POCZUCIE DOBROSTANU BIO-PSYCHO-SPOŁECZNEGO U PSYCHOLOGÓW I PSYCHOTERAPEUTÓW WELL-BEING BY PSYCHOLOGISTS AND PSYCHOTHERAPISTS

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "POCZUCIE DOBROSTANU BIO-PSYCHO-SPOŁECZNEGO U PSYCHOLOGÓW I PSYCHOTERAPEUTÓW WELL-BEING BY PSYCHOLOGISTS AND PSYCHOTHERAPISTS"

Transkrypt

1 Nowiny Lekarskie 2012, 81, 4, ANNA KLATKIEWICZ POCZUCIE DOBROSTANU BIO-PSYCHO-SPOŁECZNEGO U PSYCHOLOGÓW I PSYCHOTERAPEUTÓW WELL-BEING BY PSYCHOLOGISTS AND PSYCHOTHERAPISTS Zakład Edukacji Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu p.o. kierownika: dr Mirosława Cylkowska-Nowak Streszczenie Wstęp. Zawód psychologa i psychoterapeuty to zawody nierozłącznie związane z budowaniem bliskich relacji z pacjentami, czy klientami. Skuteczna pomoc opiera się na towarzyszeniu pacjentowi w doświadczaniu i przeżywaniu swoich problemów, bólu, emocji. Jest to więc praca szczególnie obciążająca emocjonalnie. Jakie czynniki decydują o stopniu obciążenia tym rodzajem pracy? Jak psycholodzy i psychoterapeuci radzą sobie z tym obciążeniem? Jakie działania mogą podejmować, aby skutecznie zmniejszać to obciążenie i zapobiegać wypaleniu zawodowemu? Cel pracy. Niniejszy artykuł stanowi próbę udzielenia odpowiedzi na powyższe pytania na podstawie przeglądu literatury i doniesień z badań w tym zakresie. W podsumowaniu poszukiwane będą również wskazówki i przykładowe działania dla osób zajmujących się zawodowo pomaganiem innym, mające na celu zapobieganie negatywnym konsekwencjom obciążenia tym rodzajem wykonywanej pracy. Materiał i metoda. W badaniu zastosowano meta-analizę publikacji (raportów z badań, artykułów, danych epidemiologicznych i demograficznych) na temat poczucia dobrostanu u psychologów i psychoterpeutów. Wyniki i wnioski. Zawód psychologa i psychoterapeuty to zawody obciążające emocjonalnie. Dlatego tak ważne jest wspieranie i uczenie adeptów tego zawodu w umiejętności dbania o siebie. SŁOWA KLUCZOWE: poczucie dobrostanu biopsychospołecznego, wypalenie zawodowe, stres zawodowy, psycholog, psychoterapeuta, superwizja. Summary Introduction. Psychologist and psychotherapist profession require building close relationships with patients or clients. Effective treatment is based on accompanying the patients in experiencing their own problems, pain, emotion. So, it is an especially aggravating work. What factors determine the degree of this type of aggravating work? How psychologists and psychotherapists cope with this? What action may be taken to prevent professional burnout? Aim. The aim of the study is to analyze the problem. Material and method. The study used a meta-analysis of publications (research reports, articles, epidemiological and demographic data) on well-being by psychologists and psychotherapists. Results and conclusions. Psychologist and psychotherapist profession is an especially aggravating work. It is important to support and train the skills to take care of themselves. KEY WORDS: well-being, professional burnout, workplace stress, psychologist, psychotherapist, supervision Wprowadzenie Zawód psychologa i psychoterapeuty, jak także inne zawody związane z bezpośrednią pracą z innymi ludźmi, mającą na celu pomaganie im, to zawody opatrzone szczególnymi obwarowaniami etycznymi oraz wymaganiami szkoleniowymi. Od profesjonalistów z tego zakresu wymaga się m.in., aby byli bardzo dobrze wykwalifikowani, odznaczali się wyjątkową kulturą osobistą, stałym systemem wartości i tzw. kręgosłupem moralnym. W trakcie studiów, szkoleń i kursów nieustannie powtarza się im, aby przede wszystkim kierowali się w swojej pracy pierwszeństwem dobra swojego pacjenta, czy klienta. Osoby te uczą się, jak pomagać innym ludziom w urzeczywistnianiu siebie, odczytywaniu i rozumieniu własnych potrzeb oraz dawaniu sobie prawa do ich zaspokajania. Niestety w niewielu szkołach psychoterapeutycznych, czy kursach uczy się przyszłych profesjonalistów z zakresu pomagania innym, troski o samego siebie, uważności na siebie, swoje potrzeby. Równie rzadko poruszanym tematem jest obciążenie emocjonalne pracą, polegającą przede wszystkim na nawiązywaniu, tworzeniu i podtrzymywaniu bliskich relacji z klientami czy pacjentami, relacji, które angażują emocjonalnie, wymagają całkowitego poświęcenia swojej uwagi drugiemu człowiekowi w trakcie sesji (czyli również tzw. odłożenia na bok własnych problemów i aktualnych przeżyć związanych ze swoim życiem osobistym). Pomoc psychologiczna, czy prowadzenie psychoterapii to praca, w trakcie której w ciągu dnia przez większość część czasu psycholog, czy psychoterapeuta jest skupiony na drugim człowieku, wycofując na czas spotkania się z pacjentem, czy klientem zaangażowanie w siebie i swoje życie.

2 Poczucie dobrostanu bio-psycho-społecznego u psychologów i psychoterapeutów 391 W związku z powyższym celem niniejszego artykułu jest przegląd współczesnej literatury i doniesień z badań na temat poczucia dobrostanu bio-psycho-społecznego u psychologów i psychoterapeutów. Artykuł ten stanowi próbę odpowiedzi na pytania: W jakim stopniu praca w obszarze pomagania innym stanowi dla profesjonalistów obciążenie? Jakie czynniki wpływają na poziom obciążenia emocjonalnego osób zajmujących się zawodowo pomaganiem? Jakie działania psycholodzy czy psychoterapeuci mogą podjąć w celu zapobiegania negatywnym skutkom ich zawodu dla nich samych i wypaleniu zawodowemu? Wpływ pracy pomocowej na występowanie zjawiska przewlekłego stresu u psychologów Zjawisko stresu związanego z pracą i wypalenia zawodowego jest tematem coraz szerzej omawianym w literaturze dotyczącej zdrowia w kontekście pracy zawodowej. Doświadczanie stresu jest bardzo zindywidualizowane, jednak najczęściej ma miejsce wówczas, gdy zachodzi rozbieżność pomiędzy wymaganiami stawianymi pracownikowi a jego umiejętnościami lub postrzeganymi przez niego własnymi zdolnościami [1]. Długotrwałe doświadczanie wysokiego poziomu stresu może prowadzić do wypalenia zawodowego, objawiającego się wyczerpaniem emocjonalnym, depersonalizacją, obniżeniem jakości wykonywanych zadań. Z przeprowadzonych w 2004 roku badań nad samopoczuciem psychologów klinicznych wynika, iż 4 na 10 psychologów uważa swoją pracę za wymagającą i zwiększającą poziom odczuwanego przez nich stresu [2]. Stres ten ma swoje źródło w charakterystyce pacjentów, nadmierne obciążenie pracą, powątpiewanie w swoje kompetencje oraz nieodpowiednie zarządzanie przez przełożonych. Raport z innych badań donosi również, iż grupa zawodowa psychologów zalicza się do najwyższego ryzyka wyczerpania emocjonalnego, z czego 44,1% jest wysoce narażonych na wypalenie zawodowe [3]. Czynnikami wpływającymi na tak wysoki poziom ryzyka wypalenia są: łączna liczba godzin pracy w tygodniu, wysoka ilość godzin spędzonych na pracy administracyjnej i formalnej, duże zaangażowanie w opiekę nad pacjentami, negatywne zachowania pacjentów, nadmierne poświęcenie się pracy z pacjentami, niska percepcja kosztów emocjonalnych ponoszonych w pracy oraz mały procent pacjentów opłacających pomoc psychologiczną bezpośrednio. Dodatkowymi czynnikami zwiększającymi poziom odczuwanego stresu zawodowego są: rosnąca złożoność i ilość przypadków przypadających na jednego praktyka, problemy w miejscu pracy (niepewność pracy, problemy kadrowe), zła organizacja czasu pracy, brak wsparcia przełożonych, obserwowanie cierpienia pacjentów, własne wątpliwości psychologa, brak jasnych granic między rolą zawodową a innymi rolami pełnionymi w życiu (niejednokrotnie najbliżsi, dalsi krewni, czy przyjaciele w trudnych dla siebie sytuacjach zgłaszają się po wsparcie i pomoc do psychologów, gdyż spostrzegają taką osobę, jako predysponowaną do ich udzielania z racji zawodu), przeciążenie rolą pomagacza, niepewność finansowa, brak równowagi między możliwościami a wymaganiami stawianymi przed psychologiem w pracy, negatywne relacje interpersonalne oraz brak wsparcia społecznego [4]. Ponadto duże znaczenie ma także klimat panujący w organizacji, ewentualne negatywne praktyki w zakresie zarządzania (np. nadmierna koncentracja w zakresie kontroli finansowej i odpowiedzialności, brak konsultowania zmian z pracownikami), co w rezultacie może przyczyniać się do powstawania konfliktów pomiędzy działaniami na korzyść pacjenta a działaniami przynoszącymi zyski organizacji. Prowadzone badania w tym zakresie doprowadziły do zwiększenia uwagi poświęcanej temu problemowi, co skutkuje już w niektórych krajach wprowadzaniem ustaw i zmian w przepisach prawnych dotyczących ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego pracowników (np. w Nowej Zelandii Ustawa Zarządzająca Zdrowiem i Bezpieczeństwem Zatrudnienia), które nakładają na pracodawców obowiązek identyfikowania potencjalnych źródeł stresu i zarządzania ukierunkowanego na przeciwdziałanie im. W ramach tych działań pracodawcy są zobowiązani oceniać potencjalne stresory w miejscu pracy w odniesieniu do zakresu, rodzaju i charakteru pracy, obciążenia obowiązkami i sposobu organizacji pracy. Dodatkowym czynnikiem do oceny jest to, na ile pracownicy przenoszą stres związany z pracą do domu. Pracodawcy muszą ponadto upewnić się, że pracownicy mają albo wystarczającą wiedzę i doświadczenie, które pozwoli im zadbać o siebie i uniknąć negatywnych skutków stresu zawodowego, albo są objęci opieką superwizora, który zwróci im uwagę na ten aspekt ich pracy. Innymi działaniami w tym obrębie są: monitorowanie zewnętrznych oznak nacisków na pracowników, zachęcanie pracowników do wzajemnego monitorowania się w tym zakresie, prowadzenie poradnictwa dla pracowników dotyczącego ich pracy, organizowanie warsztatów dla pracowników dotyczących zarządzania stresem w pracy zawodowej (te ostatnie są jednak skuteczne tylko wtedy, gdy są one w treści dostosowane do potrzeb pracowników i obejmują takie umiejętności jak: nauka zastosowania technik relaksacyjnych, modyfikacje poznawcze, edukacja dotycząca umiejętności rozpoznawania u siebie objawów stresu i radzenia sobie z nimi) [4]. Odpowiedzialność za realizację powyższych założeń rozkłada się zarówno na pracodawcę, jak i na pracownika. W odniesieniu zaś do miejsca pracy psychologa, przede wszystkim w placówkach służby zdrowia, bądź w placówkach opieki nad dziećmi, obecność superwizora jest szczególnie pożądana. Jednak wyznacznikiem korzystnego oddziaływania superwizora w takich instytucjach jest objęcie relacji pomiędzy pracownikami a superwizorami tajemnicą zawodową, tak aby pracownicy mogli się w bezpiecznych warunkach dzielić swoimi trudnościami w pracy z pacjentami, bez obawy przed oceną ze strony przełożonych.

3 392 Anna Klatkiewicz Korzystanie z pomocy superwizora a poczucie dobrostanu biopsychospołecznego Z definicji kliniczna superwizja zawiera w sobie funkcję oceniającą, poprawę kwalifikacji i kompetencji zawodowych, monitorowanie jakości profesjonalności usług świadczonych na rzecz pacjenta oraz nadzorowanie osób początkujących w zawodzie związanym z pomaganiem innym [5]. Wyróżnia się trzy podstawowe funkcje superwizji: kształtującą (odnosi się ona do nauki zawodu i rozwijania kompetencji zawodowych), normatywną (odnoszącą się do względów etycznych i profesjonalnych) oraz wzmacniającą (przejawia się ona w udzielaniu wsparcia superwizantowi przez superwizora w zadbaniu o poczucie dobrostanu superwizanta i radzeniu sobie z emocjonalnymi skutkami jego pracy). Oczywiście skupienie się na danej funkcji w relacji superwizor superwizant jest uzależnione od aktualnych potrzeb superwizanta. Dobrze spełniający swoją rolę superwizor będzie pomagał superwizantowi w wykorzystywaniu przez niego swoich zasobów oraz w lepszym zarządzaniu swoją pracą. Będzie także zwracał mu uwagę na stosowane przez niego niekorzystne sposoby radzenia sobie i pomagał rozwijać takie, które pomagają złagodzić skutki stresu zawodowego i zapobiegać wypaleniu zawodowemu. Dodatkowo superwizor może przyczyniać się do powstawania korzystniejszej atmosfery w zespole, poprawiać i nadzorować klimat organizacji, relacje zawodowe i wspierać cierpliwość potrzebną w pracy osób zajmujących się pomaganiem. Obszarem tematycznym, który warto również poruszyć w ramach superwizji jest wpływ wydarzeń nie związanych z pracą zawodową, a pojawiających się w życiu osobistym psychologów na ich funkcjonowanie w pracy, w roli pomagacza. Często bowiem wpływają one w sposób znaczący na kondycję fizyczną i psychiczną psychologa, czy psychoterapeuty, angażują go i obciążają emocjonalnie, co szczególnie utrudnia oddzielanie własnych problemów i koncentrowanie swojej uważności na relacji z pacjentem, czy klientem. Oczywiście duże znacznie ma także rodzaj i natura pracy danego psychologa, jego indywidualna odporność na stres, poziom osobistego rozwoju i kompetencji zawodowych. Umiejętność zarządzania stresem w praktyce zawodowej zawiera także uważność na zewnętrzne źródła stresu i rozwijanie osobistych strategii radzenia sobie, które przykładowo mogą zawierać rozmowy i dyskusje o stresujących wydarzeniach lub trudnych kwestiach, adekwatne ocenianie stopnia obciążeń zawodowych, indywidualne uzgadnianie i rozmowy z przełożonymi o swoich potrzebach i ilości obciążeń zawodowych, rozładowywanie emocji po trudnych sytuacjach, rozwijanie umiejętności samoopieki i oczywiście korzystanie ze wsparcia, interwizji i superwizji. Należy tu również wyraźnie podkreślić, iż mimo tego, że psycholodzy czy terapeuci zajmują się zawodowo wspieraniem innych i pomaganiem im m.in. w radzeniu sobie ze stresem, to niekoniecznie zachodzi tu automatycznie ten sam proces w stosunku do siebie samych. Fakt ten został potwierdzony w badaniach O Connora, które pokazały, iż psycholodzy lepiej i szybciej identyfikują objawy stresu, cierpienia i związane z nimi obniżenie jakości działań u swoich kolegów niż u siebie [6]. W związku z czym szczególnie ważne zadanie ma do spełnienia proces superwizji, który, jak potwierdzone zostało w badaniach, obniża poziom odczuwanego przez pomagaczy stresu zawodowego i zapobiega wypaleniu zawodowemu [7]. Dodatkowym czynnikiem obniżającym poziom odczuwanego stresu jest wsparcie społeczne w miejscu pracy, czego dowodzą m.in. badania Baker [8] wysokie wymagania i niskie wsparcie społeczne w miejscu pracy powoduje wysoki poziom wypalenia zawodowego nawet u doświadczonych pracowników. Podobne znaczenie ma także dobra relacja z superwizorem, który nie tylko udziela zawodowej pomocy, ale także służy wsparciem emocjonalnym. W różnych badaniach relacja z superwizorem znajduje się w pierwszej czołówce czynników zapobiegających wypaleniu zawodowemu, obok takich innych czynników jak: uważność na siebie samego i samomonitorowanie, zachowywanie równowagi pomiędzy życiem osobistym a zawodowym, dobra relacja ze współmałżonkiem, wakacje, relacje z przyjaciółmi i osobista terapia. Inne korzyści z poddawania się procesowi superwizji Superwizja jest obecnie zalecana wszystkim osobom zajmującym się zawodowo pomaganiem innym. Ma ona stanowić swoistego rodzaju zabezpieczenie nie tylko dla pacjentów, ale również dla psychologów, psychoterapeutów i innych zawodowych pomagaczy. Jakie korzyści czerpią z niej ci profesjonaliści? Wyniki badań pokazują, że najczęściej wymienianymi korzyściami przez osoby poddające się regularnie procesowi superwizji to uzyskiwanie wsparcia od superwizora, zmniejszenie poczucia osamotnienia w pracy zawodowej, możliwość podzielenia się swoimi doświadczeniami i przeżyciami w odniesieniu do sytuacji z pacjentami w atmosferze zaufania, rozładowanie napięcia i uwolnienie trudnych emocji związanych z relacjami z klientami [9]. Wielu profesjonalistów z zakresu pomagania innym podkreśla, iż superwizor stanowi dla nich nie tylko wsparcie merytoryczne w stosunku do ich pracy zawodowej, ale jest kimś w rodzaju zaufanego powiernika, który opiekuje się danym profesjonalistą i dba nie tylko o jego rozwój zawodowy, ale o niego w ogóle. Superwizanci często obdarzają swojego superwizora całkowitym zaufaniem, oceniają, iż dzięki superwizji jakość ich pracy ulega znacznej poprawie. Jeśli pojawiają się jakieś negatywne odczucia co do poddawania się procesowi superwizji, to odnoszą się one raczej do kwestii formalnych, niż merytorycznych, czyli nie podważają zasadności korzystania z superwizji, czy też czerpanych korzyści. Negatywne odczucia skupiają się przede wszystkim na trudności w uzyskaniu dofinansowania procesu superwizji u praco-

4 Poczucie dobrostanu bio-psycho-społecznego u psychologów i psychoterapeutów 393 dawców, uzyskania zgody na odbywanie superwizję w czasie pracy, konieczności poświęcenia swojego prywatnego czasu, często czasu wolnego na podróż do superwizora i superwizję oraz trudnościami w dostępie do wykwalifikowanych superwizorów. Inne czynniki wpływające na poczucie dobrostanu u osób zajmujących się zawodowo pomaganiem innym Poczucie dobrostanu jest pojęciem złożonym i uwarunkowanym, jak pokazują wyniki badań, wieloczynnikowo. Jednymi z ważniejszych, poza omówionymi wyżej czynnikami, są: poczucie koherencji, zaangażowanie w pracę, samoskuteczność, tzw. przepływ, elastyczność. POCZUCIE KOHERENCJI Poczucie koherencji, opisane przez Antonovsky ego, zostało przez niego wskazane jako kluczowe dla przeciwdziałania chorobie i utrzymywaniu dobrego stanu zdrowia, w tym dobrego samopoczucia. Zdefiniował on je jako ( ) ogólne nastawienie, wyrażające silne, trwałe, choć dynamiczne przekonanie o przewidywalności świata wewnętrznego i zewnętrznego oraz o tym, że z dużym prawdopodobieństwem sprawy przyjmą tak pomyślny obrót, jakiego można oczekiwać na podstawie racjonalnych przesłanek [10]. Jako znaczące dla poziomu poczucia koherencji u konkretnej osoby uznał takie zmienne, jak: wszechstronność, umiejętność zarządzania oraz poczucie sensowności. Wszechstronność określa to w jaki sposób ludzie spostrzegają i interpretują wydarzenia zewnętrzne (w odniesieniu do pracy, oznacza to sposób spostrzegania i interpretowania tego, co się dzieje z nimi i wokół nich w miejscu pracy). Znaczące jest, aby człowiek doświadczał zdarzeń zewnętrznych jako zrozumiałych i przewidywalnych dla siebie. Umiejętność zarządzania odnosi się do zdolności osoby do radzenia sobie z różnorodnymi wymaganiami zewnętrznymi i wewnętrznymi oraz do umiejętności korzystania z dostępnych jej zasobów i źródeł wsparcia. Natomiast poczucie sensowności jest bardziej związane z emocjami w stosunku do pracy i motywacją do niej, gdyż wartość własnych celów w pracy zależy również od własnych ideałów i standardów. Jednocześnie jeśli osoba nie czuje się przydatna i potrzebna w miejscu pracy, nie widzi sensu w tym co robi, prowadzi to do zdystansowania, alienacji lub rezygnacji z pracy. Poczucie koherencji w odniesieniu do pracy rozwija się przede wszystkim na początku życia zawodowego i jest w późniejszym okresie raczej stabilne. Dobry poziom poczucia koherencji wiąże się z dobrym samopoczuciem psychicznym oraz koreluje negatywnie z poziomem doświadczanego stresu i z wypaleniem zawodowym [11]. Ponadto wysoki poziom poczucia koherencji koreluje pozytywnie z dobrym stanem zdrowia, pośredniczy w procesie wpływania jakości pracy na zdrowie oraz moderuje związek pomiędzy charakterystyką pracy a zdrowiem. Dlatego uważa się, że w procesie superwizji warto zwrócić uwagę także na to, jak psycholog lub psychoterapeuta spostrzega swoje doświad-czenia z pracy, oraz podjąć próbę analizy i oceny wykorzystywanych przez niego sposobów radzenia sobie z wymaganiami pracy, celami zawodowymi i przykładaną przez niego uwagę do samego siebie [7]. Ponadto poczucie koherencji wpływa również na to, w jaki sposób psycholog, czy psychoterapeuta spostrzega i ocenia swoje możliwości zawodowe. Przykładowymi pytaniami [7], którymi można wspomóc rozwijanie poczucia koherencji osoby zajmującej się zawodowo pomaganiem, lub je umocnić, są: w odniesieniu do składowej poczucie sensowności: 1. Jak odnoszą się Twoje zawodowe wartości w stosunku do pracy z tym pacjentem/projektem? 2. Czego pozytywnego możesz doświadczyć się/nauczyć w pracy z tym pacjentem? 3. Jakie przekonania pojawiają się w Tobie w obliczu trudności w pracy z tym pacjentem? 4. Z jakimi wartościami wiąże się dla Ciebie ten zespół? 5. Kiedy następnym razem napotkasz podobną trudność co możesz pomyśleć/ powiedzieć/ zrobić? w odniesieniu do składowej poczucie zrozumiałości: 1. Jakie wartości lub inne czynniki zależne od organizacji mogą przyczyniać się do powstawania tej trudności/konfliktu? 2. Jak możemy zaplanować pracę, aby następnym razem uniknąć tego problemu? 3. Jeśli w tej chwili jesteśmy w stanie zrozumieć, co się stało z zespołem w przeszłości, to jaka będzie najlepsza strategia na przyszłość? 4. Jeśli w tej chwili rozumiesz, dlaczego tak czujesz się w relacji z tym pacjentem, co możesz zrobić na najbliższej sesji z nim? w odniesieniu do składowej poczucie zaradności: 1. Biorąc pod uwagę ten cel, jakie nowe umiejętności, bądź zasoby są Ci potrzebne? 2. Jak możemy zaplanować ich rozwijanie? 3. Jak podzielimy pomiędzy siebie zadania? 4. Porównując to, jak pracowało Ci się w tym zespole 6 miesięcy temu, co mógłbyś powiedzieć o swojej sile i swoich umiejętnościach? 5. Co inni mogliby zauważyć jako oznakę Twojej rosnącej niezależności w pracy? 6. Jakie nowe zadania albo role jesteś gotowy teraz podjąć? ZAANGAŻOWANIE W PRACĘ Zaangażowanie w pracę jest pojęciem, które określa w jakim stopniu psycholog lub psychoterapeuta czuje się pozytywnie w swoim miejscu pracy, czy spostrzega się jako ważna część tego miejsca oraz czy doświadcza poczucia spełnienia zawodowego, w tym co robi. Tak pojmowane, wysokie zaangażowanie w pracę przekłada się na wysoki poziom energii poświęcany na pracę. Jeśli natomiast zaan-

5 394 Anna Klatkiewicz gażowanie jest na niskim poziomie, to sprzyja wypaleniu zawodowemu. Czynnikiem obniżającym poziom zaangażowania w pracę są negatywne lub konfliktowe relacje między pracownikami, zespołami lub pomiędzy zespołem lub jego członkiem a osobami zarządzającymi [12]. Przykładowymi pytaniami [7], którymi można wspomóc rozwijanie zaangażowania w pracę osoby zajmującej się zawodowo pomaganiem, lub je umocnić są: 1. Jaki pierwszy cel spowodował Twoje zaangażowanie się w pracę tutaj? 2. Jak ten cel/poczucie dojrzewało i rozwijało się w czasie? 3. Czy realizacja tego celu ma pozytywny wpływ na Twoje życie, bądź Twoją samoocenę? 4. Z czego w ostatnim roku swojej pracy jesteś najbardziej zadowolony? 5. Patrząc wstecz na Twoją karierę zawodową, jakie swoje osiągnięcia byś wyróżnił? POCZUCIE WŁASNEJ SKUTECZNOŚCI Poczucie własnej skuteczności określa stopień oceny własnej zdolności do spełnienia wymaganych zadań, działań lub oczekiwań. Jeśli poczucie własnej skuteczności jest wysokie, to wpływa pozytywnie na dobre samopoczucie w pracy. Można powiedzieć o pewnego rodzaju samonapędzającym się mechanizmie, w którym wzrost poczucia własnej skuteczności przekłada się automatycznie na podwyższenie poziomu samopoczucia, zaangażowania i wydajności, natomiast zmniejszenie przekonania o własnej skuteczności owocuje zmniejszeniem wydajności i zwiększeniem poziomu wypalenia. Przykładowymi pytaniami [7], którymi można wspomóc rozwijanie poczucia własnej skuteczności osoby zajmującej się zawodowo pomaganiem, lub je umocnić są: 1. W jaki sposób poradziłeś sobie w poprzednich trudnych sytuacjach? 2. Jakie sposoby radzenia sobie stosowane przez Ciebie wcześniej, mogłyby być użyteczne i pomocne w tej chwili? 3. Co w Twoim dotychczasowym doświadczeniu przemawia za tym, że będziesz w stanie poradzić sobie z tą trudnością? 4. Jak możesz sobie samemu przypominać o swoich kompetencjach w obliczu trudnej sytuacji? TZW. PRZEPŁYW Tzw. przepływ w odniesieniu do pracy oznacza doświadczanie krótkoterminowych doświadczeń szczytowych, charakteryzujących się wchłanianiem przyjemności pracy i przeżywaniem wewnętrznej motywacji do pracy [13]. Przepływu osoba może doświadczać w każdej sytuacji, w której jest ona wezwana, by dołożyć wszelkich starań w danej sytuacji i jednocześnie ma ona możliwość stawienia czoła danemu wyzwaniu, gdyż wyzwanie to ocenia jako odpowiadające jej poziomowi umiejętności. Analizując powyższą definicję łatwo można dostrzec wskazówki, do których zastosowanie się może zwiększyć prawdopodobieństwo doświadczania takiego przepływu. Do wskazówek tych zaliczyć można: dobieranie zadań i celów pracy adekwatnie do umiejętności osobistych i zawodowych osoby zajmującej się pomaganiem, tak aby stawiane przed daną osobą wyzwania były na optymalnym poziomie, co w efekcie obniża także poziom doświadczanego stresu zawodowego. ELASTYCZNOŚĆ Elastyczność to zdolność do wytrzymywania sytuacji charakteryzujących się specyficznymi wymaganiami i oczekiwaniami, bez rozwijania metod radzenia sobie, zwiększających w efekcie poziom doznawanego stresu. Do czynników wspierających rozwój i utrzymywanie się elastyczności zaliczyć można: dobry stan zdrowia psychicznego, zdolności funkcjonalne, poczucie szczęścia i zadowolenia z pracy, wydajność pracy oraz kompetencje społeczne. Dodatkowymi czynnikami mogą być także: rozwój wsparcia społecznego w danym miejscu pracy, wymiana informacji w okresie zmian wraz ze wsparciem organizacyjnym. Pomaganie zawodowo innym a troska o siebie Poza omówionymi dotychczas czynnikami wpływającymi na poczucie dobrostanu u psychologów i psychoterapeutów jest jeszcze jeden bardzo istotny, a rzadko poruszany aspekt. Otóż wiele osób zajmujących się zawodowo pomaganiem nauczyło się w toku swojego życia i rozwoju zawodowego troszczyć o innych, w tym o swoich pacjentów, czy klientów, jednak zapominają oni często o tym, jak istotna jest troska o siebie samego. Psycholodzy, terapeuci uczą swoich pacjentów zwracania uwagi na własne potrzeby i ich zaspokajanie, niestety wielokrotnie nie stosują się sami do tych wskazówek. Jednocześnie, jak pisze Nancy McWilliams: Terapeuta pracuje znacznie skuteczniej wtedy, gdy pamięta także o swoich uzasadnionych potrzebach osobistych [14, s.335]. Osoby zajmujące się zawodowo pomaganiem powinny dbać o siebie na wielu różnych płaszczyznach. Jedną z takich płaszczyzn jest troska o ciało, umiejętności emocjonalne i podstawowe ludzkie potrzeby. Przejawem dbania o ten obszar swojego funkcjonowania jest uznanie swoich fizycznych i psychicznych ograniczeń oraz powstrzymywanie się od masochistycznych skłonności, poprzez wysypianie się, nie przepracowywanie się (czyli dbanie o rozsądne godziny pracy i posiadanie określonej ilości czasu wolnego), rozwijanie w sobie umiejętności wybaczania sobie samemu tego, że nie jest się w stanie w pełni zatroszczyć o każdego pacjenta, dbanie o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne (w krótkiej i dalszej perspektywie), regularne uprawianie ćwiczeń fizycznych (co ma przeciwdziałać negatywnym skutkom siedzącego trybu pracy). Kolejnymi niezbędnymi zachowaniami ochronnymi w stosunku do swoich podstawowych potrzeb jest ustalanie odpowiednio wysokiego wynagrodzenia za swoją pracę wraz z uwzględ-

6 Poczucie dobrostanu bio-psycho-społecznego u psychologów i psychoterapeutów 395 nianiem zabezpieczenia się na czas ewentualnej choroby, urlopu itp., kiedy to nie odbywając sesji terapeuta nie zarabia. Ważnym w tym obszarze jest również zapewnienie sobie możliwości uwalniania tych aspektów siebie, które w trakcie sesji z klientem nie mogą znaleźć ujścia, oraz możliwości codziennej zabawy i rekreacji. Innym obszarem wymagającym szczególnej troski psychologa, czy psychoterapeuty w odniesieniu do siebie samego jest poświęcanie swojej uwagi wspieraniu własnego zdrowia psychicznego, kompetencji i profesjonalnego rozwoju, do czego niezbędnym działaniem jest nieustanna edukacja psychologiczna i psychoterapeutyczna oraz poddawanie się regularnym superwizjom, aby móc być świadomym własnych słabych punktów, które są szczególnie wrażliwe na stres związany z wykonywanym zawodem. Korzystanie z edukacji i superwizji pozwala zmniejszyć poziom napięcia wewnętrznego. Innym pożądanym i bardzo przydatnym działaniem jest tu rozwijanie poczucia humoru i zapewnienie sobie jakiegoś obszaru dla autoekspresji. Kolejną istotną płaszczyzną funkcjonowania terapeuty, wymagającą jego specjalnej troski, jest poczucie uczciwości i dumy ze swojej pracy, oraz ochrona siebie przed sytuacjami, w których jego uczciwość lub moralność mogłyby zostać zagrożone. Przykładowymi działaniami zapobiegającymi wymienionym zagrożeniom są: ograniczanie czasu pracy czy powstrzymywanie się od przyjmowania bardzo obciążających pacjentów w momencie zakładania rodziny (co ma zapobiegać późniejszym wyrzutom sumienia dotyczącym zbyt małej ilości czasu poświęcanego dla współmałżonka/-ki, czy dzieci), dzielenie się z innymi praktykami szczegółami swojej pracy (w celu monitorowania jakości swojej pracy). Dodatkowym działaniem mogącym stanowić pewnego rodzaju zabezpieczenie jest posiadanie zaprzyjaźnionego prawnika, który może doradzić w sytuacjach spornych 1. Podsumowanie Reasumując uznać można, iż praca psychologa, psychoterapeuty i innych osób zajmujących się zawodowo pomaganiem innym, jest wyjątkowo obciążająca emocjonalnie. Osoby pracujące w tym obszarze, a także przygotowujące się do zawodów związanych z pomaganiem innym, powinny mieć na względzie uważność na siebie i uczyć się stosować różne sposoby, aby zapobiegać poczuciu przeciążenia i wypalenia zawodowego, poprzez zwiększanie poczucia koherencji, poczucia własnej skuteczności, zaangażowanie w pracę i doświadczanie tzw. przepływu. Przykładowymi sposobami mogą tu być: analizowanie spraw i trudnych sytuacji w pracy z pacjentami (klientami), zwiększanie własnej wszechstronności, dostosowywanie liczby i rodzajów zadań i obciążeń zawodowych do aktualnych umiejętności, samopoczucia i sytuacji życiowej, mą- 1 Opracowane na podstawie: N. McWilliams, Psychoterapia Psychoanalityczna, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011, s dre zarządzanie sobą, podejmowanie starań w celu rozwiązywania sytuacji konfliktowych i rozwijanie sieci wsparcia społecznego wśród współpracowników, zapewnienie sobie opieki kompetentnego superwizora, nauczenie się nazywania i komunikowania innym swoich potrzeb, jak także oczekiwań względem przełożonych, korzystanie w sytuacjach kryzysów zawodowych z couching u, lub innych profesjonalnych relacji pomocowych. Oczywiście bardzo korzystne dla osób zajmujących się zawodowo pomaganiem jest spotykanie się z szefami i osobami zarządzającymi, którzy rozumieją omawiane zagadnienie i dbają o dobre warunki pracy i atmosferę w zespole, a także zapewniają współpracę kompetentnego superwizora. Nie można bowiem pominąć faktu, iż jednym z podstawowych warunków skuteczności psychologa i psychoterapeuty w pracy z klientami (pacjentami) jest umiejętność zadbania o siebie i własne poczucie dobrostanu. Jak bowiem pacjent ma się tego nauczyć w terapii, w relacji z terapeutą, jeśli terapeuta tego sam wobec siebie nie potrafi? Piśmiennictwo 1. Burrows G.D., McGrath C.: Stress and mental health Professionals. Stress Med., 2000, 16, Hannigan B., Edwards D., Bernard P.: Stress and stress management in clinical psychology: Findings from a systematic review. J. Mental Health., 2004, 13, Rupert P.A., Morgan D.J.: Work setting and burnout among professional psychologists. Prof. Psychol: Res. Pract., 2005, 36, Gardner D., O Driscoll M.: Professional wellbeing. [w] Professional practice of psychology in Aotearoa New Zealand. Evans I. M., O Driscoll M., Rucklidge J.J. (red.), New Zealand Psychological Society, Wellington, 2007, Bernard J.M., Goodyear R. K.: Fundamentals of clinical supervision (3rd ed). Pearson Education, Boston, 2004, O Conner M. F.: On the etiology and effective management of professional distress and impairment among psychologists. Prof. Psychol: Res. Pract., 2001, 32, Howard F.: Managing stress or enhancing wellbeing? Positive psychology s contributions to clinical superwision. Aust. Psychol., 2008, 43(2), Bakker A.B., Demerouti E., Euwema M.C.: Job resources buffer the impact of job demands on burnout. J. Occup. Health Psychol., 2005, 10, Gabbay M.B., Kremle G., Maguire C.: Clinical Supervision for Clinical Psychologists: Existing Provision and Unmet Leeds. Clin. Psychol. Psychother., 1999, 6, Sęk H.: Wprowadzenie do psychologii klinicznej, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2001, s.62; za: A. Antonovsky: Health, Stress and Coping. San Francisco: Jossey-Bass, 1979, s Hakanen J.: Sense of coherence: A stable individual salutary resource. Paper presented at the Second European Conference on Positive Psychology, Italy, 2004.

7 396 Anna Klatkiewicz 12. Schaufeli W., Salanova M.: Towards a truly occupational health psychology. Paper presented at the Secondo European Conference on Positive Psychology, Italy, Bakker A. B.: Flow among music teachers and their students: The crossover of peak experiences. J. Vocation Behav., 2004, 66, 26 44, McWilliams N.: Psychoterapia Psychoanalityczna. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011, Adres do korespondencji: Zakład Edukacji ul. Bukowska 70, pok. 113, Poznań annaklat@ump.edu.pl

SALUTOGENEZA co to takiego?

SALUTOGENEZA co to takiego? SALUTOGENEZA co to takiego? Jak powstawała salutogeneza? W okresie po II wojnie światowej Aaron Antonovsky, prowadził badania osób, które przeżyły horror nazistowskich obozów koncentracyjnych. Obserwacje

Bardziej szczegółowo

Dostrzegalne zmiany u pacjenta na tym etapie terapii winny manifestować się tym, że pacjent :

Dostrzegalne zmiany u pacjenta na tym etapie terapii winny manifestować się tym, że pacjent : CARE BROK sp. z o.o Szkoła Specjalistów Psychoterapii Uzależnień i Instruktorów Terapii Uzależnień O7-306 Brok ul. Warszawska 25 tel.: 793 607 437 lub 603 801 442 mail.: care@brok.edu.pl www.brok.edu.pl

Bardziej szczegółowo

Jakość życia nie zależy wyłącznie od dobrostanu fizycznego, bo stan zdrowia ma wpływ na wiele aspektów życia.

Jakość życia nie zależy wyłącznie od dobrostanu fizycznego, bo stan zdrowia ma wpływ na wiele aspektów życia. Jakość życia w chorobie nowotworowej Krzysztof G. Jeziorski Warszawa Definicja jakości życia WHO (1993) Poczucie jednostki co do jej pozycji życiowej w ujęciu kulturowym oraz systemu wartości, w którym

Bardziej szczegółowo

Wsparcie społeczne. Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ

Wsparcie społeczne. Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ Szeroko definiowane wsparcie społeczne to pomoc dostępna dla jednostki w sytuacjach trudnych (Saranson, 1982, za: Sęk, Cieślak, 2004), jako zaspokojenie potrzeb w

Bardziej szczegółowo

AKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA. PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI

AKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA.  PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI www.akademiadlamlodych.pl PODRĘCZNIK WPROWADZENIE Akademia dla Młodych to nowa inicjatywa mająca na celu wspieranie ludzi młodych w rozwijaniu umiejętności niezbędnych w ich miejscu

Bardziej szczegółowo

Test inteligencji emocjonalnej. Katarzyna Thomas

Test inteligencji emocjonalnej. Katarzyna Thomas Test inteligencji emocjonalnej Wykresy i liczby 2013-08-01 Poufne Normy: Poland 2010 Niniejszy raport zawiera informacje i wskazówki pomocne przy rozwijaniu wiedzy i świadomości dotyczącej inteligencji

Bardziej szczegółowo

Zmiana pracy czy zmiana siebie? Wypalenie zawodowe

Zmiana pracy czy zmiana siebie? Wypalenie zawodowe Dzielenie się dobrymi praktykami w SP 1 Trzebnica Zmiana pracy czy zmiana siebie? Wypalenie zawodowe Mobilność kadry edukacji szkolnej https://goo.gl/images/f6wx4u https://goo.gl/images/q4rs5d O tzw. syndromie

Bardziej szczegółowo

Czy kryzys ma sens? Psycholog Konsultant dowódcy ds. profilaktyki psychologicznej Magdalena Michalak - Mierczak

Czy kryzys ma sens? Psycholog Konsultant dowódcy ds. profilaktyki psychologicznej Magdalena Michalak - Mierczak Czy kryzys ma sens? Psycholog Konsultant dowódcy ds. profilaktyki psychologicznej Magdalena Michalak - Mierczak Definicja kryzysu Kryzys jest odczuwaniem lub doświadczaniem wydarzenia, bądź sytuacji, jako

Bardziej szczegółowo

GRUPY WSPARCIA I GRUPY SAMOPOMOCOWE. Monika Kaźmierczak Fundacja Pracownia Dialogu

GRUPY WSPARCIA I GRUPY SAMOPOMOCOWE. Monika Kaźmierczak Fundacja Pracownia Dialogu GRUPY WSPARCIA I GRUPY SAMOPOMOCOWE Monika Kaźmierczak Fundacja Pracownia Dialogu WYBRANE FORMY WSPARCIA PSYCHOLOGICZNEGO Grupy wsparcia profesjonalne Grupy wsparcia samopomocowe Grupy terapeutyczne WYBRANE

Bardziej szczegółowo

ORGANIZACJA Z CHARAKTEREM OFERTA WSZECHNICY UJ. Jak świadomie kształtować kulturę organizacyjną firmy?

ORGANIZACJA Z CHARAKTEREM OFERTA WSZECHNICY UJ. Jak świadomie kształtować kulturę organizacyjną firmy? OFERTA WSZECHNICY UJ Z CHARAKTEREM Jak świadomie kształtować kulturę organizacyjną firmy? Jak poprzez kulturę organizacyjną wspierać efektywność? Jak odpowiadać na oczekiwania pracowników dotyczące kultury

Bardziej szczegółowo

Oczekiwania studentów przygotowywanych do wykonywania zawodu nauczyciela edukacji zawodowej w obszarze kształcenia psychologicznego

Oczekiwania studentów przygotowywanych do wykonywania zawodu nauczyciela edukacji zawodowej w obszarze kształcenia psychologicznego Krzysztof NIEWIADOMSKI, Ireneusz ZAWŁOCKI, Ewa NIEROBA Politechnika Częstochowska, Polska Oczekiwania studentów przygotowywanych do wykonywania zawodu nauczyciela edukacji zawodowej w obszarze kształcenia

Bardziej szczegółowo

Szanowni Państwo. NOWOŚĆ: Superwizja Trening umiejętności interpersonalnych Treningu umiejętności komunikacyjnych

Szanowni Państwo. NOWOŚĆ: Superwizja Trening umiejętności interpersonalnych Treningu umiejętności komunikacyjnych Szanowni Państwo Centrum Szkoleń Profilaktycznych EDUKATOR oferuje Państwu szkolenia które mają na celu zwiększenie i usystematyzowanie wiedzy pracowników Domów Pomocy Społecznej jak i Środowiskowych Domów

Bardziej szczegółowo

praca, stres zawodowy, wypalenie

praca, stres zawodowy, wypalenie praca, stres zawodowy, wypalenie Marta Anczewska, Prof. dr hab. Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Praca zawodowa Praca oddala od nas trzy wielkie niedole: nudę, występek i ubóstwo. Wolter Praca

Bardziej szczegółowo

Jak sobie radzić ze stresem

Jak sobie radzić ze stresem Jak sobie radzić ze stresem Nie wiesz jak poradzić sobie ze stresem? Przeczytaj nasz poradnik! str. 1 Czym jest stres? Zjawisko stresu wynika z braku równowagi między oczekiwaniami kierowanymi pod adresem

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Psychologia potrzeb. Dr Monika Wróblewska EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Psychologia potrzeb. Dr Monika Wróblewska EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Psychologia potrzeb Dr Monika Wróblewska Uniwersytet w Białymstoku 10 czerwca 2010 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL 1. Specyfika potrzeb

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK PRAKTYK KIERUNEK: PSYCHOLOGIA

DZIENNIK PRAKTYK KIERUNEK: PSYCHOLOGIA DZIENNIK PRAKTYK KIERUNEK: PSYCHOLOGIA Imię i nazwisko studenta.. Numer albumu.. Rok i kierunek studiów Specjalność Opiekun w Instytucji Opiekun z ramienia Uczelni. Nazwa zakładu pracy Potwierdzenie rozpoczęcia

Bardziej szczegółowo

OFERTA PORADNI PSTCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNEJ NR 16 dla młodzieży, rodziców i nauczycieli na rok szkolny 2017/2018

OFERTA PORADNI PSTCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNEJ NR 16 dla młodzieży, rodziców i nauczycieli na rok szkolny 2017/2018 OFERTA PORADNI PSTCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNEJ NR 16 dla młodzieży, rodziców i nauczycieli na rok szkolny 2017/2018 KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA, PROFILAKTYKA KONFLIKTÓW I ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW (MEDIACJE)

Bardziej szczegółowo

Zagrożenia psychospołeczne

Zagrożenia psychospołeczne Zagrożenia psychospołeczne 1. Wstęp Zarządzanie stresem nie jest dla pracodawców jedynie obowiązkiem moralnym i dobrą inwestycją, jest to wymóg prawny określony w dyrektywie ramowej 89 /391/EWG 3 2. Przeciwdziałanie

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 3 wstępnej wersji produktu finalnego. Program zajęć szkoleniowych i superwizji dla Asystentów Osoby Niepełnosprawnej w CAS

Załącznik nr 3 wstępnej wersji produktu finalnego. Program zajęć szkoleniowych i superwizji dla Asystentów Osoby Niepełnosprawnej w CAS Załącznik nr 3 wstępnej wersji produktu finalnego Program zajęć szkoleniowych i superwizji dla Asystentów Osoby Niepełnosprawnej w CAS I. Założenia podstawowego modułu szkoleniowego dla AON 2 II. Warsztat

Bardziej szczegółowo

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW II ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychologia lekarska 2. NAZWA JEDNOSTKI

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK PRAKTYKI KIERUNEK: PSYCHOLOGIA

DZIENNIK PRAKTYKI KIERUNEK: PSYCHOLOGIA DZIENNIK PRAKTYKI KIERUNEK: PSYCHOLOGIA Imię i nazwisko studenta.. Numer albumu.. Rok i kierunek studiów Specjalność Opiekun w Instytucji Opiekun z ramienia Uczelni. Nazwa zakładu pracy Potwierdzenie rozpoczęcia

Bardziej szczegółowo

Szanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm

Szanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm Rodzeństwo dzieci niepełnosprawnych Szanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm Tłumaczenie: Psycholog - Dorota Fedorowska (Fundacja EDUCO) Czynniki obciążające rodziny posiadające niepełnosprawne dziecko Obciążenie

Bardziej szczegółowo

Rola psychologa w podmiotach leczniczych

Rola psychologa w podmiotach leczniczych Rola psychologa w podmiotach leczniczych Podstawowym celem działań podmiotów leczniczych było i jest zdrowie pacjentów. Ponieważ jednak zdrowie według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) to stan cechujący

Bardziej szczegółowo

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 2010/2011

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 2010/2011 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu Karta Instytut Pedagogiczny obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 010/011 Kierunek studiów: Pedagogika Profil: Ogólnoakademicki

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Psychologia

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Psychologia YL AB U MODUŁ U ( PRZDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu BPsych Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów pecjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Psychologia Obowiązkowy Wydział

Bardziej szczegółowo

opracowanie: Maria Kościńska - dla SIP Regionu Gdańskiego NSZZ Solidarność

opracowanie: Maria Kościńska - dla SIP Regionu Gdańskiego NSZZ Solidarność opracowanie: Maria Kościńska - dla SIP Regionu Gdańskiego NSZZ Solidarność Mówiąc o zagrożeniu mamy na myśli każdy czynnik, który może spowodować wystąpienie szkody. Powszechnie przyjęto podział na zagrożenia:

Bardziej szczegółowo

CZYNNIKI SUKCESU PPG

CZYNNIKI SUKCESU PPG CZYNNIKI SUKCESU PPG STOSOWANIE UMIEJĘTNOŚCI ZAWODOWYCH Wiedza o biznesie Wiedza specjalistyczna Wiedza o produktach i usługach Wiedza przemysłowa ZARZĄDZANIE REALIZACJĄ ZADAŃ Działanie w perspektywie

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Spis treści. Wstęp... Jak wspierać rozwój przedszkolaka?... Jak ćwiczyć dziecięcy umysł?...

Spis treści. Spis treści. Wstęp... Jak wspierać rozwój przedszkolaka?... Jak ćwiczyć dziecięcy umysł?... Spis treści Spis treści Wstęp... Jak wspierać rozwój przedszkolaka?... Jak ćwiczyć dziecięcy umysł?... Koncentracja i spostrzeganie... Pamięć i wiedza... Myślenie... Kreatywność... Zadania, które pomogą

Bardziej szczegółowo

Program studiów podyplomowych

Program studiów podyplomowych Załącznik nr 2 do wniosku o utworzenie studiów podyplomowych Program studiów podyplomowych Ogólna charakterystyka studiów podyplomowych Wydział prowadzący studia podyplomowe: Wydział Nauk o Zdrowiu Nazwa

Bardziej szczegółowo

Podstawy pomagania. Natura dała nam dwoje oczu, dwoje uszu, ale tylko jeden język po to, abyśmy więcej patrzyli i słuchali, niż mówili.

Podstawy pomagania. Natura dała nam dwoje oczu, dwoje uszu, ale tylko jeden język po to, abyśmy więcej patrzyli i słuchali, niż mówili. Podstawy pomagania. Natura dała nam dwoje oczu, dwoje uszu, ale tylko jeden język po to, abyśmy więcej patrzyli i słuchali, niż mówili. (Sokrates) Czym jest pomaganie? Pomaganie jest działaniem, w które

Bardziej szczegółowo

Na drabinę wchodzi się szczebel po szczebelku. Powolutku aż do skutku... Przysłowie szkockie

Na drabinę wchodzi się szczebel po szczebelku. Powolutku aż do skutku... Przysłowie szkockie Na drabinę wchodzi się szczebel po szczebelku. Powolutku aż do skutku... Przysłowie szkockie Wiele osób marzy o własnym biznesie... Ale często brak im odwagi na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej.

Bardziej szczegółowo

Czym jest etyka zawodowa?

Czym jest etyka zawodowa? Pod pojęciem etyki definiuje się ogół norm i zasad postępowania, które obowiązują w danym środowisku. Jeśli mówimy o etyce zawodowej, rozumiemy ją jako ogół norm pożądanych podczas wykonywania zawodu wzorzec

Bardziej szczegółowo

Wybrane programy profilaktyczne

Wybrane programy profilaktyczne Wybrane programy profilaktyczne PRZYJACIELE ZIPPIEGO Charakterystyka programu Polska Adaptacja programu Partnership for Children. Pierwsze wdrożenie przez Ośrodek Rozwoju Edukacji. Koordynator, szkolenia

Bardziej szczegółowo

PSYCHOLOGIA KARTA PRZEDMIOTU. CPS01c. polski. obowiązkowy. nauki podstawowe. studia magisterskie. II rok/semestr 4.

PSYCHOLOGIA KARTA PRZEDMIOTU. CPS01c. polski. obowiązkowy. nauki podstawowe. studia magisterskie. II rok/semestr 4. Projekt OPERACJA SUKCES unikatowy model kształcenia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Medycznego w Łodzi odpowiedzią na potrzeby gospodarki opartej na wiedzy współfinansowany ze środków Europejskiego

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia... w sprawie ramowego programu nauczania w zakresie psychoterapii. (Dz. U...r.)

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia... w sprawie ramowego programu nauczania w zakresie psychoterapii. (Dz. U...r.) ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia... w sprawie ramowego programu nauczania w zakresie psychoterapii (Dz. U....r.) Na podstawie art. 8 pkt 2 ustawy z dnia o niektórych zawodach medycznych (Dz. U.

Bardziej szczegółowo

Poznaj Process Communication Model :

Poznaj Process Communication Model : Poznaj Process Communication Model : Process Communication Model jest efektywnym narzędziem wspierającym lepsze rozumienie siebie i innych. Pomaga w naturalny sposób dostosować się do preferencji i potrzeb

Bardziej szczegółowo

Gimnazjum nr 34 w Katowicach

Gimnazjum nr 34 w Katowicach Gimnazjum nr 34 w Katowicach ZARZĄDZANIE KLASĄ 1.3 Proaktywność BUDOWANIE RELACJI 2.1. Posługuj się imieniem dziecka RELACJE DOM SZKOŁA 5.2 Pytaj rodziców Celem naszych działań było zmniejszenie stresu

Bardziej szczegółowo

Szkolny Ośrodek Psychoterapii

Szkolny Ośrodek Psychoterapii Szkolny Ośrodek Psychoterapii Kiedy zgłosić się na psychoterapię? Gdy czujesz, że wszystko idzie nie tak jak chcesz i nie potrafisz tego zmienić. Podstawowym wskaźnikiem tego, że powinniśmy rozważyć psychoterapię

Bardziej szczegółowo

Szanowni Państwo. Długość szkolenia do wyboru: 4h szkoleniowe (4x45 min.) 6h szkoleniowych (6x45 min.) 8h szkoleniowych (8x45 min.

Szanowni Państwo. Długość szkolenia do wyboru: 4h szkoleniowe (4x45 min.) 6h szkoleniowych (6x45 min.) 8h szkoleniowych (8x45 min. Szanowni Państwo Katarzyna Kudyba Centrum Szkoleń Profilaktycznych EDUKATOR z Krakowa oferuje Państwu szkolenia które mają na celu zwiększenie i usystematyzowanie wiedzy pracowników Domów Pomocy Społecznej

Bardziej szczegółowo

STRESORY, inaczej źródła stresu

STRESORY, inaczej źródła stresu 1.8.2 Źródła stresu STRESORY, inaczej źródła stresu Każdego dnia w zewnętrznym świecie i w nas samych spotykamy się z czynnikami wywołującymi stres, czyli stresorami. Bardzo ważna jest umiejętność ich

Bardziej szczegółowo

PORADNICTWO GRUPOWE - IV KWARTAŁ 2018 R. C I ip K Z BYDGOSZCZ

PORADNICTWO GRUPOWE - IV KWARTAŁ 2018 R. C I ip K Z BYDGOSZCZ TERMIN / M-CE REALIZACJI/ OCEŃ SWÓJ POTENCJAŁ ZAWODOWY. PRZYGOTUJ PROFESJONALNE DOKUMENTY APLIKACYJNE. Udział w zajęciach: pozwala na zdobycie wiedzy o sobie samym, o swoich atutach zawodowych; umożliwia

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie kompetencjami

Zarządzanie kompetencjami Zarządzanie kompetencjami Zarządzanie kompetencjami reprezentuje jeden z najnowszych nurtów zarządzania zasobami ludzkimi. Jako datę początku zainteresowania zarządzaniem kompetencjami w literaturze wskazuje

Bardziej szczegółowo

Stres w pracy negocjatora. Wydział Psychologów Policyjnych KGP

Stres w pracy negocjatora. Wydział Psychologów Policyjnych KGP Stres w pracy negocjatora Rozwiązania przyjęte w zakresie korzystania z psychologa konsultanta konkretny psycholog przypisany do zespołu osoby pełniące dyżur telefoniczny w danej jednostce powoływana konkretna

Bardziej szczegółowo

Dr Sztembis. Dr Sztembis. Rok akademicki 2015/2016. (1) Nazwa przedmiotu Psychologia kliniczna (2) Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot

Dr Sztembis. Dr Sztembis. Rok akademicki 2015/2016. (1) Nazwa przedmiotu Psychologia kliniczna (2) Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot (1) Nazwa przedmiotu Psychologia kliniczna (2) Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Rok akademicki 2015/2016 Wydział Medyczny Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego Katedra: Położnictwa (3) Kod

Bardziej szczegółowo

SZTUKA PREZENTACJI GŁÓWNE CELE SZKOLENIA:

SZTUKA PREZENTACJI GŁÓWNE CELE SZKOLENIA: SZTUKA PREZENTACJI Działaj, jakby każda osoba, którą spotykasz miała na szyi napis 'Spraw, bym poczuł się ważny'. Nie tylko odniesiesz sukces w sprzedaży, ale także w życiu. Mary Kay Ash GŁÓWNE CELE SZKOLENIA:

Bardziej szczegółowo

Jak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego

Jak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Jak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Cele szkolenia Celem szkolenia jest przedstawienie lekarzom i personelowi medycznemu technik właściwej komunikacji

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOT: PSYCHOLOGIA KLINICZNA I PSYCHOTERAPIA

PRZEDMIOT: PSYCHOLOGIA KLINICZNA I PSYCHOTERAPIA PRZEDMIOT: PSYCHOLOGIA KLINICZNA I PSYCHOTERAPIA I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Język wykładowy Rodzaj modułu kształcenia (obowiązkowy/fakultatywny) Poziom

Bardziej szczegółowo

Załącznik numer 3. Kodeks Etyczny Asystentów Zdrowienia

Załącznik numer 3. Kodeks Etyczny Asystentów Zdrowienia Załącznik numer 3 Kodeks Etyczny Asystentów Zdrowienia Projekt Nowy Zawód Ekspert przez Doświadczenie ( EX-IN ) jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej Kodeks Etyczny Asystentów Zdrowienia Preambuła

Bardziej szczegółowo

Gotowi na przyszłość Program rozwoju placówki oświatowej opracowany i prowadzony przez Akademię Szkoleń Adeptus, na licencji CoachWise

Gotowi na przyszłość Program rozwoju placówki oświatowej opracowany i prowadzony przez Akademię Szkoleń Adeptus, na licencji CoachWise Gotowi na przyszłość Program rozwoju placówki oświatowej opracowany i prowadzony przez Akademię Szkoleń Adeptus, na licencji CoachWise www.adeptus.com.pl Pilotażowy Projekt,,Gotowi na przyszłość Projekt

Bardziej szczegółowo

WIEDZA, DOŚWIADCZENIA I PRZEKONANIA PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH NA TEMAT SUPERWIZJI WYNIKI BADANIA

WIEDZA, DOŚWIADCZENIA I PRZEKONANIA PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH NA TEMAT SUPERWIZJI WYNIKI BADANIA WIEDZA, DOŚWIADCZENIA I PRZEKONANIA PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH NA TEMAT SUPERWIZJI WYNIKI BADANIA Arkadiusz Karwacki Instytut Socjologii UMK w Toruniu Polskie Towarzystwo Polityki Społecznej Metoda sondażu

Bardziej szczegółowo

Szkolenie. Szef najlepszego zespołu sprzedaży - Kierowanie zespołem sprzedaży. Strona szkolenia Terminy szkolenia Rejestracja na szkolenie Promocje

Szkolenie. Szef najlepszego zespołu sprzedaży - Kierowanie zespołem sprzedaży. Strona szkolenia Terminy szkolenia Rejestracja na szkolenie Promocje Szkolenie Szef najlepszego zespołu sprzedaży - Kierowanie zespołem sprzedaży Strona szkolenia Terminy szkolenia Rejestracja na szkolenie Promocje Opis szkolenia Działania sprzedażowe i utrzymanie efektywności

Bardziej szczegółowo

Psychologia kliniczna i psychoterapia

Psychologia kliniczna i psychoterapia Psychologia kliniczna i psychoterapia Nazwa przedmiotu Psychologia kliniczna i psychoterapia Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Medyczny, Instytut Fizjoterapii, Kod przedmiotu Studia Kierunek

Bardziej szczegółowo

KONFLIKTY NA ODDZIALE INTENSYWNEJ TERAPII

KONFLIKTY NA ODDZIALE INTENSYWNEJ TERAPII KONFLIKTY NA ODDZIALE INTENSYWNEJ TERAPII Maria Wujtewicz Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii GUMed II Konferencja Naukowa Czasopisma Anestezjologia Intensywna Terapia Sopot 2014 KONFLIKT INTERESÓW

Bardziej szczegółowo

Wyzwania pielęgniarstwa

Wyzwania pielęgniarstwa Wyzwania pielęgniarstwa dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk Naczelna Rada Pielęgniarek i Położnych Uniwersytet Medyczny w Lublinie Medyczny Uprawniający do udzielania świadczeń zdrowotnych Samodzielny

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Dobre praktyki w psychologii

Bardziej szczegółowo

Psychologiczne aspekty mediacji

Psychologiczne aspekty mediacji Psychologiczne aspekty mediacji dr Magdalena Błażek Rodzinny Ośrodek Diagnostyczno-Konsultacyjny przy Sądzie Okręgowym w Gdańsku Uniwersytet Gdański GDAŃSK, 10 grudnia 2015 R Mediacja rówieśnicza* Cztery

Bardziej szczegółowo

Psychologia - opis przedmiotu

Psychologia - opis przedmiotu Psychologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Psychologia Kod przedmiotu 14.4-WP-PielP-CHOL-Sk-S14_pNadGenUY423 Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Pielęgniarstwo Profil

Bardziej szczegółowo

STANDARDY ICI DLA ADVANCED FUNDAMENTAL COACHING SKILLS ICI

STANDARDY ICI DLA ADVANCED FUNDAMENTAL COACHING SKILLS ICI STANDARDY ICI DLA ADVANCED FUNDAMENTAL COACHING SKILLS ICI Standardy: 92 godzin szkolenia (12 dni szkoleniowych) Minimum 15 godzin indywidualnej lub grupowej superwizji (jako część kursu) Minimum 35 godzin

Bardziej szczegółowo

PROCES GRUPOWY , Łódź Iwona Kania

PROCES GRUPOWY , Łódź Iwona Kania PROCES GRUPOWY 19.0.2011, Łódź Iwona Kania Człowiek jest istotą nastawioną na bycie z innymi i jego życie w większości wiąże się z grupami. Pierwszą grupą, z jaką się styka, i w której się rozwija, jest

Bardziej szczegółowo

Umysł / Ciało / Biznes

Umysł / Ciało / Biznes Daj nam swój kontent my zaprojektujemy dla Ciebie wyjątkowe doświadczenie rozwojowe. Dlaczego? 2 Jeśli szukasz wartościowego sposobu na spędzenie 2-3 dni w pięknym otoczeniu ze swoim Management Teamem,

Bardziej szczegółowo

DEPRESJA ASPEKT PSYCHOTERAPEUTYCZNY MGR EWA KOZIATEK. Członek Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego WZLP Olsztyn

DEPRESJA ASPEKT PSYCHOTERAPEUTYCZNY MGR EWA KOZIATEK. Członek Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego WZLP Olsztyn DEPRESJA ASPEKT PSYCHOTERAPEUTYCZNY MGR EWA KOZIATEK Członek Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego WZLP Olsztyn PSYCHOTERAPIA Wywodzi się z greckich określeń: psyche (dusza)

Bardziej szczegółowo

Efektem umiejętności zdobytych w trakcie warsztatów będzie:

Efektem umiejętności zdobytych w trakcie warsztatów będzie: W pracy z Pacjentami bardzo istotna jest komunikacja interpersonalna z elementami asertywności. Wzrost skuteczności obsługi Pacjenta jest ściśle związany z budowaniem dobrych relacji i efektywną komunikacją,

Bardziej szczegółowo

WORK LIFE BALANCE W BIZNESIE

WORK LIFE BALANCE W BIZNESIE czyli o tym, co każdy teoretycznie wie ale mało kto potrafi osiągnąć i utrzymać Lublin, 6.02.2013 1 4. KORZYŚCI 3. JAK? 2. DLACZEGO? 1. CO TO? 2 ŻYCIE PRYWATNE PRACA WARTOŚCI PRIORYTETY 3 CO TO JEST? Równowaga

Bardziej szczegółowo

dr Paweł Kocoń Przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu pracowników podmiotów ekonomii społecznej

dr Paweł Kocoń Przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu pracowników podmiotów ekonomii społecznej dr Paweł Kocoń Przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu pracowników podmiotów ekonomii społecznej Definicja wypalenia zawodowego: Według H.J. Freudenberga. syndrom wypalenia charakteryzuje się poczuciem psychicznego

Bardziej szczegółowo

Opis przedmiotu (sylabus) na rok akademicki 2018/2019. Psychologia kliniczna. Fizjoterapia Studia II stopnia Profil praktyczny Studia stacjonarne

Opis przedmiotu (sylabus) na rok akademicki 2018/2019. Psychologia kliniczna. Fizjoterapia Studia II stopnia Profil praktyczny Studia stacjonarne Opis przedmiotu (sylabus) na rok akademicki 2018/2019 1. Metryczka Nazwa modułu/ przedmiotu: Kod przedmiotu: Jednostki prowadzące kształcenie: Kierownik jednostki/jednostek: Program kształcenia (Kierunek

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu/modułu w języku polskim Praktyka opiekuńczo-wychowawcza w szkole podstawowej 2. Nazwa przedmiotu/modułu w języku angielskim Education and

Bardziej szczegółowo

Lp. Kompetencja Poziom operacyjny Opis kompetencji

Lp. Kompetencja Poziom operacyjny Opis kompetencji Lp. Kompetencja Poziom operacyjny Opis kompetencji 1 Najwyższa jakość działania [kultura osobista, lojalność, prawość i uczciwość, dbałość o ład i porządek, terminowość] Wyznacza oczekiwania dbając o ład

Bardziej szczegółowo

Osoba, która Ci przekazała tego ebooka, lubi Cię i chce, abyś poświęcał wiele uwagi swojemu rozwojowi osobistemu.

Osoba, która Ci przekazała tego ebooka, lubi Cię i chce, abyś poświęcał wiele uwagi swojemu rozwojowi osobistemu. Osoba, która Ci przekazała tego ebooka, lubi Cię i chce, abyś poświęcał wiele uwagi swojemu rozwojowi osobistemu. Zależy jej na Twoim sukcesie, w każdej sferze życia. Im więcej szczęśliwych ludzi na świecie,

Bardziej szczegółowo

PROGRAM DZIAŁALNOŚCI ŚRODOWISKOWEGO DOMU SAMOPOMOCY. W NOWEJ WSI EŁCKIEJ TYP A, TYP B i TYP C

PROGRAM DZIAŁALNOŚCI ŚRODOWISKOWEGO DOMU SAMOPOMOCY. W NOWEJ WSI EŁCKIEJ TYP A, TYP B i TYP C PROGRAM DZIAŁALNOŚCI ŚRODOWISKOWEGO DOMU SAMOPOMOCY W NOWEJ WSI EŁCKIEJ TYP A, TYP B i TYP C Środowiskowy Domy Samopomocy w Nowej Wsi Ełckiej funkcjonuje od dnia 1 grudnia 2012 r. Dom jest dziennym ośrodkiem

Bardziej szczegółowo

Szkoły ponadgimnazjalne, PODSTAWA PROGRAMOWA

Szkoły ponadgimnazjalne, PODSTAWA PROGRAMOWA Strona1 Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, (str. 193 195 i 254/255) Załącznik nr 4 do: rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008

Bardziej szczegółowo

GRAŻYNA KOWALCZYK. Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata

GRAŻYNA KOWALCZYK. Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata GRAŻYNA KOWALCZYK SĄ TYLKO DWA SPOSOBY NA ŻYCIE. JEDEN TO ŻYCIE TAK, JAKBY NIC NIE BYŁO CUDEM. DRUGI TO ŻYCIE TAK, JAKBY WSZYSTKO BYŁO CUDEM (Albert Einstein) Wykaz rzeczy niszczących i zagrażających życiu

Bardziej szczegółowo

Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia - CZĘŚĆ NR III

Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia - CZĘŚĆ NR III UE.43000.9.2014 Załącznik nr 9c do SIWZ Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia - CZĘŚĆ NR III 1) Zadanie nr 1 Trening samooceny i poczucia własnej wartości 1. Liczba uczestników: 7 osób mniej niż 5 i nie

Bardziej szczegółowo

PROGRAM SZKOLENIA Z ZAKRESU OBSŁUGI KLIENTA

PROGRAM SZKOLENIA Z ZAKRESU OBSŁUGI KLIENTA VAL Gee JEFF Gee PROGRAM SZKOLENIA Z ZAKRESU OBSŁUGI KLIENTA Ćwiczenia, formularze, wskazówki dla prowadzącego Zestaw z CD WARSZAWA 2011 Spis treści Zestawienie sesji szkoleniowych według celu szkolenia...............

Bardziej szczegółowo

lek. psychiatra Dariusz Galanty Wypalenie zawodowe

lek. psychiatra Dariusz Galanty Wypalenie zawodowe lek. psychiatra Dariusz Galanty Wypalenie zawodowe Wypalenie zawodowe ogólnie: Jest wtedy gdy praca przestaje dawać satysfakcję, pracownik przestaje się rozwijać zawodowo, czuje się przepracowany i niezadowolony

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU

SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu w języku polskim SYLABUS/ OPIS PRZEDMIOTU Psychologia radzenia sobie ze stresem 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Psychology of coping with stress 3. Jednostka prowadząca przedmiot

Bardziej szczegółowo

Psychologia kryzysu Wykład III Kryzys jako sytuacja stresowa. Michał Ziarko Poznań 2018/2019

Psychologia kryzysu Wykład III Kryzys jako sytuacja stresowa. Michał Ziarko Poznań 2018/2019 Psychologia kryzysu Wykład III Kryzys jako sytuacja stresowa Michał Ziarko Poznań 2018/2019 Zmaganie się z krytycznymi wydarzeniami życiowymi w ujęciu interackycjnym Stres jako interakcja ujęcie fenomenologiczno

Bardziej szczegółowo

1. Metryczka. Załącznik nr 2 do procedury opracowywania i okresowego przeglądu programów kształcenia. II Wydział Lekarski, I Wydział Lekarski, WNoZ

1. Metryczka. Załącznik nr 2 do procedury opracowywania i okresowego przeglądu programów kształcenia. II Wydział Lekarski, I Wydział Lekarski, WNoZ 1. Metryczka Nazwa Wydziału: Program : Rok akademicki: 2018/2019 Nazwa modułu/ przedmiotu: Kod przedmiotu: II Wydział Lekarski, I Wydział Lekarski, WNoZ 5 i 6 rok jednolite studia magisterskie: Lekarski

Bardziej szczegółowo

(imię i nazwisko nauczyciela) (przedmiot) (numer programu)

(imię i nazwisko nauczyciela) (przedmiot) (numer programu) Iwona Jończyk (imię i nazwisko nauczyciela) Wybrane zagadnienia z psychologii społecznej (przedmiot) 2407MR i GŻ 1997.08.18 (numer programu) Klasa IV TŻa, IV TŻb Lp. Cele kształcenia i wychowania Treści

Bardziej szczegółowo

Kiedy nauczyciel klasy I staje się osobą znaczącą dla uczniów? Ewa Filipiak

Kiedy nauczyciel klasy I staje się osobą znaczącą dla uczniów? Ewa Filipiak Kiedy nauczyciel klasy I staje się osobą znaczącą dla uczniów? Ewa Filipiak Instytut Pedagogiki Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Uczelnie dla szkół Główne myśli Etap edukacji wczesnoszkolnej

Bardziej szczegółowo

Dr A. Wołpiuk- Ochocińska. Dr A. Wołpiuk- Ochocińska

Dr A. Wołpiuk- Ochocińska. Dr A. Wołpiuk- Ochocińska (1) Nazwa przedmiotu Psychologia stosowana (2) Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Medyczny Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego Katedra: Położnictwa (3) Kod przedmiotu - () Studia Kierunek

Bardziej szczegółowo

Składa się on z czterech elementów:

Składa się on z czterech elementów: Asertywność umiejętność powiedzenia nie, odmowy lub obrony własnych postaw, granic, psychologicznych w taki sposób, aby z jednej strony nie odczuwać wyrzutów sumienia, że sie powidzialo nie, kiedy ktoś

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Wieloczynnikowe aspekty uzależnień

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Wieloczynnikowe aspekty uzależnień YL AB U MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów pecjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Wieloczynnikowe aspekty uzależnień

Bardziej szczegółowo

Psychologia a wyzwania współczesnej medycyny - przedmiot fakultatywny

Psychologia a wyzwania współczesnej medycyny - przedmiot fakultatywny Psychologia a wyzwania współczesnej medycyny - przedmiot fakultatywny - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Psychologia a wyzwania współczesnej medycyny - przedmiot fakultatywny Kod przedmiotu

Bardziej szczegółowo

ZAKRES PRZEDMIOTOWY PROGRAMU SZKOLENIOWEGO

ZAKRES PRZEDMIOTOWY PROGRAMU SZKOLENIOWEGO Załącznik nr 1 ZAKRES PRZEDMIOTOWY PROGRAMU SZKOLENIOWEGO I Program szkolenia w zakresie podstawowych umiejętności udzielania profesjonalnej pomocy psychologicznej obejmuje: 1) Trening interpersonalny

Bardziej szczegółowo

Szkolenie

Szkolenie Szkolenie 01.11.2010. Zapraszamy na szkolenie: psychologów, terapeutów, rehabilitantów, osoby dotknięte chorobą nowotworową lub mające bliskich chorych na raka oraz wszystkich zainteresowanych tematyką

Bardziej szczegółowo

Program autorski Poznaję uczucia

Program autorski Poznaję uczucia Dziecko chce być dobre, Jeśli nie umie naucz, Jeśli nie wie wytłumacz, Jeśli nie może pomóż. Janusz Korczak Program autorski Poznaję uczucia 1 Anna Major Program Poznaję uczucia jest skierowany do dzieci

Bardziej szczegółowo

Grupy psychoedukacyjno-wsparciowe oraz indywidualne wsparcie psychologiczno-terapeutyczne dla rozwodzących się rodziców

Grupy psychoedukacyjno-wsparciowe oraz indywidualne wsparcie psychologiczno-terapeutyczne dla rozwodzących się rodziców Grupy psychoedukacyjno-wsparciowe oraz indywidualne wsparcie psychologiczno-terapeutyczne dla rozwodzących się rodziców Karolina Budzik psycholog, psychoterapeuta, seksuolog kliniczny ul. Oleandrów 6,

Bardziej szczegółowo

RAPORT PO DOKONANIU EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ REALIZACJA PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO ROK SZKOLNY 2012/2013

RAPORT PO DOKONANIU EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ REALIZACJA PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO ROK SZKOLNY 2012/2013 RAPORT PO DOKONANIU EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ REALIZACJA PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO ROK SZKOLNY 2012/2013 1 PRZEDMIOT EWALUACJI: Realizacja programu wychowawczego. Data sporządzenia raportu: 14.06.2013r. Opracowanie:

Bardziej szczegółowo

Dorota Molek-Winiarska, Katedra Zarządzania Kadrami

Dorota Molek-Winiarska, Katedra Zarządzania Kadrami Dr Dorota Dr Molek-Winiarska Dorota Molek-Winiarska, Katedra Zarządzania Kadrami Katedra Zarządzania Kadrami CZYM JEST STRES? Czym jest stres? BODŹCEM wywołuje określone emocje; REAKCJĄ na zaburzenie równowagi

Bardziej szczegółowo

TRENING INTERPERSONALNY PLUS

TRENING INTERPERSONALNY PLUS Jesteśmy członkiem: Pomagamy: TRENING INTERPERSONALNY PLUS KURS PRACY NA PROCESIE GRUPOWYM Z TRENINGIEM INTERPERSONALNYM ZAŁOŻENIA I PROGRAM NAUCZANIA ZAŁOŻENIA KURSU....... 2 DLACZEGO WARTO?....... 3

Bardziej szczegółowo

Obserwacja pracy/work shadowing

Obserwacja pracy/work shadowing Temat szkolenia nieformalnego: Obserwacja pracy/work shadowing 1. Cele szkolenia Celem szkolenia jest przyśpieszenie procesu aklimatyzacji nowego pracownika w firmie oraz podwyższenie poziomu jego kompetencji,

Bardziej szczegółowo

CI, KTÓRYM ZALEŻY ZA BARDZO I ZA MAŁO

CI, KTÓRYM ZALEŻY ZA BARDZO I ZA MAŁO CI, KTÓRYM ZALEŻY ZA BARDZO I ZA MAŁO (POMAGANIE MĘCZY), CZYLI JAK PRZEŻYWAĆ ŻAŁOBĘ I JAK RADZIĆ SOBIE Z TRUDNYMI EMOCJAMI. PROFILAKTYKA WYPALENIA ZAWODOWEGO 1. Metryczka Nazwa Wydziału: Program : Rok

Bardziej szczegółowo

Podstawy psychoterapii - opis przedmiotu

Podstawy psychoterapii - opis przedmiotu Podstawy psychoterapii - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Podstawy psychoterapii Kod przedmiotu 12.2-WP-PSChM-PPt-W-S14_pNadGenIHNMY Wydział Kierunek Wydział Pedagogiki, Psychologii i

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Dobre praktyki w psychologii

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Wieloczynnikowe aspekty uzależnień

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Wieloczynnikowe aspekty uzależnień S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Wieloczynnikowe aspekty uzależnień

Bardziej szczegółowo

ŻYWIOŁ WODY - ĆWICZENIA

ŻYWIOŁ WODY - ĆWICZENIA Strona1 ŻYWIOŁ WODY - ĆWICZENIA Cz. III Aby uzyskać namacalny efekt oddziaływania energii Żywiołu Wody w Twoim życiu - jednocześnie korzystaj i z przygotowanych tu ćwiczeń i z opisu procesów nagranych

Bardziej szczegółowo

Superwizja w pracy asystenta rodziny. Wykład: Agnieszka Pieczyńska

Superwizja w pracy asystenta rodziny. Wykład: Agnieszka Pieczyńska Superwizja w pracy asystenta rodziny Wykład: Agnieszka Pieczyńska Superwizja jest to proces uczenia się i poszerzania swoich kompetencji zawodowych w kontakcie ze specjalistą z danej dziedziny, (np. proces

Bardziej szczegółowo

Standardy ICI dla "Advanced Fundamental Coaching Skills ICI"

Standardy ICI dla Advanced Fundamental Coaching Skills ICI Standardy ICI dla "Advanced Fundamental Coaching Skills ICI" Czas trwania szkolenia : minimum 60 godzin szkolenia w co najmniej 8 dni minimum 6 godzin indywidualnej lub grupowej superrewizji i coachingu

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZE D MI OTU) I nforma cje ogólne. Nazwa modułu: Psychologia

S YL AB US MODUŁ U ( PRZE D MI OTU) I nforma cje ogólne. Nazwa modułu: Psychologia YL AB U MODUŁ U ( PRZE D MI OTU) I nforma cje ogólne Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów pecjalność Poziom studiów Forma studiów Rok, semestr studiów np. rok 1, semestr (I i II) Liczba

Bardziej szczegółowo

Szkolenia jako strategiczny element inwestycji w kapitał ludzki Narzędzia rozwoju kompetencji interpersonalnych personelu medycznego

Szkolenia jako strategiczny element inwestycji w kapitał ludzki Narzędzia rozwoju kompetencji interpersonalnych personelu medycznego Szkolenia jako strategiczny element inwestycji w kapitał ludzki Narzędzia rozwoju kompetencji interpersonalnych personelu medycznego Anna Daria Nowicka socjolog NES Healthcare Szkolenia nie są kosztem

Bardziej szczegółowo