osób z nieprawidłową wartością wskaźnika nie-wegetarianie wegetarianie weganie homocysteina holo-tc kwas metylomalonowy :13 5 Elmadfa 2009

6 Nie wszyscy reagują tak samo Polimorfizm genu kodującego białko transportujące witaminę B 12 we krwi ok. 25% populacji to osoby, u których z powodu różnic genetycznych, stwierdzono większe powinowactwo B 12 do transkobalaminy (jej białka transportującego) to lepszy wariant, u tych osób niższe stężenie homocysteiny, Ok. 75% populacji gorsza sytuacja 14:13 6

7 Zalecenia dla wegan (m.in. UK Vegan Society, International Vegetarian Union) Należy spożywać witaminę B 12 w formie suplementów lub produktów wzbogaconych Najlepiej 3x dziennie w małych dawkach bardziej efektywne wchłanianie Należy monitorować stan odżywienia organizmu witaminą B 12 tj. poziom w surowicy: kobalaminy, kobalaminy związanej z białkiem transkobalaminą (holo-tc), kwasu metylomalonowego, homocysteiny. 14:13 7

8 Żelazo skutki niedoborów w organizmie Niedobór: obniżenia stężenia w tkankach i niedokrwistość: nieprawidłowości w błonach śluzowych m.in. zmiany zapalne w jamie ustnej, zanik brodawek językowych, kępki zanikowe w błonie śluzowej żołądka. obniżenie zdolności do wysiłku fizycznego, zaburzenia regulacji temperatury ciała, zaburzenia odczuwania bodźców smakowych (tzw. pica czyli apetyt na produkty niejadalne np. lód, glinę, skrobię kukurydzianą), zakłócenia snu, obniżenie sprawności psychicznej, u dzieci zaburzenia rozwoju psychomotorycznego i intelektualnego. obniżenia odporności organizmu. w ciąży: wynikające z niedotlenienia macicy to poronienia, przedwczesne porody i osłabienie akcji porodowej, dłużej trwająca niedokrwistość może prowadzić nawet do wad rozwojowych płodu. 14:13 8

9 Normy żywienia (RDA) na żelazo (2008) w mg/osobę/dz Dieta mieszana Zakładane wchłanianie żelaza 15-18% Niemowlęta 11 Dzieci Chłopcy Mężczyźni 10 Dziewczęta Kobiety Kobiety ciężarne 27 Kobiety karmiące 10 14:13 9 UL wg IOM 45 mg

10 Żelazo potrzeby organizmu dorosłego Mężczyźni i kobiety niemiesiączkujące: straty dobowe 0,8-1 mg Straty menstruacyjne 0,5-2 mg/d (10-50 mg/cykl) Ciąża: Zwiększenie objętości krwi 500mg Zapotrzebowanie płodu 290 mg Łożysko 25 mg Straty podstawowe (mocz, skora itp..) 220 mg Razem 1000 mg Straty w czasie porodu 250 mg 14:13 10

11 Zawartość żelaza w wybranych produktach Produkt mg /100 g Produkt mg/100 g Wątroba 9,5-18,7 Soja 8,9 Kaszanka 11,4 16,9 Fasola, groch 4,7-6,9 Wołowina 1,5-3,1 Płatki owsiane 3,9 Cielęcina 2,4-3,0 Kasza gryczana 2,8 Wieprzowina 1,0-3,0 Chleb graham, razowy 2,2 Indyk. kurczak 0,5 1,2 Groszek zielony 1,9 Ryby 0,4-1,4 Bułki psz., chleb żytni jas. 1,0-1,1 Jaja 2,2 Porzeczka czarna 1,2 Ser żółty 0,6 Truskawki 0,7 Ser twarogowy 0,2 Brukselka 0,9 Mleko 0,1 Papryka 0,6 14:13 11

12 Ilość spożyta Porównanie wchłaniania. składników mineralnych z różnych diet Dieta mieszana Hunt J R Am J Clin Nutr 2003;78:633S-639S 2003 by American Society for Nutrition Dieta wegetariańska

13 Zalecenia dla wegetarian Wg zaleceń ekspertów USA ds. norm żywienia wegetarianie (wchłanianie żelaza 10%) powinni spożywać o 80% więcej żelaza w porównaniu do osób jedzących mięso to jest b. trudne RDA dla kobiet w wieku rozrodczym =18 mg/d To dla kobiet wegetarianek zalecane spożycie 18mg x 1,8 = 32 mg/d 14:13 13

14 Składniki diety modyfikujące biodostępność żelaza wchłanianie wchłanianie Mięśnie ( meat factor ) Witamina C Kwasy organiczne błonnik wapń fosforany fityniany polifenole (taniny) szczawiany 14:13 14

15 Liczba osób. Stan zapasów żelaza w organizmie Ball M J, Bartlett M A Am J Clin Nutr 1999;70: by American Society for Nutrition

16 Zalecenia dla wegetarian Możliwe sposoby zapewnienia odpowiedniej podaży żelaza to zwiększenie spożycia i zwiększenie biodostępności: - suplementacja (mała akceptacja) - wzbogacane produkty (nowe: biofortyfikacja, modyfikacje genetyczne zwiększające zawartość żelaza w produktach roślinnych lub formę w jakiej występuje np. ferrytyna w soi) - modyfikacja sposobu żywienia (duża podaż wit. C w każdym posiłku 25 mg, unikanie kawy, herbaty, ziół, czekolady przy posiłkach odstęp 2 godz., unikanie łączenia produktów bogatych w żelazo z produktami bogatymi w wapń) - modyfikacja przygotowania produktów do spożycia (moczenie strączkowych, kiełkowanie, fermentacja w celu rozłożenia fitynianów np. pieczywo, mieszanki zbożowych z ekstraktami owocowymi, obróbka kulinarna chorniąca wit. C) 14:13 16