The role of dietary supplements in prevention of gastrointestinal tract diseases in children

Transkrypt

1 Review PAPERS The role of dietary supplements in prevention of gastrointestinal tract diseases in children Rola suplementów diety w profilaktyce chorób przewodu pokarmowego u dzieci Katarzyna Bąk-Drabik Key words: dietary supplements, gastrointestinal tract diseases, prevention Słowa kluczowe: suplementy diety, choroby przewodu pokarmowego, profilaktyka Abstract: Gastrointestinal tract illnesses are common civilization diseases, presenting an important problem for parents. Many parents often give dietary supplements to their children, in order to provide them with proper nutrition and reinforce their immunity. During the past few years, the food supplements market has been growing very rapidly. In prevention of the gastrointestinal tract diseases, some probiotics, prebiotics and supplements containing fiber have been applied, whereas essential fatty acids have rather been used in prevention of obesity and lipid disorders. Streszczenie: Choroby przewodu pokarmowego u dzieci są jednym z częstszych schorzeń cywilizacyjnych oraz istotnym problemem dla rodziców. Często rodzice, chcąc zapewnić dzieciom prawidłowe odżywienie i wzmocnić odporność, sięgają po suplementy diety, a w ostatnim czasie obserwuje się stały, narastający wzrost zażywania suplementów diety. W profilaktyce chorób przewodu pokarmowego zastosowanie znalazły preparaty zawierające bakterie probiotyczne, prebiotyki oraz preparaty zawierające błonnik. Natomiast niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe znajdują zastosowanie raczej w profilaktyce otyłości oraz zaburzeń lipidowych. (Probl Med Rodz 2010;3(32):30 35) Department of Pediatrics of the Clinical Hospital, Medical University of Silesia in Zabrze Katarzyna Bąk-Drabik, MD, PhD Assistant CORRESPONDENCE ADDRESS: dr n med. Katarzyna Bąk-Drabik ul. Kozielska 111/ Gliwice bak-drabik@wp.pl RECEIVED: ACCEPTED: Suplementy diety są to produkty stanowiące źródło skoncentrowanych składników odżywczych i innych składników o działaniu fizjologicznym. Zgodnie z ustawą o bezpieczeństwie żywności i żywienia z dnia roku suplementy diety to środki spożywcze, których celem jest uzupełnianie normalnej diety, będące skoncentrowanym źródłem witamin, składników mineralnych lub innych substancji, wykazujące efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, wprowadzone do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie, przeznaczone do spożywania w małych odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego 1. Bardzo istotnym sposobem utrzymania zdrowia oraz zmniejszenia ryzyka nowego zachorowania jest zbilansowana dieta zawierająca niezbędne składniki odżywcze w odpowiednich proporcjach oraz aktywność fizyczna. Obserwuje się jednak coraz powszechniejsze pokrywanie zapotrzebowania, zwłaszcza na witaminy i składniki mineralne, poprzez stosowanie suplementów diety. Chociaż znaczenie suplementów diety dla zdrowia jest wciąż badane i wywołuje istotne różnice zdań wśród fizjologów, lekarzy, dietetyków i farmaceutów, wielu rodziców postanawia włączyć do diety dziecka jakiś suplement, aby zapewnić dzieciom optymalne odżywienie. Stosowanie suplementów diety w Polsce i innych krajach Europy dotyczy około 20% populacji 1. Istnieją pewne określone wskazania do stosowania suplementów diety (dieta niskokaloryczna, ciąża, dieta eliminacyjna, osoby starsze, niemowlęta, kobiety po menopauzie), ale również są to sytuacje zwiększonego zapotrzebowania na składniki odżywcze lub gdy ich przyswajanie nie jest do końca możliwe 2. Wielu rodziców wierzy w zapewnienia producentów, że podając dzieciom suplementy diety, wzmacnia się ich odporność, chroni przed nowymi zachorowaniami i zapewnia im zdrowy i prawidłowy rozwój. Ponieważ choroby przewodu pokarmowego są istotnym problemem dla rodziców, jak również są jednym z częstych schorzeń cywilizacyjnych, istotne staje się zatem pytanie, czy spożywanie suplementów diety ma znaczenie w profilaktyce chorób przewodu pokarmowego. Suplementy diety podzielić możemy ze względu na skład następująco: Suplementy zawierające: a) witaminy i składniki mineralne, 30

2 b) składniki roślinne i różne ekstrakty roślinne, c) niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, d) błonnik pokarmowy, e) probiotyki i prebiotyki, f) aminokwasy: argininę, taurynę, metioninę, glutaminę, cytrulinę, kreatynę i L-karnitynę. Wśród wymienionych suplementów bardzo istotne są te zawierające w swoim składzie prebiotyki i probiotyki. Czy modyfikując skład flory jelitowej poprzez stosowanie probiotyków, jesteśmy w stanie zapobiegać chorobom przewodu pokarmowego u dzieci? Probiotyki (greckie pro bios dla życia ) to żywe mikroorganizmy (a nawet ich DNA), które po spożyciu w odpowiedniej dawce wywierają korzystne działanie na organizm gospodarza 3. Ich korzystny wpływ znany był już w czasach starożytnych; wiadomo, że Pliniusz Starszy zalecał stosowanie fermentowanych napojów z mleka w dolegliwościach żołądkowo-jelitowych 4. Najczęściej jako czynniki probiotyczne stosowane są bakterie kwasu mlekowego Lactobacillus, Bifidobacterium oraz wybrane szczepy Streptococcus, Bacillus oraz drożdże z rodzaju Saccharomyces 3. Minimalna dawka terapeutyczna probiotyku powinna wynosić CFU/ml (colony forming units). Bakterie z rodzaju Lactobacillus obejmują 103 gatunki, spośród których grupa acidophilus, casei, paracasei, rhamnosus jest wykorzystywana w produkcji preparatów i produktów probiotycznych. Bakterie te wywierają modyfikujący wpływ na czynność przewodu pokarmowego dzięki wytwarzanym enzymom β-glukanom ułatwiającym trawienie i przyswajanie węglowodanów, produkcji bakteriocyn BLIS (bacteriocin-like inhibitory substances), poprzez działanie immunostymulujące wyrażające się wzrostem przeciwciał wydzielniczych IgA oraz immunomodulacyjne związane ze wzrostem produkcji interferonu γ, poprzez zmianę ph w świetle jelita (produkcja kwasu mlekowego i kwasu octowego), wykazywanie antagonizmu w stosunku do drobnoustrojów kolonizujących błonę śluzową przewodu pokarmowego. Adhezja Lactobacillus do nabłonka powoduje zablokowanie receptorów i osłabienie adhezji bakterii z rodzaju Salmonella, Campylobacter, Bacteroides fragilis, Escherichia coli (ETEC), a także Helicobacter i wirusów (zwłaszcza rotawirusów) 3,5. Rodzaj Bifidobacterium zawiera 32 gatunki, pogrupowane w oparciu o cechy metaboliczne i oryginalność ekologiczną. Są to bakterie naturalnie bytujące w przewodzie pokarmowym człowieka i zwierząt. Tylko 5 gatunków bifidobakterii (B. longum, B. adolescentis, Bifidobacterium lactis Bb12, B. brewe, B. infantis) ze względu na swoje właściwości jest wykorzystywanych w mlekach fermentowanych. Korzystny mechanizm działania bifidobakterii, podobny zresztą do innych probiotyków, polega na: produkcji substancji antybakteryjnych bakteriocyn. Np. Bifidobacteria infantis i Bifidobacteria longum wykazują silne działanie antagonistyczne na E. coli 0157, w walce konkurencyjnej o adhezyjne receptory jelitowe, walce konkurencyjnej z patogenami o składniki odżywcze, immunostymulacji zarówno odporności humoralnej (synteza siga, przeciwciał bakteryjnych), jak również układu makrofagów w śluzówce jelita, harmonizacji funkcji limfocytów Th1:Th2 i syntezy licznych cytokin. Istotną rolę odgrywają prebiotyki, które są substratami do fermentacji i hydrolizy dla bifidobakterii w jelicie grubym 5. Sacharomyces boulardii jest to grzyb lokalizujący się w jelicie grubym. Wydziela on proteazę, która ma zdolność wiązania toksyny A i B Clostridium difficile w nabłonku jelitowym i zmniejsza sekrecję wody oraz sodu do światła jelita. Dzięki stymulacji aktywności enzymów i sekrecji poliamin wykazuje działanie troficzne i immunoprotekcyjne na nabłonek jelitowy. Probiotyki występują w pożywieniu, mieszankach mlecznych, preparatach farmakologicznych, dodatkach do żywności, suplementach dietetycznych oraz fermentowanych napojach mlecznych 3. Mleczne napoje fermentowane otrzymywane w wyniku fermentacji z udziałem szczepów jelitowych określane są jako nietradycyjne (non-traditional) lub nowe (new fermented milks). Warunkiem wartości zdrowotnej takich produktów jest obecność żywych, o udokumentowanych cechach probiotycznych, bakterii Lactobacillus lub Bifidobacterium na poziomie nie niższym niż 10 6 komórek/ ml. W najnowszych produktach fermentowanych dodaje się prebiotyki sacharydy: laktulozę, fruktooligosacharydy czy galaktooligosacharydy, które selektywnie stymulują rozwój bifidobakterii w przewodzie pokarmowym 4. biegunce związanej z antybiotykoterapią Antybiotyki wykazują różnie nasilone działania uboczne na przewód pokarmowy. Szacuje się, że powikłania jelitowe ma 11 40% dzieci przyjmujących doustnie antybiotyk. Mechanizm działania polega głównie na zaburzeniu składu flory bakteryjnej przewodu pokarmowego. Na podstawie przeprowadzonych badań w grupach dzieci, u których stosowano probiotyk, w porównaniu z grupą kontrolną, stwierdzono zmniejszenie ryzyka wystąpienia biegunki średnio o 50 60%. Udokumentowane działanie w zapobieganiu powikłaniom poantybiotykowym mają natomiast tylko następujące szczepy: Lactobacillus GG, Saccharomyces boulardii, Lactobacillus rhamnosus E/N, Oxy, Pen oraz 31

3 Bifidobacterium lactis Bb12 i Streptococcus thermophilus. Duże znaczenie ma również zastosowanie odpowiedniej dawki probiotyku, dawka 5 miliardów kolonii bakteryjnych ( CFU) jest uważana za minimalną dobową dawkę dającą skuteczną profilaktykę poantybiotykową. Pamiętać należy również o tym, iż zastosowanie probiotyku nie musi wcale zapobiec powikłaniom poantybiotykowym 6,7,8. i leczeniu biegunki wywołanej zakażeniem Clostridium difficile Brak wiarygodnych danych u dzieci. Mc Farland w swojej metaanalizie obejmującej 31 badań randomizowanych (ponad 3000 dorosłych pacjentów) wykazał, że stosowanie mlecznych preparatów probiotycznych zawierających L. casei, L. bulgaricus i S. thermophilus skutecznie zmniejsza ryzyko wystąpienia biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyków (25 badań) i biegunki związanej z zakażeniem C. difficile (6 badań) 8. zakażeniom Staphylococcus aureus Staphyloccocus aureus może kolonizować przewód pokarmowy, zwłaszcza u osób hospitalizowanych przez dłuższy czas. W pracy Vesterlund i wsp. wykazano, że probiotyki Lactobacillus rhamnosus GG, Lactococcus lactis subsp. i Propionibacterium freudenreichii subsp. zmniejszają ryzyko zakażeń przez gronkowca 9. biegunce szpitalnej Ocena skuteczności probiotyków w zapobieganiu biegunce szpitalnej była przedmiotem wielu badań, a wyniki były sprzeczne 6. Najnowsze badanie oceniające skuteczność stosowania Lactobacillus GG w grupie 742 dzieci przebywających w szpitalu wykazało, iż w grupie stosującej probiotyk w dawce 10 9 CFU (n=376) w porównaniu z grupą kontrolną (n=366) stwierdzono znamiennie mniejsze ryzyko zakażeń przewodu pokarmowego (ryzyko względne RR 0,4; 95% przedział ufności CI 0,25 0,7), epizodów wymiotów (RR: 0,5; 95% CI: 0,3 0,9), epizodów biegunki (RR: 0,24; 95% CI: 0,10 0,50) oraz epizodów zakażeń przewodu pokarmowego trwających dłużej niż 2 dni (RR: 0,40; 95% CI: 0,25 0,70) 10. zakażeniom przewodu pokarmowego Istotnym problemem dla rodziców, jak również problemem zdrowia publicznego są częste biegunki infekcyjne u dzieci uczęszczających do żłobka i przedszkola. W jednej z ostatnio opublikowanych w 2010 roku prac (Hojsak i wsp.) nie potwierdzono skuteczności podawania produktu mlecznego z dodatkiem Lactobacillus GG w zapobieganiu biegunce infekcyjnej (14 vs 23%, RR: 0,63 [95% CI: 0,38 1,06]) 11. Wykazano natomiast mniejsze ryzyko wystąpienia infekcyjnego zapalenia dróg oddechowych; korzyść odnieść może co czwarte dziecko zażywające Lactobacillus GG. biegunce podróżnych Brak danych w piśmiennictwie dotyczących korzyści ze stosowania probiotyków w zapobieganiu biegunce podróżnych u dzieci. Znaczenie probiotyków w profilaktyce i leczeniu zakażenia Helicobacter pylori Liczne badania in vivo i in vitro wskazują na korzystny udział probiotyków w hamowaniu wzrostu H. pylori (L. acidophilus, L. johnsonii, L. salivarius), w zmniejszaniu przylegania H. pylori do śluzówki żołądka (L. reuteri), hamowaniu procesu zapalnego błony śluzowej przewodu pokarmowego, modyfikowaniu odpowiedzi immunologicznej, zmniejszaniu stężenia IL-8 w błonie śluzowej żołądka (L. salivarius) i jednocześnie zmniejszaniu działań niepożądanych związanych ze stosowaniem leczenia eradykacyjnego 12. W badaniu przeprowadzonym na grupie 120 dzieci, które przez tydzień leczone były amoksycyliną, klarytromycyną i inhibitorem pompy protonowej oraz otrzymywały probiotyki (Lactobacillus rhamnosus, Lactobacillus acidophilus), stwierdzono istotnie statystycznie rzadziej występujące powikłania po leczeniu eradykacyjnym 13. Znaczenie probiotyków w profilaktyce zaburzeń czynnościowych jelit Probiotyki stosuje się również w leczeniu i profilaktyce zaburzeń czynnościowych jelit, chociaż brak jest jak do tej pory dostatecznych dowodów potwierdzających ich skuteczność. W opublikowanym w styczniu tego roku systematycznym przeglądzie kontrolowanych badań klinicznych z użyciem placebo, w dwóch badaniach dotyczących dzieci, skuteczność w zaparciach wykazywał szczep L. casei rhamnosus Lcr35, natomiast L. rhamnosus GG nie wpływał znamiennie na częstość wypróżnień i konsystencję stolca 14. Probiotyki mogą mieć również znaczenie w zmniejszaniu lub zapobieganiu objawów nietolerancji laktozy. Podawanie przez dwa tygodnie Bifidobacterium longum w kapsułkach oraz jogurtu wzbogaconego w Bifidobacterium animalis poprzez modyfikację flory jelitowej przyniosło korzystny efekt u dzieci z objawami nietolerancji laktozy

4 Również prebiotyki znalazły swoje zastosowanie w profilaktyce chorób przewodu pokarmowego. Prebiotyki są to substancje zawarte w żywności (bądź do niej dodawane), które selektywnie pobudzają wzrost wybranych szczepów bakterii obecnych w przewodzie pokarmowym człowieka. Produkty fermentacji prebiotyków, obniżając ph treści jelitowej, hamują rozwój chorobotwórczych szczepów bakteryjnych, są źródłem energii dla kolonocytów, działają również troficznie i regeneracyjnie na nabłonek jelitowy, zmniejszając jego przepuszczalność na bakterie oraz antygeny pokarmowe, stymulują wzrost licznych bakterii z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus, dostarczają energii dla organizmu (kwas octowy, propionowy). Do probiotyków należą: galaktooligosacharydy (GOS) i fructooligosacharydy (FOS), izomaltooligosacharydy, maltooligosacharydy, palatinozooligasacharydy, glukozylosacharoza, oligosacharydy sojowe, laktozo-sacharoza czy ksylooligosacharydy. Najpowszechniej stosowane są inulina i oligofruktoza (fructooligosacharydy). Występują ona w wielu warzywach: karczochach, szparagach, orzeszkach ziemnych, porach, cebuli, pomidorach, bananach, a szczególne w cykorii 4. Prebiotyki jak i synbiotyki (probiotyk + prebiotyk) występować mogą w postaci leków, suplementów diety, produktów mlecznych, mlecznych napojów fermentowanych oraz są dodawane do mleka początkowego i następczego. W mieszankach mlecznych zaakceptowano dodatek prebiotyków, najczęściej GOS:FOS w proporcji 9:l i w stężeniu 0,4 g/100 mi i 0,8 g/100 mi, u dzieci starszych oraz u dorosłych jako suplementy stosowane są preparaty: raftilina, zawierająca inulinę oraz raftiloza, zawierająca oligofruktozę. Pozytywne działanie prebiotyków ma udokumentowane znaczenie głównie u niemowląt w profilaktyce i leczeniu zaparć, w zmniejszaniu częstości epizodów biegunki infekcyjnej, w zmniejszaniu epizodów gorączkowych u niemowląt, w korzystnym działaniu na nabłonek jelitowy. Uważa się, iż prebiotyki mogą mieć również znaczenie w zmniejszaniu lub zapobieganiu objawów nietolerancji laktozy poprzez udział w trawieniu laktozy. U dorosłych zaobserwowano ponadto wpływ prebiotyków na obniżanie poziomu lipidów w surowicy po podawaniu inuliny z oligofruktozą, zmniejszenie stłuszczenia wątroby, poprawę wchłaniania wapnia, zmniejszenie insulinooporności w tzw. zespole metabolicznym u dzieci z otyłością, niemniej u starszych dzieci jak i dorosłych ocena wpływu prebiotyków na funkcjonowanie przewodu pokarmowego wymaga jeszcze przeprowadzenia wielu badań W leczeniu zaparć znalazł zastosowanie prebiotyk laktuloza (syntetyczny dwucukier, połaczenie galaktozy z cząsteczką fruktozy), będący substratem dla bakterii flory jelitowej. Powstające w procesie bakteryjnego rozkładu kwasy tłuszczowe (kwas mlekowy, kwas masłowy) obniżają ph w świetle jelita grubego i przyspieszają perystaltykę jelit, co ułatwia wypróżnienie 3. Suplementy diety zawierające niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe są w ostatnim czasie przedmiotem wielu badań. Niezbędne kwasy tłuszczowe to wielonienasycone kwasy tłuszczowe, które nie mogą zostać zsyntetyzowane przez organizm człowieka i muszą być dostarczane z dietą. Wśród nich wyróżnia się wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3 i n-6. Najważniejszymi z nich, niezbędnymi do prawidłowego rozwoju są: kwas linolowy (LA: 18:2, n-6) i alfa-linolenowy (ALA: 18:3, n-3). Odpowiednia podaż LA i ALA umożliwia syntezę wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (LC-PUFA). W organizmie ludzkim LA przekształca się w kwas arachidonowy (AA), a ALA w kwas eikozapentaenowy (EPA) oraz dokozaheksaenowy (DHA) zwane kwasami omega-3. Wywierają one korzystny wpływ na rozwój i czynność układu nerwowego, rozwój funkcji poznawczych, prawidłowy rozwój fizyczny i psychoruchowy, działają korzystnie na profil lipidów, działają przeciwzapalnie, hipotensyjnie i antyagregacyjnie 19. Głównym źródłem kwasów n-3 są: łosoś, makrela, śledź, tuńczyk i oczywiście suplementy diety zawierające kwasy omega-3. Przykładem roślinnych źródeł kwasów tłuszczowych jest wiesiołek dwuletni i ogórecznik. NNKT zawarte w oleju z wiesiołka łagodzą stany alergiczne skóry, objawy napięcia przedmiesiączkowego, wpływają na prawidłową przemianę tkanki tłuszczowej 1. Olej z ogórecznika zawiera 18 25% kwasu gamma linolenowego (GLA), jest bogaty we flawonoidy, garbniki, śluz, kwasy organiczne oraz składniki mineralne. Kwas GLA jest materiałem budulcowym dla komórek i tkanek, reguluje wiele przemian biochemicznych i fizjologicznych, wpływa na przemianę materii, profil lipidowy oraz prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego 1. Uważa się, że podaż LC-PUFA może korzystnie wpływać na profilaktykę oraz przebieg chorób zapalnych przewodu pokarmowego. Niemniej ostatnie systematyczne przeglądy piśmiennictwa negują potencjalną skuteczność LC-PUFA w utrzymywaniu remisji w nieswoistych zapaleniach jelit 19. Tak więc suplementy diety zawierające kwasy EPA oraz DHA nie mają istotnego znaczenia w profilaktyce chorób przewodu pokarmowego, ale są szczególnie wskazane dla dzieci obciążonych rodzinną historią chorób układu krążenia oraz nadwagą i otyłością, gdyż mogą zapobiegać zaburzeniom gospodarki lipidowej i nadciśnieniu tętniczemu. U dzieci znalazły również zastosowanie suplementy diety zawierające błonnik. Błonnik pokarmowy jest to składnik pokarmów roślinnych, definiowany jako niestrawialne 33

5 REVIEW PAPERS prace poglądowe polisacharydy i ligniny. Występuje wyłącznie w produktach roślinnych, a zalicza się do niego: celulozę, hemicelulozy, ligninę, pektyny, gumy, śluzy roślinne. Spożywanie pożywienia zawierającego błonnik ma korzystny wpływ na zwiększanie objętości i rozluźnianie konsystencji mas kałowych, stymulację wzrostu korzystnej zdrowotnie mikroflory jelitowej, skrócenie czasu pasażu jelitowego stolca, wiązanie kwasów żółciowych, regulację perystaltyki jelit, ograniczenie wchłaniania cholesterolu. Dieta w krajach wysoko rozwiniętych zawiera zbyt mało błonnika. Jest to związane ze spożywaniem produktów wysoko przetworzonych, żywności typu fast food oraz skoncentrowanych soków owocowych. Spożywanie odpowiedniej ilości błonnika powinno być zapewnione w diecie, w przypadkach kiedy jednak spożywanie błonnika jest zbyt małe (spożywanie żywności wysoko przetworzonej, wybredność dzieci), uzupełnianie diety suplementami zawierającymi błonnik może być uzasadnione. U dzieci powyżej 2 roku życia zapotrzebowanie na błonnik określono według wzoru wiek w latach +5 = ilość błonnika w gramach na dobę. Na rynku dostępnych jest wiele suplementów diety zawierających błonnik, ale udokumentowaną szczególnie skuteczność kliniczną ma glukomannan uzyskiwany z bulw japońskiej rośliny Konjacmannan (łac. Amorphophallus konjac). Glukomannan jako suplement diety zwiększa częstość defekacji u osób zdrowych jak i u chorych na zaparcia, bez nasilenia objawów niepożądanych, jest on skuteczny także w podgrupie pacjentów z zaparciami i towarzyszącą enkoprezą 20. Podsumowanie Każda decyzja o stosowaniu suplementów diety jako sposobu wspomagania farmakoterapii jak i profilaktyki chorób powinna być skonsultowana z lekarzem, co nie zawsze ma miejsce ze względu na łatwy dostęp suplementów diety, duże różnice cenowe, sugestie farmaceuty oraz szeroki dostęp do wiedzy medycznej (Internet). Nie w każdym przypadku stosowanie suplementów diety ma uzasadnienie. W profilaktyce chorób przewodu pokarmowego znalazły swoje miejsce preparaty zawierające bakterie probiotyczne, prebiotyki oraz suplementy diety zawierające błonnik. W przypadku probiotyków należy wybrać preparat zawierający znany, zidentyfikowany szczep probiotyczny o dobrze udokumentowanym działaniu, w odpowiedniej dawce. Preparaty te znalazły zastosowanie w zapobieganiu biegunce poantybiotykowej, w profilaktyce biegunki szpitalnej, w profilaktyce i zmniejszaniu objawów ubocznych terapii eradykacyjnej zakażenia H. pylori, w zmniejszaniu objawów nietolerancji laktozy i w profilaktyce zaparć czynnościowych. Natomiast suplementy zawierające niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe pomimo reklamowanego efektu wzmacniania odporności nie mają znaczenia w profilaktyce zakażeń przewodu pokarmowego, natomiast poprzez pozytywny wpływ na gospodarkę lipidową i działanie przeciwzapalne mogą zapobiegać zaburzeniom lipidowym u dzieci, pozytywnie programować metabolizm u dzieci oraz zapobiegać powstawaniu otyłości. praca powstała w ramach projektu pl0361 Dobra diagnoza leczenie życie, który realizowany jest przez sp szpital kliniczny nr 1 w zabrzu. Wsparcie udzielone przez islandię, Liechtenstein i Norwegię przez dofinansowanie w ramach mechanizmu finansowego europejskiego Obszaru Gospodarczego. projekt dofinansowany z mechanizmu finansowego eog kwotą w wysokości euro, co stanowi 85% budżetu projektu. Autor oświadcza, iż nie występuje konflikt interesów. References: 1. jarosz m. Suplementy diety a zdrowie. pzwl: Warszawa, jarosz m, stoś k, respondek W, Wolnicka k. suplementy diety korzyści i zagrożenia. Standardy Medyczne 2009;6: bąk-romaniszyn L, zeman k. probiotyki i prebiotyki w chorobach przewodu pokarmowego u dzieci. Pediatr Med Rodz 2009;5(1): Libudisz z. probiotyki i prebiotyki w fermentowanych napojach mlecznych. Pediatria Współczesna 2002;4: socha j, stolarczyk A, socha p. miejsce bifidobakterii w profilaktyce i leczeniu wybranych chorób wieku dziecięcego. Pediatria Współczesna 2002;4: szajewska H, ruszczyński m, radzikowski A. probiotics in the prevention of antibiotic-associated diarrhea in children: a meta-analysis of randomized controlled trials. J Pediatr 2006 sep;149(3): johnston bc, supina AL, Ospina m, Vohra s. probiotics for the prevention of pediatric antibiotic associated diarrhea. Cochrane Database of Systematic Reviews 2007, issue mc farland LV. meta-analysis of probiotics for the prevention of antibiotic associated diarrhea and the treatment of clostridium difficile disease. Am J Gastroenetrol 2006;101: Vesterlund s, karp m, salminen s, Ouwehand Ac. staphylococcus aureus adheres to human intestinal mucus but can be displaced by certain lactic acid bacteria. Microbiology 2006 jun;152(pt 6): Hojsak i, Abdović s, szajewska H, milosević m, krznarić z, kolacek s. Lactobacillus GG in the prevention of nosocomial gastrointestinal and respiratory tract infections. Pediatrics 2010 may;125(5): Hojsak i, snovak N, Abdović s, szajewska H, misak z, kolacek s. Lactobacillus GG in the prevention of gastrointestinal and respiratory tract infections in children who attend day care centers: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Clin Nutr 2010 jun;29(3): epub 2009 Nov Lionetti e, indrio f, pavone L, berrelli G, cavallo L, francavilla r. role of probiotics in pediatric patients with Helicobacter pylori infection: A comprehensive review of the literature. Helicobacter 2010 Apr;15(2): czerwionka-szaflarska m, kuczyńska r, mierzwa G. Ocena wpływu bakterii probiotycznych na tolerancję terapii eradykacyjnej zakażeń Helicobacter pylori u dzieci i młodzieży. Pediatr Pol 2006;81: chmielewska A, szajewska H. systematic review of randomised controlled trials: probiotics for functional constipation. World J Gastroenterol 2010 jan 7;16(1): He t, priebe mg, zhong Y, Huang c, Harmsen Hj, raangs Gc, Antoine jm, Welling GW, Vonk rj. effects of yogurt and bifidobacteria supplementation on the colonic microbiota in lactose-intolerant sub- 34 PROBLEmy medycyny RODZINNEj, NOVember 2010, VOL. Xii, No. 3

6 jects. J Appl Microbiol 2008 Feb;104(2): Epub 2007 Oct Sabater-Molina M, Larqué E, Torrella F, Zamora S. Dietary fructooligosaccharides and potential benefits on health. J Physiol Biochem 2009 Sep;65(3): Romeo J, Nova E, Wärnberg J, Gómez-Martínez S, Díaz Ligia LE, Marcos A. Immunomodulatory effect of fibres, probiotics and synbiotics in different life-stages. Nutr Hosp 2010 May Jun;25(3): Morrow AL, Ruiz-Palacios GM, Jiang X, Newburg DS. Human milk oligosaccharides are associated with protection against diarrhea in breast fed infant. J Pediatr 2004;145: Turner D, Zlotkin SH, Shah PS, Griffiths AM. Omega 3 fatty acids (fish oil) for maintenance of remission in Crohn s disease. Cochrane Database Syst Rev 2009 Jan 21;(1):CD Loening-Baucke V, Miele E, Staiano A. Fiber (Glucomannan) is beneficial in the treatment of childhood constipation. Pediatrics 2004;113:e