Spis treści. Przedmowa. 1. Wprowadzenie. Historia i idea biofarmacji 1 Małgorzata Sznitowska, Roman Kaliszan

Transkrypt

1 Biofarmacja / redakcja Małgorzata Sznitowska, Roman Kaliszan ; [autorzy: Tomasz Bączek, Adam Buciński, Krzysztof Cal, Edmund Grześkowiak, Renata Jachowicz, Andrzej Jankowski, Roman Kaliszan, Michał Markuszewski, Danuta Partyka, Danuta Siluk, Małgorzata Sznitowska, Małgorzata Waszczuk-Jankowska, Waldemar Zieliński]. Dodr. Wrocław, cop Spis treści Autorzy Przedmowa iii v 1. Wprowadzenie. Historia i idea biofarmacji 1 Małgorzata Sznitowska, Roman Kaliszan 2. Losy leku w ustroju - LADME 7 Michał J. Markuszewski, Roman Kaliszan 1. Wstęp 8 2. Uwalnianie substancji leczniczej z postaci leku Wchłanianie Dystrybucja Metabolizm Wydalanie 20 Pytania Podstawowe terminy farmakokinetyczne 23 Tomasz Bączek, Roman Kaliszan 1. Wprowadzenie Farmakokinetyka podania dożylnego leku Jednorazowe podanie dożylne (otwarty model jednokompartmentowy) Jednorazowe podanie dożylne (otwarty model dwukompartmentowy) Ciągła infuzja dożylna Parametry dystrybucji leków Objętość dystrybucji Wiązanie z białkami Charakterystyka procesów eliminacji leków Stała szybkości eliminacji, biologiczny okres półtrwania, MRT Klirens leku 30 Pytania 31

2 4. Właściwości fizykochemiczne substancji leczniczych o znaczeniu biofarmaceutycznym: rozpuszczalność, litofilność i współczynnik dyfuzji 33 Adam Buciński, Roman Kaliszan 1. Wstęp Ciała stałe Ciała krystaliczne Ciała bezpostaciowe Alotropia Polimorfizm Pseudopolimorfizm Izomorfizm Metody analizy form polimorficznych substancji leczniczych Rozpuszczalność substancji leczniczych w cieczach Rozpuszczalniki Woda Rozpuszczanie stałych substancji leczniczych w cieczach Modele rozpuszczania Równanie Boguskiego Rozpuszczalność w lipidach i dyfuzja Współczynnik podziału olej/woda Metody wyznaczania współczynnika podziału olej/woda Dyfuzja leków przez błony biologiczne Wpływ stopnia dysocjacji substancji leczniczej na proces dyfuzji przez błony lipidowe System klasyfikacji biofarmaceutycznej 59 Pytania Przechodzenie leków do krwi przez błony komórkowe i bariery wewnątrzustrojowe 63 Małgorzata Waszczuk-Jankowska, Michał Markuszewski, Roman Kaliszan 1. Krew i rola układu krążenia we wchłanianiu i dystrybucji leku Bariery w organizmie Błona komórkowa Sposób i szybkość przenikania przez błony komórkowe Modelowanie transportu leków przez komórki w warunkach in vitro 79 Pytania Podanie doustne leków - czynniki modyfikujące farmakokinetykę 83 Andrzej Jankowski 1. Wstęp Anatomia i fizjologia przewodu pokarmowego Motoryka przewodu pokarmowego Wchłanianie składników odżywczych Wchłanianie leków z przewodu pokarmowego 94

3 5.1. Wpływ czynników fizjologicznych Wpływ pokarmu Wpływ właściwości fizykochemicznych substancji leczniczej Wpływ postaci leku i polimorfizmu substancji leczniczej Elementy farmakokinetyki podania doustnego Podanie jednorazowe Podanie wielokrotne 104 Pytania Wpływ postaci leku na wchłanianie substancji leczniczych po podaniu doustnym 109 Małgorzata Sznitowska 1. Znaczenie postaci leku dla farmakokinetyki podania doustnego Roztwory, emulsje i zawiesiny Tabletki i kapsułki o niemodyfikowanym uwalnianiu Postacie leku o modyfikowanym uwalnianiu Formy o bardzo szybkim uwalnianiu Dojelitowe tabletki i kapsułki Postacie leku o przedłużonym uwalnianiu Postacie leku o szybkim i przedłużonym uwalnianiu Systemy terapeutyczne - tabletki o kontrolowanym uwalnianiu Pasaż leku w przewodzie pokarmowym Technologiczne sposoby zwiększania dostępności biologicznej leków doustnych 125 Pytania Badania uwalniania z doustnych stałych postaci leku 129 Małgorzata Sznitowska, Krzysztof Cal 1. Dostępność farmaceutyczna i uwalnianie Zjawisko uwalniania Znaczenie badania uwalniania Metodyka badania uwalniania substancji leczniczej z tabletek i kapsułek Aparaty Płyny do uwalniania Warunki badania uwalniania i interpretacja wyników Badanie uwalniania z różnych postaci leku doustnego Korelacja warunków badania in vitro z warunkami in vivo 140 Pytania Badania dostępności biologicznej i biorównoważności leków 143 Waldemar Zieliński 1. Lek generyczny Podstawy prawne dopuszczania do obrotu leków generycznych Znaczenie badania biorównoważności Dostępność biologiczna Podanie jednorazowe 149

4 2.2. Podanie wielokrotne Podstawy teoretyczne badania dostępności biologicznej Metody badania dostępności biologicznej Znaczenie badań dostępności biologicznej Badania równoważności biologicznej Metodyka badań równoważności biologicznej Badania równoważności biologicznej a postać farmaceutyczna leku Zwolnienie z badań równoważności biologicznej Równoważność biologiczna i zamienność terapeutyczna 163 Pytania Podanie doodbytnicze 167 Danuta Partyka 1. Budowa odbytnicy Cechy anatomiczne Błona śluzowa odbytnicy Unaczynienie odbytnicy Mechanizm wchłaniania i farmakokinetyka podania doodbytniczego Śluz odbytniczy Przenikanie przez nabłonek Transport substancji leczniczej do krążenia Czynniki wpływające na wchłanianie z odbytnicy Czynniki fizjologiczne Czynniki patologiczne Właściwości fizykochemiczne substancji leczniczej Postać leku Proces uwalniania i wchłaniania z czopków Podłoża lipidowe Podłoża hydrofilowe Wielkość cząstek Masa czopka i stężenie substancji leczniczej Surfaktanty Badania in vitro właściwości biofarmaceutycznych czopków Badanie uwalniania Badanie czasu rozpadu, czasu całkowitej deformacji lub rozpuszczania Inne postacie leku do podania doodbytniczego Postacie płynne Postacie półstałe i stałe Sposoby zwiększania przenikania przez nabłonek odbytnicy i przedłużania działania leku Sposoby modyfikacji postaci leku w celu wywołania przedłużonego działania Promotory wchłaniania Zalety i wady podania doodbytniczego 194 Pytania 196

5 11. Leki do oczu 197 Renata Jachowicz Wprowadzenie Biofarmaceutyczne aspekty podawania leków do oczu Elementy anatomii i fizjologii narządu wzroku Czynniki wpływające na szybkość przenikania substancji leczniczej Postacie leków do oczu Klasyfikacja postaci leku Optymalizacja składu postaci leku 208 Pytania Leki na skórę i podanie przezskórne 219 Krzysztof Cal, Małgorzata Sznitowska 1. Cele podawania leków na skórę Budowa i funkcja skóry Drogi i mechanizm przenikania substancji przez skórę Praktyczne aspekty wchłaniania leków przez skórę Okluzja Proces starzenia, rasa, płeć Miejsce aplikacji Temperatura skóry, masaż Choroby i uszkodzenia skóry Promotory przezskórnej penetracji leków Jonoforeza, elektroporacja i inne fizyczne metody zwiększania przezskórnej penetracji Wchłanianie leków z maści, kremów i żeli Kontrolowane wchłanianie substancji leczniczych z transdermalnych systemów terapeutycznych Badania kinetyki przenikania przez skórę oraz biorównoważności leków stosowanych na skórę Badania in vitro Badania in vivo Badania biorównoważności Badanie uwalniania substancji leczniczych z preparatów dermatologicznych i transdermalnych systemów terapeutycznych 244 Pytania Podanie na błony śluzowe 249 Edmund Grześkowiak, Małgorzata Sznitowska 1. Podanie do jamy ustnej Anatomia i fizjologia górnego odcinka przewodu pokarmowego Budowa błony śluzowej jamy ustnej Wydzielanie śliny Wchłanianie leków przez błonę śluzową jamy ustnej Wpływ miejsca podania na szybkość wchłaniania leku w jamie ustnej 255

6 1.6. Postacie leków podawanych do jamy ustnej Przykłady leków do podania w jamie ustnej Podanie donosowe Anatomia i fizjologia nosa Donosowe podawanie leków Postacie leków do nosa Wpływ ph jamy nosa na procesy wchłaniania leków Wpływ leków i substancji pomocniczych na mechanizmy ochronne nosa Podanie dopochwowe Anatomia i fizjologia pochwy oraz budowa błony śluzowej pochwy Czynniki fizjologiczne i patologiczne wpływające na błonę śluzową pochwy Wchłanianie leków podanych dopochwowo Postacie leków dopochwowych 274 Pytania Podanie inhalacyjne 279 Edmund Grześkowiak 1. Układ oddechowy Budowa dróg oddechowych i funkcja oddychania Wymiana gazów oddechowych w płucach i krążenie płucne Obronne odruchy oddechowe Błona śluzowa, nabłonek i wydzielina w drogach oddechowych Zaburzenia oddychania o charakterze obturacyjnym Postacie leku i urządzenia do wziewnego podawania leków Nebulizatory Inhalatory ciśnieniowe Inhalatory proszkowe Czynniki wpływające na depozycję leku w płucach Czynniki technologiczne Czynniki fizjologiczne Czynniki patologiczne Wchłanianie leków podawanych drogą wziewną Mechanizm wchłaniania Farmakokinetyka i biodostępność leków podawanych wziewnie Leki podawane inhalacyjnie Podsumowanie 293 Pytania Podanie pozajelitowe 295 Małgorzata Sznitowska 1. Wstęp Czynniki wpływające na farmakokinetyką leku podanego pozajelitowo Różne drogi podania Podanie dożylne 299

7 3.2. Podanie domięśniowe Podanie podskórne Charakterystyka biofarmaceutyczna różnych postaci leku pozajelitowego Roztwory olejowe Zawiesiny Preparaty insuliny Mikrosfery Implanty Hydrożele Liposomy, nanozawiesiny i nanocząstki Badanie szybkości uwalniania 318 Pytania Elementy farmakogenetyki i farmakoterapia personalizowana 321 Danuta Siluk, Roman Kaliszan 1. Wstęp Rys historyczny Podstawowe pojęcia Różnice w indywidualnej odpowiedzi na podany lek Różnice w farmakokinetyce Różnice w farmakodynamice Podsumowanie 328 Pytania 329 Piśmiennictwo 331 Skorowidz 333 oprac. BPK