Studia Prawnoustrojowe nr 9,

Transkrypt

1 Jarosław Szczechowicz Kryteria ustalania wysokości zadościuczynienia pieniężnego w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia czynem niedozwolonym - w orzecznictwie Sądu Najwyższego Studia Prawnoustrojowe nr 9,

2 UWM S tu d ia P raw n o u stro jo w e Jarosław Szczechow icz U n iw e rsy te t W arm iń sk o -M azu rsk i Kryteria ustalania wysokości zadośćuczynienia pieniężnego w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia czynem niedozwolonym - w orzecznictw ie Sądu Najwyższego P ro b le m a ty k a u s ta la n ia w ysokości zadośću czy n ien ia pieniężnego, m a ją cego rekom p enso w ać szkodę n ie m a ją tk o w ą za d o z n a n ą k rzy w d ę w ra z ie u szk o d zen ia ciała lu b w yw ołania ro z stro ju zdrow ia, sp ro w ad za się do odpow iedzi n a p y ta n ie, ja k ie k ry te ria w p ły w ają n a w ysokość odpow iedniej sumy, któ rej p rz y z n a n ie p rzew id u je a rt k.c.1 P u n k te m w yjścia do ro zw ażań w inno być stw ierd zenie, że u staw o d aw ca n ie o k reślił d o k ładnych kryteriów, ja k im i n ależy się kiero w ać p rzy u s ta la n iu w ysokości zadośćuczynienia. K ry te ria te zostały je d n a k ż e określo n e w ju d y k a tu rz e, a ta k ż e w doktrynie. P rz e d p ró b ą p rz e d sta w ie n ia a k tu a ln e g o d o robku o rzecznictw a w tej k w e s tii n ależy - choćby w ogólnym zary sie - przypom nieć podstaw ow e pojęcia: uszkodzenie c ia ła i rozstrój zdrow ia. W obec tego, że u staw o w e u re g u lo w a n ie n ie w y jaśn ia ty ch term inów, p ojaw ia się p y ta n ie, co p rzez n ie należy rozum ieć. A n aliza poglądów w yrażonych w d o k try n ie, ja k w i orzecznictw ie pozw ala n a sfo rm ułow anie w niosku, że w y stęp u je słu sz n a te n d e n c ja do szerokiego u jm o w ania ty ch pojęć. W lite ra tu rz e najczęściej p rzy jm u je się, że uszkodzenie ciała o znacza n a ru sz e n ie in teg raln o ści fizycznej p o zostaw iające w y raźn e ślad y będące w y n ik iem n a ru s z e n ia tk a n e k o rg an izm u, bez w zględu n a to, czy chodzi o u szk o d zen ia jed y n ie pow ierzchow ne, czy też pow ażne (np. pow iązan e ze zła m a n ie m kości, u szkodzeniem m ięśn i itp.). N a ru sz e n ie to m oże dotyczyć nie tylko sam ej pow łoki cielesnej (np. rany, stłu czen ia, z ła m a n ia), ale rów nież tk a n e k o raz n a rz ą d ó w w ew n ętrznych (u szk o d zen ia organów w ew nętrznych). R ozstrój zdrow ia w y raża się n a to m ia s t w in n y ch p o staciach 1 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

3 454 Jarosław Szczechowicz zak łó cen ia w fu n k cjo n o w an iu poszczególnych organów, bez w idocznego ich u szk o d zen ia (np. z atru cie, nerw ica, choroba psychiczna, obniżenie sp ra w n o ści in te le k tu a ln e j). W ju d y k a tu rz e S ą d u N ajw yższego p ojaw iła się rów nież p ró b a w y jaśn ien ia pow yższych term inów. W ydaje się, iż w orzecznictw ie pojęcia te są u jm o w an e szeroko. W szczególności w a rto sięg n ąć do w y ro k u S ą d u N ajw yższego z d n ia 12 m a rc a 1975 r.2, w k tó ry m w yjaśniono, że u szkodzeniem ciała w ro z u m ie n iu a rt i k.c. je s t ta k ie o d działyw anie n a ciało lu d zk ie, k tó re pozostaw ia n a n im w y raźny śla d będący w y n ik iem n a ru sz e n ia tk a n e k o rg an izm u, bez w zględu n a to, czy chodzi o uszkodzenie jedynie pow ierzchow ne, czy też uszkodzenie pow ażne, np. p o w iązan e ze złam aniem kości, u szk o d zen iem m ięśn i itp. R ozstrojem zdrow ia n a to m ia s t w ro zu m ien iu ty ch przep isó w będzie ta k ie o d d ziałan ie n a o rg anizm lu d zk i, k tó re pociąga za sobą zakłócenie jego funkcji. C zas trw a n ia sk u tk ó w nie m a znaczenia. Zgodnie z a rt k.c., zadośćuczynienie p ien iężn e polega n a p rzy z n a n iu p o szkodow anem u odpow iedniej su m y pieniężnej za d o z n a n ą krzyw dę. Ze w zględu n a niew y m iern o ść krzyw dy o k reślenie w k o n k re tn y m p rz y p a d k u w łaściw ej su m y pozostaw ione zostało sądow i ro z strz y g a ją cem u sp raw ę m e ry torycznie. Z ak res sw obody s ą d u je s t tu w ięc n iew ątp liw ie w iększy niż przy u s ta la n iu n a p ra w ie n ia szkody m ajątkow ej. O dpow iednia su m a w ro z u m ie n iu om aw ianego p rz e p isu nie ozn acza je d n a k su m y dow olnej, określonej w yłącznie w edług u z n a n ia sąd u, a jej praw idłow e u sta le n ie w y m aga u w zg lęd n ien ia w szy stk ich okoliczności m ogących m ieć w d an y m p rz y p a d k u znaczenie. Z a rów no okoliczności w pływ ające n a w ysokość zadośćuczynienia, ja k i k ry te ria ich oceny pow inny być ro zw ażane in d y w id u aln ie w zw iązku z k o n k re tn ą o so b ą poszkodow anego. N a s tę p s tw e m p rz e d sta w io n e g o s ta n o w is k a je s t stw ierd zenie, iż tre ść a rt. 445 k.c. p o zo staw ia sw obodę sądow i o rzek ającem u w u s ta la n iu w ysokości zad o śću czy n ien ia o raz pozw ala - w okolicznościach rozpoznaw anej sp ra w y - u w zględnić in d y w id u aln e w łaściw ości i su b iek ty w ne odczucia osoby poszkodow anej3. J e s t rzeczą oczyw istą, że sądy, ro zstrzy g ając o w ysokości zadośćuczynien ia, k ie ru ją się cało k sz ta łte m okoliczności k o n k re tn e j sp ra w y i fo rm u łu ją przy ty m poglądy teo rety czn e, zaw ierające ogólną ocenę analizo w an ej in s ty tu cji praw n ej. D o strzeg ając tru d n o śc i zw iązane z o k reślen iem w ysokości z a dośćuczynienia za pom ocą jed n eg o p rostego sch e m a tu, n ależy u znać, że n a p o d staw ie k o n k re tn y c h ro zstrzy g n ięć m o żn a podjąć próbę z re k o n stru o w a n ia sta n o w isk a ju d y k a tu ry o raz ocen i poglądów w ypow iadanych n a ich tle. U ściślenie tego ogólnego stw ie rd z e n ia, w św ietle orzecznictw a S ą d u N ajw yższego, sp ro w ad za się do sp o strzeżenia, że p rzy u s ta la n iu w ysokości zadośćuczynie 2 II CR 18/75, niepubl. 3 Por. wyrok SN z dnia 19 maja 1998 r., II CKN 756/97, niepubl.

4 Kryteria ustalania wysokości zadośćuczynienia pieniężnego. 455 n ia n ie m o żn a posługiw ać się szty w n y m i reg u łam i. O k reślen ie w ysokości zad o śću czy n ien ia pow inno się opierać n a o b iektyw nych i sp raw d zaln y ch k ry te ria c h, kierow ać się jego celam i i c h a ra k te re m, p rzy u w zględnieniu in d y w i d u aln ej sy tu acji poszkodow anego. W orzecznictw ie u g ru n to w a ł się pogląd, zap o czątk o w an y w yrokiem S ąd u N ajw yższego z d n ia 24 czerw ca 1965 r.4, opow iadający się za k o m p ensacyjn y m c h a ra k te re m p rzew idzianego w a rt k.c. zadośću czy n ien ia p ie niężnego, tj. u zn ający je za sposób n a p ra w ie n ia szkody n iem ajątk o w ej, w y ra żającej się k rzy w d ą w p o staci d o zn an y ch cierp ień fizycznych i psychicznych. Z kom pensacyjnego c h a ra k te ru zad o śću czy n ien ia w y n ik a, że pow inno ono u w zg lęd n iać nie tylko krzyw dę istn ie ją c ą w chw ili o rz e k a n ia, ale rów nież ta k ą, k tó rą poszkodow any będzie w przyszłości n a pew no odczuw ać, oraz krzyw dę d a ją c ą się z dużym sto p n iem p raw d o p o d o b ień stw a przew idzieć. Z a sa d n ic z ą p rz e sła n k ą p rzy o k re śla n iu jego w ysokości je s t sto p ie ń n a tę ż e n ia cierp ień fizycznych i u jem n y ch d o zn ań psychicznych5. D ecydujące znaczenie m a ją p rzy ty m rz u tu ją c e n a ro z m ia r k rzyw dy okoliczności, ta k ie ja k rodzaj, c h a ra k te r, długotrw ało ść i in ten sy w n o ść cierp ień fizycznych i psychicznych, sto p ień i n ieo d w racaln o ść u ra z u (kalectw a, oszpecenia), rodzaj w ykonyw anej pracy, szan se n a przyszłość, poczucie n iep rzy d atn o ści społecznej, b ezrad n o ść życiow a i in n e czynniki podobnej n a tu ry 6. P o d k re śle n ia w y m aga fa k t, że nie tylko trw a łe, lecz ta k ż e p rzem ijające z a b u rz e n ia w fu n k cjo n o w an iu o rg a n i zm u, polegające n a zn o szen iu cierp ień fizycznych czy psychicznych, u z a s a d n ia ją p rz y z n a n ie zad o śću czy n ien ia pieniężnego. J a k w y n ik a z w cześniejszych uw ag, o k reślenie w ysokości zadośćuczynien ia za d o zn an ą krzyw dę w ra z ie u szk o d zen ia ciała lu b w yw ołania ro zstro ju zdrow ia stanow i isto tn e u p ra w n ie n ie są d u ro zstrzygającego sp raw ę m e ry to rycznie i w ty m z a k re sie dysponuje on sw obodą decyzyjną. N ie o znacza to je d n a k dow olności w o k re śla n iu n ależnego zadośćuczynienia, a zasąd zen ie go w w ysokości nieodpow iedniej do w szy stk ich okoliczności stan o w iący ch podstaw ę jego u s ta le n ia n a ru s z a a rt k.c. P o d k re śla się p rzy ty m, że ocena s ą d u w ty m w zględzie p o w in n a opierać się n a cało k ształcie okoliczności spraw y, n ie w yłączając ta k ic h czynników, ja k w iek poszkodow anego7 czy p o sta w a sp raw cy8. G dy poszkodow any je s t osobą m ło d ą lu b n a stę p u je szcze 4 I PR 175/68, OSNCP 1969, nr 2, poz Por. uchwałę Pełnego Składu Izby Cywilnej SN z dnia 8 grudnia 1973 r., III CZP 37/73, OSNCP 1974, nr 9, poz Por. wyroki SN z dnia 18 kwietnia 2002 r., II CKN 605/2000, niepubl. i z dnia 9 listopada 2007 r., V CSK 245/2007, Biuletyn Sądu Najwyższego 2008, nr 4. 7 Por. wyroki SN z dnia 2 września 1960 r., 3 CR 173/60, OSN 1962, nr 1, poz. 14; z dnia 15 grudnia 1965 r., II PR 280/65, OSNCP 1966, nr 1, poz. 168 i z dnia 12 września 2002 r., IV CKN 1266/2000, niepubl. 8 Por. wyroki SN z dnia 10 października 1967 r., I CR 224/67, OSNCP 1968, nr 6, poz. 107 oraz z dnia 19 sierpnia 1980 r., IV CR 283/80, OSNCP 1981, nr 5, poz. 81.

5 456 Jarosław Szczechowicz gólne n a sile n ie w iny spraw cy, ro z m ia r k rzyw dy m oże być w iększy, niż gdy ta k ie okoliczności nie w ystęp u ją. R easu m u jąc, w ysokość odpow iedniej sum y, k tó rej p rz y z n a n ie p rzew iduje a rt k.c., zależy przede w szy stk im od ro z m ia ru doznanej p rzez poszkodow anego krzyw dy, u sta lo n e j przez są d p rzy u w zględnieniu c a ło k sz ta łtu okoliczności spraw y. U zu p ełn ien iem tej zasady, a w łaściw ie jej pew nym o g ra niczeniem, je s t - w yw odzone rów nież z użytego w a rt k.c. zw rotu m ów iącego o odpow iedniej su m ie - p rzyjm ow ane k o n sek w en tn ie w orzecznictw ie stan o w isk o, zgodnie z k tó ry m w ysokość zadośću czy n ien ia w y znaczają dw ie jego g ran ice. Z jed n ej stro n y zadośćuczynienie m u si p rz e d sta w ia ć w a r tość ekonom icznie o d czu w aln ą9, p rzy u w z g lę d n ie n iu sk a li i z a k re su n a stę p stw u szk o d zen ia ciała i sy tu acji życiowej poszkodow anego, z drugiej zaś pow inno być u trz y m a n e w ro zsądnych g ranicach, odpow iadających a k tu a ln y m w aru n k o m i przeciętnej stopie życiowej10. To o sta tn ie pojęcie sprecyzow ane zostało w ta k i sposób, że nie m oże być w ynikiem oceny najbiedniejszych w a rstw społeczeństw a11. O g ran iczen ie się do p rzeciętn ej stopy życiowej społeczeństw a, p rzy znacznym zróżnicow aniu dochodów różn y ch g ru p społecznych, n ie je s t w ystarczające. B iorąc je d n a k pod u w ag ę ta k ż e d y scyplinującą funkcję odszkodow ań i zadośćuczynienia, o k re śla n ie jego w ysokości n a podstaw ie dochodów n aju b o ższy ch w a rstw społecznych byłoby krzyw dzące. In n y m i słowy, p o trz e b a u trz y m a n ia w ysokości zad o śću czy n ien ia w ro zsąd n y ch g ra n ia c h, odpow iadających a k tu a ln y m w a ru n k o m i przeciętn ej stopie życiowej sp ołeczeństw a, n ie m oże p row adzić do p o d w ażen ia kom pensacyjnej fu n k cji zadośćuczynienia, a zate m jego w ysokość m u si p rz e d sta w ia ć ekonom icznie o d czu w aln ą w a rto ść 12. Pogląd, że zadośćuczynienie pow inno być u m iark o w an e, n aw iązu je do lin ii orzecznictw a zapoczątk o w an ej w w y ro k u S ą d u N ajw yższego z d n ia 24 czerw ca 1965 r., w k tó ry m sfo rm u ło w an a zo stała teza, że zadośćuczynienie pow inno być u m ia rk o w a n e, p rzez co n ależy rozum ieć kw otę p ien iężn ą, któ rej w ysokość je s t u trz y m a n a w ro zsądnych g ranicach, odpow iadających a k tu a ln y m w a ru n k o m i przeciętn ej stopie życiowej sp ołeczeństw a. Z a p a try w an ie to było w orzecznictw ie k o n sek w en tn ie p o d trzym y w ane, m im o zm ian u z a sad n iającej go a rg u m e n ta c ji, w szczególności odchodzenia od ak c e n to w a nej w cześniej obaw y p rzed n ieusp raw iedliw io n y m w zbogaceniem poszkodow anego w w y n ik u p rz y z n a n iu m u zbyt w ygórow anego zadośćuczynienia. N a leży przyjąć, że zachow ało ono a k tu a ln o ść ta k ż e w obecnych sto su n k a c h 9 Por. wyroki SN z dnia 28 września 2001 r., III CKN 427/2000, niepubl.; z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/2003, OSNC 2005, nr 2, poz. 40 oraz z dnia 10 lutego 2004 r., IV CK 355/2002, niepubl. 10 Por. wyrok SN z dnia 24 czerwca 1965 r., I PR 203/65, OSPiKA 1966, nr 4, poz Por. wyrok SN z dnia 6 czerwca 2003 r., IV CKN 213/2001, niepubl. 12 Por. wyrok SN z dnia 10 marca 2006 r., IV CSK 80/2005, OSNC 2006, nr 10, poz. 175.

6 Kryteria ustalania wysokości zadośćuczynienia pieniężnego. 457 społeczno-ekonom icznych. J a k w sk a z a ł S ą d N ajw yższy w w y ro k u z d n ia 12 w rz e śn ia 2002 r.13, z a sa d a u m iark o w an ej w ysokości zadośćuczynienia tra fn ie łączy w ysokość zad o śću czy n ien ia z w ysokością stopy życiowej społeczeństw a, gdyż zarów no ocena, czy je s t ono re a ln e, ja k i czy n ie je s t n a d m iern e, pozostaw ać m u si w zw iązk u z poziom em życia. J e d n a k, co p o d k reśla się w ju d y k a tu rz e w o sta tn im o k re sie 14, m a o n a u zu p ełn iający c h a ra k te r w sto su n k u do k w e stii podstaw ow ej, ja k ą je s t ro z m ia r szkody n iem ajątk o w ej. P ow ołanie się n a n ią przez sąd p rzy u s ta la n iu zad o śću czy n ien ia pieniężnego za d o z n a n ą krzyw dę nie m oże p row adzić do p o d w ażen ia kom pensacyjnej funkcji zadośćuczynienia. In n y m i słowy, z a sa d a u m iark o w an ej w ysokości z a dośćuczynienia tra fn ie łączy w ysokość zad o śću czy n ien ia z w ysokością stopy życiowej społeczeństw a, bow iem zarów no ocena, czy je s t ono re a ln e, ja k i czy nie je s t n a d m ie rn e, a w ięc czy je s t odpow iednie, pozostaw ać m u si w zw iązku z poziom em życia. W orzecznictw ie S ą d u N ajw yższego w sk azu je się n a u zu p ełn iający c h a ra k te r tej zasad y w sto su n k u do k w e stii zasadniczej, ja k ą je s t ro z m ia r szkody niem ajątk o w ej, gdyż je d y n ie przy zach o w an iu takiej relacji oraz różnej w agi każdego z ty ch elem entów m ożliw e je s t zachow anie kom pensacyjnej funkcji zadośćuczynienia. N iezach o w an ie tak iej relacji m ię dzy ro zm iarem szkody niem ajątk o w ej a z a sa d ą u m iark o w anej w ysokości z a dośćuczynienia o raz n ied o strzeżen ie różnej w agi każdego z ty ch elem entów doprow adzi do sy tu acji, w której u sta lo n a w ysokość zadośćuczynienia w nieodpow iedniej w ysokości n ie zrek o m p en su je należycie doznanej p rzez poszkodow anego krzywdy. O znacza to, że z asad a u m iark o w an ej w ysokości zadośćuczyn ie n ia nie m oże oznaczać przy zw o len ia n a lekcew ażenie ta k ic h bezcennych w arto ści, ja k zdrow ie czy in te g ra ln o ść cielesna. N ależy ta k ż e zgodzić się z p oglądem S ą d u N ajw yższego, że zdrow ie je s t dobrem szczególnie cennym, s tą d p rzyjm ow anie n isk ic h kw ot zadośćuczynien ia w p rz y p a d k a c h ciężkich u szk o d zeń ciała p row adzi do n iep o żąd an ej d e precjacji tego d o b ra 15. D latego w ju d y k a tu rz e sp o ty k am y w ypow iedzi, że dla oceny, czy o k reślo n a su m a je s t odpow iednim w ro z u m ie n iu a rt k.c. zadośćuczynieniem, decydujące zn aczen ie m a c h a ra k te r i ro z m ia r krzyw dy doznanej p rzez poszkodow anego. N a ocenę tę nie m a n a to m ia s t w pływ u sy tu a c ja m a jątk o w a spraw cy szkody16. P o d su m o w u jąc s ta n o rzecznictw a S ą d u N ajw yższego zw iązanego z u s ta le n ia m i w ysokości zad o śću czy n ien ia pieniężnego, n ależy stw ierdzić, że słu sz n ie zw raca się uw agę n a to, iż zadośćuczynienie n ie je s t k a rą, lecz sposobem n a p ra w ie n ia krzyw dy. W ysokość zadośću czy n ien ia m a p rzede w szy stk im r e 13 IV CKN 1266/2000, niepubl. 14 Por. wyroki SN z dnia 12 września 2002 r., IV CKN 1266/2000 i z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/2003, OSNC 2005, nr 2, poz Por. wyrok SN z dnia 16 lipca 1997 r., II CKN 273/97, niepubl. 16 Por. uzasad n ien ie w yroku SN z d n ia 7 p aźd ziernika 1998 r., I CKN 418/98, niepubl.

7 458 Jarosław Szczechowicz kom pensow ać krzyw dę d o z n a n ą n a sk u te k czynu niedozw olonego. Z adośćuczy n ien ie m ające c h a ra k te r kom p ensacyjn y nie m oże być je d n a k n a d m ie rn e do doznanej krzyw dy. P o n ad to n ależy zauw ażyć, iż pojęcie odpow iedniości n aw iązu je do u trz y m a n ia kw oty zad o śću czy n ien ia w ro zsądnych g ranicach, tj. ta k ic h, k tó re o d p o w iadają przeciętn ej sto p ie życiowej sp ołeczeństw a. J e d nocześnie zadośćuczynienie, stan o w iąc re a ln ą w arto ść, nie m oże być (wobec tego, że stanow i ono św iadczenie p ieniężne za d o zn an ą szkodę n ie m a ją tk o w ą, a zate m n iew y m iern ą) ek w iw alen tem doznanej szkody, a w szczególności źródłem w zbogacenia. Z dru g iej stro n y w ysokość zad o śću czy n ien ia za d o z n a n ą krzyw dę w in n a m ieć c h a ra k te r kom pleksow y i obejm ow ać w szelkie cierp ienia, zarów no fizyczne, ja k i psychiczne, zarów no d o znane, ja k i p ro gnozow ane n a przyszłość, wobec czego n ie m oże m ieć c h a ra k te ru sym bolicznego. Z teg o w y n ik a, że w arto ść o d p o w ie d n ia to w a rto ść u trz y m a n a w g ra n ic a c h odpow iadających a k tu a ln y m w aru n k o m i p rzeciętn ej stopie życiowej społeczeństw a. P a m ię ta ć p rzy ty m należy, że n a w ysokość zadośćuczyn ie n ia sk ła d a ją się cie rp ie n ia pokrzyw dzonego - ta k fizyczne, ja k i psychiczne - k tó ry ch rodzaj, czas trw a n ia i n a tę ż e n ie n ależy każdorazow o o kreślić w k o n tek ście m a te ria łu dowodowego spraw y. In d y w id u aln y c h a ra k te r z a dośćuczynienia p rz e są d z a o ty m, że o stateczn e u s ta le n ia, ja k a k o n k re tn ie k w o ta je s t odpow iednia, z isto ty sw ej n ależy do sfery sw obodnego u z n a n ia sędziow skiego, lecz nie m oże to być u z n a n ie dow olne. J a k ju ż w cześniej zaznaczono, ocena k ry te rió w decydujących o w ysokości zad o śću czy n ien ia zależy od okoliczności k o n k re tn e j spraw y. D latego k o n fro n ta c ja danego p rz y p a d k u z in n y m i m oże dać jed y n ie o rien tacy jn e w skazów ki co do poziom u odpow iedniego zadośćuczynienia. K iero w an ie się p rzy u s ta la n iu su m y zad o śću czy n ien ia su m a m i z a sąd zan y m i z tego ty tu łu w in n y ch sp ra w a c h m oże tylko zapobiegać p o w sta w a n iu rażący ch dysproporcji w podobnych sp raw ach. W ysokość św iadczeń p rzy zn an y ch w in n y ch sp raw ach, choćby w podobnych sta n a c h faktycznych, nie m oże n a to m ia s t stan o w ić dodatkow ego k ry te riu m m ia rk o w a n ia zadośćuczynienia. W każdej sp raw ie w y stę p u ją szczególne, w łaściw e tylko d la niej, okoliczności faktyczne. N atężen ie d o znanych k rzy w d zależy od in d y w id u aln y ch cech poszkodow anego. D latego okoliczności w pływ ające n a w ysokość zadośćuczynienia, podobnie ja k k ry te ria ich oceny, pow inny być ro zw ażan e in d y w id u aln ie d la k o n k retn eg o pokrzy w d zo n eg o, bez w zg lęd u n a w ysokość zad o ść u c z y n ien ia zasądzonego w in n ej sp raw ie. N ie d a się bow iem w w y m iern y sposób ocenić, czy d o zn an a przez pow oda k rzy w d a, n a w e t p rzy podobnych o b ra ż e n ia ch i sy tu acji osobistej, je s t w iększa czy m n iejsza niż k rzyw d a d o zn an a p rzez in n ą osobę, n a rzecz któ rej w in n ej sp raw ie zasądzono odpow iednie św iadczenie. R easu m u jąc, o ro zm iarze n ależnego zadośću czy n ien ia pieniężnego pow i n ie n decydow ać głów nie ro z m ia r doznanej krzyw dy. J e d n a k ż e n iew y m iern y jej c h a ra k te r sp ra w ia, że ścisłe u sta le n ie jej ro zm iaru, a ty m sam y m w ysoko

8 Kryteria ustalania wysokości zadośćuczynienia pieniężnego. 459 ści zad o śću czy n ien ia je s t tru d n e i pozostaw ione ocenie sąd u. O cena ta p ow inn a się o pierać n a cało k ształcie okoliczności sp ra w y i obejm ow ać w szystk ie czy n n ik i m ające w pływ n a ro z m ia r doznanej szkody, n ie w yłączając ta k ic h, ja k n a sile n ie i sto p ień cierp ień fizycznych i psychicznych, ich in ten sy w n o ść i czas trw a n ia, nieodw racaln o ść n a s tę p s tw w y p ad k u (pobyt w sz p ita lu, bolesność zabiegów, in ten sy w n o ść dokonyw anych operacji, leczenie sa n a to ry jn e itp.), d łu g o trw ało ść choroby, ro z m ia r k alectw a, trw ało ść n a s tę p s tw z d a rz e n ia (o szp ecen ie, b e z ra d n o ść życiow a, poczucie n ie p rz y d a tn o śc i, k o n ieczn o ść zw iększonego w y siłk u w codziennym życiu, pracy), prognozy n a przyszłość (polepszenie lu b pogorszenie s ta n u zdrow ia), w iek poszkodow anego17 (zw y kle w ięk szą k rzy w d ą je s t kalectw o d la osoby m łodszej), a ta k ż e konsekw encje u szczerb k u n a zdrow iu w dziedzinie życia osobistego i społecznego (niem ożność w y k o n y w an ia zaw odu, u p ra w ia n ia sportów, p racy tw órczej, a rty sty c z nej, w ycieczek, uczęszczania do te a tr u lu b k in a, zaw arcia zw iązku m a łż e ń skiego, p o sia d a n ia dzieci, n a w ią z y w a n ia k o n ta k tó w to w arzysk ich itp.). N ie bez zn aczen ia d la ro z m ia ru poczucia k rzyw dy w św ietle a rt k.c. je s t zachow anie się i p o sta w a osoby odpow iedzialnej za szkodę w y rząd zo n ą czyn em niedozw olonym 18. O bojętność tej osoby wobec w yrządzonej szkody m oże pogłębić u poszkodow anego poczucie k rzyw dy w sy tu acji, w k tó rej sp raw ca n ie podejm uje żad n y ch s ta r a ń o złagodzenie n a s tę p s tw szkody19. W śla d za S ąd em N ajw yższym n ależy podkreślić, że n a le ż n e poszkodow a n e m u zadośćuczynienie n ie m oże być m echaniczn ie m ierzone p rzy z a sto so w an iu stw ierdzonego p ro c e n tu u szczerb k u n a zdrow iu20. S tanow isko, zgodn ie z k tó ry m w ysokość z a d o ść u c z y n ie n ia n a le ż a ło b y u s ta la ć w y łączn ie w o p arciu o sto p ie ń doznanego p rzez poszkodow anego u szczerb k u n a zdrow iu, nie zasłu g u je n a apro b atę. N a ro z m ia r krzyw dy, a w k onsekw encji w ysokość zadośću czy n ien ia sk ła d a ją się cie rp ie n ia fizyczne i psychiczne, k tó ry ch rodzaj, n a tę ż e n ie i czas trw a n ia n ależy każdorazow o określić n a p o d sta w ie okoliczności k o n k re tn e j spraw y. M ierzenie krzy w d y w yłącznie sto p n iem u szczerb k u n a zdrow iu stanow iłoby n iedopuszczaln e u p roszczenie, n ie z n a j dujące o p arcia w tre śc i a rt k.c. N ad m ien ić też trz e b a, że kw oty z a d o śću czy n ien ia z a są d z a n e w in n y c h sp ra w a c h m o g ą sta n o w ić je d y n ie w skazów kę d la są d u rozpoznającego d a n ą sp raw ę, n a to m ia s t w żad n y m sto p n iu są d u tego nie w iążą Por. orzeczenia SN z dnia 2 września 1960 r., 3 CR 173/60, OSN 1962, nr 1, poz. 14; 15 grudnia 1965 r., II PR 280/65, OSNCP 1966, nr 10, poz. 168 i 12 września 2002 r., IV CKN 1266/00, niepubl. 18 Por. wyrok SN z dnia 19 sierpnia 1980 r., I CR 283/80, OSNCP 1981, nr 5, poz Por. wyrok SN z dnia 9 stycznia 1978 r., IV CR 510/77, OSNCP 1978, nr 11, poz Tak SN w wyroku z dnia 5 października 2005 r., I PK 47/05, Monitor Prawny 2006, nr Por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 28 czerwca 2005 r., I CK 7/2005, LexPolonica nr

9 460 Jarosław Szczechowicz Summ ary T he aim of th is a rtic le is to e x p la in th e issu e s of e sta b lish in g th e h eig h t o f co m p en satio n for bodily in ju ry or h e a lth d iso rd e r cau sed by u n la w fu l act in th e lig h t of S u p rem e C o u rt s ju risd ic tio n. As a consequence o f histo rical dev elo p m en t th e p rin cip les of co m p ensatio n, th e facto rs affecting on th is law in s titu tio n a n d th e p re re q u isite s of its h e ig h t h ave b e e n form ed. T he p rin c i ples of th is law in s titu tio n re g u la te d in civil code in m a n y cases h ave b een developed by d o ctrin e, b u t esp ecially by ju risd ic tio n. T herefore, th e a rticle p re se n ts th e ten d en cies of d evelopm ent of S u p rem e C o u rt s ju risd ic tio n concern in g ru le s of co m p en satio n. As th e re s u lt of tra n s fo rm a tio n of th e socialeconom ic sy stem th e re aro se th e n eed o f a new view on th e p roblem o f th e fu n ctio n of lia b ility for d am ag es. T his, in tu rn, re q u ire s th e th o u g h t on th e m a in p roblem connected w ith fu n ctio n of com pensation.