MIKROGENERACJA ASPEKTY RÓŻNE, NIEUWZGLĘDNIONE W POLSKIEJ LEGISLACJI

Transkrypt

1 MIKROGENERACJA ASPEKTY RÓŻNE, NIEUWZGLĘDNIONE W POLSKIEJ LEGISLACJI Autor: Krzysztof Billewicz ("Rynek Energii") Słowa kluczowe: mikrogeneracja, mikrokogeneracja, ceny gwarantowane, odnawialne źródła energii Streszczenie. Artykuł przedstawia rozmaite aspekty związane z przyłączaniem mikroźródeł do sieci elektroenergetycznej oraz z rozliczaniem energii wytworzonej w nich. Przedstawione zostały praktyczne problemy, jednak w obecnie przyjętych ustawach, rozporządzeniach i instrukcjach ruchu brakuje jednoznacznych zapisów związanych z podejściem do tych problemów. 1. WSTĘP Niedawne zmiany ustawy Prawo energetyczne miały na celu dostosowanie polskiego systemu prawnego, aby ułatwiać i umożliwiać instalowanie przez prosumentów i przyłączanie do sieci elektroenergetycznej. Dodatkowo od kilku lat przygotowywana jest Ustawa o odnawialnych źródłach energii, która doprecyzowałaby niektóre zasady przyłączania mikroźródeł OZE do sieci dystrybucyjnej oraz określałaby wsparcie finansowe dla osób posiadających takie mikroźródło. Artykuł przedstawia praktyczne problemy, na które może natknąć się potencjalny inwestor, dla których nie można znaleźć jednoznacznych rozwiązań w obecnie obowiązującym systemie prawnym. 2. DEFINICJA MIKROGENERACJI Mikrogeneracja (ang. microgeneration) lub inaczej generacja małej skali jest to wytwarzanie energii elektrycznej lub ciepła, głównie na własne potrzeby, przez osoby fizyczne, małe firmy lub społeczności lokalne, w jednostkach wytwórczych bardzo małej mocy, w porównaniu z typowymi elektrowniami spalającymi paliwa kopalne. Mikrogeneracja oznacza np. mikroelektrownię znajdującą się w gospodarstwie domowym. Mikrogeneracją jest również wykorzystanie przez klientów wysokosprawnych, nowoczesnych i niskoemisyjnych technologii wytwarzania energii elektrycznej małej mocy. Ich wspólną cechą jest to, że są one przyłączane do sieci dystrybucyjnej niskiego napięcia. Polska Norma PN-EN 50438: 2010: Wymagania dotyczące równoległego przyłączania mikrogeneratorów do publicznych sieci rozdzielczych niskiego napięcia, wprowadza pojęcie mikrogeneratora: generator energii elektrycznej niezależnie od źródła energii pierwotnej,

2 zainstalowany na stałe wraz z układami zabezpieczeń, przyłączony jednofazowo lub wielofazowo do sieci niskiego napięcia, o prądzie znamionowym nie większym niż 16A [5]. Pojawienie się mikrogeneratorów u klientów oznacza konkretne koszty dla przedsiębiorstw energetycznych: operatorzy sieci muszą przystosować sieć elektroenergetyczną, a więc istotne z ich punktu widzenia będą konkretne zjawiska towarzyszące przyłączeniu takich generatorów: podwyższenie poziomu napięcia, większa moc zwarciowa, przepływy wsteczne energii itp. Mikrogeneracja nawet odseparowana od sieci oznacza to, że odbiorca część własnego zapotrzebowania na energię będzie pokrywał z mikroźródła, więc w konsekwencji zmniejszy się pobór energii z sieci elektroenergetycznej i tym samym przychody przedsiębiorstw energetycznych. sprzedawcy energii muszą prognozować zapotrzebowanie na energię swoich klientów. W przypadku, kiedy klient ma odnawialne mikroźródło nawet wtedy, gdy nie jest ono fizycznie przyłączone do sieci elektroenergetycznej, wtedy zmienia się zapotrzebowanie na energię u tego klienta. W przypadku uzyskiwania wsparcia finansowego klient musi liczyć się z koniecznością płacenia danin publicznych: akcyzy od energii zużytej na potrzeby własne, nawet, jeżeli została ona wygenerowana w układzie odseparowanym od sieci elektroenergetycznym; wsparcie finansowe oznacza przychód podatnika, od którego musi on odprowadzić podatek dochodowy (PIT, CIT); stawki cenowe w systemie wsparcia najprawdopodobniej będą stawkami brutto (w Ustawie o cenach, w artykule 3 ust. 1 pkt 1 przyjmuje się, że w cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów sprzedaż towaru (usługi) podlega obciążeniu podatkiem od towarów i usług oraz podatkiem akcyzowym [8]), więc będą zawierać podatek VAT. Zatem prosument (lub wybrany przez niego sprzedawca energii) będzie musiał płacić taki podatek; jeżeli klient nie będzie zainteresowany sprzedażą energii i jej nadmiar będzie odprowadzał do sieci elektroenergetycznej, to od takiej energii przekazanej za darmo również należy odprowadzić podatek VAT. jeżeli klient będzie prowadził działalność gospodarczą związaną z wytwarzaniem energii elektrycznej i będzie chciał ją zużywać na własne potrzeby, to musi zapłacić podatek VAT od tak zużywanej energii (nieodpłatne przekazanie energii jednemu podatnikowi przez innego podatnika).

3 Mogą wystąpić cztery różne postawy klientów prosumentów: 1) Większość prosumentów oczekuje wsparcia finansowego, aby podjąć się realizacji takiego przedsięwzięcia. Tacy klienci większość wygenerowanej energii zużyją na własne potrzeby, natomiast jej nadmiar wyeksportują do sieci niskiego napięcia np. klient będzie miał ogniwa słoneczne i w słoneczne letnie dni, kiedy nie ma lokalnie dużego zapotrzebowania na taką energię, będzie oddawał tę energię do sieci elektroenergetycznej. 2) Niektórzy klienci wytwarzając energię w mikroźródłach nie będą jej wykorzystywać na potrzeby własne, a jedynie oddawać/sprzedawać ją do sieci elektroenergetycznej. Dzięki takiemu zabiegowi klient uniknie podejmowania czynności i ponoszenia kosztów związanych z podatkiem akcyzowym płaconym w przypadku zużycia na potrzeby własne wygenerowanej energii. 3) Niektórzy klienci zainstalują mikroźródła, aby mniej płacić za energię, zwiększyć pewność zasilania oraz aby osiągnąć inne korzyści, w tym również niematerialne. Dla nich okazjonalne oddawanie części energii do sieci elektroenergetycznej może być bez znaczenia. Niektórzy z nich będą robić to dla własnej wygody i nie będą zainteresowani załatwianiem formalności związanych z uzyskiwaniem wsparcia finansowego za niewielką ilość energii, jaką będą odprowadzać do sieci elektroenergetycznej. Ci klienci, nie spodziewają się i nie oczekują za to żadnych korzyści nawet w przypadku gdyby oddawali nadmiar wygenerowanej energii elektrycznej do sieci elektroenergetycznej. W Zjednoczonym Królestwie takie niezakontraktowane oddawanie energii nazywane jest wyciekiem (ang. spill, spilling) energii. Obecnie polski system prawny nie przewiduje takiego przypadku, gdy klient posiada własny mikrogenerator i nie chce rozliczać energii oddawanej/sprzedawanej do sieci. Przykładowo klient może uważać, że formalności związane ze sprzedażą energii do sieci są zbyt skomplikowane i czasochłonne. Do tego do sieci oddaje on niewielką ilość energii elektrycznej, że koszty związane z rozliczeniem tej energii są wyższe niż spodziewane przychody. Dodatkowo, skomplikowany system podatkowy i konieczność rozliczania ewentualnych podatków (VAT, akcyza, PIT lub CIT od dochodu) działałaby zniechęcająco. Jednak oddawanie energii, która nie byłaby mierzona uniemożliwiałoby prawidłowe naliczenie akcyzy od zużytej energii. 4) Część klientów może zainstalować mikroźródło, które nie będzie przyłączone do sieci (będzie od niej odseparowane) i będzie ono wykorzystywane do częściowego pokrycia własnego zapotrzebowania na energię.

4 3. ASPEKTY RÓŻNE 3.1. Mikrogeneracja, a pojęcie mikroinstalacja Na potrzeby polskiego prawodawstwa stworzono pojęcie mikroinstalacja. Jest ono rozumiane, jako instalacja, składająca się z odnawialnego źródła energii. Trudno byłoby szukać odpowiednika w innych krajach. Wydaje się jednak, że termin mikroinstalacja jest mylący z dwóch powodów: można wyobrazić sobie instalację małej mocy, w której jest nieodnawialne źródło wytwórcze, ustawodawca miał na myśli mikroinstalację wytwórczą. Jednak nie wynika to z nazwy. Można bowiem wyobrazić sobie również mikroinstalację odbiorczą Mikrogeneracja odseparowana od sieci, a koszty przedsiębiorstw energetycznych Klient, który zakupił mikroźródło może je przyłączyć do sieci elektroenergetycznej albo może stworzyć odseparowaną instalację, w której będzie zasilał potrzeby własne. Jednak taki przypadek nie jest obojętny dla przedsiębiorstw energetycznych, ponieważ w takim przypadku zmienia się profil zapotrzebowania na energię tego klienta. Sprzedawcy energii muszą prognozować zapotrzebowanie na energię swoich klientów, a ewentualne odchylenia takiej prognozy muszą rozliczać na Rynku Bilansującym. W przypadku, kiedy klient posiada własne źródło wytwórcze, takie zapotrzebowanie będzie w mniejszym stopniu przewidywalne, niż gdyby nie miał on mikroźródła. To przekłada się na koszty sprzedawców, którzy takim klientom sprzedają mniejszą ilość energii, co przekłada się na niższą marżę, natomiast przy wyższych kosztach mniej przewidywalne zapotrzebowanie. Przedsiębiorstwa obrotu energią elektryczną będą zmuszone, aby przerzucić to wyższe ryzyko i wyższe koszty związane z mniejszą trafnością prognoz przerzucą na pozostałych klientów, w tym również na takich, którzy nie posiadają mikroźródeł. Alternatywne rozwiązanie jest takie, aby dla klientów, którzy posiadają mikroźródła odseparowane od sieci stworzyć specjalne taryfy, w których cena energii będzie wyższa, niż w typowych, porównywalnych taryfach, adresowanych do klientów bez własnych źródeł. Pierwsze przedstawiane rozwiązanie oznacza to, że klienci nieposiadający mikroźródeł będą ponosili koszty powodowane przez klientów z mikrogeneracją subsydiowanie skrośne. W drugim rozwiązaniu posiadacze mikroźródeł mogą protestować, ponieważ przy mniejszym zapotrzebowaniu na energię z sieci elektroenergetycznej, za każdą jej jednostkę będą musieli płacić wyższą cenę. W takich przypadkach nie będą oni chcieli zgłaszać faktu zainstalowania mikroźródeł odseparowanych od sieci lub będą opóźniać takie zgłoszenie. Mogą oni twierdzić, że obowiązek informowania przedsiębiorstw energetycznych o fakcie zainstalowania mikroźródła odseparowanego od sieci narusza ich prywatność, ponieważ mogą oni zupełnie nie widzieć zależności pomiędzy występowaniem wyższych kosztów po

5 stronie sprzedawców energii a wytwarzaniem energii elektrycznej na własne potrzeby. Dla części klientów za energię elektryczną powinno się płacić podobnie jak za benzynę lub wodę jeżeli zużywa się mniejszą ilość to płaci się mniej, przy tych samych stawkach jednostkowych. Ci klienci mogą próbować stosować argumentację, że taryfy przygotowane dla posiadaczy mikrogeneracji nieprzyłączonej do sieci dystrybucyjnej są niesprawiedliwe. Będą to uzasadniali twierdząc, że istnieje pewna populacja odbiorców, którzy podobnie jak oni charakteryzują się nieprzewidywalnym zapotrzebowaniem na energię, natomiast takim klientom przedsiębiorstwa obrotu energią nie proponują taryf z wyższymi stawkami cenowymi za energię elektryczną. Nie ulega jednak wątpliwości, że powinno się przygotować odpowiednie taryfy dla osób zużywających małe ilości energii oraz takich, który posiadają mikroźródła odseparowane od sieci. Mniejsza ilość energii pobieranej z sieci elektroenergetycznej, to mniejsze przychody przedsiębiorstw dystrybucyjnych problem mocno zarysowany w innych publikacjach [1] Mikrogeneracja, a problem występowania biegu wstecznego w licznikach energii elektrycznej W niektórych krajach nie ma prawnego obowiązku informowania przedsiębiorstwa obrotu o zainstalowaniu mikroźródła w danym gospodarstwie domowym pod warunkiem, że nie będzie tam płynął prąd wyższy niż 16 A w jednym przewodzie na napięciu 230/400 V. Jedynie należy powiadomić operatora sieci, że określone mikroźródło zostanie przyłączone do sieci dystrybucyjnej [20]. W Wielkiej Brytanii zakłada się, że klient będzie miał do czynienia tylko z jednym sprzedawcą energii elektrycznej, który też ma obowiązek zakupu energii z mikrogeneracji. Wyklucza się takie sytuacje, w których energię pobieraną z sieci rozlicza z jednym sprzedawcą, natomiast oddawaną do sieci z innym. Niektórzy klienci mogą nie chcieć lub zapomnieć zgłosić faktu przyłączenia mikroźródła. W takim przypadku może pojawić się problem niektóre liczniki energii elektrycznej nie mają zablokowanego tzw. biegu wstecznego (ang. reverse-running meters). Zatem niektóre liczniki mogą mieć zablokowany bieg wsteczny, inne nie. Gdyby klient nie zgłosiłby faktu montażu oraz podłączenia mikroźródła, oddawałby on energię do sieci. Wtedy liczydło w jego liczniku mogłoby kręcić się do tyłu, pomniejszając wartość wskazania, a w wyniku tego licznik nie rejestrowałby całej ilości energii dostarczonej do klienta. Takie cofanie się wskazania licznika jest akceptowane w niektórych krajach, w innych natomiast jest to problem. Bieg wsteczny będzie występował jedynie wtedy, gdy

6 energia elektryczna faktycznie będzie oddawana do sieci elektroenergetycznej. Wtedy wskazanie licznika będzie się cofać i licznik energii będzie w błędny sposób rejestrować zużycie energii elektrycznej danego lokalu mieszkalnego [7]. Brytyjski regulator energetyki, OFGEM, uważa, że występowanie biegu wstecznego w licznikach w przypadku oddawania energii do sieci nie jest odpowiednim rozwiązaniem do rozliczania wygenerowanej energii [7]. W Polsce od lat legalizując liczniki sprawdza się, czy występuje tam bieg wsteczny. Zasadnicza większość zainstalowanych obecnie liczników ma zablokowany bieg wsteczny. Jeżeli jednak klient nie zgłosiłby faktu zainstalowania mikroźródła i miałby zainstalowany u siebie jednokierunkowy licznik energii bez blokady biegu wstecznego, to wskazanie liczydła mogłoby się cofać. W konsekwencji miesięczne zużycie energii w danym okresie rozliczeniowym może być zauważalnie mniejsze, niż było dotychczas, a nawet może się zdarzyć, że będzie ujemne. Przedsiębiorstwa energetyczne są bardzo wyczulone na występowanie takiego zjawiska, ponieważ może ono świadczyć o nielegalnym poborze energii. Po stwierdzeniu wystąpienia takiego przypadku konieczne jest dokonanie dodatkowych kontroli, w celu upewnienia się, jaka może być zmalenia zapotrzebowania na energię: czy dlatego, że klient zainstalował mikroźródło i nie zgłosił tego faktu, czy raczej ma miejsce nielegalny pobór energii. Na szczęście podczas przeprowadzenia inspekcji nieruchomości bardzo łatwo jest stwierdzić, czy faktycznie mikrogeneracja została zainstalowana [2]. Oczywiście rodzą się pytania: Czy możliwość samodzielnego montażu mikrogeneratorów powinna być dopuszczalna? Czy klient będzie miał obowiązek dokonania zgłoszenia lub zarejestrowania faktu przyłączenia takiego mikrogeneratora? Jakie byłyby konsekwencje lub sankcje dla klienta, gdyby nie zgłosił faktu samodzielnego przyłączenia mikroźródła do wewnętrznej instalacji? Jeżeli byłyby one znaczne, część klientów tworzyłaby odseparowane obwody zasilane z odnawialnych źródeł energii, nie zgłaszając takiego faktu przedsiębiorstwom energetycznym. Energia elektryczna wygenerowana w mikroźródłach przyłączonych przez klienta, a niezgłoszonych operatorowi sieci nie byłaby osobno rejestrowana (chyba, że na potrzeby określenia wysokości akcyzy do zapłaty, gdyby taka energia nie była zwolniona z obowiązku uiszczania tej daniny publicznej). Podobnie zresztą mogłoby być w przypadku wykorzystywania jednostek wytwórczych odseparowanych od sieci. Jednak korzyści z posiadania mikrogeneratorów nie są jedynie po stronie klientów. Również państwo musi wykazywać różnym instytucjom międzynarodowym, że wytwarza określoną ilość energii elektrycznej z OZE.

7 3.4. Różne aspekty związane z podłączeniem mikroźródła Energię wytworzoną w OZE wyznacza się oraz rozlicza na podstawie wskazań liczników znajdujących się przy tych źródłach energii. Zazwyczaj prosument część z energii wytworzonej przez mikrogenerator będzie zużywać na potrzeby własne. Wtedy dodatkowo klient powinien zostać wyposażony w bilansujący elektroniczny licznik czterokwadrantowy. Mogą pojawiać się sytuacje dyskusyjne np. jeżeli uwzględni się koszt samego licznika energii, jego odczytu i koszt przetwarzania wielu danych i porówna te wielkości z wartością niewielkich ilości energii elektrycznej oddanej do sieci, to dla wielu mikroinstalacji, może okazać się, że instalowanie dwóch liczników nie znajduje uzasadnienia ekonomicznego [7]. Ponadto OSD musi zakupić i zamontować u prosumenta droższy licznik energii, który tak naprawdę spowoduje spadek przychodów tego operatora Problem związany z prądem stałym W gospodarstwach domowych podłączanych jest wiele odbiorników np. silniki elektryczne, żarówki, lampy fluorescencyjne, komputery, klimatyzatory, pralki, ładowarki, TV. Można je podzielić ma takie, które potrzebują zasilania prądem przemiennym i takie, które podłączone napięcie przemienne prostują na napięcie stałe. Nawet niektóre silniki przemysłowe, które są zasilane prądem przemiennym mają elementy energoelektroniczne, które dokonują przekształceń AC/DC/AC, dzięki któremu łatwiejsze może być sterowanie prędkością obrotową takiego silnika [10]. Badanie obciążeń występujących w obecnych systemach elektroenergetycznych skłania do wyciągnięcia wniosku, że odbiory stałoprądowe (ang. DC loads) oraz przemiennoprądowe z przekształtnikami ACwC (ang. ac loads with ac converters) występują w większości systemów AC. Natomiast odbiory wyłącznie przemiennoprądowe cechuje stopniowe zanikanie. Odbiorcy wykorzystujący urządzenia RTV oraz sprzęt komputerowy są w większości odbiorcami stałoprądowymi. Okazuje się, że nawet sprzęt AGD z silnikami AC coraz częściej przechodzi na napęd silnikami z przekształtnikami, łatwiejszymi w sterowaniu i bardziej efektywnymi. Aczkolwiek temperaturowe (inkadescencyjne) źródła światła oraz następujące po nich źródła fuorescencyjne nie są wrażliwe na rodzaj zasilania, to kolejne rozwiązanie w postaci oświetlenia LEDowego ponownie wraca do zasilania prądem stałym. Wiele procesów produkcyjnych stosowanych w przemyśle (np. procesy elektrochemiczne, piece łukowe w metalurgii) w przypadku zasilania prądem stałym, cechuje się wyższą efektywnością wykorzystania energii elektrycznej [9, 10]. Nasuwa się zatem pytanie: w jaki sposób rozliczać energię elektryczną wytworzoną w mikroźródle, jeżeli klient chciałby mieć w domu instalację prądu stałego do zasilania

8 odbiorników, a jedynie energię niewykorzystaną przetwarzałby na prąd przemienny i oddawał do sieci. W przeciwnym bądź razie prąd stały byłby konwertowany na przemienny, a następnie w odbiornikach ponownie zamieniany na prąd stały. Wykorzystanie prądu stałego oznacza ograniczenie liczby stopni konwersji prądu. W konsekwencji dzięki redukcji wielostopniowej konwersji: DC/AC, a następnie AC/DC zwiększy się sprawność [10]. Dokonywanie konwersji prądu DC (ang. direct current) na AC (ang. alternating current), a następnie AC na DC jest nieefektywne. Energia elektryczna tracona w wyniku tej konwersji nie znika, tylko jest oddawana do otoczenia w postaci ciepła. Nie zawsze jednak jest to jednak zjawisko pożądane. Z drugiej strony niektóre mikroogniwa np. słoneczne, ogniwa paliwowe są źródłami prądu stałego. Turbiny wiatrowe budowane są w wersjach DC i AC [4]. W systemach AC z udziałem generacji rozproszonej wygenerowany prąd stały musi być przekształcony z wykorzystaniem przekształtników DC/AC. Jeżeli energia wytwarzana jest końcowo zużywana przez odbiory AC, to nie jest potrzebna dalsza konwersja. Dla odbiorców DC mapa przepływów obejmuje przetwarzanie DC/AC i potrzebny jest odpowiedni przetwornik. Dla obciążenia DC sekwencją jest DC/AC/DC i wymagany jest zarówno przetwornik jak i prostownik. Dla obciążeń AC z konwerterem obowiązuje sekwencja DC/AC/DC/AC i niezbędny jest ciąg: przetwornik DC/AC, przetwornik AC/DC oraz przetwornik DC/AC [9, 10]. Wobec możliwości pojawienia się pisanej wcześniej sytuacji zasadne byłoby dopuszczenie możliwości wykorzystywania liczników energii prądu stałego do pomiaru zielonej energii z mikroźródła? Wtedy nie mierzono by mocy i energii biernej, ponieważ nie występują one w przypadku zasilania prądem stałem oraz nie wyznaczano by współczynnika mocy. W wyniku tego licznik energii prądu stałego zarejestruje większą moc czynną, niż licznik prądu przemiennego. Jednak zapisy odpowiednich ustaw, rozporządzeń lub instrukcji ruchu mogą wymuszać obowiązkową konwersję wytworzonej energii elektrycznej bezpośrednio za mikrogeneratorem na prąd przemienny o napięciu 230 V, natomiast pojawia się kwestia, czy prawnie będzie wymuszane nieefektywne dokonywanie konwersji i tracenie w ten sposób części wytworzonej zielonej energii. Do kwestii zasilania odbiorników prądem stałym należy jednak patrzyć dość ostrożnie. W przypadku mikroźródła o mocy 2 kw i napięciu sieci 24V, w przypadku pracy jednostki z pełną mocą, płynący prąd w obwodzie może wynosić ponad 80A, a to może powodować spadki napięć oraz grzanie się przewodów.

9 Prąd stały bardzo mógłby się przydać do ładowania akumulatorów pojazdów elektrycznych. Słaba strona takiej koncepcji jest następująca: największy poziom generacji z ogniw słonecznych występuje we wczesnych godzinach popołudniowych, kiedy większość osób jest w pracy. Większość z tych ludzi wykorzystuje samochód przede wszystkim na dojazd do pracy i powrót do domu oraz na wcześniejsze dowiezienie dzieci do przedszkoli i szkół oraz późniejsze odebranie ich. Ładowanie akumulatorów pojazdów elektrycznych, znajdujących się w domu w godzinach 11:00-15:00 wyklucza zastosowanie ich do tych podstawowych działań Problem z licznikami przedpłatowymi Klienci mogą chcieć rozliczać się z przedsiębiorstwem energetycznym przy wykorzystaniu licznika przedpłatowego. Technicznie i ekonomicznie nie ma podstaw do odmowy takiego rozliczania. Fakt rozliczania energii oddawanej do sieci, pochodzącej z mikrogeneracji to jedno, natomiast fakt rozliczania energii pobierane z sieci przy wykorzystaniu licznika przedpłatowego to coś zupełnie innego. Dlatego zasadne jest postawienie pytania: czy w przypadku, gdy klient posiadałby mikroźródło to można byłoby zezwolić taki sposób rozliczania? Oczywiście niewątpliwie dyskusyjne byłoby rozliczanie energii oddawanej do sieci. Licznik przedpłatowy musiałby rejestrować energię oddawaną lub mieć zablokowany wsteczny bieg, jeżeli klient nie zamierzałby sprzedawać energii, a możliwe byłoby incydentalne pojawienie się przepływu energii od klienta do sieci Problem związany z mikrogeneratorami jednofazowymi Niektóre domowe instalacje elektryczne są jednofazowe, inne trójfazowe. Zatem na rynku również są odbiorniki jedno oraz trójfazowe. Podobnie będzie z mikrogeneratorami. Będą jedno i trójfazowe. Przykładowo, jeżeli klient przez godzinę pobierałby 8 kw, a jego generator wytwarzał 3 kw, to licznik zarejestruje pobór 5 kw. Jednak nie zawsze będzie to działać prawidłowo. Klient posiada instalację trójfazową. Do niej przyłącza jednofazowy mikrogenerator. Licznik energii elektrycznej będzie rejestrował pobór energii albo oddawanie. Jednak może wystąpić przypadek, że klient ma odbiorniki trójfazowe symetryczne, a oddawanie energii występuje tylko na jednej fazie. Zatem licznik energii zarejestruje jedynie różnicę pomiędzy energią pobieraną, a oddawaną. Jednak taki klient może zwiększać asymetrię obciążenia sieci. Bardzo niewiele liczników energii elektrycznej prawidłowo rejestruje przepływy energii w takim przypadku. Wymagają one do tego specyficznej konfiguracji. Zatem konieczne są wytyczne określające, że klient posiadający instalację trójfazową może przyłączyć jedynie mikrogenerator trójfazowy.

10 4. SYSTEM WSPARCIA 4.1. Ceny gwarantowane FIT - definicja System cen gwarantowanych albo inaczej stawki stałe taryf typu FIT (ang. feed-in tariff) jest to system wsparcia zaadresowany do podmiotów inwestujących w mikroźródła lub małe źródła OZE, które objęte są umownie nazwą energetyki prosumenckiej. Stałe taryfy FIT to inaczej ceny gwarantowane dla małoskalowych odnawialnych źródeł energii. Stosowanie taryf typu FIT ma na celu przyspieszenie inwestycji w zakresie wdrażania technologii odnawialnych źródeł energii. Cel ten osiąga się przez oferowanie producentom energii odnawialnej długoterminowych kontraktów, z ceną zakupu tej energii zwykle wyznaczonej na podstawie znanych kosztów wytwarzania energii elektrycznej w danej technologii. Zamiast płacić stałą cenę każdemu wytwórcy energii w OZE, stawka jest zróżnicowana. W Polsce taryfa stawek gwarantowanych (FIT, aukcje) zawierałaby cenę urzędową, a to w konsekwencji powodowałoby, że podlegałaby ona pod zapisy Ustawy o cenach, która zakłada, że jeżeli strony transakcji nie postanowiły inaczej, cena ustalona przez strony jest ceną brutto, tzn. zawiera w sobie podatek VAT [8]. W konsekwencji oszacowanie końcowego dochodu ze sprzedaży energii elektrycznej nie musi być proste i wiąże się z koniecznością posiadania obszernej wiedzy o systemie podatkowym w danym kraju. Taka stawka jest stała np. przez okres 15 lat dla inwestora, który uruchamia inwestycje w danym roku. Dla inwestycji zakończonych i uruchamianych w kolejnych latach ta cena zwykle maleje Mikrogeneracja a systemem wsparcia obowiązujący tylko przez określony czas Wprowadzenie systemu wsparcia, który obowiązuje tylko przez określony czas np. 15 lat, powiązany z gwarancją odbioru energii wytworzonej z odnawialnych źródeł ma kilka mankamentów. Przykładowo, ceny energii elektrycznej możliwe do uzyskania na rynku po 15 latach funkcjonowania takiego mechanizmu, zgodnie z zapisami projektu ustawy o OZE mogą być znacznie niższe od średnich cen rynkowych i niektórzy wytwórcy, szczególnie posiadacze mniejszych źródeł, mogą nie być w stanie konkurować z energetyką konwencjonalną [6]. Wg najnowszego projektu Ustawy o OZE w Polsce obowiązywałby system wsparcia energii wytworzonej w takich źródłach, oparty o aukcje, które określałyby wysokość wsparcia. Wcześniejszy projekt przewidywał stosowanie stałych cen gwarantowanych taryf FIT. Cechą wspólną tych systemów wsparcia jest ograniczony czas wspierania energii wytworzonej w danym mikroźródle np. przez 15 lat. Jednak czas życia niektórych jednostek

11 wytwórczych jest dłuższy, niż planowany okres wspierania energii wytworzonej w takich źródłach. Po tym okresie ustałoby wsparcie dla energii wytworzonej w tych źródłach. Wygaśnięcie wsparcia mogłoby oznaczać, że część jednostek wytwórczych, które mogłyby nadal wytwarzać zieloną energię zostałoby po prostu wyłączonych albo ich właściciele zużywaliby wytworzoną tam energię na własne potrzeby, a nie oddawali do sieci Mikrogeneracja a system wsparcia FIT Obecnie przedstawiony projekt Ustawy o OZE przewiduje różną stawkę za energię, niezmienną przez 15 lat dla danego odnawialnego źródła energii, w zależności od roku jego zainstalowania, analogicznie do tego, jak występuje to w przypadku taryf FIT. W takich przypadkach konieczne byłoby instalowanie kilku różnych układów pomiaroworozliczeniowych dla różnych mikroźródeł. Prawidłowe rozliczenie energii elektrycznej oddawanej do sieci w takich układach może być kłopotliwe, jeżeli odbiorca posiada źródła wytwórcze różnego typu albo, jeżeli zostały one zainstalowane w różnym czasie i różna jest cena energii wytworzonej w takich źródłach, ponieważ nie ma możliwości rozpoznania, jaki jest udział energii z poszczególnych źródeł (o jakiej cenie). Przykładowo, jeżeli prosument przez okres czterech lat, co roku instalowałby nowe mikroźródło odnawialne np. ogniwo słoneczne, to dla każdej z tych jednostek wytwórczych musiałby mieć osobny rozliczeniowy licznik energii, ponieważ energia elektryczna wytworzona przez każde z tych ogniw byłaby rozliczana wg innej ceny gwarantowanej Mikrogeneracja, system wsparcia, a zdarzenia losowe Obecnie naprawa bardzo wielu urządzeń polega tak naprawdę na wymianie pewnych ich modułów na nowe. Można zatem rozpatrzyć taki przypadek konieczność naprawienia uszkodzonych ogniw słonecznych ze względów konserwacyjnych z powodu uszkodzenia lub zniszczenia w wyniku wystąpienia zdarzenia losowego np. burzy, pożaru ognia, działania osób trzecich lub w przypadku kradzieży. Taka naprawa najczęściej polega na wymianie uszkodzonego elementu lub całego ogniwa na nowe. Zatem jeżeli klient nie ubezpieczył tego mikroźródła to będzie musiał drugi raz ponieść koszty zakupu i instalacji mikrogeneratora. Pojawiają się różne pytania związane z takimi zdarzeniami: Czy jest możliwe, aby nie klient nie utracił gwarantowanej stawki stałej, jeżeli zastąpi stare mikroźródło nowym? Czy klient ten musi zakupić nowe mikroźródło wykorzystujące tę samą technologię, którą wykorzystywało starsze?

12 Czy klient może on zainstalować mikroźródło o większej mocy i nie utraci stawki gwarantowanej? Przykładowo, jeżeli miał on na dachu ogniwo słoneczne o mocy 3 kw, które po 5 latach uległo uszkodzeniu, technologia rozwinęła się przez ten czas i teraz ogniwo o takiej samej mocy ma o 50% mniejszą powierzchnię, niż to ogniwo, które uległo uszkodzeniu? W jaki sposób prosument będzie rozliczany, jeżeli nowa instalacja przekroczyłaby graniczną wartość mocy, dla wsparcia określonej wysokości dla danej technologii? Czy wystarczy, aby nowe mikroźródło nie przekraczało pierwotnej mocy elektrycznej jednostki wytwórczej wcześniej zainstalowanej? Czy można zastosować nowsze technologicznie urządzenia? Jeżeli wcześniej były to ogniwa fotowoltaiczne, to czy klient będzie mógł zainstalować kompletne zestawy solarne, zawierające zarówno ogniwa słoneczne, jak i solarne (podgrzewające wodę), czy raczej będzie skazany na starsze technologie? Sytuacje analogiczne do opisanej mogą wystąpić w przypadku przebudowy domu, jego rozbiórki, gruntownego remontu. Wtedy mikrogenerator zostanie zdemontowany i zainstalowany ponownie po jakimś okresie czasu np. po upływie dwóch lat. Kłopotliwe może być uszkodzenia choćby fragmentu ogniwa, co spowoduje jedynie zmniejszenie mocy takiego mikroźródła czy wtedy wymiana na nowy mikrogenerator znajduje uzasadnienie? Nie wiadomo, czy prawnie ogniwo będzie przypisane do inwestora, czy do nieruchomości (lokalizacji miejsca przyłączenia do sieci)? Jeżeli prosument sprzeda nieruchomość bez mikrogeneratora, który zabierze i zainstaluje w nowym miejscu zamieszkania, to czy utraci przysługujące mu wsparcie np. ceny gwarantowane? 4.5. System wsparcia mikrogeneracji, a wynajęcie nieruchomości Można rozważyć jeszcze taki przypadek: klient posiada dom z dachem, na którym można byłoby zainstalować ogniwo fotowoltaiczne. Klient jednak nie jest tym zupełnie zainteresowany np. nie posiada wystarczających środków, nie widzi perspektyw zwrotu z inwestycji w określonym przez siebie czasie lub możliwości uzyskania zysku na odpowiednim poziomie. Może jednak istnieć przedsiębiorstwo, które chciałoby wynająć powierzchnię dachu tego domu i zainstalować tam ogniwo słoneczne, aby sprzedawać energię. Takie sytuacje należałoby przewidzieć w taki sposób, aby inwestycje tego typu były korzystne dla potencjalnych inwestorów. 5. REKOMENDACJE W prawie energetycznym lub Instrukcjach Ruchu i Eksploatacji Systemu Dystrybucyjnego należałoby:

13 przywrócić pojęcie mikrogeneracja, zastąpić nim pojęcie mikroinstalacji, co najwyżej wydzielić pojęciowo mikrogenerację OZE, określić zasady postępowania w przypadku, kiedy klient generuje energię na własne potrzeby w układach odseparowanych od sieci. W takim przypadku należy określić poziom mocy źródła lub roczną ilość wytwarzanej energii, aby było wiadomo, jakich mikrogeneratorów dotyczą dane zapisy. W przeciwnym razie mogą grozić sytuację, że jako mikrogenerator zostaną zakwalifikowane np. baterie słoneczne w kalkulatorze, które spełniają kryterium mocy czynnej < 15 kw. określić zasady, na jakich klient mógłby mieć mikrogenerator przyłączony do sieci, jednak mógłby nie sprzedawać energii elektrycznej, aby nie musieć rozliczać się z urzędem skarbowym, uprościć zasady podatkowe związane ze sprzedażą energii elektrycznej z mikrogeneracji, do sieci elektroenergetycznej, określić zasady przyłączania nieodnawianych mikroźródeł, umożliwić wykorzystanie instalacji prądu stałego do zasilania własnych odbiorów przez odbiorców i stosowanie licznika energii prądu stałego, określić, jakie warunki muszą spełniać liczniki przedpłatowe, które byłyby wykorzystane do rozliczania energii dla osób, które chciałyby posiadać mikrogeneratory przyłączone do sieci. Liczniki takie muszą rejestrować przepływ energii elektrycznej czynnej w dwóch kierunkach np. liczniki czterokwadrantowe z możliwością pracy, jako przedpłatowe, w przypadku trójfazowych instalacji domowych umożliwić przyłączanie jedynie mikrogeneratorów trójfazowych, przewidzieć wsparcie dla energii z odnawialnych mikroźródeł po okresie 15 lat, określić zasady postępowania i jakie prace przy mikroźródłe są dopuszczalne, w przypadku wystąpienia zdarzeń losowych związanych z uszkodzeniem mikroźródła, doprecyzować, czy mikrogenerator przypisany jest do nieruchomości i miejsca jego przyłączenia, czy raczej do klienta, który może zmienić jego miejsce przyłączenia do sieci. 6. PODSUMOWANIE Niewątpliwie poważnym polskim problemem jest brak Ustawy o odnawialnych źródłach energii i to, że kolejne przedstawiane wersje poważnie różnią się od siebie np. proponowanym systemem wsparcia. Obecne regulacje prawne nie uwzględniają niektórych praktycznych aspektów związanych z eksploatacją mikroźródeł. System podatkowy obowiązujący w danym kraju w dużym stopniu wpływa na opłacalność bądź nie takich inwestycji.

14 Inwestor przed rozpoczęciem inwestycji powinien znać odpowiedzi na takie pytania, związane z praktycznymi aspektami eksploatacji mikroźródeł. Potrzebna jest jednoznaczność i ścisłość przyjętych regulacji prawnych, aby nie zdarzały się różne, sprzeczne możliwości interpretacyjne rozważanych aspektów w wyniku czego prosument zostałby pozbawiony wsparcia, a nawet musiałby zwrócić dotychczas otrzymane środki wraz z odsetkami. Wydaje się, że zachęty i systemy wsparcia powinny obejmować nie tylko inwestorów i producentów, ale również przedsiębiorstwa dystrybucyjne. Takie mechanizmy powinny zachęcić takie przedsiębiorstwa do prac modernizacyjnych, aby przyłączanie mikrogeneracji nie napotykało barier z powodu występowania ograniczeń po stronie sieci dystrybucyjnej. W końcu zakłada się, że korzyści z mikrogeneracji osiągną nie tylko jej posiadacze, ale również będzie to korzyść dla całego społeczeństwa. Zwiększenie liczby mikrogeneratorów będzie miało negatywny wpływ na przedsiębiorstwa dystrybucyjne i przełoży się na uszczuplenie ich przychodów. Oczywiście zasadne jest pytanie o cel, jaki chce się osiągnąć w wyniku zezwalania na przyłączanie mikroźródeł. Czy tylko będzie to zwiększenie udziału energii wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii, czy także redukcja obciążenia szczytowego (szczyty generacji w OZE nie pokrywają się ze szczytami obciążenia KSE, dodatkowo tańszym rozwiązaniem są programy sterowania popytem), czy również tworzenie prosumentów. LITERATURA [1] Billewicz K.: An alternative view at energy efficiency, Rynek energii, 2013, nr 2 [2] Cooke A., The regulatory implications of domestic-scale microgeneration, [3] Jabłońska M., The analysis of local renewable energy resources deployment in a smart grid implementation, Rynek Energii, 2012, nr 2(99) [4] Malko J.: Koniec wojny i początek koegzystencji dwóch prądów stałego i przemiennego, Energetyka 9/2013 [5] Sobierajski M., Rojewski W.: Uwarunkowania techniczne przyłączania mikrogeneracji do sieci niskiego napięcia w świetle obowiązujących przepisów i praktyk krajowych i europejskich. APE 2013 Aktualne problemy w elektroenergetyce. ActaEnergetyca

15 [6] Stanowisko Polskiej Izby Gospodarczej Energii Odnawialnej do projektu ustawy o odnawialnych źródłach energii opublikowanej w dniu 13 listopada 2013 r., 29 listopada 2013 r. [7] The regulatory implications of domestic-scale microgeneration, A consultation document, OFGEM, April 2005, 123/05, [8] Wiśniewski G., Dziamski P., Curkowski A., Rosołek K., Ligus M., Oniszk-Popławska A., Arcipowska A., Bartosik R., Więcka A., Michałowska-Knap K., Mroszkiewicz T.: Analiza możliwości wprowadzenia systemu Feed-in tariff dla mikro i małych instalacji OZE, Instytut Energetyki Odnawialnej, Pracę wykonano na zamówienie: MINISTERSTWA GOSPODARKI, Warszawa, lipiec 2012 r. [20] Ofgem and Microgeneration: next steps, OFGEM, Ref: 184/06, Date of Publication: October 2006, [9] Wang P., Goel L., Liu X., Hoong Choo F.: Harmonizing AC and DC. IEEE Power & Energy Mag. 2013, Vol. 11, Nr 3. [10] Xiong Liu, Peng Wang, Poh Chiang Loh: A Hybrid AC/DC Micro-Grid. IPEC, 2010 Conference Proceedings MICROGENERATION - ASPECTS WHICH ARE NOT INCLUDED IN POLISH LEGISLATION Key words: microgeneration, micro-cogeneration, feed-in tariff, renewable energy sources Summary. The article presents various aspects of grid interconnection of a local power microgeneration source. The author also describes some aspects of settlement mechanisms and payments for generation of energy. Now in Poland there is a legal system which does not include regulations regarding these cases. Krzysztof Billewicz, dr inż., adiunkt w Instytucie Energoelektryki Politechniki Wrocławskiej.